BATOR AGATA - M1ZO
PROJEKT - PRACA KONTROLNA
OBSERWACJA + WYWIAD
Wpływ środowiska na rozwój mowy dziecka
Mowa pełni zasadniczą funkcję w procesie komunikacji. Jest „obrazem” rozwoju psychiki dziecka. W związku z tym język jako środek porozumiewania się posiada centralne miejsce w życiu człowieka. Sprawność w mówieniu jest ważnym czynnikiem w rozwoju osobowości dzieci. Determinuje ona w pewnym względzie powodzenie w nauce, oddaje usługi w nabywaniu nowej wiedzy, wpływa na kształt i poziom opanowania języka człowieka dorosłego. Odpowiednie działanie w środowisku rodzinnym, które jest pierwszym, naturalnym środowiskiem dziecka gdzie następuje największa bezpośredniość wymiany kontaktów, które wreszcie zawiera więzi uczuciowe może być gwarancją powodzenia w zakresie rozwijania zasobu słownikowego dzieci. Podstawowym środowiskiem kształtowania mowy dziecka jest rodzina. Rozwój mowy w rodzinie przebiega samorzutnie, w związku z różnorakimi sytuacjami dnia powszedniego: ubieraniem, rozbieraniem, myciem, jedzeniem, zabawą, zajęciami domowników. Dziecko ma okazję pytać o wszystko na bieżąco i zwykle otrzymuje cierpliwą odpowiedź. Czynniki uczuciowe oraz atrakcyjne zdarzenia jeszcze bardziej wzbogacają mowę. Wynika stąd wyjątkowa i niezastąpiona rola rodziny. Środowisko rodzinne w różnym stopniu może organizować bodźce dla rozwoju lub wręcz ograniczać ich dostęp do dziecka. Procesy oddziaływania rodziny na rozwój dziecka są wielostronne i zróżnicowane. Struktura rodziny, jej status społeczny, poziom kulturalny, tryb życia, osobowość jej członków i ich stosunki wzajemne tworzą bogaty splot czynników wpływających na rozwój mowy. W wieku przedszkolnym i szkolnym dużą rolę odgrywają kontakty towarzyskie w obrębie grup rówieśniczych oraz praca i żywe słowo nauczyciela. Znaczną rolę w rozwijaniu mowy odgrywa metoda nauczania i inne czynniki środowiska szkolnego, wśród których centralne miejsce zajmuje nauczyciel. Rodzaj postępowania metodycznego nauczycieli jakkolwiek ma duże znaczenie dla prawidłowego procesu rozwoju mowy, jednakże nie niweluje całkowicie wpływu środowiska rodzinnego. W procesie rozwojowym poszczególnych dzieci albo grup dzieci w klasie odgrywają rolę zarówno czynniki ich środowiska rodzinnego, jak i prac nauczyciela z dziećmi, jego umiejętności pedagogiczne i kultura psychologiczna.
Przedmiotem mojej obserwacji był rozwój mowy 8 letniej dziewczynki, uczęszczającej do II klasy szkoły podstawowej. Czas obserwacji to 3 tygodnie. Mój kontakt z dziewczynką ograniczony był jednak do trzech godzin lekcyjnych w tygodniu oraz obserwacji zachowania i mowy na przerwach, dlatego wnioski z obserwacji wsparte są o wywiad z wychowawcą klasy do której uczęszcza dziecko. Dzięki rozmowie z nauczycielem uzyskałam informacje dotyczące środowiska rodzinnego uczennicy.
Środowisko rodzinne dziecka można określić jako trudne. Matka nie pracuje. Ojciec pracuje w Warszawie dlatego kontakt z nim jest sporadyczny. Dziewczynka ma dwie młodsze - dwuletnie siostry (bliźniaczki). Rodzina mieszka z babcią, od czasu do czasu odwiedza ich również dziadek, który jest z babcią w separacji.
Środowisko lokalne i związane z nim środowisko rówieśnicze to między innymi MDK do którego uczęszcza dziewczynka. Dziecko mieszka i uczęszcza do szkoły w byłej robotniczej dzielnicy Katowic - Załęże. Z powodu małej opieki w domu dziecko często przebywa na podwórku, gdzie ma kontakt z innymi dziećmi i dorosłymi z tej okolicy.
