ARCH. MED. S
D. KRYMINOL., 2011, LXI, 181-187 PRACE KAZUISTYCZNE / CASE REPORTS
Monica Abreu-Głowacka, Czesław Żaba, Małgorzata Koralewska-Kordel, Eliza Michalak,
Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Artur Teżyk
Badania DNA zmumifikowanych zwłok z muzeum Katedry
i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego
im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
DNA studies performed on a mummified body from Forensic Department Museum
of Poznań University of Medical Sciences
Z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej
Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
p.o. Kierownik: dr n. med. C. Żaba
W pracy przedstawiono wyniki badań DNA prze- Sądowej został przeniesiony do gmachu Collegium
prowadzone na zmumifikowanych zwłokach, które Anatomicum Novum przy ul. H. Święcickiego 6,
znajdują się w muzeum Katedry i Zakładu Medy- w którym mieści się do dnia dzisiejszego. Na Za-
cyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Pozna- kład Medycyny Sądowej przeznaczono parterową,
niu. Ustalono, że zmumifikowane zwłoki są płci półkolistą część gmachu. W tej części oddano kil-
męskiej, w wieku około 35 lat i należą do haplogrup ka sal dla celów nauczania, resztę zaś przezna-
chromosomu Y - R1b i J2. czono na pracownie naukowe dla przeprowadzania
badań naukowych oraz badań sądowo-lekarskich.
The article presents the results of experimental Jedno z pomieszczeń przeznaczono na eksponaty
DNA examinations of a mummified body, which is muzeum, które pierwotnie mieściło się obok sali
kept in the Forensic Department Museum of Poznań sekcyjnej. W muzeum były przechowywane w że-
University of Medical Sciences. The DNA analysis laznych oszklonych szafach preparaty anatomo-pa-
determined the gender of the mummy as male; the tologiczne oraz suche i mokre okazy z dziedziny
body was found to belong to the Y-chromosome sądowo-lekarskiej w ilości przeszło 500 egzempla-
haplogroups R1b and J2. The age of the mummi- rzy. W szczególności Zakład posiadał duży i cenny
fied body was estimated by an anthropological zbiór czaszek z najróżnorodniejszego rodzaju obra-
examination as approximately 35 years. żeniami, całkowicie zachowane strupieszałe zwłoki,
bogaty zestaw broni, zestawy pocisków różnego po-
Słowa kluczowe: chodzenia i kalibru, zbiory fotografii, narzędzi uży-
mumifikacja, DNA, identyfikacja tych do zbrodni, narzędzi do spędzania płodów,
Key words: liczne pętle wisielcze oraz inne dowody rzeczowe
mummification, DNA, identification [1, 2].
Większość eksponatów muzeum do dzisiaj za-
chowało się, w tym także zmumifikowane zwłoki
ludzkie (osoby dorosłej i dwóch płodów) oraz zwie-
WST
P
rząt (żaby i nietoperza). Zmianie uległa tylko siedzi-
Pierwszą siedzibą Zakładu Medycyny Sądowej ba muzeum, które obecnie znajduje się w korytarzu
było Collegium Medicum przy ul. Fredry 10 w Po- Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej. Zwłoki znaj-
znaniu. Nie była to siedziba odpowiednia ponieważ dują się w gablocie drewnianej z szybą z przodu,
nie posiadała sali sekcyjnej. Po wielu staraniach w której temperatura w dniu badania, 5.06.2010
w dniu 7 paz
dziernika 1930 roku Zakład Medycyny roku, wynosiła 25�C, a wilgotność powietrza 40%.
2011 � by Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267
Monica Abreu-Głowacka, Czesław Żaba, Małgorzata Koralewska-Kordel, Eliza Michalak,
182 Nr 2
Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Artur Teżyk
Przedmiotem zainteresowania autorów artykułu dowa G/T) oraz rs17222279 (zmiana nukleoty-
były zmumifikowane zwłoki osoby dorosłej, które dowa G/A). Reakcję PCR w czasie rzeczywistym
znajdują się w tutejszym Zakładzie od okresu (ang. real-time PCR) przeprowadzono w aparacie
międzywojennego, jak to wynika z przedstawionego LightCycler� 2.0 firmy Roche� Diagnostics. Produkt
powyżej zdjęcia, lecz dokładnej daty ich przy- PCR zanalizowano w programie LightCycler� wer-
wiezienia nie ustalono. W archiwum Katedry i Za- sja 4.05.
kładu Medycyny Sądowej UM w Poznaniu nie
odnaleziono żadnego dokumentu dotyczącego ww.
zwłok. Z tego powodu nie jest znana historia, w jaki
sposób znalazły się one w tutejszej Katedrze i Za-
kładzie Medycyny Sądowej. Z przekazów ustnych
ustalono, że trafiły one z Zakładu Medycyny Są-
dowej w Lipsku jako prezent urodzinowy dla ów-
czesnego kierownika Katedry. Natomiast inna wieść
głosi, że zostały przywiezione one z Ankary w Turcji
przez profesora anatomii prawidłowej, który był tam
z wizytą służbową.
