Epidemiologia i zdrowie
Epidemiologia i zdrowie
publiczne
publiczne
http://epi.wl.cm.uj.edu.pl/
Aleksander Gałaś
[e-mail]
Hasło: EZP2015
Ocena stanu zdrowia populacji
Ocena stanu zdrowia populacji
1
Epidemiologia
epi
logos
demos
 na, nad
 nauka
 ludność
Nauka badająca rozpowszechnienie chorób wśród
ludności (w populacjach) oraz czynnikami, które
wpływają lub warunkują to rozpowszechnienie (J.
Kostrzewski), wykorzystanie wyników tych badań
do kontroli/poprawy stanu zdrowia ludności
( Słownik epidemiologiczny JM Last )
Epidemiologia
Medycyna Opis stanu zdrowia populacji Zdrowie
Kliniczna publiczne
Naturalna historia choroby
Diagnostyka różnicowa Główne problemy
Identyfikacja czynników ryzyka
zdrowotne
Czynniki ryzyka
Wypracowanie metod zapobiegania
Czynniki ryzyka
Profilaktyka
Ocena korzyści z profilaktyki i terapii Profilaktyka
Wybór metod terapii
Badania przesiewowe
Ocena rokowania
Ocena skuteczności testów
Dobór narzędzi Promocja zdrowia
diagnostycznych
diagnostycznych
Metodologia badań
2
Zdrowie (WHO)
pełny dobrostan fizyczny, psychiczny i
społeczny, a nie tylko brak choroby lub
niedomagania
" stan lub zdolność ustroju ludzkiego do
wykonywania odpowiednich czynności
w określonych warunkach środowiska
Rola epidemiologii
Rola epidemiologii
" Opis częstości występowania zjawisk
chorobowych (trendy, porównania między
populacjami, ocena potrzeb)
" Poznanie przebiegu naturalnej historii choroby
" Określanie związków przyczynowo-skutkowych
(czynniki etiologiczne, czynniki ryzyka)
" Planowanie i ocena skuteczności profilaktyki
(identyfikacja modyfikowalnych czynników ryzyka,
dobór testów przesiewowych, ustalenie kryteriów
dla testów)
3
Mierniki częstości zjawisk
zdrowotnych w populacji
Miary częstości chorób są potrzebne do:
" oceny wielkości problemu,
" porównywania różnych populacji,
" obserwowania trendów chorób.
Mierzonymi stanami mogą być:
choroba, niezdolność do pracy, zgon,
przeżywalność, a nawet korzystanie
z usług służby zdrowia oraz wskaz
niki
pozytywne np. wyzdrowienie
Mierniki stanu zdrowia
POZYTYWNE (sprawność, prawidłowość funkcji różnych narządów):
" % zaszczepionej populacji
" wyniki badań antropometrycznych
" prawidłowe wyniki badań biochemicznych
NEGATYWNE (częstość występowania chorób i urazów):
" zapadalność
" chorobowość
" śmiertelność
" umieralność
4
Częstość występowania chorób
Liczbowe wyrażenie obecności lub pojawiania się choroby
" Liczba osób Informacje dla osób zajmujących się
chorych planowaniem ochrony zdrowia i administracją,
którzy odpowiadają za organizację środków
Współczynnik (Ratio)  otrzymany przez podzielenie jednej wartości
przez drugą bez określania specjalnej zależności pomiędzy
licznikiem a mianownikiem (liczba martwo urodzonych dzieci na
1000 urodzeń żywych)
Współczynnik z uwzględnieniem Proporcja (odsetek)
czasu (Rate)
 miara w której osoby
 współczynnik w którym jednostka znajdujące się w liczniku muszą
czasu jest częścią składową także stanowić część
mianownika mianownika.
Chorobowość / Współczynnik chorobowości
Liczba epizodów, np. przypadków określonej choroby lub
określonego stanu w określonej populacji w zdefiniowanym
czasie; najczęściej określa WSPÓA
CZYNNIK CHOROBOWOŚCI.
Kiedy używany jest bez określnika (CHOROBOWOŚĆ), zwykle
odnosi się do określonego punktu w czasie (chorobowość
punktowa) i wówczas jest to liczba a nie współczynnik.
