2011-10-23

1

Wpływ czynników środowiskowych na rozwój biologiczny i stan zdrowia
dziecka
Iwona Ligenza

Auksologia


Monitorowanie rozwoju – optymalne wzrastanie i rozwój dziecka



Dzieci nie mogą być traktowane jako „mali dorośli”



płód



noworodek



niemowlę/małe dziecko



przedszkolak



wiek wczesnoszkolny



nastolatek

Środowisko fizyczne człowieka


(mikro i makro)



Lokalizacja



Strefy oddychania



Spożycie tlenu



Ilość i rodzaj pożywienia



Woda

Środowisko biologiczne człowieka


Absorpcja



przezłożyskowa



przezskórna



oddechowa



jelitowa



Dystrybucja



Metabolizm



Wrażliwość organów docelowych



Środowisko społeczne człowieka
(normy, regulacje, prawa)



Zakaz sprzedaży papierosów i wyrobów tytoniowych dzieciom do lat 18



Organizacje rządowe powinny wydawać coraz precyzyjniejsze regulacje prawne np.

co do jakości powietrza zewnętrznego aby chronić przebywające w nim dzieci

Czynniki środowiskowe


Żywność, żywienie



Czynniki chemiczne



zanieczyszczenia powietrza, wody



pestycydy



Pole elektryczne i magnetyczne



Promieniowanie



Hałas



Inne

Żywienie – jeden z najsilniejszych czynników środowiskowych


Mleko matki



Inne pokarmy

1

2

1

3
4
5

1

6

1

7

1

8

1

9

1

2

10

1

11

1

12

1

13

1

14

1

15

1

16

17

1

18

19

1

20

1

21

1

22

1

23

1

24

1

25

1

26

1

27

1

28

1

29

1

30

1

31

1

32

1

33

1

34

1

35

1

36

1

37

1

38

1

39

1

40

1

41

1

42

1

43

1

44

1

45

1

46

1

47

1

48

1

49

1

50

1

51

1

52

53

1

54

1

2011-10-23

2



Inne pokarmy

Karmienie naturalne


Optymalny sposób karmienia niemowląt



Składniki odżywcze są swoiste gatunkowo i bardzo dobrze przyswajalne



Mleko kobiece jest hipoalergiczne



Szereg czynników zwiększających odporność



Fe, vit D and fluorki

Jednak w mleku kobiecym mogą znajdować się zanieczyszczenia !

DDT, DDE, PCB/PCDF,

Dioksyny, Heptachlor, Heksachlorobenzen,
Lotne składniki organiczne, nikotyna, metale (ołów, rtęć)

Inne

Karmienie naturalne


Czy badać mleko kobiece w kierunku zanieczyszczeń chemicznych?



Czy choroby dziecka karmionego naturalnie mogą być wywołane zanieczyszczeniami
mleka?

Żywność


Woda i żywność wolna od substancji chemicznych



Bogata w witaminy i składniki mineralne



Prawidłowy rozwój dziecka



Prawidłowy stan odżywienia: eutrofia



Profilaktyka chorób (nadciśnienie, osteoporoza, cukrzyca, alergia)

Żywność - witaminy


Ważne dla metabolizmu, zdrowia i rozwoju



Pomocnicze składniki pokarmowe



Choroby niedoborowe

Żywność – wpływ na płód


Zgon w okresie płodowym



Wady wrodzone



Wewnątrzmaciczne opóźnienie wzrastania -IUGR-



Niedokrwistość z niedoboru żelaza


Kontaminacja żywności


Wirusy np. wzw typu A



Bakterie np Salmonella, Shigella, Compylobacter, Escherichia coli, Vibrio cholerae,

Yersinia enterocolitica, Listeria



Toksyny bakteryjne z bakterii rodzaju Staphylococcus aureus, Bacillus cereus,
Clostridium perfringens, Clostridium botulinum, E.coli O157:H7



Pasożyty takie jak: Toxoplasma gondii, Cryptosporidum parvum, Cyclospora, Giardia
lamblia, Trichnosis



