Jak rozwijać logiczne myślenie w przedszkolu

background image

bliżej przedszkola  9.120 wrzesień 2011

62

Bliżej przedszkola

Uczenie się jest najwspanialszą
i dającą najwięcej radości grą na świecie.

glenn doman

Jak rozwijać umiejętność

logicznego myślenia u dzieci?

zastosowanie narzędzi toC w przedszkolu

Dorota Kamińska

Jakie umiejętności są kluczowe dla rozwoju

dziecka oraz skutecznego przygotowania go do

funkcjonowania w dorosłym życiu?

Wiek dzieciństwa cechuje szybkie tempo rozwoju dziecka

oraz ciekawość świata. W pryzmacie tego, rozwijanie klu-

czowych umiejętności, takich jak: logiczne myślenie, roz-

wiązywanie problemów, efektywne komunikowanie się,

współpraca w zespole, planowanie pracy oraz świadome

kierowania procesem swojego rozwoju i uczenia się, umoż-

liwia dziecku osiągnięcie sukcesu edukacyjnego. Przed na-

uczycielami pojawia się więc nowe wyzwanie, jakim jest mo-

tywowanie oraz wspieranie swoich wychowanków, w tym

jakże ważnym procesie efektywnego rozwoju i uczenia się,

poprzez stwarzanie im możliwości samorealizacji oraz at-

mosfery radosnego przeżywania dzieciństwa. Należy przy

tym pamiętać o dopasowaniu procesu edukacyjnego dzie-

cka do strefy jego najbliższego rozwoju, czyli jego potrzeb

i możliwości.

Dlaczego warto koncentrować się na rozwija-

niu tych umiejętności?

Rozwijanie umiejętności efektywnego uczenia się, w tym

procesu logicznego myślenia, pomaga dziecku w osiągnię-

ciu głębszego zrozumienia wiedzy i umożliwia wnikliwsze

poznawanie otaczającego go świata. Proces ten mobilizuje

dziecko do planowania swojej pracy, kreatywnego myśle-

nia i odzwierciedlania zdobytych umiejętności uczenia się

w swoim codziennym życiu. Dzieci potrzebują rozwijać

strategię myślenia, gdyż umożliwia im to głębsze zrozu-

mienie tematu, pomaga myśleć elastyczniej, analizować

problem i poszukiwać najlepszych dla niego rozwiązań. Te

umiejętności są potrzebne zarówno w przedszkolu i szkole,

jak i w codziennym życiu.

W jaki sposób możemy ułatwić opanowanie

umiejętności kluczowych dla rozwoju dziecka?

Efektywny proces uczenia, w tym rozwijanie logicznego

myślenia, wymaga od nauczyciela wykorzystania odpo-

wiednich narzędzi. Zastosowanie ich pozwala na ukie-

runkowanie uwagi dziecka na określony temat, cel czy też

element całości. Sprzyja również wyrabianiu u dziecka ko-

rzystnego nawyku systematycznego i twórczego myślenia.

Im bardziej świadomie będzie ono używało narzędzi, tym

lepsze efekty uczenia się osiągnie.

Dzieciństwo jest optymalnym momentem wprowadzenia

dziecka w przestrzeń publiczną i społeczną, jak też uczenia

skutecznych narzędzi radzenia sobie w rozwiązywaniu róż-

norodnych zadań. Według Wygotskiego, dzieci powinny jak

najwcześniej nauczyć się korzystania z umysłowych narzę-

dzi kulturowych, ponieważ to właśnie one umożliwią mu

kierowanie procesem rozwoju i poznawania świata. Jeżeli

dziecko nauczy się tej umiejętności, będzie mogło rozwijać

wszechstronne zdolności i osiągać sukcesy edukacyjne.

Jakie narzędzia powinien zastosować nauczy-

ciel, aby skutecznie wspierać proces efektywne-

go uczenia się i rozwijać umiejętność logiczne-

go myślenia u swoich wychowanków?

Odpowiednią propozycję stanowią narzędzia myślowe TOC,

jakimi są chmurka, gałąź logiczna i drzewko ambitnego celu.