Chorobowość roczna &
WSPÓA
CZYNNIK CHOROBOWOŚCI  całkowita liczba
wszystkich osób, które posiadają cechę lub chorobę w
określonym czasie (lub na przestrzeni określonego czasu)
podzielona przez  populację narażoną na ryzyko &  . Jest to
proporcja.
Liczba przypadków choroby
W określonym
w.Ch =
okresie czasu
Liczba osób narażonych na ryzyko
5
Współczynnik zapadalności
Współczynnik, który uwzględnia nowe przypadki w populacji.
Licznik obejmuje liczbę nowych przypadków choroby które
wystąpiły w zdefiniowanym czasie; mianownik stanowi  populacja
narażona na ryzyko &  w której obserwowane są nowe przypadki w
podanym okresie czasu zwykle wyrażoną w postaci osobo-czasu.
-określa ryzyko zachorowania w określonej populacji
Zapadalność skumulowana Współczynnik zapadalności
Cumulative incidence (CI) Incidence rate (IR) / density (ID)
-to proporcja osób które -to liczba nowych przypadków
zachorowały w określonym choroby w określonej populacji
okresie czasu podzielona przez sumę osobo-czasu
obserwacji
Współczynnik zapadalności
Zapadalność skumulowana  proporcja osób które zachorowały w
określonym okresie czasu.
Liczba nowych zachorowań w określonym czasie
ZS =
Populacja narażona na ryzyko
Współczynnik zapadalności  liczba nowych zachorowań w
populacji przez sumę osobo-czasu obserwacji
Liczba nowych zachorowań w określonym czasie
IR (ID) =
Całkowity osobo-czas obserwacji
6
Zapadalność
Chorobowość =
zapadalność * średni czas
Illustration of prevalence,
trwania choroby
Chorobowość
incidence, and the effects of
Przy założeniu
death/cures in a population
-współczynnik
Part 2
zapadalności jest stały
w czasie
-czas trwania choroby
nie zmienia się
zasadniczo w populacji
Zgony
Zdrowi
Współczynniki umieralności - 1
Współczynnik umieralności ogólnej
(surowy):
Liczba zgonów
* k
Liczba osób narażonych na ryzyko zgonu
7
Główne przyczyny zgonów w USA
1900 2005
Pneumonia 11,8% Heart disease 26,6%
Tuberculosis 11,2% Cancer 22,8%
Heart disease 9,4% Stroke 5,9%
Stroke 7,6% Chronic lung dis. 5,3%
Diarrhea/enteritidi 6,3% Accidents 4,8%
s
Nephritis 5,9% Diabetes mellitus 3,1%
Cancer 4,5% Pneumonia 2,9%
Source: US Mortality Public Use Data Tape 2005, National Center for Health Statistics, Centers for Disease Control
and Prevention, 2008. And U.S. D.H.H.S., Prevention  84/ 85 Washington D.C.
Współczynniki umieralności - 2
Współczynniki umieralności - 2
" Swoiste współczynniki umieralności. Należą
tutaj współczynniki umieralności według wieku,
płci i przyczyn. W liczniku umieszczamy liczbę
zgonów w danej grupie wieku, płci lub
przyczyny, w mianowniku zaś stosowną dla
licznika liczbę ludności narażonej na ryzyko
zgonu.
 swoisty współczynnik umieralności dla grupy
wieku 30-40 lat
 swoisty współczynnik umieralności z powodu
chorób krążenia
8
Współczynniki umieralności
(na 1000 mieszkańców)
w 1996 roku
Meksyk 4,5 Polska 10,0
Uzbekistan 6,6 Austria 10,1
Japonia 7,1 Szwecja 10,5
Australia 7,1 Wielka Brytania 10,7
Kanada 7,2 Niemcy 10,9
Hiszpania 8,7 Chorwacja 11,1
USA 8,8 Czechy 11,4
Szwajcaria 8,9 Litwa 12,5
Francja 9,0 Bułgaria 13,6
Grecja 9,4 Węgry 14,2
Kazachstan 9,4 Rosja 15,5
Finlandia 9,7 A
otwa 15,9
Standaryzowane współczynniki umieralności
(na 1000 mieszkańców) w 1996 roku
Japonia 5,7 USA 7,8
Francja 6,4 Meksyk 9,7
Szwajcaria 6,4 Chorwacja 9,9
Szwecja 6,5 Czechy 10,3
Kanada 6,6 Polska 10,6
Hiszpania 6,7 Bułgaria 11,6
Australia 6,8 Litwa 11,7
Grecja 7,0 Węgry 12,3
Austria 7,5 A
otwa 14,0
Niemcy 7,6 Kazachstan 15,1
Finlandia 7,7 Rosja 15,1
Wielka Brytania 7,7 Uzbekistan 16,1
9
Standaryzacja
Standaryzacja współczynników  proces matematyczny
mający na celu wyeliminowanie wpływu różnej struktury
wewnętrznej (np. wiekowej) porównywanych populacji.
