1

Wpływ zanieczyszcze

ń

ś

rodowiska na flor

ę

i faun

ę

Wykład XI

1. Zagro

ż

enia

ś

wiata

ro

ś

lin i zwierz

ą

t

2

Ochrona gatunkowa w Polsce

rozporz

ą

dzenie Ministra

Ś

rodowiska z

dnia 9 lipca 2004 w sprawie gatunków
dziko wyst

ę

puj

ą

cych ro

ś

lin obj

ę

tych

ochron

ą

(Dz.U. Nr 168 poz.1764)

rozporz

ą

dzenie Ministra

Ś

rodowiska z

dnia 28 wrze

ś

nia 2004 r. w sprawie

gatunków dziko wyst

ę

puj

ą

cych zwierz

ą

t

obj

ę

tych ochron

ą

(Dz.U. nr 220, poz.

2237)

Główne zagro

ż

enia dla

ś

wiata

ro

ś

lin

działanie bardzo silnych wiatrów (zasoby le

ś

ne)

nadmierne susze

po

ż

ary lasów lub innych obszarów pokrytych

ro

ś

linno

ś

ci

ą

(przyczyny naturalne)

działalno

ść

szkodników zwierz

ę

cych

gradobicia,

ś

nie

ż

yce, silne mrozy

zmniejszenie si

ę

ilo

ś

ci i pogorszenie jako

ś

ci gleb

szkody wynikaj

ą

ce ze stosowania monokultur

(zmniejszenie odporno

ś

ci na szkodniki)

3

Główne zagro

ż

enia dla

ś

wiata

ro

ś

lin

przedostawanie si

ę

ró

ż

norodnych

zanieczyszcze

ń

do wód i powietrza, po

ś

rednio

do gleby

nadmierne wypasanie zwierz

ą

t

nadmierny wyr

ą

b drzew i zbiór ziół

zmiana u

ż

ytkowania powierzchni ziemi

powoduj

ą

ca w konsekwencji pogorszenie

warunków

ż

ycia

ś

wiata ro

ś

linnego

działalno

ść

rekreacyjna, zwłaszcza turystyczna

inne nadzwyczajne kataklizmy (np. działania
wojenne)

Główne zagro

ż

enia

dla

ś

wiata zwierz

ą

t

działalno

ść

innych składników przyrody na

niekorzy

ść ś

wiata zwierz

ą

t – bardzo

rzadka

główne czynniki: brak po

ż

ywienia dla

zwierz

ą

t ro

ś

lino

ż

ernych, ubo

ż

ej

ą

cy

ś

wiat

ro

ś

linny, inne okoliczno

ś

ci (katastrofy

ż

ywiołowe)

4

Główne zagro

ż

enia

dla

ś

wiata zwierz

ą

t

Głównym zagro

ż

eniem jest działalno

ść

człowieka, przejawiana przez:

ograniczanie przestrzeni

ż

yciowej zwierz

ą

t

(inwestycje, penetracja ostoi naturalnych)

zmniejszenie ilo

ś

ci po

ż

ywienia dla

zwierz

ą

t (zmiany gatunków ro

ś

lin)

ograniczenie mo

ż

liwo

ś

ci

ż

yciowych

przedstawicieli fauny wodnej
(zanieczyszczenie wód) oraz ptaków
(zanieczyszczenie powietrza)

Główne zagro

ż

enia

dla

ś

wiata zwierz

ą

t

Głównym zagro

ż

eniem jest działalno

ść

człowieka, przejawiana przez:

rozprzestrzenianie si

ę

w

ś

ród zwierz

ą

t

chorób infekcyjnych

regulacje rzek i innych zbiorników
wodnych

wyniszczenie przez człowieka wielu
gatunków zwierz

ą

t

5

Podstawowa działalno

ść

ochrony

zasobów przyrody o

ż

ywionej

racjonalne gospodarowanie zasobami
le

ś

nymi i innymi zespołami ro

ś

linnymi

zwi

ę

kszenie lesisto

ś

ci kraju – Program

Zwi

ę

kszania Lesisto

ś

ci Kraju (1999)

Program zakłada zalesienie do 2020 r. ok.
30% powierzchni kraju, a do 2050 r. – 33%.
Aby osi

ą

gn

ąć

ten cel nale

ż

y zalesi

ć

ok. 700

tys. ha w pierwszym terminie i nast

ę

pne 800

tys. ha - w drugim.