TOC (Theory of Constraints – Teoria ograniczeń) to program,

który pozwala na identyfikację i zarządzanie ograniczeniami

występującymi w otaczającym nas świecie (ograniczenia ro-

zumiane są jako czynniki spowalniające realizację wyznaczo-

nych celów). Twórcą TOC jest dr Eliyahu M. Goldratt fizyk,

lider biznesowy, autor licznych publikacji oraz założyciel

fundacji TOCfE (TOC dla edukacji, 1995), propagującej pro-

background image

bliżej przedszkola  9.120 wrzesień 2011

6

blizejprzedszkola.pl

istotnym elementem różniącym ją w swojej konstrukcji od hi-

storyjki obrazkowej są dodatkowe pola połączone z kolejny-

mi wydarzeniami, odpowiadające na pytanie: co wskazuje na

to, że istotnie tak jest? To właśnie one stanowią „klucz” do tego

narzędzia i wspierają proces logicznego myślenia dziecka.

Jeśli...

to wtedy...

ponieważ...

1

2

3

4

Schemat graficzny GAŁĘZI LOGICZNEJ

Praca z wykorzystaniem gałęzi logicznej polega na ustalaniu

kolejności wydarzeń (obrazków) oraz odkrywaniu związków

pomiędzy nimi. Dziecko decydując o kolejności poszczegól-

nych elementów, powinno dobrze zrozumieć sens każdego

z nich, a także zauważać różnice i relacje pomiędzy nimi.

Pozwala to na lepsze zrozumienie zależności w związkach

przyczynowo-skutkowych oraz ich konsekwencji, a także po-

maga w nabywaniu umiejętności przewidywania pewnych

następstw, zdarzeń lub zmiany (np. zachowania, czy podjętej

decyzji). Warto przy tym pamiętać, że korzystanie z mechani-

zmu naśladownictwa i modelowania wspomaga proces my-

ślenia przyczynowo-skutkowego, wskazane jest więc (szcze-

gólnie w początkowym etapie pracy z narzędziami TOC), aby

nauczyciel wspólnie z dziećmi, krok po kroku łączył to, co jest

lub było, z tym, co będzie na zasadzie głośnego myślenia.

CHMURKA

Chmurka jest narzędziem myślowym, które służy do roz-

wiązywania konfliktów poprzez dogłębną analizę i zrozu-

mienie ich przyczyny. Dzięki swojej graficznej formie prze-

nosi koncentrację dziecka na prawdziwe potrzeby stron za-

gram na całym świecie. Honorowym Prezydentem TOCfE

jest Kathy Suerken (USA).
Program TOC wspiera dzieci w procesie nabywania umiejęt-

ności jasnego komunikowania się z innymi, określania i wy-

rażania własnych potrzeb, dążenia do celu i przewidywania

konsekwencji zdarzeń związanych z podjętymi decyzjami

poprzez wykorzystanie narzędzi logicznego myślenia, jakimi

są gałąź logiczna, chmurka i drzewko ambitnego celu. Jego

zadaniem jest przygotowanie dzieci do podejmowania decy-

zji oraz przejmowania odpowiedzialności za nie, wytrwałego

dążenia do realizacji zamierzonych celów, a także rozwijanie

szacunku i empatii. Jest on na tyle uniwersalny, że może-

my zastosować go zarówno w przedszkolu i szkole (w tym

również w pracy z dziećmi, które jeszcze nie czytają i nie pi-

szą), jak też w pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi oraz

osobami niepełnosprawnymi. Początkowo TOC było wyko-

rzystywane w biznesie, m.in. w dużych korporacjach, takich

jak: General Motors, Philips, Protector&Gamble, Boeing czy

też Ford Motor Company. Obecnie funkcjonuje również jako

program edukacyjny w 21 państwach, na 5 kontynentach

i realizuje go już ok. 100 000 edukatorów i 8 mln dzieci.
Narzędzia TOC są proste w użyciu i łatwe do nauczenia, po-

magają w rozwijaniu umiejętności myślenia przyczynowo-

skutkowego poprzez wnikliwe analizowanie treści sytuacji,

opowiadania, utworu literackiego (gałąź logiczna), wpływają

pozytywnie na relacje w grupie rówieśniczej poprzez do-

skonalenie umiejętności rozwiązywania konfliktów (chmur-

ka), uczą świadomego i celowego planowania swojej pracy

(drzewko ambitnego celu). Poprzez odpowiedzi na pytania: co

zmienić? jak to zmienić? jak spowodować zmianę? rozwi-

jają umiejętność identyfikowania i definiowania problemów

oraz poszukiwania konstruktywnych rozwiązań i konstru-

owania planu działań. Stosując narzędzia TOC w procesie

edukacyjnym, pomagamy dzieciom w zdobywaniu nowych

doświadczeń edukacyjnych i rozwijamy umiejętność efek-

tywniejszego uczenia się, w tym logicznego myślenia.

