Ârodkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie
lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim
warunkuje duŻą zmiennoĘç lokalnych postaci siedliska wy-
Ârodkowoeuropejskie,
raÅ»ajÄ…cÄ… si´ róŻnicami florystycznymi.
9140
subalpejskie i górskie
Typ 9410 obejmuje w Polsce niewielkie fragmenty, dobrze
zachowanych drzewostanów bukowo-jaworowych i jawo-
lasy bukowe z jaworem
rowo-bukowych, wyst´pujÄ…cych w Bieszczadach Zachod-
oraz szczawiem górskim nich oraz w Beskidzie Úywieckim. Od innych jaworowych
lasów zboczowych (9180) wyróŻnia si´ wi´kszym udzia"em
(górskie jaworzyny
buka w drzewostanie, oraz drzewostanem mniej zwartym,
a w wyŻszych po"oŻeniach równieŻ niŻszym.
zio"oroĘlowe)
Siedlisko to jest trwa"e, ma duŻe znaczenie biocenotyczne,
Kod Physis: 41.15
charakteryzuje si´ stosunkowo duŻą róŻnorodnoĘciÄ… gatun-
kowÄ…. Jego area" jest bardzo ograniczony, dlatego wszyst-
A. Opis siedliska
kie p"aty powinny zostaç obj´te ochronÄ… zachowawczÄ….
g"ównego typu
Podzia" na podtypy
9140-1 Wschodniokarpacka jaworzyna zio"oro-
Definicja
Ęlowa, 41.15
Lasy bukowe, zwykle tworzone przez niskie i nisko uga"´-
9140-2 Zachodniokarpacka jaworzyna zio"oro-
zione buki z duŻym udzia"em jaworu Acer pseudoplatanus,
Ęlowa, 41.15
po"oÅ»one w pobliÅ»u górnej granicy lasu. Wyst´pujÄ… g"ów-
Omówione podtypy są stosunkowo "atwe do identyfikacji
nie w niskich górach klimatu oceanicznego w Europie Za-
i wyróŻnienia, albowiem obejmują niewielkie p"aty w ĘciĘle
chodniej, a takÅ»e Ârodkowej i Pó"nocno-Ârodkowej. Sk"ad
okreĘlonych lokalizacjach. MoÅ»na przypuszczaç, Å»e p"aty
gatunkowy runa jest zbliŻony do runa w kwaĘnych i Ży-
siedliska 9140 zostanÄ… jeszcze zidentyfikowane w innych
znych buczynach (9110, 9130), lecz zawiera liczne gatun-
pasmach górskich w polskich Karpatach lub teŻ Sudetach
ki z sąsiadujących z nimi zio"oroĘli i traworoĘli, a wĘród ga-
i wówczas moÅ»e nastÄ…piç potrzeba wydzielenia nowych
tunków charakterystycznych cz´sto wyst´puje m.in. szczaw
podtypów tego siedliska.
górski Rumex alpestris (=R. arifolius).
Umiejscowienie siedliska w polskiej
klasyfikacji fitosocjologicznej
Klasa Querco-Fagetea europejskie mezo- i eutroficzne
lasy liĘciaste
RzÄ…d Fagetalia sylvaticae mezo- i eutroficzne lasy
liĘciaste zachodniej i Ęrodkowej Europy
ZwiÄ…zek Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani
górsko-podgórskie zboczowe lasy lipowo-jaworowe
Podzwiązek Lunario-Acerenion pseudoplatani gór-
skie, wielogatunkowe lasy zboczowe z jaworem
Zespó" Aceri-Fagetum górskie, zio"oroĘlowe
jaworzyno-buczyny
Jaworzyny zio"oroĘlowe Aceri-Fagetum sÄ… dosyç podobne
w charakterze do jaworzyny karpackiej Sorbo-Aceretum
carpaticum opisanej z Babiej Góry, w związku z czym nie-
Charakterystyka
którzy autorzy "ączą te jednostki. Pomimo zbliŻonego do
CharakterystycznÄ… cechÄ… jest wyst´powanie licznych ga- 9140 subalpejskiego charakteru Sorbo-Aceretum jego
tunków zio"oroĘlowych, niepe"ne zwarcie drzewostanów, charakterystyka nie odpowiada definicji 9140, ze wzgl´du
s"abo rozwini´ta warstwa krzewów, a w wyÅ»szych po"oÅ»e- na bardzo ma"y udzia" buka w drzewostanie i podroĘcie
niach  krzywulcowy pokrój buków i jaworów. i zdecydowanÄ… dominacj´ jarz´biny.
Opisane lasy wyst´pujÄ… na wysokoĘci 800 1230 m n.p.m., Ponadto lasy zbliÅ»one do opisywanych odnotowa" w 1968 r.
na ogó" na pó"nocnych zboczach o znacznym nachyleniu. J. Fabiszewski pod nazwą Aceri-Fagetum takŻe w Górach
Pod"oÅ»e geologiczne stanowi flisz karpacki, gleby sÄ… zróŻ- Bialskich w masywie ÂnieÅ»nika K"odzkiego. Wydaje si´ jed-
nicowane, na ogó" p"ytkie, kamieniste, a w pobliŻu cieków nak, Że stanowiska sudeckie są bardziej zbliŻone do innych
wodnych  Å»yÄ™niejsze. ZróŻnicowana wilgotnoĘç pod"oÅ»a zespo"ów leĘnych zaliczanych do siedliska 9180 (Ulmo gla-
71
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Lasy i bory
zaradené do Smernice o biotopoch %0Å„. 92/43/EHS. Interpre-
brae-Aceretum pseudoplatani lub Arunco-Aceretum). Tymcza-
ta%0Å„nż manuál. DAPHNE  Ina
titśt aplikovanej ekológie a Bo-
sowo do okreĘlenia tych stanowisk uÅ»ywa si´ nazwy prowizo-
9140
tanickż śstav SAV, Bratislava, 145 pp.
rycznej  zbiorowisko Acer pseudoplatanus-Aruncus sylvestris.
KU
ERA T., CHYTRŻ M. 2001. Bu%0ńiny. W: Chytrż M., Ku%0ńera T.,
Dok"adna pozycja syntaksonomiczna tych lasów wymaga
Ko%0Å„i M. (red.) Katalog biotopo

eské republiky. Agentura
dalszych badał
terenowych i weryfikacji.
ochrany pY
irody a krajiny 
R, Praha.
MATUSZKIEWICZ J. 2001. Zespo"y leĘne Polski. PWN, Warszawa.
Bibliografia
PAUL W., SZARY A. 1998. Fitosocjologiczne porównanie wybra-
nych jaworzyn w polskich Karpatach Wschodnich i Zachod-
BARTSCH J. 1940. Vegetationskunde des Schwarzwaldes. Pflan-
nich. Roczniki Bieszczadzkie 7: 295 305.
zensoziologie 4: 1 229.
