Tomasz Węcławski... Wspólny świat religii. Biblioteka filozofii religii

padły z niego dwa pytania egzaminacyjne mianowicie:

–

Typy religijne u Węcławskiego

–

Odmiana doświadczeń religijnych u Węcławskiego

inaczej sformułowane ale wbrew pozorom to jest to samo jedno pytanie!

TYPY RELIGIJNE (DOŚWIADCZEŃ RELIGIJNYCH) U WĘCŁAWSKIEGO

Jest 5 typów religijnych. W skrócie:

–

doświadczenie typu „niebo i ziemia” w tradycyjnej religijności chińskiego

–

doświadczenie typu „wieczność i czas” w religijności indoeuropejskiej

–

doświadczenie typu „pustka i współczucie” w religijności buddyjskiej

–

doświadczenie typu „wszechmoc i miłosierdzie” w religijności islamu

–

doświadczenie typu „wina i oczekiwanie” w religijności izraelskiej

Te terminy niebo/ziemia, wieczność/czas itd., to są kategorie, które stanowią główne tło
doświadczeń religijnych w różnych tradycjach religijnych. To nie są po prostu „sprzeczności”, one
się nie wykluczają, tylko stanowią dwa aspekty jednej rzeczywistości. Są przeciwieństwami, ale na
zasadzie że jednocześnie się wykluczają i uzupełniają.

1) typ ziemia/niebo (tradycyjne chińskie)

Węcławski najpierw wymienia pewne okresy w historii religii chińskiej (neolit – który znamy z
malunków na ceramice oraz ukształtowaniu miast/domów itd.; dynastia Szang – informacja pisana
czyli transkrypcje wróżebne oraz początkowa literatura oraz dynastia Czou czyli Szang-di [Władca
z góry] który jest antropomorficzny i kieruje rytami kosmicznymi, związek Szangdi z królem itd.-
powtórka z Banka; klasyczne chińskie systemy filozoficzno-religijne,czyli kłania się Lao-cy i
Konfucjusz, potem cały rozwój neokonfucjanizmu, neotaoizmu, koncepcja harmonii wszechświata,
jinjang, od X wieku różnorodność religijności ludowej, państwowej i w ogóle wielki misz masz).

Ważne dla religii tradycyjnej chińskiej jest to, że w ujęciu taoistycznym występuje naturalny ruch
pomiędzy niebem a ziemią. Są to terminy-symbole, pod którymi kryje się cała symbolika
przeciwieństw yin-yang. Yin – żeński, ciemny, ukryty, płodność ziemi, bierność, Yang – męski,
czynny, jasny, otwarty, życiodajna aktywność nieba. Wszechogarniający ruch typu niebo/ziemia czy
też yinyang jest to dao wszechświata, czyli „droga, myśl, sposób”, w jaki działa wszechświat i
każda istota. Doświadczenie z perspektywy taoisty, to jest uwolnienie się od tego, co ogranicza
Twoją spontaniczność = odciąga Cię od esencji tao. Trzeba się dać ponieść ruchowi wszechświata, a
będzie dobrze. Od skrajności w skrajność też jest ok.

Z perspektywy konfucjanizmu, najważniejsze są podstawowe relacje społeczne: władca-poddany,
ojciec-syn, starszy brat-młodszy brat, mąż-żona, przyjaciel-przyjaciel --> słuszne zachowanie w
tych relacjach (zachowanie zgodnie z żen/ren) „cieszy niebo”, człowiek ma związek z niebem-tien,
które obserwuje jego zachowania, daje normy i harmonię wszechświata; rytualizacja ma być tak
silna, że robisz to wszystko spontanicznie, nie zmuszasz się, tylko naturalnie działasz zgodnie z
harmonią wyznaczaną przez tien.

Węcławski odradza uzasadniania na podstawie europocentryzmu tego, dlaczego u Chińczyków jest
tak ważne zagadnienie człowiek+etyka (przy niezajmowaniu się zagadnieniami boskimi).
Najważniejsze są niebo-ziemia – jako symboliczne wymiary, za którymi kryje się naprawdę
ogromna ilość znaczeń. To są bieguny ruchu, zmian. Cała rzeczywistość jest w ruchu. Ponieważ
rzeczywistość boska jest tajemnicza, ukryta poza ziemią i niebem – wykracza poza podstawowe
zainteresowanie religii. Nie da się poznać jakiegoś boga, jest to tajemnica, więc to nadal system
religijny, ale religijność jest inna niż chrześcijańska. Podsumowanie jest takie, że taki typ

religijności jest dla Europejczyka niedostępny. Więc patrz, ale może nie oceniaj, bo nie podołasz??
PS. Niebo/ziemia = doświadczenie przestrzenne.