Jak skonstruowane są narzędzia TOC? Jakie

umiejętności rozwijają u dzieci?

GAŁĄŹ LOGICZNA

Schemat gałęzi logicznej przypomina historyjkę obrazkową, ale

w nieco innym układzie graficznym, gdyż ułożoną w linii

pionowej (tworzoną w kierunku od dołu do góry). Jednak

Gałąź logiczna – Bajka o Czerwonym Kapturku

Fot. D. Kamińska

Chmurka – rozwiązanie konfliktu pomiędzy rodzeństwem

Fot. D. Kamińska

background image

bliżej przedszkola  9.120 wrzesień 2011

64

Bliżej przedszkola

bliżej przedszkola  6.117 czerwiec 2011

64

angażowanych w konflikt, uczy rozpoznawania i nazywania

własnych potrzeb oraz potrzeb innych osób, sposobów ich

zaspokajania, a także poszukiwania skutecznych i logicz-

nych rozwiązań konfliktów.

WSPóLNy

CEL

ŻĄDANIE

ŻĄDANIE

POTRZEBA

POTRZEBA

STRONA 1
STRONA 2

Schemat graficzny CHMURKI

Chmurka stanowi graficzny organizator pomagający zdefinio-

wać problem z perspektywy wszystkich stron, danej sytuacji

czy zagadnienia. Dzięki odpowiedziom na pytania: czego do-

tyczy konflikt? Jaki jest jego powód? umożliwia sprecyzowanie

wspólnego celu dla stron konfliktu. Pamiętajmy przy tym

o tym, że konflikt może mieć charakter zewnętrzny, gdy do-

tyczy przynajmniej dwóch osób lub wewnętrzny, w sytuacji

wymagającej od nas podjęcia decyzji. W celu lepszego zro-

zumienia co prowadzi do konfliktu musimy ustalić, dlacze-

go każda ze stron chce spełnić własne żądania, czyli poznać

potrzeby, jakie z nich wynikają. Wprowadzanie „chmurki”

powinno opierać się zatem na myśleniu pytaniami: co ta dru-

ga osoba myśli, czuje? czego potrzebuje i chce?
Nasze potrzeby mogą dotyczyć sfery bezpieczeństwa, fizjo-

logii, przynależności do grupy społecznej, szacunku i miło-

ści oraz samorealizacji. Jeśli jednak w konflikcie tylko jedna

potrzeba zostanie zaspokojona, wspólny cel nie zostanie

osiągnięty, a rozwiązanie konfliktu nie będzie najlepszym

z możliwych. Zwykle uczestnicy sytuacji konfliktowej za-

chowują się według schematów:

o

wygrany – przegrana

– robimy tak, jak ja chce, a Ty mu-

sisz ustąpić, bo Twoje zdanie się dla mnie nie liczy,

o

przegrany – przegrana

przekonanie, że ja przegram,

ale Ty też,

o

no dobrze...

ustąpienie, „chowanie głowy w piasek”.

Są to jednak rozwiązania niekorzystne dla procesu prawid-

łowego komunikowania się. Co możemy zatem zrobić? jak roz-

wiązać „konflikt”? jak sprawić, żeby była to sytuacja „wygrana

– wygrana”? Dziecko powinno dążyć do zrozumienia punktu

widzenia drugiej osoby i znalezienia wspólnego rozwiązania,

które będzie satysfakcjonujące dla obu stron. W ten sposób

powstaje rozwiązanie zgodnie z koncepcją wygrany wy-

grany (ang. win-win), czyli rozwiązanie, które jest korzystne

dla wszystkich. Umożliwia to spojrzenie na problem w aspek-

cie przestrzeni współpracy, a nie współzawodnictwa, co po-

maga w budowaniu i utrzymaniu dobrych relacji w grupie.