DRA%7Å„IL T. 2002. Javorovo-bukové horské lesy. W: Valachovi%0Å„, M.,
Dra~
il T., Stanová V., Maglockż `
. (red.) Biotopy Slovenska
Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska
72
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Ârodkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie
lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim
su drzewa przyjmujÄ… form´ krzywulcowo-zaroĘlowÄ…, a ich
B. Opis podtypów
9140
wysokoĘç zmniejsza si´ do 4 5 m. Na ogó" buk i jawor
wspó"dominują, lecz w niektórych p"atach (szczególnie wy-
1
Å»ej po"oÅ»onych) wyraÄ™nie obserwuje si´ przewag´ jawora.
Wschodniokarpacka
W niektórych miejscach zaznacza si´ dosyç duÅ»y udzia" ja-
jaworzyna zio"oroĘlowa
rz´biny Sorbus aucuparia (np. w paĘmie Wielkiej i Ma"ej
Rawki). Zwarcie w warstwie drzew w"aĘciwie nigdy nie jest
Kod Physis: 41.15
pe"ne, pokrycie wynosi od 40 90 (95)%, w zwiÄ…zku z czym
drzewostany są stosunkowo silnie przeĘwietlone (w porów-
Cechy diagnostyczne
naniu z buczynami 9110, 9130 oraz jaworzynami 9180).
Warstwa krzewów jest stosunkowo zróŻnicowana, choç jej
Cechy obszaru
Podtyp 9140-1 obejmuje niewielkie fragmenty dobrze za- zwarcie jest niewielkie i wynosi od kilku do 30 40%.
chowanych, na ogó" niskich drzewostanów i zaroĘli jawo- W wyÅ»szych po"oÅ»eniach obserwuje si´ p"ynne przejĘcie
warstwy drzew i krzewów, tym bardziej widoczne, Że
rowo-bukowych w wyŻszych po"oŻeniach w Bieszczadach
w warstwie krzewów dominuje podrost drzew (buka i jawo-
Zachodnich. CharakterystycznÄ… cechÄ… jest wyst´powanie
licznych gatunków zio"oroĘlowych oraz cz´stokroç, krzy- ru, oraz rzadziej  jarz´biny). Ponadto spoĘród roĘlin krze-
wiastych spotyka si´ takÅ»e wierzb´ ĘlÄ…skÄ… Salix silesiaca,
wulcowy pokrój buków i jaworów.
wawrzynek wilcze"yko Daphne mezereum, wiciokrzew czar-
Opisane lasy wyst´pujÄ… na wysokoĘci 930 1230 m n.p.m.,
ny Lonicera nigra oraz, miejscami, rzadkÄ… w Bieszczadach,
na ogó" na pó"nocnych zboczach. Pod"oŻe geologiczne nie
porzeczk´ skalnÄ… Ribes petraeum (np. w grupie Rawek  na
róŻni si´ od pod"oÅ»a w innych wyst´pujÄ…cych tu siedliskach
leĘnych, czyli stanowi je flisz karpacki sk"adajÄ…cy si´ z na- Hrubkach i Kamiennej).
Warstwa runa jest bardzo bogata florystycznie i bujna 
przemiennie u"oŻonych warstw piaskowca, margli i "upków.
prawie zawsze osiÄ…ga 90 100% pokrycia.
Gleby zróŻnicowane: w miejscach Żyęniejszych  brunatne
Do gatunków charakterystycznych i silnie związanych
i próchniczno-glejowe, natomiast w bardziej stromych
i przyszczytowych partiach zboczy wyst´pujÄ… gleby inicjal- z tym siedliskiem naleŻą przede wszystkim: wietlica alpej-
ska Athyrium distentifolium, prosownica rozpierzch"a Mi-
ne  p"ytsze i kamieniste.
lium effusum oraz szczaw górski Rumex arifolius. Ponadto
Fizjonomia i struktura zbiorowiska notuje si´ tu przede wszystkim liczne gatunki zio"oroĘlowe
Drzewostan ma zmiennÄ… wysokoĘç  w niÅ»szych po"oÅ»e-  starzec gajowy Senecio nemorensis (bardzo cz´sto, w"a-
niach dochodzi do 20 m, natomiast przy górnej granicy la- Ęciwie w kaŻdym p"acie), modrzyk górski Cicerbita alpina,
Jaworzyna zio"oroĘlowa (Bieszczady). Fot. A. Szary
73
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Lasy i bory
omieg górski Doronicum austriacum, lepi´Å»nik bia"y Peta- Ęciej wyst´puje jaworzyna zio"oroĘlowa z wietlicÄ… alpejskÄ…
9140
sites albus, ostroŻeł
wschodniokarpacki Cirsium waldste- Aceri-Fagetum athyrietosum distentifoliae, charakteryzu-
nii, mi"osna górska Adenostyles alliariae, tojad dzióbaty jÄ…ca si´ wyjÄ…tkowo bujnym runem paprociowym. Wyst´-
1
Aconitum variegatum, jaskier platanolistny Ranunculus puje zarówno w niÅ»szych po"oÅ»eniach (wówczas z wi´k-
platanifolius, rutewka orlikolistna Thalictrum aquilegifo- szym udzia"em buka), jak i w wyŻszych  wówczas ma
lium i in., a takŻe liczne gatunki leĘne przechodzące z są- charakter subalpejski i w niskim drzewostanie zdecydo-
siednich buczyn, np.: Żywokost sercowaty Symphytum cor- wanie dominuje jawor. W Żyznych, przyęródliskowych
datum, tojeĘç gajowa Lysimachia nemorum, marzanka miejscach moÅ»na odnaleÄ™ç jaworzyn´ z czosnkiem niedÄ™-
wonna Galium odoratum, gajowiec Żó"ty Galeobdolon wiedzim Aceri-Fagetum allietosum (przyk"adowo na zbo-
luteum, czworolist pospolity Paris quadrifolia, czyĘciec le- czach Rabiej Ska"y) oraz podzespó" Aceri-Fagetum typi-
Ęny Stachys sylvatica, szczawik zaj´czy Oxalis acetosella cum (Wielka Rawka, Halicz). Z kolei w suchszych miej-
i kosmatk´ olbrzymiÄ… Luzula sylvatica. Bardzo waÅ»nÄ… gru- scach wyst´puje podzespó" z kosmatkÄ… olbrzymiÄ… Aceri-
p´ stanowiÄ… teÅ» gatunki zwiÄ…zane z siedliskami Ä™ródlisko- Fagetum luzuletosum sylvaticae, który wyraÄ™nie nawiÄ…zuje
wymi, podmok"ymi, brzegami cieków wodnych  Ęle- do kwaĘnych buczyn (9110).
dziennica skr´tolistna Chrysosplenium alternifolium, rze-
Żucha gorzka Cardamine amara, wiązówka b"otna Fili-
MoŻliwe pomy"ki
pendula ulmaria, jastrun okrÄ…g"olistny Leucanthemum
Jaworzyny zio"oroĘlowe 9140-1 są bardzo zbliŻone do
waldsteinii.
zio"oroĘlowego podzespo"u buczyny karpackiej Denta-
rio glandulosae-Fagetum athyrietosum distentifoliae
Reprezentatywne gatunki
(9130). PrzejĘcie mi´dzy tymi dwoma typami siedlisk
Drzewa i krzewy
jest p"ynne.