2) typ wieczność/czas (indoeurop.)

Doświadczenie czasu uporządkowanego liniowo i cyklicznie. Odniesieniem do czasu (oraz tłem)
jest wieczność. Religie indoeuropejskie kładą największy nacisk na te kategorie. Dlatego jest dużo
form epickich np. w tekstach religijnych indyjskich, greckich, celtycko-chrześcijańskich o królu
Arturze i św. Graalu itd.

Religia przedaryjska Indii – znana tylko archeologicznie. Kult Wielkiej Matki, święte drzewa, węże,
rytuały oczyszczenia. Silnie teokratyczna, zhierarchizowana. tyle napisał na ten temat..

Klasyczna epoka religijności aryjskiej w Indiach – okres wedyjski i okres bramiński, literatura wed,
upaniszad... księgi wedyjskie – zwłaszcza Rigweda... panteon męskich walczących i panujących
bóstw... w upaniszadach bardziej refleksje...

Synteza hinduistyczna – od około X w., wielość różnych systemów religijnych, mozaika tradycji,
nie utworzył się jeden spójny, tylko pluralizm różnych. Wszystkie te ideały bramińskie, ale też
odnowienie religijności przedaryjskiej – on tu chyba ma na myśli tantryzm, ale uparcie słowa tego
brak...

Świat dzieje się cykliczne (przypomnienie z fenomeno z faz historii świata, ale tylko opisowo, bez
nazw), Węcławski wysnuwa wniosek, że to się bierze z tego, że tak się dzieje w skali mikro – tzn.
jak sobie obserwujesz jakieś państwa, które upadają, a potem znowu zaczyna się jakaś nowa
cywilizacja itp., to na tej zasadzie oni wysnuli takie koncepcje o wszechświecie, że najpierw faza
narodzin, potem faza rozwoju i obumierania. Pełny cykl kosmiczny jest tak KOSMICZNIE długi,
że nie ogarniesz – przekracza możliwość obserwacyjną indywidualną a nawet społeczną. Istnieje
wieczność – świat ma duszę (atman?brahman?) - niezmienna, doskonała, zupełna wieczność
w której istnieją „przemijające, zawsze tylko cząstkowe i niepełne zjawiska i zdarzenia w czasie”.
Wewnątrz tego, co przemijalne, możemy dopatrzeć się tego, co wieczne. To, co wieczne, przenika
to, co przemijalne. Te porządki świata się ze sobą nieustannie przenikają nawzajem... nierozdzielne
są ;)
Napięcie między czasem a wiecznością może być wyrażone np. w pojęciach rta (porządek,kosmos)
i maja (zniszczenie,zmiana), ale też w pojęciu samsara – cykliczna transmigracja i reinkarnacja.

RTA-MAJA --> rta to porządek w każdym rodzaju,stworzenie,kreacja,dharma(hindusko rozumiana
– zasada wszechświata), ale ponieważ w hinduizmie wszystkie dualizmy/przeciwieństwa prędzej
czy później się łączą, to z rta naturalnie wyłania się maja-zniszczenie,koniec,nicość, kosmiczna
iluzja,narastający chaos,ach och! Nasz czas jest zarazem rta i maja. To się pięknie splata, uzupełnia.

SAMSARA/reinkarnacja – świat jest związany z ludźmi,zjawiskami i wszystkim za pomocą
wszechprzenikającego atmana- z tego powodu jest konieczność powtórek wcieleń tej samej
indywidualnej istoty czyli samsara „wciąż ten sam bieg” --> jest to problem wielki, trzeba się od
tego uwolnić (moksza=wyzwolenie), plus potem różne ścieżki wyzwolenia sobie wyprowadzili z
tego też buddyści i dżiniści. Samsara często jest spowodowana tzw. awidją, czyli niewiedzą, trzeba
dążyć w takim razie do poznania – rozpoznania jedności własnej duszy (atman) z wieczną jednością
(Brahman).Tutaj cytat z Upaniszady – nawet bóstwo śmierci Jama nie jest w stanie odpowiedzieć
Naciketasowi na pytanie, czy człowiek który reinkarnuje nadal jest tym samym człowiekiem czy
już innym (no bo to w ogóle nie dusza reinkarnuje...widać,że Węcławski się nie zna za bardzo na
tych sprawach :( )
Wieczność się objawia w „czasie”, czyli w naszym przemijalnym wymiarze – za pomocą świętości
(święte miejsce, czas, czynność) --> resakralizacja świata, świat jest święty tym bardziej, że zdajesz
sobie sprawę z tego, że świętość (wieczność) jest tak odmienna od naszej uwarunkowanej,
przemijającej rzeczywistości (chociaż ją przenika,ale przecież jesteś awidja i bidny nie widzisz).