DRZEWKO AMBITNEGO CELU

Drzewko ambitnego celu ułatwia osiągnięcie wyznaczonego

ambitnego celu poprzez opracowanie strategicznego pla-

nu, z podziałem na etapy działania i określeniem wszelkich

przeszkód, które uniemożliwiają nam jego osiągnięcie i spo-

sobów ich przezwyciężenia.

Schemat graficzny DRZEWKA

Przed rozpoczęciem pracy z drzewkiem warto, odpowiedź na

pytania: jakiego zadania zamierzamy się podjąć? i jaki jest konkret-

nie nasz cel? Ambitny cel stanowi pożądane przez nas zamie-

rzenie, które jest trudne do osiągnięcia. Jasno sprecyzowany

cel pomaga w prowadzeniu dyskusji na temat przeszkód (we-

wnętrznych i zewnętrznych), które uniemożliwiają nam osiąg-

nięcie naszego celu. Takimi trudnościami mogą być, np. brak

informacji, umiejętności, określonych zasobów, czasu, bądź

też sytuacja, która utrudnia nam jego realizację. Rozmowa na

temat przeszkód pomaga dzieciom przeanalizować i wyjaśnić

przeszkody oraz skupić ich myślenie na elementach niezbęd-

nych do osiągnięcia ambitnego celu. Kolejnym krokiem jest

sformułowanie celów pośrednich, czyli poszukiwanie i pre-

zentowanie sytuacji, a następie działań, które ułatwią nam

przezwyciężenie naszych trudności. W zależności od ich ro-

dzaju, czasem możemy potrzebować jednej lub więcej propo-

zycji, aby pokonać konkretną przeszkodę.

NASZ AMBITNy CEL:

...................................................................

PRZESZKODy

CELE

POŚREDNIE

PLANOWANE

DZIAŁANIA

...

...

...

...

...

...

...

...

...

Etapy konstruowania DRZEWKA

Ostatnim etapem tworzenia drzewka jest uporządkowanie

zaproponowanych działań, czyli opracowanie harmono-

gramu działań związanych z wdrażaniem poszczególnych

rozwiązań. Narzędzie to pomaga w kształtowaniu u dzieci

umiejętności definiowania własnych celów oraz odpowie-

dzialnego i świadomego planowania swojej pracy, rozwija

ich umiejętności organizacyjne i uczy odpowiedzialności za

osiąganie celów grupowych podczas realizacji projektów.

Jakie są zalety wykorzystania narzędzi TOC

w pracy z dziećmi?

Przy zastosowaniu w procesie edukacyjnym narzędzi TOC:

o

wzrasta zaangażowaniu dziecka w jego własny proces

uczenia się,

o

zwiększa się skuteczność w realizacji ambitnych celów

poprzez uczenie się współodpowiedzialności za pro-

ces grupowej pracy i nauki,

o

rozwijamy umiejętność logicznego myślenia dziecka

poprzez analizowanie związków przyczynowo-skut-

kowych oraz rozwiązywanie problemów,

background image

bliżej przedszkola  9.120 wrzesień 2011

65

bliżej przedszkola  6.117 czerwiec 2011

65

o

dziecko osiąga sukces edukacyjny na miarę swoich

możliwości.

Każda metoda i narzędzie, które zastosujemy w procesie

nauczania, sprzyja przyswajaniu przez dziecko konkretnej

wiedzy i umiejętności. Nie istnieje jednak jeden, idealny i naj-

lepszy sposób czy też strategia nauczania, możliwa do wy-

korzystania podczas wszystkich organizowanych przez nas

sytuacji edukacyjnych. Istotną rolą nauczyciela jest zatem

skupienie się na tym jak uczyć?, umiejętne wybranie najsku-

teczniejszej metody lub narzędzia pracy i dostosowanie ich

do wymogów konkretnej sytuacji edukacyjnej oraz indywi-

dualnych możliwości i potrzeb wychowanków.
Zaprezentowane narzędzia myślowe TOC stanowią propozy-

cję pewnej „strategii” nauczania, której zastosowanie sprzyja

rozwijaniu u dzieci umiejętności logicznego myślenia oraz

efektywnego uczenia się. Efekty doświadczeń w tym zakresie

już niebawem ukażą się w praktycznym poradniku dla na-

uczycieli pt. Jak bawić się i uczyć z pasją wykorzystując na-

rzędzia TOC. Ponadto zostały one zaprezentowane podczas

XII Międzynarodowej Konferencji TOCfE, która odbyła się

w listopadzie 2010 r. Limie (stolicy Peru).