Podstawowa działalno

ść

ochrony

zasobów przyrody o

ż

ywionej

tworzenie pasów zadrzewie

ń

ochronnych

racjonalne gospodarowanie zasobami dziko
rosn

ą

cych ro

ś

lin leczniczych i

przemysłowych

wprowadzenie zadrzewie

ń ś

ródpolnych,

zadrzewie

ń

brzegów i otoczenia rzek oraz

wód stoj

ą

cych, gruntów zagro

ż

onych erozj

ą

6

Podstawowa działalno

ść

ochrony

zasobów przyrody o

ż

ywionej

prowadzenie racjonalnej gospodarki
zwierzyn

ą

łown

ą

i rybostanem

prowadzenie ochrony gatunków zwierz

ą

t

dziko

ż

yj

ą

cych

ograniczenie stosowania

ś

rodków

chemicznych i upowszechnienie metod
biologicznych w zwalczaniu szkodników

(UWAGA NA SKUTKI!!!)

przeciwdziałanie niekorzystnemu
wpływowi zanieczyszczenia

ś

rodowiska na

szat

ę

ro

ś

linn

ą

i

ś

wiat zwierz

ę

cy

2. Oddziaływanie zanieczyszcze

ń

na flor

ę

7

Wpływ pyłów

potencjalne

ź

ródła: elektrociepłownie, huty,

cementownie, fabryki nawozów sztucznych

szczególnie szkodliwe dla ro

ś

lin s

ą

pyły

zawieraj

ą

ce: supertomasyny, sod

ę

kalcynowan

ą

, zwi

ą

zki ołowiu, cynku, kadmu,

miedzi i arsenu

objawy uszkodzenia ro

ś

lin zale

żą

od: składu

chemicznego pyłów, obecno

ś

ci w powietrzu

szkodliwych substancji gazowych, struktury
cz

ą

stek pyłu

Wpływ pyłów

ró

ż

na odporno

ść

ro

ś

lin; np. gatunki

odporne na supertomasyny to: bez czarny,
perz wła

ś

ciwy, mlecz polny; gatunki

wra

ż

liwe to: topola biała, koniczyna, wyka;

gatunki tolerancyjne: lipa drobnolistna, bez
lilak

pyły cementowe – ujemny wpływ na
rozwój ro

ś

lin: przedwczesne opadanie

li

ś

ci, zmniejszenie plonowania o 13-40%

8

Wpływ pyłów

bardzo szkodliwy jest wodorotlenek
wapnia

bardzo wra

ż

liwe na pyły cementowe s

ą

drzewa iglaste: sosna,

ś

wierk, modrzew

pył w

ę

glowy niekorzystnie wpływa na

wzrost i owocowanie ro

ś

lin

osad w

ę

glowy na li

ś

ciach zmniejsza

docieranie

ś

wiatła o połow

ę

, podwy

ż

sza

temperatur

ę

blaszek li

ś

ciowych

Wpływ pyłów

pyły metali nie

ż

elaznych (zwi

ą

zki ołowiu, kadmu,

cynku, miedzi, arsenu i niklu) to substancje silnie
toksyczne dla organizmów

ż

ywych; ołów

gromadzony jest w stosunkowo du

ż

ych ilo

ś

ciach

pyły magnezytowe wywieraj

ą

wpływ

bezpo

ś

redni (osadzanie si

ę

na powierzchni li

ś

ci,

nekrozy) i po

ś

redni (alkalizacja odczynu gleby)