teofanie i przejawy Wisznu-Kryszny we świecie. Podobnie wg Węcławskiego w rejonie greckim
(Przybysławski by się zgodził) --> do VI wieku p.n.e. tak było w Grecji – metafizyczno-religijne
„spekulacje nad powrotem od wielości i zmienności rzeczy do boskiej jedności i wieczności oraz
gotowość widzenia wszystkich przejawów rzeczywistości jako hagiofanii” - i tu przykład Plotyna,
czy Plotyn żył przed VI w. pne!?!?!?!?!?!?wtf

3) typ pustka/współczucie (buddyzm)

Pustka – nicość, ułuda – widzialna i uchwytna dla naszego poznania rzeczywistość – pusta – nie
zawiera nic wewnątrz, ale w pozytywnym sensie
świat tak naprawdę jest wynikiem gry uwarunkowanego umysłu
uświadamianie sobie pustości wszystkich zjawisk i włączanie w to postrzeganie współczucia to
najbardziej podstawowe centralne wyrazy religijności buddysty, wg Węcławskiego buddysta musi
cały czas przeżywać tę pustość

tutaj przypomnienie o Buddzie – Siddharta Gautama z rodu Śakjów (czyli Śakjamuni) --> wprawił
w ruch „koło dharmy”, czyli przekazał na świecie nauki o wyzwoleniu (nirwanie) z koła samsary,
Siddharta długo medytował w Indiach pod drzewem bodhi i w końcu wymedytował co trzeba –
wyzwolił się z koła narodzin i śmierci, wyszedł poza samsarę.
Budda/Siddharta przeszedł przez wszystkie doświadczenia ludzkie, nie odnalazł w nich nic, co
można by uchwycić – czyli znalazł ostateczną pustkę-śunjatę wszystkich zjawisk (doświadczeń i
przedmiotów też)

Podstawa nauk Siddharty – 4 szlachetne prawdy:

–

wszystko jest cierpieniem (nawet fajny film w końcu się kończy :( :( :( ) = wszystko to
przemijające uczucie, nawet jeśli przez chwilę uszczęśliwia,to jednak troszkę boli na
pewno,a czasami nawet w cholerę bardzo boli

–

przyczyną cierpienia jest pożądanie (w sumie lepsze słowo to przywiązanie...dziwny ten
Węcławski – chodzi o to, że chcesz, żeby film dalej trwał a on się kończy :( :( :( )

–

wyzwoleniem jest zniszczenie pożądania (w sensie, fajnie nawet jak film się skończył :) :) )

–

„zniszczeniem pożądania jest zniszczenie przywiązania do czegokolwiek dzięki właściwej
świadomości” (pradżnia-to właściwie mądrość – nie jako taka wiedza intelektualna, tylko
pierwotna mądrość) oraz właściwemu „postępowaniu” (samadhi- to różne zasady
kontrolowania umysłu,np.nie zabijaj i takie tam)

rodzaje buddyzmu:
-mnisi siedzą w klasztorach na Cejlonie i medytują = hinajana
-mahajana – czyli medytuj tak żebyś potem wyzwalał innych (albo chociaż coś pomógł)
-buddyzm „formy religijno-kultowej w szerokim rozumieniu tego słowa” - przykładem tantra, no
uproszczenie spore..