CELE
Celem badań było ustalenie płci, pochodzenia Ryc. 1. Zdjęcie zmumifikowanych zwłok.
i wieku zmumifikowanych zwłok. Fig. 1. Photo of the mummified body.
MATERIAA
I METODY
WYNIKI I OMÓWIENIE
Oględzinom zewnętrznym poddano zmumifiko-
wane zwłoki znajdujące się w muzeum tutejszej Badania wykazały, że są one zwłokami osoby
Katedry. Do badań genetycznych pobrano fragment dorosłej, budowy prawidłowej, odżywienia mierne-
rzepki lewej oraz włosy ze skórą z okolicy potyli- go, długości 151,5 cm, ważące 7,7 kg. Głowa jest
cznej głowy. Fragmenty kości rozdrobniono homo- symetryczna, miejscami pokryta owłosieniem, które
genizatorem kriogenicznym FreezerMill 6750 firmy jest barwy czarnej (brunet), długości 4-5 cm. Skóra
SPEX CertiPrep. Izolację DNA przeprowadzono me- barwy szarobrązowej, sucha, twarda, ściśle przy-
todą organiczną  fenolową oraz zestawem Gene- lega do układu kostnego z odwzorowaniem żeber,
Matrix Bone DNA Purification Kit firmy EURx. Wy- kości śródręcza. Stwierdzono uszkodzenia mecha-
izolowany DNA oczyszczano za pomocą kolumienek niczne skóry w postaci jej rozerwań na szyi w części
filtracyjnych firmy Millipore�. Pomiaru stężenia przedniej, barku prawego w części górno-przedniej
DNA dokonano przy pomocy Spektofotometru i dołu pachowego, kolana lewego z odsłonięciem
NanoDrop, wersja ND-1000 V3.1.0, firmy Nano- rzepki. Oględziny pod kątem cech wykazujących
Drop Technologies, Inc, USA. Oczyszczony DNA pod- dymorfizm płciowy wykazały obecność zasuszonych
dano reakcji PCR zestawem PowerPlex� ESX17 najprawdopodobniej narządów płciowych zewnę-
System, firmy Promega oraz zestawem LightSNiP trznych typu męskiego. Ocena cech czaszki i mied-
firmy TIB-MOLBIOL. Produkty PCR systemem Power- nicy z uwagi na obecność zasuszonych, twardych,
Plex� ESX17 rozdzielano przy pomocy elektroforezy tkanek miękkich była znacznie zawężona. Możliwe
kapilarnej w Analizatorze Genetycznym ABI PRISM"! do oceny cechy kształtują się następująco: łuska
310 firmy Applied Biosystems oraz zanalizowano kości czołowej jest pochylona, ukształtowane i do-
w programie GeneMapper ID v 3.2.1. Zestawem brze zaznaczone łuki nadbrwiowe, wyczuwalna gu-
LightSNiP zbadano genotyp dwóch SNPs (ang. zowatość potyliczna zewnętrzna, dobrze zazna-
Single Polimorfizm Nucleotide) znajdujących się czony trójkąt bródowy, talerze kości biodrowych
na chromosomie Y: rs2032604 (zmiana nukleoty- wysokie, wąsko rozstawione, zaznaczony kąt podło-
2011 � by Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267
BADANIA DNA ZMUMIFIKOWANYCH ZWA
OK Z MUZEUM KATEDRY I ZAKA
ADU MEDYCYNY S
DOWEJ
Nr 2 183
UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU
nowy. Badanie jamy ustnej wykazało obecność teriału genetycznego poddanego badaniom uniemo-
następujących zębów: żliwił otrzymanie pełnego profilu genetycznego. Na
" szczęka  14, 15, 16, 26, 27; degradację DNA miał wpływ najprawdopodobniej
" żuchwa  33, 32, 46 i 47. czas oraz warunki przechowywania mumii. W ba-
Zachowane zęby mają barwę białą z lekkim od- daniach przeprowadzonych zestawem LightSNiP
cieniem szarości. Słabego stopnia starcie koron za- rs17222279 uzyskano jedną temperaturę topnie-
chowanych zębów, redukcja wyrostka zębodoło- nia wynoszącą 59,17�C, co wskazuje na genotyp
wego średnio zaawansowana. G/G. Badania przeprowadzone zestawem LightSNiP
W związku z brakiem jednoznacznych cech rs2032604 pozwoliły uzyskać jedną temperaturę
w oparciu, o które można byłoby ustalić płeć prze- topnienia wynoszącą 58,34�C, co wskazuje na ge-
prowadzono badania genetyczne. notyp T/T. Badania genetyczne potwierdziły przy-
puszczalną płeć analizowanych zwłok, czyli męską.