Buk zwyczajny Fagus sylvatica, klon jawor Acer
pseudoplatanus, jarz´bina Sorbus aucuparia, wierzba
Identyfikatory fitosocjologiczne
Ęląska Salix silesiaca, wawrzynek wilcze"yko Daphne meze-
reum, wiciokrzew czarny Lonicera nigra, porzeczka skalna
ZwiÄ…zek Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani
Ribes petraeum
PodzwiÄ…zek Lunario-Acerenion pseudoplatani
Zespó" Aceri-Fagetum (odmiana wschodniokar-
RoĘliny zielne
packa) górskie, zio"oroĘlowe jaworzyno-buczyny
Wietlica alpejska Athyrium distentifolium, pro-
Podzespo"y:
sownica rozpierzch"a Milium effusum, szczaw gór-
Aceri-Fagetum typicum typowy
ski Rumex arifolius, starzec gajowy Senecio nemo-
Aceri-Fagetum athyrietosum distentifoliae z wietli-
rensis, mi"osna górska Adenostyles alliariae, ne-
cÄ… alpejskÄ…
recznica samcza Dryopteris filix-mas, malina w"a-
Aceri-Fagetum allietosum z czosnkiem niedęwie-
Ęciwa Rubus idaeus, jeŻyna gruczo"owata Rubus hirtus,
dzim
modrzyk górski Cicerbita alpina, omieg górski Doroni-
Aceri-Fagetum luzuletosum sylvaticae z kosmatkÄ…
cum austriacum, lepi´Å»nik bia"y Petasites albus, czosnek
olbrzymiÄ…
niedęwiedzi Allium ursinum, ostroŻeł
wschodniokarpacki
Cirsium waldstenii, tojad dzióbaty Aconitum variegatum,
jaskier platanolistny Ranunculus platanifolius, rutewka
Dynamika roĘlinnoĘci
orlikolistna Thalictrum aquilegifolium, Żywokost sercowa-
ty Symphytum cordatum, tojeĘç gajowa Lysimachia nemo- Spontaniczna
Dynamika zio"oroĘlowej jaworzyny jest przede wszystkim
rum, marzanka wonna Galium odoratum, gajowiec Żó"ty
Galeobdolon luteum, czworolist pospolity Paris quadrifo- determinowana dynamiką dominujących gatunków
drzew  buka i jaworu. Przy górnej granicy lasu jaworzy-
lia, czyĘciec leĘny Stachys sylvatica, szczawik zaj´czy
ny zio"oroĘlowe kontaktujÄ… si´ bezpoĘrednio z zio"oroĘlo-
Oxalis acetosella, kosmatka olbrzymia Luzula sylvatica,
wymi buczynami oraz traworoĘlami. Nast´puje wówczas
Ęledziennica skr´tolistna Chrysosplenium alternifolium,
rzeÅ»ucha gorzka Cardamine amara, wiÄ…zówka b"otna Fi- rozluÄ™nienie drzewostanu i przechodzenie gatunków mi´-
dzy zbiorowiskami.
lipendula ulmaria, jastrun okrÄ…g"olistny Leucanthemum
waldsteinii, bluszczyk kosmaty Glechoma hirsuta, ciemi´- Drzewostany z dominacjÄ… buka charakteryzujÄ… si´ powol-
nymi procesami rozpadu i odnowienia; odnowienie si´ ja-
Życa bia"a Veratrum album.
woru jest hamowane z powodu niedostatecznej iloĘci
Odmiany Ęwiat"a. Wi´kszy udzia" jaworu moÅ»na wi´c zaobserwowaç
W tym podtypie moÅ»na wyróŻniç kilka drobniejszych jed- w wyÅ»szych po"oÅ»eniach, na ma"o stabilnym pod"oÅ»u,
nostek (fitosocjologicznie  w randze podzespo"ów), w za- stwierdza si´ takÅ»e znacznie szybszÄ… ekspansj´ jaworu, na
leÅ»noĘci od lokalnych warunków siedliskowych. Najcz´- siedliskach otwartych (np. ĘródleĘnych polanach).
74
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Ârodkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie
lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim
Analiza struktury wiekowej jaworu i buka w drzewostanach
9140
bukowo-jaworowych i jaworowo-bukowych wskazuje na
wyraÄ™nÄ… dominacj´ buka w m"odszych pokoleniach, moÅ»e
1
to wynikaç z tendencji do zmiany sk"adu gatunkowego
w drzewostanach charakteryzujÄ…cych si´ obecnie duÅ»ym
udzia"em jaworu.
Drzewostany zaliczane do tego podtypu znajdujÄ… si´ na
ogó" w fazie optymalnej, wi´kszy udzia" fazy terminalnej
obserwuje si´ w drzewostanach jaworowo-bukowych.
IloĘç wydzielajÄ…cego si´ posuszu jest niewielka, przy czym
wi´ksza jest w jaworzyno-buczynach (6 m2 na ha) niÅ» w bu-
czyno-jaworzynach (ok. 1 m2 na ha).
Powiązana z dzia"alnoĘcią cz"owieka
P"aty tego podtypu nie są uŻytkowane gospodarczo. Nie
obserwuje si´ bezpoĘredniego wp"ywu dzia"alnoĘci cz"o-
Znaczenie ekologiczne
wieka, wi´c ich struktura wynika z procesów naturalnych.
i biologiczne
W przesz"oĘci pewien wp"yw na dynamik´ jaworzyn mog"a
mieç gospodarka pasterska  g"ównie poĘredni, poprzez
Podtyp ma duŻe znaczenie dla zachowania róŻnorodnoĘci
modyfikacj´ sk"adu florystycznego sÄ…siadujÄ…cych, trawia-
flory zio"oroĘlowej, stanowiąc siedlisko takich cennych ga-
stych i zio"oroĘlowych, zbiorowisk roĘlinnych, byç moÅ»e lo-
tunków, jak: modrzyk górski Cicerbita alpina, omieg gór-
kalnie równieŻ bezpoĘrednio przez wyrąb drzew i krzewów,
ski Doronicum austriacum, ostroŻeł
wschodniokarpacki
zgryzanie p´dów, co modyfikowa"o ich pokrój.