R

E

K

L

A

M

A

Dorota Kamińska – pedagog, neurologopeda, konsultant ds.

wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej Ma-

zowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Wydział w Ciechanowie, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna

w Ciechanowie. Certyfikowany trener programów: TOC, Wartości

Życia, Klucz do uczenia się, Przyjaciele Zippiego. Autorka publikacji

z zakresu metodyki pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym

i wczesnoszkolnym oraz profilaktyki i terapii logopedycznej.

Bibliografia:

Adams M., Myślenie pytaniami, Warszawa 2007.
Białobrzeska J., Zostań nawiedzoną nauczycielką, czyli jak uczyć, żeby na-

uczyć, Warszawa 2006.
Covey S., 7 nawyków skutecznego działania, Poznań 2007.
De Bono E., Naucz swoje dziecko myśleć, Warszawa 1995.
Dryden G., Vos J., Rewolucja w uczeniu, Poznań 2000.
Gonzalez A., Sirias D., Guerra A., Rodriguez M., Salazar E., Success... an

adventure. Learning to think for yourself and to work with others, USA 2007.
Gruszczyk-Kolczyńska E., Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci,

które rozpoczną naukę w szkole, Warszawa 2009.
Gruszczyk-Kolczyńska E. (red.), Wspomaganie rozwoju umysłowego oraz

edukacja matematyczna dzieci w ostatnim roku wychowania przedszkolnego

i w pierwszym roku szkolnej edukacji, Warszawa 2009.
Maslow A., Motywacja i osobowość, Warszawa 2009.
Suerken K., Techniki aktywizujące myślenie – TOC, Warszawa 2009.
Vardit W., Nava W., Wielozakresowy Organizator Wiedzy. Przełom w prze-

kazie treści nauczania według TOC Teoria Ograniczeń (fragment artykułu),

wyd. Fundacja Teorii Ograniczeń dla Edukacji, 2000.
Waloszek D., Etyczność i profesjonalizm nauczyciela dzieci, [w:] Edukacja

przedszkolna i wczesnoszkolna. Obszary sporów, poszukiwań, wyzwań i do-

świadczeń w kontekście zmian oświatowych, pod red. D. Waloszek, Kraków

2010.
Wygotski L., Narzędzie i znak w rozwoju dziecka, Warszawa 2006.
www.tocdlaedukacji.pl
www.tocforeducation.com

Już wkrótce odbędzie się

XIII Międzynarodowa Konferencja TOCfE

szczegóły str. 109


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Jak rozwijac zdolnosci matematyczne u przedszkolaka
Patyczki do rozwijania logicznego myślenia
Jak rozwijać wyobraźnię dziecka(1), zabawy dla przedszkolaków, twórcze
Jak rozwijać dużą motorykę u dziecka w wieku przedszkolnym(1)
Jak prowadzic szkolne zebrania, przedszkole - różne
jak uczyć śpiewać piosenki, przedszkole, rytmika
Zabawy tworcze rozwijające mowe i myslenie, Dla dzieci
LOGICZNE MYŚLENIE PRZYKŁADY ĆWICZEŃ DLA DZIECI
LOGICZNE MYŚLENIE, Liga zadaniowa kl.4,5,6, Styczniowa liga zadaniowa klasa 4
LOGICZNE MYŚLENIE, Zadania logiczne 3, Zadanie 1
scenariusz zabaw rozwijajacych tworczosc dzieci przedszkolnych
LOGICZNE MYŚLENIE, Zadania logiczne 2, Ogrodnik
Jak rozwijac potencjal Twoich pracownikow
Jak Pan Alfabet do przedszkola maszerował scenariusz
Pozytywne emocje Jak rozwijac relacje miedzyludzkie
LOGICZNE MYŚLENIE, liga zadaniowa 4sp

więcej podobnych podstron