di
Ni
"
ni
współczynnik standaryzowany metodą bezpośrednią =
"Ni
Gdzie:
di = liczba zdarzeń w poszczególnych grupach wiekowych
ni = liczebność poszczególnych grup wiekowych
Ni = liczebność populacji standardowej
Populacje standardowe
wiek
afrykańska świata europejska
0 2 000 2 400 1 600
1-4 8 000 9 600 6 400
5-9 10 000 10 000 7 000
10-14 10 000 9 000 7 000
15-19 10 000 9 000 7 000
20-24 10 000 8 000 7 000
25-29 10 000 8 000 7 000
30-34 10 000 6 000 7 000
35-39 10 000 6 000 7 000
40-44 5 000 6 000 7 000
45-49 5 000 6 000 7 000
50-54 3 000 5 000 7 000
55-59 2 000 4 000 6 000
60-64 2 000 4 000 5 000
65-69 1 000 3 000 4 000
70-74 1 000 2 000 3 000
75-79 500 1 000 2 000
80-84 300 500 1 000
85 i + 200 500 1 000
ogółem 100 000 100 000 100 000
10
Współczynniki umieralności
niemowląt
Ogólny współczynnik umieralności niemowląt:
Liczba zgonów niemowląt (0 -11 miesięcy)
* k
Liczba urodzeń żywych
" Współczynnik wczesnej umieralności
niemowląt
" Współczynnik póz
nej umieralności niemowląt
" Współczynnik umieralności okołoporodowej
" Współczynnik martwo-urodzonych
Wskaz
nik śmiertelności
Liczba zgonów na daną chorobę
* k
Liczba osób, które zachorowały na daną chorobę
11
Przykład:
Przykład:
W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało
W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało
5 000 osób. Podsumowując rok 2008w tym mieście
5 000 osób. Podsumowując rok 2008w tym mieście
wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.
wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.
W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:
W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:
w 25 przypadkach chorobę wieńcową,
w 25 przypadkach chorobę wieńcową,
w 10 nowotwory,
w 10 nowotwory,
4 - wypadki lub urazy,
4 - wypadki lub urazy,
1 - zatrucie.
1 - zatrucie.
Obliczyć: współczynnik umieralności (ogólnej)
Obliczyć: współczynnik umieralności (ogólnej)
współczynnik umieralności na nowotwory
współczynnik umieralności na nowotwory
Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000
Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000
Umieralnośćnowotw. = 10 /5000 = 2 / 1000
Umieralnośćnowotw. = 10 /5000 = 2 / 1000
Współczynniki umieralności - 3
Współczynniki umieralności - 3
Wskaz
nik umieralności proporcjonalnej.
Przedstawia on procent zgonów z powodu
określonej przyczyny w stosunku do ogółu
zgonów, na przykład wskaz
nik
umieralności proporcjonalnej z powodu
chorób krążenia:
Liczba zgonów z powodu chorób krążenia
* 100
Ogólna liczba zgonów
12
Przykład:
Przykład:
W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało
W dniu 1 stycznia 2008 roku w miasteczku X mieszkało
5 000 osób. Podsumowując rok 2008 w tym mieście
5 000 osób. Podsumowując rok 2008 w tym mieście
wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.
wyliczono, że w tym czasie zmarło 40 osób.
W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:
W kartach zgonów jako przyczynę zgonu podano:
w 25 przypadkach chorobę wieńcową,
w 25 przypadkach chorobę wieńcową,
w 10 nowotwory,
w 10 nowotwory,
4 - wypadki lub urazy,
4 - wypadki lub urazy,
1 - zatrucie.