Cirsium waldsteinii, jastrun okrÄ…g"olistny Leucanthemum
waldsteinii, tocja alpejska Tozzia alpina subsp. carpatica,
ĘnieŻyca wiosenna Leucoium vernum subsp. carpaticum,
Siedliska przyrodnicze zaleŻne
tojad dzióbaty Aconitum variegatum.
lub przylegajÄ…ce
Zespó" Aceri-Fagetum jest bardzo rzadkim i bogatym flory-
Podtyp bezpoĘrednio przylega do buczyn, zarówno kwa- stycznie zbiorowiskiem roĘlinnym.
Ęnych  Luzulo luzuloidis-Fagetum (9110), jak i Å»yznych  Podtyp 9140-1 stanowi optymalnÄ… postaç siedliska 9410,
Dentario glandulosae-Fagetum (9130). Zwykle zio"oroĘlo- a p"aty opisane w Bieszczadach są najbardziej zgodne
we jaworzyny wyst´pujÄ…ce przy górnej granicy lasu znajdu- z jego definicjÄ….
jÄ… si´ w dynamicznym kompleksie z niskimi, krzywulcowy-
Gatunki z za"Ä…cznika II Dyrektywy
mi zaroĘlami bukowymi oraz jarz´binowymi i roĘlinnoĘciÄ…
Siedliskowej
po"onin (traworoĘla  Calamagrostion, psiary Nardetalia 
Tocja alpejska Tozzia alpina subsp. carpatica. Stanowiska
6230). Wyst´powanie jaworzyn zio"oroĘlowych jest rów-
tej rzadkiej roĘliny odnotowano w p"atach jaworzyny zio"o-
nieŻ w duŻej mierze związane z drobnymi ciekami wodny-
roĘlowej na Wielkiej Rawce i na Czole.
mi i terenami ęródliskowymi. W takich miejscach jaworzy-
Fragment area"u duŻych drapieŻników: niedęwiedzia, wilka,
na wyst´puje w kompleksie z p"atami zio"oroĘli zaliczanych
rysia. Drzewostany bukowe sÄ… miejscem wyst´powania
do zwiÄ…zku Adenostylion (6430).
rzadkiego chrzÄ…szcza  nadobnicy alpejskiej Rosalia alpina.
Rozmieszczenie geograficzne
Gatunki z za"Ä…cznika I Dyrektywy Ptasiej
i mapa rozmieszczenia
Typowa leĘna awifauna, nie zaobserwowano gatunków
szczególnie przywiązanych do tego siedliska.
Podtyp na terenie Polski odnotowany wy"Ä…cznie w najwyÅ»-
szych partiach Bieszczadów Zachodnich. Podaje si´ stano-
Stany, w jakich znajduje si´
wiska z: Halicza, Rabiej Ska"y, Paprotnej, Wielkiej Rawki,
Czo"a, Kamiennej, Ma"ej Semenowej. Poza polskimi Biesz- siedlisko
czadami podobne siedliska niewÄ…tpliwie wyst´pujÄ… na
Przedstawiony powyÅ»ej opis odnosi si´ do stanu uprzywile-
Ukrainie, w paĘmie Pikuja (np. na p"n. zboczu Ze"emene-
jowanego, jaki jest wynikiem naturalnej dynamiki zbioro-
go) i byç moÅ»e równieÅ» w innych pasmach ukraiÅ‚
skich Kar-
wiska Aceri-Fagetum. Udzia" procentowy dominujÄ…cych
pat. Bardzo zbliŻone jaworzyny by"y równieŻ notowane na
drzew  buka i jaworu  moÅ»e byç zmienny, równieÅ» runo
S"owacji, w Górach Bukowskich.
moÅ»e byç znacznie zróŻnicowane w poszczególnych p"a-
tach, zawsze są to jednak gatunki o duŻej wartoĘci bioce-
75
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Lasy i bory
notycznej i nie moÅ»na podaç jednego, optymalnego dla te- mechanicznego zniszczenia runa (nie obserwuje si´ np.
9140
go siedliska sk"adu gatunkowego. Jego wewn´trznÄ… cechÄ… poĘredniej synantropizacji runa). NaleÅ»y wi´c dbaç o w"a-
jest zróŻnicowana struktura, gdyÅ» wyst´puje w zmiennych Ęciwe oznakowanie szlaków i nie dopuĘciç do modyfikacji
1
warunkach Ęrodowiskowych. istniejących obecnie szlaków lub teŻ rozbudowy infrastruk-
Úadna z odmian siedliska nie stanowi wi´c stadium niepo- tury turystycznej (lub kaÅ»dej innej) kosztem tego siedliska.
Żądanego i nie jest objawem degeneracji. Stanowiska jaworzyn powinny byç natomiast wykorzysty-
wane w dydaktyce jako przyk"ady naturalnych procesów
ekologicznych.
Tendencje do przemian w skali
kraju i potencjalne zagroŻenia
Inne czynniki mogÄ…ce wp"ynÄ…ç na sposób
ochrony
Tendencje do przemian
Zmiana aktualnego statusu ochronnego, stanowiska rzad-
Area" tego podtypu jest stosunkowo sta"y i nie zmniejsza
kich roĘlin naczyniowych.
si´. W sÄ…siedztwie niÅ»ej po"oÅ»onych, ĘródleĘnych polan,
obserwuje si´ powolnÄ… sukcesj´ i zarastanie siedlisk niele-
Przyk"ady obszarów obj´tych dzia"aniami
Ęnych, natomiast przy górnej granicy lasu na po"oninach
zdecydowanie wi´kszÄ… dynamikÄ… wykazujÄ… si´ zaroĘla ja- ochronnymi
Wszystkie odnalezione dotychczas stanowiska 9140-1
rz´biny i olchy kosej oraz zio"oroĘla i traworoĘla, natomiast
znajdujÄ… si´ na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowe-
granica wyst´powania jaworu i buka jest raczej sta"a.
go, czyli podlegajÄ… ochronie od 1973 roku. Na terenie
Potencjalne zagroŻenia BdPN ten podtyp jest znany, stosunkowo dobrze opisany
Potencjalnym zagroŻeniem jest mechaniczne zniszczenie, spo- i s"usznie uwaŻany za jeden z istotniejszych walorów przy-
wodowane zmianÄ… dotychczasowego statusu ochronnego, rodniczych tego terenu.
prowadzeniem gospodarki leĘnej, rozbudową infrastruktury
turystycznej (np. zmianą przebiegu szlaków turystycznych).