Tabela I. Profil genetyczny uzyskany zestawem Na podstawie uzyskanych haplotypów na chro-
PowerPlex� ESX17. mosomie Y w różnych populacjach na świecie, stwo-
Table I. Genetic profile obtained with the rzono drzewo genealogiczne chromosomu Y, który
PowerPlex� ESX17 set. dostarcza nam informacji o miejscu pochodzenia
danego genotypu [3, 4, 5].
Kości oraz włosy ze skórą mumii
Y-SNP rs17222279 należy do haplogrupy R1b
Mummified body
oraz rs2032604 należy do haplogrupy J2 [5, 6, 7,
 bones and hair with skin
8]. Uważa się, że mężczyz
ni należący do grupy R1b
pochodzą od jednego człowieka, który żył około
Amelogenina X,Y
12 500-25 700 lat temu prawdopodobnie w zacho-
Amelogenin
dniej Azji. Człowiek ten należał do grupy łowiecko-
D3S1358 15,18 -zbierackiej, która, przypuszcza się, póz
niej emi-
growała do Europy na północ od Morza Czarnego
D2S1338 19,21
i Kaspijskiego. Niektóre badania prowadzą do stwier-
dzenia, że przodkowie tej haplogrupy żyli 5000 lat
D22S1045 16,16
temu w okolicach od regionu zachodniego zwanego
D16S539 13,13
Kurgan aż do regionu wschodniego oraz Europy
Środkowej. Obecnie największa kumulacja tej Y-gru-
D18S51 14,14
py występuje w populacji słowiańskiej wschodniej
D10S1248 14,14
Europy gdzie 30-50% mężczyzn należy do tej gru-
py. Członkowie tej grupy również występują w cen-
TH01 8,9
tralnej i zachodniej Azji, Indiach, Pakistanie oraz w po-
pulacji Mongolii i południowej Syberii [3, 4, 7, 8].
vWA 14,15
Początek grupy J2 wskazuje na region śródziem-
D21S11 30,32.2
nomorski, która mogła się rozprzestrzenić podczas
epoki kamienia gładzonego  neolit, 18 500 +/-
D12S391 21,22
3500 lat temu do zachodniej Azji oraz do południo-
D8S1179 13,13
wo-wschodniej Europy. Odkrycia archeologiczne
w tym regionie wskazują na prawdopodobieństwo,
że mężczyz
ni zajmowali się rolnictwem innowa-
Stężenie DNA uzyskane z izolacji organicznej cyjnym oraz wędrowali w poszukiwaniu regionów
wyniosło 8,2 ng/�l. Stężenie DNA uzyskane z izo- z większymi opadami. Haplogrupa J2 głównie wy-
lacji zestawem GeneMatrix Bone DNA Purification stępuje w populacji Kaukaskiej, Bałkańskiej, Włos-
wyniosło 5,9 ng/�l. kiej, śródziemnomorskiej, Irańskiej oraz środkowo-
W wyniku przeprowadzonych badań DNA zesta- i południowoazjatyckiej. Największe nagromadze-
wem PowerPlex� ESX17 uzyskano genotyp w 12 nie tej grupy wykazano w północno-zachodniej Gru-
loci z 16 badanych. Wysoki stopień degradacji ma- zji (72%) [3, 4, 7, 8].
2011 � by Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267
Monica Abreu-Głowacka, Czesław Żaba, Małgorzata Koralewska-Kordel, Eliza Michalak,
184 Nr 2
Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Artur Teżyk
Ryc. 2. Przedstawia elektroforegram uzyskany podczas analizy materiału genetycznego
zmumifikowanych zwłok zestawem PowerPlex�ESX17. Kolor niebieski  Fluorescein
matrix zawierający markery: amelogeniny, D3S1358, TH01, D21S11 oraz D18S51.
Fig 2. Electroforegram obtained during the test of genetic material of the mummified body,
using the PowerPlex�ESX17 set. The blue color  Fluorescein matrix with the markers:
amelogenine, D3S1358, TH01, D21S11 and D18S51.