Wodne mikroorganizmy takie jak: Pfiesteria piscicida produkujące toksyny



Substancje ulegające kumulacji w żywności (np. w rybach takie jak scombrotoksyna,

saxitoksyna, ciguatera toksyna, domoic acid)



Priony, z chorego bydła, oraz inne przenoszące gąbczastość mózgu

Zatrucia i infekcje jelitowe


Toksyny, wirusy, bakterie



Błędy w przygotowaniu żywności



Rola higieny



Immunizacja

Ryzyko toksyn

1

2

1

3
4
5

1

6

1

7

1

8

1

9

1

2

10

1

11

1

12

1

13

1

14

1

15

1

16

17

1

18

19

1

20

1

21

1

22

1

23

1

24

1

25

1

26

1

27

1

28

1

29

1

30

1

31

1

32

1

33

1

34

1

35

1

36

1

37

1

38

1

39

1

40

1

41

1

42

1

43

1

44

1

45

1

46

1

47

1

48

1

49

1

50

1

51

1

52

53

1

54

1

2011-10-23

3

Ryzyko toksyn


Resztki pestycydów znajdujące się w zbożu lub dostające się w procesie
przechowywania i przetwarzania żywności



Barwniki, substancje zapachowe i inne substancje chemiczne dodawane do żywności
(dodatki bezpośrednie) oraz substancje będące w kontakcie: papier, powierzchnie

stołów, plastik (dodatki pośrednie)



Środki chemiczne znajdujące się w żywności nieumyślnie takie jak: aflotoksyny,
azotyny, dioksyny, metale ciężkie, DDT, vomitoksyna

Czynności zmniejszające ryzyko chorób będących rezultatem patogenów w
żywności


mycie owoców i warzyw pod bieżącą wodą



nie spożywanie surowego żółtka, ryb, mięsa, niepasteryzowanego mleka i nabiału



żółtka, ryby, mięso – prawidłowe gotowanie celem zabicia patogenów



prawidłowe przechowywanie żywności (chłodzenie)

Napromieniowanie żywności


Suche warzywa – dekontaminacja



Pszenica – dezynfekcja



Ziemniaki– przedłużona trwałość



Wieprzowina – kontrola Trichinella spiralis



Świeże owoce – opóźnione dojrzewanie



Żółtka – kontrola patogenów



Świeże jaja – kontrola Salmonella species


Kofeina


Trucizna dla OUN



Usuwa Mg



Niszczy wit B1



Hipoglikemia



Bezsenność



Choroba wrzodowa

Alkohol


Płodowy zespół alkoholowy



1-2 na 1000 noworodków



Dysfunkcja OUN (średnie IQ of 63, niepokój, drżenia, zespół nadpobudliwości



Zaburzenia wzrastania we wszystkich parametrach



Cechy dysmorfii (małe oczy, mała część środkowa twarzy, długie philtrum)



Inne anomalie (przykurcze stawów, wady nerek)

Azotyny i azotany


Źródło ekspozycji



Głównie woda pitna



Objawy kliniczne



Azotyny konwertują Fe+2 do Fe+3: methemoglobinemia, sinica, tachypnoe



Profilaktyka methemoglobinemii



Kontrola zanieczyszczeń w wodzie pitnej



Alternatywne źródła wody, np. głębsze ujęcia, woda z wodociągów publicznych,
woda butelkowana

Pestycydy


Ponad 900 substancji chemicznych zarejestrowanych jest jako pestycydy



Pestycydy mają wiele zalet!

1

2

1

3
4
5

1

6

1

7

1

8

1

9

1

2

10

1

11

1

12

1

13

1

14

1

15

1

16

17

1

18

19

1

20

1

21

1

22

1

23

1

24

1

25

1

26

1

27

1

28

1

29

1

30

1

31

1

32

1

33

1

34

1

35

1

36

1

37

1

38

1

39

1

40

1

41

1

42

1

43

1

44

1

45

1

46

1

47

1

48

1

49

1

50

1

51

1

52

53

1

54

1

2011-10-23

4



Pestycydy mają wiele zalet!