1 - zatrucie.
Obliczyć: współczynnik umieralności proporcjonalnej z
Obliczyć: współczynnik umieralności proporcjonalnej z
powodu nowotworów
powodu nowotworów
Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000
Umieralność = 40 / 5000 = 8 / 1000
Umieralnośćnowotw. = 10 /5000 = 2 / 1000
Umieralnośćnowotw. = 10 /5000 = 2 / 1000
Umieralność proporcjonalnanowotw.=10/40 = 25%
Umieralność proporcjonalnanowotw.=10/40 = 25%
Zgony - Polska, 2012 (na 100 tys. ludności)
Zgony - Polska, 2012 (na 100 tys. ludności)
% Ogółem Mężczyz
ni Kobiety
Ogółem - 974,4 1062,6 892,2
Układ krążenia 45,2% 440,9 425,4 455,5
Nowotwory 25,6% 249,2 287,1 213,6
Urazy i zatrucia 6,3% 61,6 98,1 27,3
Układ oddechowy 5,3% 51,9 63,6 40,8
Układ trawienny 4,4% 42,7 50,5 35,3
Zaburzenia wydzielania wewn.
1,9% 18,5 15,9 21,0
Układ nerwowy 1,4% 14,0 13,1 14,9
Układ moczowo-płciowy 1,4% 13,5 13,7 13,4
Choroby zakaz
ne i pasożyt. 9,5 6,6
0,8% 8,0
Zaburzenia psychiczne 8,3 1,5
0,5% 4,8
Stany rozpoczynające się w
0,3% 2,5 3,0 2,0
okresie okołoporodowym
Objawy, cechy chorobowe,
6,4% 62,2 69,9 54,9
nieprawidłowe wyniki badań...
13
Umieralność niemowląt w Polsce
Umieralność niemowląt w Polsce
w latach 2000-2012
w latach 2000-2012
8,5
8,1
8
7,7
7,5
7,5
7,0
7 6,8
6,4
6,5
6,0 6,0
6
5,6 5,6
5,5
5,0
5
4,7
4,6
4,5
Sty 2000 Sty 2001 Sty 2002 Sty 2003 Sty 2004
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5
6
6
7
7
8
8
9
9
10
10
11
11
12
12
Choroba
Choroba zakończona zgonem
14
Umieralno
ść
niemowl
ą
t
(na 1000
ż
ywych urodze
ń
)
2011
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2012
Sty 2000 Sty 2001 Sty 2002 Sty 2003 Sty 2004
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5
6
6
7
7
8
8
9
9
10
10
11
11
12
12
UMIERALNOŚĆ =
UMIERALNOŚĆ =
Sty 2000 Sty 2001 Sty 2002 Sty 2003 Sty 2004
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5
6
6
7
7
8
8
9
9
10
10
11
11
12
12
UMIERALNOŚĆ = 3 / 12 = 25 / 100
UMIERALNOŚĆ = 3 / 12 = 25 / 100
15
Sty 2000 Sty 2001 Sty 2002 Sty 2003 Sty 2004
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5
6
6
7
7
8
8
9
9
10
10
11
11
12
12
ZAPADALNOŚĆ W ROKU 2000 =
ZAPADALNOŚĆ =
W ROKU 2000
Sty 2000 Sty 2001 Sty 2002 Sty 2003 Sty 2004
1
1
2
2
3
3
4
4
X
5
5
6
6
7
7
8
8
X
9
9
10
10
11
11
12
12
ZAPADALNOŚĆ W ROKU 2000 = 5 / 10
ZAPADALNOŚĆ = 5 / 10
W ROKU 2000
16
Sty 2000 Sty 2001 Sty 2002 Sty 2003 Sty 2004
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5
6
6
7
7
8
8
9
9
10
10
11
11
12
12
CHOROBOWOŚĆ W ROKU 2000 =
CHOROBOWOŚĆ =
W ROKU 2000
Sty 2000 Sty 2001 Sty 2002 Sty 2003 Sty 2004
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5
6
6
7
7
8
8
9
9
10
10
11
11
12
12
CHOROBOWOŚĆ W ROKU 2000 = 7 / 12
CHOROBOWOŚĆ = 7 / 12
W ROKU 2000
17