Ryc. 3. Przedstawia elektroforegram uzyskany podczas analizy materiału genetycznego
zmumifikowanych zwłok zestawem PowerPlex�ESX17. Kolor zielony  JOE matrix
zawierający markery: D10S1248, D1S1656, D2S1338 oraz D16S539.
Fig 3. Electroforegram obtained during the test of genetic material of the mummified body,
using the PowerPlex�ESX17 set. The green color  JOE matrix with the markers:
D10S1248, D1S1656, D2S1338 and D16S539.
2011 � by Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267
BADANIA DNA ZMUMIFIKOWANYCH ZWA
OK Z MUZEUM KATEDRY I ZAKA
ADU MEDYCYNY S
DOWEJ
Nr 2 185
UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU
Ryc. 4. Przedstawia elektroforegram uzyskany podczas analizy materiału genetycznego
zmumifikowanych zwłok zestawem PowerPlex�ESX17. Kolor czarny  TMR-ET matrix
zawierający markery: D22S1045, vWA, D8S1179 oraz FGA.
Fig. 4. Electroforegram obtained during the test of genetic material of the mummified body, using
the PowerPlex�ESX17 set. The black color  TMR-ET matrix with the markers: D22S1045,
vWA, D8S1179 and FGA.
Ryc. 5. Przedstawia elektroforegram uzyskany podczas analizy materiału genetycznego
zmumifikowanych zwłok zestawem PowerPlex�ESX17. Kolor czerwony  CXR-ET matrix
zawierający markery: D2S441, D12S391, D19S433 oraz SE33.
Fig. 5. Electroforegram obtained during the test of genetic material of the mummified body, using
the PowerPlex�ESX17 set. The red color  CXR-ET matrix with the markers: D2S441,
D12S391, D19S433 and SE33.
2011 � by Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267
Monica Abreu-Głowacka, Czesław Żaba, Małgorzata Koralewska-Kordel, Eliza Michalak,
186 Nr 2
Dorota Lorkiewicz-Muszyńska, Artur Teżyk
Ryc. 6. Wykres uzyskany podczas badania testem LightSNiP - rs17222279.
Fig. 6. Graph obtained during the LightSNiP - rs17222279 test.
Ryc. 7. Wykres uzyskany podczas badania zestawem LightSNiP - rs2032604.
Fig. 7. Graph obtained during the LightSNiP - rs17222279 test.
grupy R1b, natomiast podczas analizy Y-SNP
WNIOSKI
rs2032604 do haplogrupy J2. Na podstawie wyty-
Zmumifikowane zwłoki są płci męskiej. powanych powyżej haplogrup można w dużym
Wiek zębowy ustalono na około 35 lat. stopniu domniemywać pochodzenie zmumifi-
Uzyskany podczas analizy Y-SNPs rs17222279 kowanych zwłok z regionu zachodnioazjatyckie-
genotyp wskazuje na jego przynależność do haplo- go.
2011 � by Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267
BADANIA DNA ZMUMIFIKOWANYCH ZWA
OK Z MUZEUM KATEDRY I ZAKA
ADU MEDYCYNY S
DOWEJ
Nr 2 187
UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO IM. KAROLA MARCINKOWSKIEGO W POZNANIU
4. Jobling M. A., Tyler-Smith C.: Father and
PIŚMIENNICTWO
sons: The Y chromosome and human evolution.
1. A
aguna S.: Opis Zakładu Medycyny Sądowej Trend in Genetics. 1995, 11: 449-456.
Uniwersytetu Poznańskiego i jego organizacja. 5. Y Chromosome Consortium (YCC): A Nomen-
Odbitka z  Czas. Sądowo-Lekarskiego . 1939, XII. clature System for the Tree of Human Y-Chromosomal
Nr 2. Binary Haplogroups. Genome Research. 2002, 12:
2. Marcinkowski T.: Medycyna sądowa dla prawni- 339-348.
ków. PZWL. 1993, 57. 6. Karafet T. M., Mendez F. L., Meilerman M. B.:
3. Gutala V. R., Bing S.: Y-chromosome SNP New binary polimorphism reshape and increase
suggest evidence of gene flow among caste, tribe, resolution of human Y chromosomal haplogroup
and the migrant Siddi populations of Andhra tree. Genome Research.www.genome.org.
Pradesh, South India. European Journal of Human 7. www.decodeme.com
Genetics. 2001, 9: 695-700. 8. www.isogg.org
Adres do korespondencji:
Monica Abreu-Głowacka,
tel.: [phone]
e-mail: [e-mail]
2011 � by Polskie Towarzystwo Medycyny Sądowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267