Pestycydy pomagają w profilaktyce rozprzestrzeniania się chorób



Mają pozytywny wpływ na uprawę zbóż



Pestycydy mogą być toksyczne dla dorosłych i dzieci



Dzieci stanowią podwyższoną grupę ryzyka zatruć pestycydami, zwłaszcza dzieci z
rodzin rolniczych

Szkolenia rodzin rolniczych celem ochrony dzieci


Unikać ekspozycji na polach uprawnych



Nie używać zagrożonej wody do picia, mycia ciała, mycia żywności, prania, pływania,

wędkowania



Nie spożywać żywności w pobliżu pól uprawnych



Nie pakować pestycydów do opakowań pożywności, także do pojemników

nieoznakowanych



Nie przynosić do domu, nie używać w domu pojemników z pestycydami



Nie palić opakowań po pestycydach w piecach domowych



Woda


Czynniki biologiczne (bakterie, wirusy, pasożyty, naturalne toksyny)



Czynniki chemiczne



nieorganiczne – arsen, chrom, ołów, azotany



organiczne – benzen, pestycydy, trójchloroetylen



Środki dezynfekcyjne – chloramina, chlor, podchloryn sodowy



Radionuklidy (radon)

Woda


Jedz raczej okoniowate aniżeli drapieżne (rekin, tuńczyk)



Jedz raczej małe ryby aniżeli duże



Jedz rzadziej tłuste ryby (makrela, karp, sum, pstrąg) które kumulują wyższe
stężenia toksyn chemicznych



Usuwaj tłuszcz z ryb – w nim kumulują się zanieczyszczenia



Uzyskuj informacje o zanieczyszczeniach zbiorników wodnych od instytucji rządowych



Zanieczyszczenia powietrza w środowisku domowym


Dzieci spędzają 80-90% czasu w domu i w szkole



Zanieczyszczenia powietrza: cząsteczki organiczne, gazy, zapachy, materiały
biologiczne, włókna



Dym tytoniowy, dym z kominków, pieców gazowych i innych, substancje uwalniane z

gazów organicznych zapachy



Alergeny i czynniki biologiczne: sierść zwierząt, odchody z roztoczy kurzu i innych

insektów, zarodniki pleśni, bakterie



Zespół chorego budynku
Sick Building Syndrom (SBS)


1982 WHO



Senność



Bóle głowy, zmęczenie



Zatkany lub cieknący nos



Suche oczy i gardło



Sucha, podrażniona skóra



Nudności, omdlenia

Zespół nadwrażliwości dróg oddechowych (RADS)

1

2

1

3
4
5

1

6

1

7

1

8

1

9

1

2

10

1

11

1

12

1

13

1

14

1

15

1

16

17

1

18

19

1

20

1

21

1

22

1

23

1

24

1

25

1

26

1

27

1

28

1

29

1

30

1

31

1

32

1

33

1

34

1

35

1

36

1

37

1

38

1

39

1

40

1

41

1

42

1

43

1

44

1

45

1

46

1

47

1

48

1

49

1

50

1

51

1

52

53

1

54

1

2011-10-23

5

Zespół nadwrażliwości dróg oddechowych (RADS)


Substancje chemiczne



Objawy kliniczne:



duszność



świsty



kaszel

Zanieczyszczenia powietrza - zewnętrzne


ozon



cząstki materii



ołów, związki siarki



tlenek węgla i dwutlenek azotu



zanieczyszczenia toksyczne



zanieczyszczenia zależne od motoryzacji (głównie CO2)

Freon


Lodówki, aerozole



1974 – Rowland i Molina



100 lat w atmosferze



Stratosfera: CFC (freon – C+F+CL)



CL rozpoczyna niszczenie ozonu w stratosferze

Światło ultrafioletowe


Destrukcja chlorofilu



Mutacje genetyczne



Ślepota



Starzenie skóry



Nowotwory skóry



Rak skóry



czerniak

Tlenek węgla


Źródła CO: samochody, kominki i piece domowe, paleniska, grille, dym tytoniowy etc