Inwentaryzacje, doĘwiadczenia,
kierunki badał

UŻytkowanie gospodarcze
Podtyp zosta" szczegó"owo opisany fitosocjologicznie
i potencja" produkcyjny
w ramach badał
terenowych prowadzonych przez S. Mi-
chalika, A. Szarego i W. Paula. Badania nad dynamikÄ…
Opisane lasy nie są uŻytkowane gospodarczo, poniewaŻ
lasów, m.in. jaworowych przy górnej granicy lasu, są
znajdujÄ… si´ w ca"oĘci na terenie parku narodowego. Dodat-
prowadzone przez S. Kucharzyka z Bieszczadzkiego Par-
kowo najprawdopodobniej nie by"y dotychczas eksplo-
ku Narodowego.
atowane na wi´kszÄ… skal´ ze wzgl´du na niekorzystne po"o-
Zasadniczym zagadnieniem jest dynamika populacji jawo-
Å»enie i cz´stokroç krzywulcowy charakter pni, a co za tym
ru i buka, oraz gatunków zio"oroĘlowych związanych z tym
idzie  niewielkÄ… wartoĘç uÅ»ytkowÄ… drewna. Ârednia zasob-
podtypem siedliska, przy górnej granicy lasu i w innych
noĘç drzewostanów jest dosyç niska i nie przekracza
strefach kontaktu z p"atami roĘlinnoĘci nieleĘnej. WaŻna
150 250 m3/ha, znacznie malejÄ…c przy granicy lasu.
jest równieŻ geneza bukowej (lokalnie z duŻym udzia"em
jaworu) granicy lasu i badanie historii antropopresji na tym
Ochrona
terenie, a takŻe prognozowanie dalszych przemian struktu-
Przypomnienie o wraŻliwych cechach
ry i sk"adu zbiorowisk subalpejskich po zaprzestaniu kilka-
Wyst´powanie rzadkich i zagroÅ»onych gatunków roĘlin,
dziesiÄ…t lat temu wypasu na bieszczadzkich po"oninach.
wraŻliwych na mechaniczne zniszczenie.
NaleÅ»y prowadziç dalsze badania syntaksonomiczne 
Powolna dynamika, a co za tym idzie regeneracja drzewo-
szczególnie istotne by"oby odniesienie p"atów z Bieszcza-
stanu.
dów Zachodnich do podobnych siedlisk na S"owacji i na
Niewielki aktualny area" i niewielka liczba potencjalnych
Ukrainie.
miejsc o specyficznych warunkach, w których moÅ»e si´ wy-
tworzyç typowa dla siedliska 9140 roĘlinnoĘç.
Monitoring naukowy
Zalecane metody ochrony Do badania dynamiki drzewostanów w Bieszczadzkim Par-
Ze wzgl´du na niewielkÄ… powierzchni´, wraÅ»liwoĘç i duŻą ku Narodowym stworzono system monitoringowy opiera-
wartoĘç przyrodniczÄ… wszystkie p"aty 9140-1 powinny pod- jÄ…cy si´ na ko"owych powierzchniach próbnych rozmiesz-
legaç ochronie Ęcis"ej i pozostaç ca"kowicie wy"Ä…czone czonych systematycznie w siatce o wi´Ä™bie 500 x 500 m.
z uŻytkowania gospodarczego oraz rekreacyjnego. Ruch Na tych powierzchniach w latach 1993 1994 przeprowa-
turystyczny w sąsiedztwie p"atów jaworzyn zio"oroĘlowych dzono szczegó"owe badania inwentaryzacyjne. OkreĘlono
nie zagraÅ»a im, o ile nie prowadzi do bezpoĘredniego sk"ad gatunkowy drzewostanu, zasobnoĘç, liczb´ drzew,
76
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Ârodkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie
lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim
ich rozk"ad w stopniach gruboĘci, intensywnoĘci wydziela- (zniszczenia mechaniczne, wydeptywanie, synantropiza-
9140
jÄ…cego si´ posuszu, sk"adu gatunkowego i intensywnoĘci cja flory).
rozwoju pozosta"ych warstw lasu. W niektórych miejscach
1
sieç powierzchni próbnych zosta"a zag´szczona i w sumie
Bibliografia
uzyskano dane z 1109 powierzchni. Zaplanowano powta-
rzanie tych badał
w ca"ym BPN w cyklu 10-letnim, a na METRYKA D. 1996. Ocena stanu lasów bukowo-jaworowych
wybranych powierzchniach co 5 lat. Ponadto w latach w uroczysku Moczarne Bieszczadzkiego Parku Narodowego.
1994 1996 studenci AR w Krakowie prowadzili badania Praca magisterska. Katedra UrzÄ…dzania Lasu AR w Krakowie.
w 3 wybranych fragmentach lasu w siatce o wi´Ä™bie 100 Maszynopis.
x 200 m, w tym w drzewostanach bukowo-jaworowych MICHALIK S. 1978. Ochrona Bieszczadów Zachodnich w Ęwietle
w uroczysku Moczarne. waloryzacji przyrodniczej. Kosmos 4: 383 391.
BiorÄ…c pod uwag´ rzadkoĘç wyst´powania tego podtypu MICHALIK S., SZARY A. 1993. Wschodniokarpacka jaworzyna
i niewielkie powierzchnie, jakie zajmuje, monitoring powi- zio"oroĘlowa Aceri-Fagetum J. et M. Bartsch 1940 w Biesz-
nien objÄ…ç wszystkie odnalezione dotychczas powierzchnie czadzkim Parku Narodowym.
9140-1. W tych p"atach naleÅ»a"oby powtarzaç co 5 lat MICHALIK S., SZARY A. 1997. Zbiorowiska leĘne Bieszczadzkie-
zdj´cia fitosocjologiczne oraz badania drzewostanu na go Parku Narodowego. Monografie Bieszczadzkie 1 175.
sta"ych powierzchniach wkomponowanych w opisaną siat- PRZYBYLSKA K., KUCHARZYK S. 1999. Sk"ad gatunkowy lasów
k´ monitoringu leĘnego BPN, lecz znacznie zag´szczonÄ… Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Monografie Biesz-
(np. 100 x 100 m lub nawet 50 x 50 m). czadzkie 6 159.
Ponadto w tych samych okresach powinien byç monitoro- PRZYBYLSKA K., MARCELA A., RUCIÄ„SKI P. 1996. System moni-
wany stan populacji istotniejszych gatunków roĘlin naczy- torowania oraz wst´pne wyniki oceny stanu zasobów leĘnych
niowych (m.in. gatunków wschodniokarpackich). W przy- Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Roczniki Bieszczadzkie
padku p"atów po"oŻonych w pobliŻu szlaków turystycz- 5: 69 89.
nych naleÅ»y monitorowaç wp"yw cz"owieka na roĘlinnoĘç Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska
77
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Lasy i bory
szczaw górski Rumex alpestris (= R. arifolius), przen´t pur-
Zachodniokarpacka
9140
purowy Prenanthes purpurea, malina Rubus idaeus, zachy"-
jaworzyna zio"oroĘlowa
ka trójkątna Gymnocarpium dryopteris.
2
Kod Physis: 41.15
Mszaki
P"onnicz (p"onnik) strojny Polytrichastrum formosum, wid"o-
zÄ…bek jednoboczny Dicranella heteromegala, p"aszczeniec
Cechy diagnostyczne
zÄ…bkowany Plagiothecium denticulatum.