pyły promieniotwórcze – kopalnie uranu
(obumieranie ro

ś

lin, opadanie li

ś

ci, kumulacja

pierwiastków promieniotwórczych

9

Wpływ substancji gazowych

Dwutlenek siarki SO

2

–

ź

ródła:

elektrociepłownie, huty, gazownie,
koksownie, przemysł celulozowy;
utrzymuje si

ę

w powietrzu 2-3 dni, potem

opada; utlenia si

ę

do SO

3

i tworzy kwas

siarkowy; uszkodzenia zale

żą

od fazy

rozwojowej i odporno

ś

ci gatunkowej ro

ś

lin,

czasu oddziaływania, pory dnia,
wła

ś

ciwo

ś

ci glebowych, temperatury i

wilgotno

ś

ci powietrza

Wpływ substancji gazowych

Fluor F –

ź

ródła: huty aluminium, fabryki

nawozów fosforowych, zakłady
ceramiczne i huty szkła; silnie toksyczny;
objawy podobne do pora

ż

enia

dwutlenkiem siarki; zmarszczenie blaszki
li

ś

ciowej, zwijanie brzegów, powstawanie

form ły

ż

kowatych, nekroza brzegowa li

ś

ci;

ro

ś

liny mog

ą

gromadzi

ć

fluor w du

ż

ej

ilo

ś

ci; gromadzi si

ę

równie

ż

w glebie

10

Wpływ substancji gazowych

Ozon O

3

–

ź

ródła: wyładowania atmosferyczne,

procesy utleniania w

ę

glowodorów i tlenków

azotu; dla ro

ś

lin toksyczny; trzy grupy

uszkodze

ń

: fizjologiczne (zmiany w procesach

fotosyntezy, oddychania, gospodarki wodnej),
chroniczne, ostre (liczne punkty na li

ś

ciach ro

ś

lin

– winoro

ś

l, tyto

ń

); stopie

ń

szkodliwo

ś

ci

uzale

ż

niony od gatunku i stadium rozwojowego,

warunków mikrosiedliska, zawarto

ś

ci kwasu

askorbinowego w li

ś

ciach

3. Wpływ zanieczyszcze

ń

powietrza na faun

ę

11

Fluoroza

Choroba spowodowana działaniem fluoru,
wyst

ę

puje u zwierz

ą

t pas

ą

cych si

ę

w

pobli

ż

u zakładów produkuj

ą

cych

aluminium i fabryk nawozów fosforowych;
zwi

ą

zana jest z zaburzeniem procesu

przemiany wapnia (krowy mleczne!);
zanieczyszczenie fluorem powoduje
wygini

ę

cie wielu owadów (pszczoły!) oraz

ptaków

Zatrucia SO

2

uszkodzenie narz

ą

dów oddychania

uszkodzenie narz

ą

dów zmysłów

uszkodzenie powierzchni ciała

u zaj

ę

cy i dzików zmiany w organach

rozrodczych i uszkodzenia w

ą

troby

12

Inne substancje toksyczne

molibden - zaburzenia przemiany fosforu –
zniekształcenie ko

ś

ci i stawów

kwas arsenowy – wrzody

ż

oł

ą

dka u

prze

ż

uwaczy

pyły cementowe – zaburzenie równowagi
wapniowo-fosforowej, zaburzenia
oddychania

substancje chemiczne i radioaktywne –
nowotwory, choroba popromienna,
bezpłodno

ść

Podstawowa literatura

Pyłka-Gutowska E., Ekologia z ochron

ą

ś

rodowiska. Przewodnik. Wydawnictwo

O

ś

wiata, Warszawa 2001.

Fali

ń

ska K., Ekologia ro

ś

lin. PWN,

Warszawa 1997.

Maciak F., Ochrona i rekultywacja

ś

rodowiska. Wydawnictwo SGGW,

Warszawa 2003