Objawy zatrucia: ból głowy, zawroty, zmęczenie, senność, słabość, nudności,

wymioty, utrata świadomości, bladość, duszność, niepokój, śpiączka, śmierć

Bierne palenie papierosów


Efekt teratogenny



Mała masa urodzeniowa



Niedotlenienie płodu



Wcześniactwo



Zespół nagłej śmierci łóżeczkowej (SIDS)



Niższe IQ



Objawy kliniczne palenia biernego


Zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych



Incydenty zapalenia ucha środkowego z wysiękiem



Zaostrzenia astmy



Występowanie raka



Większe ryzyko urazów i śmierci z powodu ognia

Rekomendacje dla rodziców


Nigdy nie pal trzymając, kąpiąc, karmiąc dziecko



Nigdy nie pal w samochodzie z dzieckiem, w pokoju dziecka



Pal tylko w jednym pokoju w domu



Pal tylko na zewnątrz domu

1

2

1

3
4
5

1

6

1

7

1

8

1

9

1

2

10

1

11

1

12

1

13

1

14

1

15

1

16

17

1

18

19

1

20

1

21

1

22

1

23

1

24

1

25

1

26

1

27

1

28

1

29

1

30

1

31

1

32

1

33

1

34

1

35

1

36

1

37

1

38

1

39

1

40

1

41

1

42

1

43

1

44

1

45

1

46

1

47

1

48

1

49

1

50

1

51

1

52

53

1

54

1

2011-10-23

6



Pal tylko na zewnątrz domu



Pal tylko z daleka od domu



Rzuć palenie

Reakcje nadwrażliwości


Typ I - IV



Objawy mogą być wywołane przez specyficzne alergeny (np zwierzęta domowe,
okruchy żywności, roztocza, pyłki, pleśnie) i pogarszać się przez dym tytoniowy,

perfumy, kominki opalane drewnem

Astma

Astma jest przewlekłą chorobą dróg oddechowych charakteryzującą się

nadwrażliwością oskrzeli, okresową, odwracalną obturacją dróg oddechowych i
zapaleniem dróg oddechowych

Powszechne wewnętrzne i zewnętrzne czynniki wywołujące astmę


Wewnętrzne – palenie bierne, dym drzewny, pleśnie, tlenki azotu, zapachy, lotne

składniki organiczne



Alergeny – roztocza kurzu domowego, alergeny zwierzęce, karaluchy



Zewnętrzne – pyłki, pleśnie, ozon, cząsteczki materii, dwutlenek siarki

Astma


Czy zalecamy specjalne systemy filtrujące powietrze pacjentom z astmą?



Czy zalecamy specjalne odkurzacze?



Jak lepiej przygotować domy, mieszkania aby zapobiegać napadom astmy?



Czy poduszki z pianki są bezpieczne dla dzieci, czy też mogą uczulać?




Pole elektryczne i magnetyczne


Źródła naturalne: pole magnetyczne ziemi, żywe organizmy



Telefony komórkowe, radioodbiorniki, transformatory



Wzrastająca temperatura ludzkich komórek



Bóle głowy, bezsenność, utrata pamięci, spadek odporności, uszkodzenia komórek
mózgu i serca u płodu



Mikrofale


Zmiany w polu elektromagnetycznym w 3-5m



Promieniowanie jest szkodliwe dla pojedynczych komórek i całego systemu

immunologicznego (3mM/cm2)



Akumulacja ACH



Bóle głowy, bezsenność, arytmia, nerwowość

Promieniowanie jonizujące


Katastrofy jądrowe, elektrownie jądrowe, detektory dymu, promienie X

Hałas


40 dB- w nocy, 50dB- dzień



Polska – 40% ludzi żyje w hałasie ponad normy



Zaburzenia snu i innych procesów fizjologicznych



Infradźwięki


< 16 Hz (fale V=340m/s)



Naturalne źródła: sztormy, erupcje wulkanów, trzęsienia ziemi, wodospady, niektóre
zwierzęta np walenie