Cechy obszaru
Odmiany
Podtyp obejmuje jaworzyny zio"oroĘlowe wyst´pujÄ…ce na
MoÅ»na zaobserwowaç dwie odmiany, zróŻnicowane flory-
wysokoĘci 800 1200 m n.p.m., czyli w reglu dolnym i w pa-
stycznie:
sie przejĘciowym mi´dzy reglem dolnym a górnym, odnale-
Aceri-Fagetum typicum (podzespó" typowy), w niŻszych po-
zione dotychczas tylko w zachodniej cz´Ä˜ci Beskidu Úywiec-
"oÅ»eniach (850 1100 m n.p.m.), z wi´kszym udzia"em mi-
kiego (grupa Wielkiej Raczy i grupa Pilska). Zajmuje niewiel-
"osny górskiej Adenostyles alliariae, lepi´Å»nika bia"ego Pe-
kie, kilkuhektarowe powierzchnie, na stokach o Ęrednim na-
tasites albus oraz wietlicy samiczej Athyrium filix-femina,
chyleniu (5 35%) i na ogó" pó"nocnej ekspozycji.
a w drzewostanie  jaworu.
Aceri-Fagetum athyrietosum alpestris (podzespó" z wietlicą
Fizjonomia i struktura zbiorowiska
alpejską), na granicy dolnego i górnego regla (1100
Drzewostan o niepe"nym zwarciu (50 90%). Wspó"domi-
 1175 m n.p.m.), wi´kszy udzia" buka w drzewostanie,
nują w nim buk i jawor, przy czym na wyŻszych stanowi-
a w runie wietlicy alpejskiej Athyrium distentifolium.
skach zaobserwowano wi´kszy udzia" buka. W domieszce
wyst´pujÄ… Ęwierk i jod"a.
MoŻliwe pomy"ki
Ârednia wysokoĘç drzew wynosi 20 25 m, natomiast Ęred-
Podtyp ten wyst´puje w bezpoĘrednim sÄ…siedztwie typo-
nica 20 40 cm. Liczba gatunków w zdj´ciu fitosocjologicz-
wych Å»yznych buczyn (9130), od których si´ jednak wyróŻ-
nym jest stosunkowo duŻa, jak na górskie zbiorowiska le-
nia licznym udzia"em jaworu i gatunków zio"oroĘlowych.
Ęne, i wynosi 16 35 gatunków na 200 m2.
W niÅ»szych po"oÅ»eniach moÅ»e byç mylony z innymi jawo-
W warstwie krzewów dominuje podrost buka i jaworu oraz
rzynami zboczowymi (9180), natomiast w wyŻszych, przy
rzadziej  jod"y i Ęwierka. Sporadycznie pojawia si´ jarz´-
wi´kszym udziale jarz´biny i wietlicy alpejskiej, moÅ»e byç
bina Sorbus aucuparia, wiciokrzew czarny Lonicera nigra,
florystycznie zbliŻony do jaworzyny karpackiej Sorbo-Ace-
wiciokrzew suchodrzew Lonicera xylosteum. W niŻszych po-
retum, która jednak ma odmienny drzewostan (na ogó"
"oŻeniach warstwa ta ma znikome pokrycie, natomiast
znacznie niŻszy).
wi´ksze pokrycie osiÄ…ga w p"atach wyÅ»ej po"oÅ»onych z wie-
tlicÄ… alpejskÄ… w runie.
Identyfikatory fitosocjologiczne
Runo bujne (60 100%) z dominacją bylin zio"oroĘlowych
i paproci (mi"osna górska Adenostyles alliariae, lepi´Å»nik
ZwiÄ…zek Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani
bia"y Petasites albus, wietlica samicza Athyrium filix-femi-
PodzwiÄ…zek Lunario-Acerenion pseudoplatani
na, wietlica alpejska Athyrium distentifolium, nerecznica
Zespó" Aceri-Fagetum górskie, zio"oroĘlowe ja-
szerokolistna Dryopteris dilatata i wiele innych). Obserwu-
worzyno-buczyny
je si´ równieÅ» duÅ»y udzia" gatunków charakterystycznych
dla buczyn. Pokrycie w warstwie mchów bardzo ma"e.
Dynamika roĘlinnoĘci
Reprezentatywne gatunki
P"aty 9140-2 odnaleziono w Karpatach Zachodnich nie-
Drzewa
dawno (1995) i dlatego dynamika tego typu jaworzyn nie
Buk zwyczajny Fagus sylvatica, klon jawor Acer
by"a dotychczas badana. MoÅ»na przypuszczaç, Å»e jest ona
pseudoplatanus, Ęwierk Picea abies, jod"a Abies alba.
determinowana g"ównie dynamiką dominujących gatun-
ków drzew  buka i jaworu oraz wilgotnoĘcią pod"oŻa.
RoĘliny zielne
Wp"yw gospodarki cz"owieka (przede wszystkim leĘnej) by"
Mi"osna górska Adenostyles alliariae, lepi´Å»nik
i jest w tym przypadku niewielki.
bia"y Petasites albus, wietlica alpejska Athyrium
distentifolium, gwiazdnica gajowa Stellaria nemo-
rum, szczawik zaj´czy Oxalis acetosella, wietlica
Siedliska przyrodnicze zaleŻne
samicza Athyrium filix-femina, nerecznica szerokolist-
lub przylegajÄ…ce
na Dryopteris dilatata, nerecznica samcza Dryopteris filix-
mas, marzanka wonna Galium odoratum, modrzyk górski Podtyp wyst´puje w kompleksie leĘnym z Å»yznymi i kwaĘny-
Cicerbita alpina, ciemi´Å»yca zielona Veratrum lobelianum, mi buczynami karpackimi (9130, 9110), a w okolicach
78
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Ârodkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie
lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim
Wielkiej Rycerzowej i w rezerwacie  Pod Rysianką takŻe
Stany, w jakich znajduje si´
9140
z zachodniokarpackim borem górnoreglowym (9410).
siedlisko
Stany uprzywilejowane
2
Rozmieszczenie geograficzne
Wszystkie opisane p"aty przedstawiajÄ… uprzywilejowany
i mapa rozmieszczenia
stan ochrony  nieco przeĘwietlony drzewostan, w niŻszych
po"oŻeniach praktycznie brak warstwy krzewów, w wyŻ-
Dotychczas podtyp zosta" odnaleziony wy"Ä…cznie na czte-
szych tworzy ją podrost bukowy, bujne runo zio"oroĘlowe.