Uczennica ma stwierdzoną nadpobudliwość psychoruchową. Występują u niej częste kłopoty z koncentracją, co bardzo łatwo zauważyć podczas zajęć lekcyjnych. Dziecko nie potrafi zaangażować się w wykonywane zadania. Dobrze radzi sobie z matematyką, liczy szybko. Zna litery lecz czyta chaotycznie, przekręcając litery. Rozumie czytany cicho tekst. Chętnie bierze udział w przedstawieniach i szybko uczy się ról, które dodatkowo wzbogacają jej słownictwo. Uczennica wypowiada się spontanicznie i chętnie na wiele tematów. Posiada spory zasób zróżnicowanego słownictwa. Cechuję ją duża gwałtowność wypowiedzi, co widać podczas zajęć szkolnych. Dziecko nie potrafi czekać na swoją kolej. Reaguje słownie kiedy tylko przyjdzie jej na to ochota. Swoje emocje i uczucia wyraża barwnie i ekspresyjnie. Nadpobudliwość przeszkadza jednak dziecku w formułowaniu myśli i przekazywaniu informacji słownych.
W wypowiedziach dziecka uwidaczniają się problemy materialne rodziny. Dziewczynka nie wstydzi się o nich mówić. Często rozmawia również o braku ojca. Tematem wypowiedzi uczennicy jest również jej młodsze rodzeństwo. Opowiada ona o ich rozwoju, czynnościach codziennych oraz o tym jak im pomaga. Tematy związane z domem rodzinnym dominują w jej wypowiedziach. Jej stosunek do rodziny jest serdeczny i pozytywny. Można zauważyć jednak, iż brak dziecku odpowiedniej opieki w domu. To ona zajmuje się rodzeństwem. Dziewczynka musiała się szybko usamodzielnić. Choć nie ma sprecyzowanych zainteresowań to sama potrafi zorganizować sobie czas ( np. uczęszczając do MDK), zapytać i dowiedzieć się tego co jej potrzebne. Wychowawca widział ja również w sytuacji poza szkolnej na przystanku autobusowym, gdzie dziewczynka bez skrepowania pytała podróżnych o trasy i czasy przejazdu autobusów. Dziecko potrafi poradzić sobie w sytuacji problemowej stosując pytania.
Na słownictwo dziecka mają również wpływ szeroko rozumiane media. Wiele słów dziecko kojarzy z reklamami telewizyjnymi. Jednym z przykładów podanym przez wychowawcę było słowo tenor. Dziecko potrafi zaśpiewać także wiele piosenek znanych z reklam. Dziewczynka używa również słów stosowanych w internecie jak LOL (Laughing out loud - Bardzo głośny śmiech).
W jej wypowiedziach można zauważyć zainteresowanie życiem klasy. W stosunkach z kolegami jest zaczepliwa. Często przerywa nauczycielowi na lekcji aby strofować i zwracać uwagę innym uczniom przez co sama staje się przyczyną zamieszania. W jej mowie nie ma wulgaryzmów nie stosuje jednak również form grzecznościowych. Jej rozmowa z osobami dorosłymi jej bezpośrednia. Karcący charakter wypowiadanych słów wynika prawdopodobnie ze środowiska dziecka. Chce ona ustawiać innych bo czuje się „starszą siostrą”.
Tematami „tabu” na które dziewczynka nie chce się wypowiadać jest choroba, szpital. Nie rozmawia również na temat babci, która prawdopodobnie nie czuje się najlepiej. Problemy zdrowotne ma również matka dziewczynki. Uczennica sama przebywała w zeszłym roku w szpitalu ( po wypadku komunikacyjnym - samodzielnie podróżowała autobusem!). Negatywne doświadczenia mogą mieć wpływ na unikanie tych tematów.
WNIOSKI: Trudne środowisko rodzinne ukształtowało postawę dorosłości która przejawia się również w wypowiedziach uczennica. Słownictwo dziewczynki ukształtowane jest na podstawie tego co słyszy ona w domu, na podwórku, w szkole oraz na zajęciach pozalekcyjnych. Zasób słów jest znaczny, przeważają jednak słowa negatywne, słowa krytyki gdy wypowiada się ona o zachowaniach osób nie związanych z nią. Gdy dziecko mówi o swojej rodzinie wyraża się pozytywnie. Wpływ na to jak dziecko mówi mają również media. Martwić może gwałtowność wypowiedzi oraz brak stosowania odpowiednich form grzecznościowych w kontaktach z dorosłymi. Wypowiedzi uczennicy często można uznać za niegrzeczne i niestosowne. Pozytywne jest jednak to, iż nie ma ona oporów przed zadawaniem pytań i kontaktami z osobami starszymi. Słowem potrafi wyrazić zarówno swoje pozytywne jak i negatywne uczucia.