1

2

1

3
4
5

1

6

1

7

1

8

1

9

1

2

10

1

11

1

12

1

13

1

14

1

15

1

16

17

1

18

19

1

20

1

21

1

22

1

23

1

24

1

25

1

26

1

27

1

28

1

29

1

30

1

31

1

32

1

33

1

34

1

35

1

36

1

37

1

38

1

39

1

40

1

41

1

42

1

43

1

44

1

45

1

46

1

47

1

48

1

49

1

50

1

51

1

52

53

1

54

1

2011-10-23

7

zwierzęta np walenie



Wybuchy jądrowe, niektóre procesy przemysłowe, samoloty, klimatyzacja



Zespół przewlekłego zmęczenia, dyskomfort, zła koncentracja

Ultradźwięki


> 16 Hz



Przechodzą przez ucho i wszystkie powierzchnie ciała



Gospodarka i medycyna



Bóle głowy, zawroty głowy, senność, zmęczenie

Wady wrodzone


Specyfika teratogenu



Czas ekspozycji



Dawka!!!



Konstytucja genetyczna



Interakcje

Wady wrodzone


Czynniki infekcyjne (TORCH)



Leki, używki, substancje chemiczne



Promieniowanie



Zaburzenia metaboliczne u matki



Siły mechaniczne

Stres: jego rola w obniżaniu ludzkiej odporności


Dorośli: choroby układu krążenia i pokarmowego, alergia, astma, infekcje



Dzieci: częste choroby, gorszy rozwój fizyczny i intelektualny

Szkodliwy wpływ środowiska na organizm człowieka


Immunosupresja mechanizmów obronnych



Wyzwalanie reakcji immuno-alergicznych jako przyczyn chorób



Zaburzenia replikacji DNA –mutageny



Teratogeneza pod wpływem czynników środowiskowych



Zanieczyszczenie wody



Zmiany w zawartości składników mineralnych w żywności i wodzie

Rola lekarza w ocenie czynników środowiskowych


Ocena rozwoju i stanu zdrowia dziecka



Edukacja pacjenta



Edukacja ekologiczna

Ocena warunków środowiskowych


1. Gdzie dziecko spędza czas?



2. Czy ktoś w domu pali papierosy?



3. Czy rodzina używa dobrej wody? Wody wodociągowej?



4. Czy występuje ekspozycja na szczególne składniki diety?



5. Czy dziecko chronione jest przed nadmierną ekspozycją na słońce?



6. Jaki jest zawód rodziców?

Ocena dziecka w czasie choroby:

rozważenie czynników środowiskowych w etiologii choroby


Czy objawy pojawiają się lub nasilają w szczególnym miejscu (np: dom, żłobek,
szkoła, pokój)?



Czy objawy pojawiają się lub nasilają w szczególnym czasie? W czasie dnia? W ciągu
tygodnia, w weekendy? W szczególne tygodnie lub pory roku?



Czy objawy pojawiają się lub nasilają podczas szczególnej aktywności? Podczas
zabawy na podwórku, w czasie hobby, takich jak malowanie czy rzeźbienie?



Czy inne dzieci ( w tym rodzeństwo) doświadczają podobnych objawów?

1

2

1

3
4
5

1

6

1

7

1

8

1

9

1

2

10

1

11

1

12

1

13

1

14

1

15

1

16

17

1

18

19

1

20

1

21

1

22

1

23

1

24

1

25

1

26

1

27

1

28

1

29

1

30

1

31

1

32

1

33

1

34

1

35

1

36

1

37

1

38

1

39

1

40

1

41

1

42

1

43

1

44

1

45

1

46

1

47

1

48

1

49

1

50

1

51

1

52

53

1

54

1

2011-10-23

8



Czy inne dzieci ( w tym rodzeństwo) doświadczają podobnych objawów?

1

2

1

3
4
5

1

6

1

7

1

8

1

9

1

2

10

1

11

1

12

1

13

1

14

1

15

1

16

17

1

18

19

1

20

1

21

1

22

1

23

1

24

1

25

1

26

1

27

1

28

1

29

1

30

1

31

1

32

1

33

1

34

1

35

1

36

1

37

1

38

1

39

1

40

1

41

1

42

1

43

1

44

1

45

1

46

1

47

1

48

1

49

1

50

1

51

1

52

53

1

54

1