rech izolowanych stanowiskach w Beskidzie Úywieckim:
Przyjmuje si´, Å»e optymalne warunki rozwoju siedlisko
w rezerwacie  Dziobaki (leĘnictwo Rycerki, oddzia" 169),
9140 ma w miejscach, gdzie górnÄ… granic´ lasu tworzy
w rezerwacie  Oszast (leĘnictwo Cicha, oddzia" 200),
buk (patrz 9140-1). Stanowisko najbardziej odpowiadajÄ…-
w rezerwacie  Pod Rysianką (leĘnictwo Sopotnia Górna,
ce definicji siedliska 9140, o charakterze nieco zbliŻonym
oddzia" 181) oraz w pobliŻu szczytu Wielkiej Rycerzowej
do subalpejskiego, znajduje si´ w okolicach Rycerzowej na
(leĘnictwo Morgi, oddzia" 320; leĘnictwo Rycerki, 165,
wysokoĘci ok. 1150 m n.p.m. Pojawia si´ tam gatunek wy-
166, 168). Byç moÅ»e zbliÅ»one siedliska zostanÄ… odnalezio-
znacznikowy siedliska 9140  szczaw górski, drzewostan
ne na nowych stanowiskach w Beskidzie Úywieckim oraz
jest nieco luęniejszy i ca"kowicie zdominowany przez buk,
w innych cz´Ä˜ciach Karpat Zachodnich.
który licznie wyst´puje równieÅ» w warstwie krzewów, z dru-
Zespó" Aceri-Fagetum wyst´puje m.in. w Schwarzwaldzie
giej strony brakuje tam w"aĘciwie zupe"nie jaworu. NiŻej
(skÄ…d by" pierwszy raz opisany). Stanowiska tego zespo"u
po"oŻone drzewostany bardziej przypominają zwyk"e bu-
podawane sÄ… równieÅ» doĘç cz´sto z Czech (Szumawa, Gó-
czyny bÄ…dÄ™ wysokopienne jaworzyny (9180). Jednak
ry Izerskie, Karkonosze, Góry Orlickie, Beskid ÂlÄ…sko-Mo-
wszystkie z obserwowanych postaci majÄ… charakter unika-
rawski) i S"owacji (Ma"a Fatra, NiŻne Tatry, Bielskie Tatry).
towy i duŻą wartoĘç przyrodniczÄ….
Tendencje do przemian w skali
kraju i potencjalne zagroŻenia
Tendencje do przemian
Ze wzgl´du na fakt, Å»e zespó" Aceri-Fagetum z polskich
Karpat zosta" dopiero niedawno opisany, trudno w chwili
obecnej okreĘliç szczegó"owe tendencje dynamiczne. Jed-
nak biorÄ…c pod uwag´ dane z innych krajów, struktur´ ro-
ĘlinnoĘci oraz zadowalajÄ…cy status ochrony wi´kszoĘci p"a-
tów, moÅ»na przypuszczaç, Å»e jest to trwa"e zbiorowisko ro-
Ęlinne, jego area" jest sta"y, a wyst´powanie nie jest obec-
nie zagroŻone.
Potencjalne zagroŻenia
Jakiekolwiek czynnoĘci związane z gospodarką leĘną są
w tym przypadku zagroŻeniem dla delikatnego runa zio"o-
Znaczenie ekologiczne
roĘlowego (choç niewielkie przerzedzenie drzewostanu nie
i biologiczne
wp"yn´"oby negatywnie na to siedlisko). Potencjalnym za-
Ze wzgl´du na bogactwo gatunkowe, wyst´powanie rzad- groÅ»eniem jest masowy ruch turystyczny, szczególnie w po-
kich gatunków oraz unikatowoĘç tego zespo"u roĘlinnego
wiÄ…zaniu z narciarstwem zjazdowym i turystykÄ… pobytowÄ….
jaworzyna zio"oroĘlowa zosta"a uznana za najcenniejsze
Pod najmniejszÄ… presjÄ… znajduje si´ stanowisko w rezerwa-
zbiorowisko leĘne w Úywieckim Parku Krajobrazowym (Mi- cie  Oszast , mimo Å»e jego granicÄ… (i jednoczeĘnie grani-
chalik 1998).
cą pał
stwa) biegnie jeden z g"ówniejszych szlaków tury-
stycznych "Ä…czÄ…cy grzbietem granicznym grup´ Pilska
Gatunki z za"Ä…cznika II Dyrektywy
z grupÄ… Wielkiej Raczy. Jest on bowiem uÅ»ywany dosyç
Siedliskowej
sporadycznie, wy"ącznie przez turystów indywidualnych.
Fragment area"u duŻych drapieŻników  niedęwiedzia, wilka.
NiewÄ…tpliwie wi´ksza presja turystyczna wyst´puje w pobli-
Żu pozosta"ych stanowisk 9140-2:
Gatunki z za"Ä…cznika I Dyrektywy Ptasiej
" w okolicy Wielkiej Rycerzowej  znajduje si´ tu schroni-
Typowa, górska awifauna leĘna. Ze wzgl´du na niewielkÄ…
sko turystyczne oraz w´ze" szlaków prowadzÄ…cych z So-
powierzchni´ p"atów tego podtypu nie stanowi on szcze-
blówki, Ujso", Rycerki Górnej oraz prze"´czy Przegibek.
gólnie istotnego siedliska dla ptaków.
Tylko jedno stanowisko jest tu chronione w rezerwacie
79
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Lasy i bory
 Dziobaki , natomiast stanowisko po drugiej stronie taka powsta"a juÅ» kilka lat temu). Do czasu utworzenia re-
9140
Wielkiej Rycerzowej nie jest chronione. Ruch turystyczny zerwatu lub zapewnienia innej formy ochrony naleŻy wy-
jest latem doĘç intensywny, lecz nie masowy, poza tym kluczyç ca"kowicie gospodark´ leĘnÄ… i koniecznie uwzgl´d-
2
zlokalizowany g"ównie na rozleg"ej polanie w pobliÅ»u niç to stanowisko w Programie Ochrony Przyrody nadle-
schroniska, a zniszczenia roĘlinnoĘci leĘnej ograniczają Ęnictw Morgi i Rycerki.
si´ do bezpoĘredniego sÄ…siedztwa szlaków; Nie ma potrzeby ograniczania obecnego ruchu turystycz-
" ponad stanowiskiem w rezerwacie  Pod RysiankÄ… prze- nego ze wzgl´du na wyst´powanie 9140, ale wszelkie in-
biega bardzo ucz´szczany szlak "Ä…czÄ…cy Hal´ MiziowÄ… ze westycje w rejonie wyst´powania tego siedliska powinny
schroniskiem na Rysiance. Jest on ucz´szczany bardzo braç pod uwag´ bezwzgl´dnÄ… koniecznoĘç ochrony 9140.
cz´sto równieÅ» zimÄ…, w zwiÄ…zku z silnie rozwini´tym nar-
ciarstwem i turystykÄ… pobytowÄ…. P"aty 9140-2 sÄ… jednak
Inne czynniki mogÄ…ce wp"ynÄ…ç
po"oŻone na stosunkowo stromych zboczach poniŻej
na sposób ochrony
szlaku, wi´c nie sÄ… penetrowane.