UWEWNĘTRZNIENIE DOŚWIADCZENIA WSPÓŁCZUCIA I PUSTKI --> medytujesz,
przestajesz pragnąć aby wszystkie filmy trwały w nieskończoność, nie współpracujesz z innymi,
tylko lepiej siedzieć w klasztorze i medytować, to wg Węcławskiego hinajana

UZEWNĘTRZNIENIE DOŚW. PUSTKI I WSPÓŁCZUCIA --> pustość wszechrzeczy postrzegana
jako wypełniona współczuciem --> mahajana, zostajesz bodhisattwą superbohaterem i robisz wielką
kosmiczną imprezę która w przeciwieństwie do marnego filmu nie przemija :D

W mahajanie doświadczenie pustki nie jest negatywne (tzn. nie sprawia, że uciekasz od świata),
tylko pozytywne (chcesz robić dobre imprezy i pomagać innym).
Wadżrajana-wg Węcławskiego to inaczej jest buddyzm tantryczny --> bo zawiera także elementy
pozaindyjskie, ze starożytnych mitologii tybetańskich itp.
Uniwersalizacja doświadczenia religijnego buddyzmu --> teraz bez względu na krąg kulturowo-
religijny każdy może doświadczyć tego stanu, medytacyjne techniki są widocznie uniwersalne, ale

Węcławski nie patrzy na to od takiej strony, mówi od strony historycznej,że buddyzm przeniósł się
przez Tybet,Chiny do Japonii,i w ogóle to świadczy już o tym,że jest uniwersalny.

czemu buddyjskie doświadczenie jest uniwersalne:
1-”wszystko jest pustką”-bo to nie jest stwierdzenie ontologiczne,tylko wyraża doświadczenie (że
subiektywne?)
2-całość i jedność istnienia – charakter religijny, nie musi mieć szczegółowych zewnętrznych
motywów(ocb?)
3-przejście od rzeczywistości uwarunkowanej do rzeczywistości absolutnej (bezwarunkowej)
4-odkrycie rzeczywistości absolutnej nie jest tylko negatywne,ale też pozytywne
5-współczucie jest przeciwwagą tej pustki, tym pozytywnym nośnikiem, wypełnieniem pustki -
„swobodnie wybrana żywa i uszczęśliwiająca człowieka więź z całym i każdym istnieniem”
6-współczucie tak jak pustka nie ma charakteru stwierdzenia ontologicznego,tylko słowne
7-dialektyka współczucie-pustka ożywia to dośw.religijne

4) typ wszechmoc/miłosierdzie (islam)

--> historia Mahometa,to chyba wszyscy znają??

–

Mahomet był prawdziwym homo religiosus :D – muslim = ulegli i wierni Bogu

–

oraz homo politicus – elastyczne sformułowania przepisów, pięć filarów islamu,każdy może
się nawrócić(a jak nie to zawsze można go zabić na zachętkę dla innych nieee?:) )

–

oraz szczerze oddany swojej wierze!? (co to za stwierdzenie!? na jakiej podstawie ocenić
coś takiego!?) - że się wahał i miał wątpliwości, ale wytrwał w wierze swojej..ok..

Krótka wzmianka,że islam ma wiele form,ale Węcławski stwierdza,że nie ma tu miejsca,żeby je
opisać.
Bóg bezwzględny, suwerenny, prawdziwa przyczyna wszystkich zdarzeń, ale zarazem ma
litość,miłosierdzie dla ludzi, bóg bardziej ludzi wiernych niż niewiernych --> skoncentrowanie na
małej społeczności, jak ktoś nie jest wierny,to dlatego że bóg jakoś tak nie chciał,nie wybrał,
wszechmoc, wolność absolutna połączona z miłosierdziem

uniwersalny sens islamu:
*intensywne dośw.religijne-dzięki tej intensywności bóg wydaje się bardziej realny,a świat mniej
realny, gwałtowne wezwanie do poddania bogu, dośw. religijne jako przeżycie spotkania i
przeciwstawienia bożej wszechmocy i miłosierdzia zarazem to jest doświadczenie wolności

5) typ wina/oczekiwanie (izraelskie)

dośw.religijne to spotkanie z Bogiem tylko
grzech człowieka (niewiara i nieposłuszeństwo) jest jego winą – człowiek w każdej chwili może się
odwrócić od swojego grzechu, Węcławski nazywa izraelską religię monoteizmem... uuuu...

z jednej strony poznanie wieczności bożych obietnic i przeżycie czasu ludzkiej winy (która
powstrzymuje spełnienie tych obietnic)
to mi się kojarzy z caraatem..

pytanie teodycei – o źródło i trwałość zła – otwarte pytanie w religii żydowskiej, odpowiedzi bez
znaczenia, człowiek musi się powierzyć Bogu całkowicie (Hiob)

boskie obietnice zawsze są aktualne – nieprzemijalne
prorocy izraela mieli wielki wpływ na wszystko
Abraham był gotów poświęcić syna tak bardzo ufał Jahwe
naprawdę już nie dam rady streścić tego do końca,bo tutaj nic nie ma,lanie wody:/