Dotychczas nieokreĘlone.
PodsumowujÄ…c  aktualny charakter turystyki nie ma nega-
Przyk"ady obszarów obj´tych
tywnego wp"ywu na zachowanie 9140-2, ale wszelkie
dzia"aniami ochronnymi
zmiany dotychczasowego uŻytkowania tego terenu (zmia-
Wszystkie stanowiska znajdujÄ… si´ na terenie Úywieckiego
na przebiegu szlaku, rozbudowa infrastruktury turystycznej
Parku Krajobrazowego, a trzy z nich w rezerwatach przyro-
i narciarskiej i inne dzia"ania trwale niszczÄ…ce szat´ roĘlin-
dy po"oÅ»onych na terenie ÚPK:  Oszast ,  Pod RysiankÄ…
nÄ…) wymagajÄ… analizy ich wp"ywu na siedliska przyrodni-
i  Dziobaki . W przypadku tego ostatniego, niedawno
cze (poza 9140 wyst´puje równieÅ» 9130, 9110, 9410,
utworzonego, ochrona zespo"u Aceri-Fagetum by"a pod-
a w grupie Pilska liczne siedliska wysokogórskie).
stawowym celem jego wyznaczenia. Podtyp siedliska nie
by" dotychczas przedmiotem specjalnego programu ochro-
UŻytkowanie gospodarcze
ny, lecz podlega" ochronie wraz z innymi typami lasów
i potencja" produkcyjny
w pozosta"ych rezerwatach.
Ogólnie podtyp ten ma podobne znaczenie gospodarcze,
jak sÄ…siadujÄ…ce z nim buczyny (9110, 9130). Wi´kszoĘç
Inwentaryzacje, doĘwiadczenia,
p"atów podtypu znajduje si´ w rezerwatach przyrody, wi´c
kierunki badał

zosta"y one juŻ wczeĘniej wy"ączone ze zwyk"ej gospodarki
leĘnej. Pozostają jeszcze niechronione powierzchnie w oko- Badania fitosocjologiczne zespo"u Aceri-Fagetum w Beski-
licach Wielkiej Rycerzowej, ale ze wzgl´du na wysokie po- dzie Úywieckim w roku 1990 prowadzi" Z. Wilczek z Uni-
"oÅ»enie (trudnoĘci z pozyskaniem drewna) i niewielkÄ… po- wersytetu ÂlÄ…skiego. W roku 1995 materia"y te zosta"y
wierzchni´ ca"kowite wy"Ä…czenie tych drzewostanów z go- opublikowane. PoniewaÅ» doniesienie o wyst´powaniu tego
typu jaworzyny zio"oroĘlowej w Karpatach pojawi"o si´ do-
spodarki leĘnej nie powinno byç kosztowne.
syç niedawno, nie prowadzono jeszcze systematycznych
badał
nad ekologiÄ… i dynamikÄ… tego zespo"u. NiewÄ…tpli-
Ochrona
wie naleÅ»y prowadziç dalsze badania majÄ…ce na celu uzu-
Przypomnienie o wraŻliwych cechach pe"nienie informacji o rozmieszczeniu 9140 w Karpatach
Zachodnich oraz porównanie polskich stanowisk ze zbliŻo-
" zio"oroĘlowe runo wraŻliwe na zniszczenia mechaniczne,
nymi zbiorowiskami roĘlinnymi z Niemiec, Czech i S"owacji.
" bardzo ma"a powierzchnia.
Zalecane metody ochrony
Monitoring naukowy
Ze wzgl´du na niewielkÄ… powierzchni´, wraÅ»liwoĘç zio"oro-
Ęlowego runa na uszkodzenia mechaniczne i duŻą wartoĘç BiorÄ…c pod uwag´ rzadkoĘç wyst´powania tego podtypu i nie-
przyrodniczÄ… wszystkie p"aty 9140-2 powinny podlegaç wielkie powierzchnie, jakie zajmuje, monitoring powinien ob-
ochronie i pozostaç ca"kowicie wy"Ä…czone z uÅ»ytkowania jÄ…ç wszystkie odnalezione dotychczas powierzchnie 9140-2.
gospodarczego oraz rekreacyjnego. W tych p"atach naleÅ»a"oby powtarzaç co 5 lat zdj´cia fitoso-
Powinny zostaç obj´te ochronÄ… zachowawczÄ…, nie ma po- cjologiczne oraz badania drzewostanu na sta"ych powierzch-
trzeby stosowania ochrony czynnej. Aktualny status niach (m.in. sk"ad gatunkowy drzewostanu, zasobnoĘç, liczb´
ochronny wi´kszoĘci z nich (rezerwaty przyrody) jest w pe"- drzew, struktur´ wiekowÄ…, iloĘç martwego drewna, sk"ad ga-
ni zadowalajÄ…cy. W chwili obecnej naleÅ»y dok"adnie prze- tunkowy i dynamik´ rozwoju pozosta"ych warstw lasu).
analizowaç stan i zagroÅ»enia p"atów pozostajÄ…cych poza Ponadto w tych samych okresach, lub cz´Ä˜ciej, powinien
rezerwatami (w okolicach Rycerzowej) i rozpatrzyç moÅ»li- byç monitorowany stan populacji gatunków zio"oroĘlo-
woĘç i zasadnoĘç utworzenia tam rezerwatu (propozycja wych.
80
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Ârodkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie
lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem górskim
WILCZEK Z. 1995. Zespo"y leĘne Beskidu ÂlÄ…skiego i zachodniej
Bibliografia
cz´Ä˜ci Beskidu Úywieckiego na tle zbiorowisk roĘlinnych Kar- 9140
BLAROWSKI A., GAJCZAK J., PARUSEL J. 1997. Ochrona przyro-
pat Zachodnich. Prace Nauk. Uniw. Âl. 1490: 5 130.
dy w województwie bielskim  stan istniejący, perspektywy. W:
2
WILCZEK Z. 1997. Szata roĘlinna województwa bielskiego  stan
Blarowski i in. (pr. zbior.) Przyroda województwa bielskiego 
poznania, zagroŻenia i ochrona. W: Blarowski i in. (pr.
stan poznania, zagroŻenia i ochrona. Colgraf-Press, Poznał
.
zbior.). Przyroda województwa bielskiego  stan poznania,
FAJMONOVA E. 1982. Spolocenstva podzvazu Aceri-Fagenion
zagroŻenia i ochrona. Colgraf-Press, Poznał

v Zapadnych Karpatach. Preslia 54: 259 269.
MICHALIK S. 1998. Szata roĘlinna. W: Bajgier-Kowalska i in. (pr.
zbior.) Przyroda Úywieckiego Parku Krajobrazowego. Col-
graf-Press, Poznał
: 82 111. Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska
81
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków