„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Krzysztof Kierszniewski

Naprawa sprzętu optycznego 731[04].Z4.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Ewa Zajączkowska
mgr Aleksander Jażdżejewski



Opracowanie redakcyjne:
lic. Krzysztof Kierszniewski



Konsultacja:
dr inż. Anna Kordowicz-Sot

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[04].Z4.02
„Naprawa sprzętu optycznego”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
optyk-mechanik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1.

Naprawa lunet

6

4.1.1.

Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

7

4.1.3. Ćwiczenia

8

4.1.4. Sprawdzian postępów

11

4.2.

Naprawa dioptriomierzy

12

4.2.1.

Materiał nauczania

12

4.2.2. Pytania sprawdzające

14

4.2.3. Ćwiczenia

14

4.2.4. Sprawdzian postępów

17

4.3.

Naprawa lornet

18

4.3.1. Materiał nauczania

18

4.3.2. Pytania sprawdzające

20

4.3.3. Ćwiczenia

20

4.3.4. Sprawdzian postępów

24

4.4.

Naprawa mikroskopów

25

4.4.1.

Materiał nauczania

25

4.4.2. Pytania sprawdzające

26

4.4.3. Ćwiczenia

26

4.4.4. Sprawdzian postępów

31

5.

Sprawdzian osiągnięć

32

6. Literatura

37

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o naprawie sprzętu optycznego.
W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

731[04].Z4.01

Diagnozowanie uszkodzeń

sprzętu optycznego

i optoelektronicznego

731[04].Z4.02

Naprawa sprzętu optycznego

731[05].Z4

Technologia napraw sprzętu

optycznego

731[04].Z4.03

Prowadzenie działalności

usługowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować jednostki układu SI,

−

przeliczać jednostki,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki,

−

posługiwać się pojęciami z charakteryzowania elementów optycznych, dobierania
przyrządów optycznych, dokonywania pomiarów elementów i zespołów optycznych,
wykonywania montażu elementów, zespołów mechanicznych i optycznych sprzętu
optycznego, justowania sprzętu optycznego,

−

posługiwać

się

pojęciami

z

diagnozowania

uszkodzeń

sprzętu

optycznego

i optoelektronicznego,

−

czytać szkice i rysunki wykonawcze,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

obsługiwać komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przygotować stanowisko do wykonywania prac demontażowych i montażowych,

−

wykonać demontaż z zachowaniem zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

wykonać demontaż uszkodzonego zespołu sprzętu optycznego,

−

wykonać demontaż uszkodzonego sprzętu optycznego,

−

przygotować stanowisko do wykonania naprawy,

−

wykonać prace naprawcze,

−

przygotować elementy i zespoły do wymiany,

−

dokonać wymiany uszkodzonego elementu,

−

dokonać wymiany uszkodzonego zespołu,

−

oczyścić przyrządy i urządzenia po naprawie,

−

wykonać prace montażowe,

−

dobrać narzędzia i przyrządy pomiarowo-kontrolne do ponownego montażu,

−

przeprowadzić regulację i justowanie naprawianego urządzenia,

−

sprawdzić parametry działania urządzenia,

−

określić koszt usługi,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska podczas napraw sprzętu optycznego i optoelektronicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Naprawa lunet

4.1.1. Materiał nauczania

Wiadomości wstępne

Po przeprowadzeniu diagnozy należy usunąć stwierdzone błędy i usterki, w tym celu

należy dokonać demontażu sprzętu.

Demontaż jest to czynność związana z rozbiórką urządzeń na zespoły, a następnie na

części. Podczas demontażu części zespolone rozdziela się w połączeniach rozłącznych.
Demontaż należy wykonać w takim zakresie, aby ujawnić wszystkie miejsca do naprawy.

Po usunięciu wady poprzez naprawę uszkodzonego zespołu lub jego wymianę należ

ponownie zmontować urządzenie w całość.

Wszystkie działania podczas demontażu i montażu należy przeprowadzać w oparciu

o dokumentację techniczną i obowiązujące normy.

Dokumentacja techniczna może składać się ze schematów optycznych, rysunków

konstrukcyjnych, instrukcji montażowych i serwisowych.

Przeprowadzając zabiegi demontażu, naprawy i montażu ponaprawczego należy zwracać

uwagę na zachowanie czystości i porządku na stanowisku montażowym. Nie wolno też
zapomnieć o przestrzeganiu zasad bezpieczeństwa pracy i przepisów przeciwpożarowych.

Budowa sprzętu optycznego, zasada działania i montażu sprzętu optycznego zostały

omówione w poprzednich poradnikach.

Naprawa urządzeń jak już wiadomo polega na usunięciu usterki w działaniu sprzętu lub

wymianie całego niesprawnego zespołu. Działania te omówione zostaną na przykładzie kilku
typów urządzeń optycznych.

Zasady konserwacji i napraw lunet celowniczych

Rys. 1. Schemat lunety celowniczej [opracowanie własne]

Informacje na temat budowy, zasady działania, montażu i regulacji lunet zostały już

szczegółowo omówione w poprzednich poradnikach. Należy tu jeszcze dodać, że oprócz
napraw należy przeprowadzać również okresową konserwację i regulację sprzętu optycznego.

Producenci lunet celowniczych zalecają ich przegląd i regulację w okresach 2–3 letnich.
W czasie przeglądu należy sprawdzić:

–

czystość powierzchni czynnych elementów optycznych,

–

paralaksę położenia obrazu względem krzyża celowniczego,

–

regulację dioptryjną,

–

ostrość obrazu przy zmianie powiększenia (w lunetach pankratycznych).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

Czystość powierzchni czynnych kontroluje się okiem nieuzbrojonym oraz z użyciem lupy

o powiększeniu ok. 3-krotnym, w oświetleniu przechodzącym na wprost oraz w świetle
ugiętym ze skośnej wiązki skierowanej np. z lampy biurowej na ciemnym tle.

Poruszanie się zabrudzenia razem z ruchem elementu optycznego potwierdza , że brud

jest właśnie na jego powierzchni

Elementy optyczne czyści się mieszaniną 70, 85% eteru etylowego (do narkozy) i 15,

30% bezwodnego spirytusu etylowego. Większy udział eteru ułatwia parowanie
rozpuszczonej plamy bez pozostawienia śladów, a zwiększenie etanolu ułatwia poślizg,
a więc usuwanie zanieczyszczeń. Mieszanką zwilża się ściereczkę z syntetycznej irchy lub
pałeczkę aluminiową 4 do 5 mm, na końcu spłaszczoną, wygiętą i wyklejoną syntetyczną
irchą.

Pyłki usuwa się pędzelkiem z włosia wiewiórki, bobra, tchórza, lub ucha cielęcego.

Identyfikację powierzchni zabrudzonej ułatwia zmiana jej położenia. Poruszanie się
zabrudzenia razem z ruchem elementu optycznego potwierdza, że brud jest właśnie na jego
powierzchni

Błąd paralaksy wykrywa się przez obserwację obrazu dalekiego przedmiotu.

W prawidłowym ustawieniu płytki ogniskowej obraz nie zmienia swego położenia względem
siatki, niezależnie od położenia oka. Jeśli występuje błąd paralaksy to obraz przesuwa się
względem krzyża lunety.

Mówimy, że „obraz idzie za okiem”, co oznacza, że płytkę ogniskową (lub pręciki)

należy przysunąć do obiektywu. Jeżeli „obraz idzie przeciwnie niż oko”, to płytkę ogniskową
należy odsunąć od obiektywu.

Wygodnym przyrządem do sprawdzania paralaksy i justowania wyrobów optycznych jest

kolimator justersko – kontrolny.

Podczas okresowego przeglądu lunety myśliwskiej sprawdza się również mechanizmy

lunety:
–

pionowego i poziomego przesuwu płytki ogniskowej,

–

ruchu dioptryjnego okularu lub układu odwracającego,

–

a w lunetach pankratycznych również zmiany powiększenia.
Nawet jeśli te mechanizmy działają poprawnie, to po 2–3 latach eksploatacji należy je

rozebrać, wszystkie części starannie umyć szczoteczką i pędzelkiem w wanience z benzyną
lotniczą lub ekstrakcyjną, wysuszyć i ponownie powierzchnie ruchowe pokryć cienką warstwą
smaru. Stosunkowo uniwersalnym jest smar nr 4045 firmy Losimol (RFN). Do gładkich
powierzchni o małych luzach zaleca się smar GOI-54 produkcji Głównego Instytutu Optyki
(Rosja), a do mechanizmów z dużymi luzami – smar z dodatkiem rozpuszczonego kauczuku .

Jeżeli w czasie eksploatacji uszkodzony został jakiś otwór gwintowany, to należy go

rozwiercić, nagwintować większą średnicą znormalizowanego gwintu i wymienić wkręt.
Jeżeli wkręty mają uszkodzone rowki do wkrętaka, to także należy je wymienić.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie są zasady przeglądów i regulacji lunet celowniczych ?

2.

Jakie są zasady napraw lunet?

3.

Co należy sprawdzić podczas przeglądu lunety celownicze?

4.

Jakie są zasady czyszczenia powierzchni czynnych elementów optycznych?

5.

Jak usuwamy paralaksę?

6.

Jak usuwamy brak ostrości przy zmianie powiększenia?

7.

Jak sprawdzamy i ustawiamy regulację dioptryjną?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź naprawę otrzymanej lunety celowniczej wg arkusza diagnostycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lunet celowniczych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad napraw lunet
celowniczych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi potrzebnych do
montażu,

4)

zapoznać się z arkuszem diagnostycznym,

5)

zapoznać się ze schematem i instrukcją montażową lunety celowniczej,

6)

przeprowadzić naprawę otrzymanej lunety celowniczej w zgodnie z arkuszem
diagnostycznym,

7)

sporządzić wykaz wymienionych elementów i zespołów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusz spostrzeżeń diagnostycznych,

−

elementy i zespoły do wymiany,

−

instrukcja serwisowa dla lunety celowniczej,

−

stanowisko do wykonywania napraw,

−

mieszanka spirytusowo-eterowa,

−

komplet narzędzi monterskich,

−

kolimator justersko-kontrolny,

−

lunetka dioptryjna,

−

lupy 3

x

i 6

x

,

−

stanowisko do kontroli czystości,

−

standardowe szkła okularowe +5 i -5,

−

luneta celownicza do naprawy,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź okresowy przegląd i konserwację otrzymanej lunety celowniczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lunet celowniczych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad przeglądów
i konserwacji lunet celowniczych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi potrzebnych do
montażu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

4)

przeprowadzić przegląd i konserwację otrzymanej lunety celowniczej w zgodnie
z arkuszem diagnostycznym,

5)

sporządzić wykaz wymienionych elementów i zespołów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusz spostrzeżeń diagnostycznych,

−

elementy i zespoły do wymiany,

−

instrukcja serwisowa dla lornetki pryzmatycznej,

−

stanowisko do wykonywania napraw,

−

mieszanka spirytusowo-eterowa,

−

komplet narzędzi monterskich,

−

kolimator justersko-kontrolny,

−

lunetka dioptryjna,

−

lunetki równoległe,

−

lupy 3

x

i 6

x

,

−

stanowisko do kontroli czystości,

−

lornetka pryzmatyczna do diagnozy,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź usunięcie błędu paralaksy w otrzymanej lunecie po naprawie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje paralaksy w lunetach,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad sprawdzania
i usuwania paralaksy,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące narzędzi potrzebnych do
justowania,

4)

przygotować stanowisko do justowania lunet,

5)

przeprowadzić usuniecie paralaksy w otrzymanej lunecie,

6)

zanotować spostrzeżenia z przeprowadzonej obserwacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kolimator justersko-kontrolny,

−

płytki ogniskowe z testem do sprawdzania paralaksy,

−

luneta celownicza do badania,

−

arkusz spostrzeżeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Ćwiczenie 4

Przeprowadź sprawdzenie czystości zespołów optycznych lunety.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lunet celowniczych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące czystości elementów
optycznych,

3)

przygotować stanowisko do sprawdzania czystości sprzętu optycznego,

4)

zapoznać się z instrukcją stanowiskową,

5)

przeprowadzić sprawdzenie czystości powierzchni optycznych w otrzymanej lunety
celowniczej,

6)

sporządzić notatkę z wykonanej obserwacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

lupy 3

x

i 6

x

,

−

stanowisko do kontroli czystości,

−

luneta celownicza do kontroli,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 5

Ustaw regulację dioptryjną okularu w lunecie celowniczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lunet celowniczych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad sprawdzania
regulacji dioptryjnej okularu lunet celowniczych,

3)

przygotować stanowisko do justowania regulacji dioptryjnej,

4)

przygotować lunetkę dioptryjną,

5)

zapoznać się z instrukcja montażową,

6)

ustawić regulację dioptryjną w lunecie,

7)

przeprowadzić sprawdzenie regulacji dioptryjnej w po naprawie za pomocą lunetki
dioptryjnej,

8)

przeprowadzić sprawdzenie regulacji dioptryjnej w otrzymanej lunety celowniczej za
pomocą standardowych szkieł okularowych,

9)

sporządzić notatkę z wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

lunetka dioptryjna,

−

standardowe szkła okularowe +5 i -5,

−

luneta celownicza do badania,

−

arkusz spostrzeżeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcia naprawy, demontaż, przeglądu i regulacji?

2)

scharakteryzować sposób usuwania najczęściej spotykanych usterek
w lunecie celowniczej?

3)

usunąć błąd paralaksy w lunecie?

4)

oczyścić powierzchnie optyczne w lunecie?

5)

ustawić regulację dioptryjną w lunecie?

6)

przeprowadzić okresowy przegląd lunet?

7)

usunąć uszkodzenie w lunecie według arkusza diagnostycznego?

8)

wyznaczyć koszt naprawy lunety?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Naprawa dioptriomierzy

4.2.1. Materiał nauczania

Dioptriomierz

Rys. 2. Dioptriomierz lunetowy [materiały reklamowe]

Rys. 3. Dioptriomierz z odczytem elektronicznym [materiały reklamowe]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Budowa dioptriomierza i jego zasada działania została omówiona w poprzednim

poradniku. W dioptriomierzu również przeprowadzać okresowe przeglądy i konserwuję, ze
szczególnym uwzględnieniem układu optycznego układu mechanicznego znacznika
soczewek.

Podczas napraw i konserwacji należy uwzględnić następując czynności.

W przypadku powstania na powierzchniach elementów optycznych jakichkolwiek

nalotów utrudniających obserwację, lub w przypadku rozregulowania układu optycznego
należy wyjąć uszkodzone elementy optyczne razem z ich oprawami, oczyścić powierzchnie
czynne mieszanką według wskazówek i ponownie ustawić w poprzednim położeniu na
przykład według wymiarów zmierzonych głębokościomierzem lub suwmiarką.

Rys. 4. Dioptriomierz – układ optyczny i wygląd zewnętrzny [opracowanie własne]

Jeżeli ustalenie tego położenia jest niemożliwe, to po oczyszczeniu elementów

optycznych należy wykonać niżej wymienione regulacje:
–

usunąć paralaksę położenia płytki ogniskowej 1 i obiektywu kolimatora 2 z zachowaniem
odpowiedniego położenia (wzdłuż osi oraz pionowo i poziomo) krzyża lub innych
znaczków testu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

–

usunąć paralaksę położenia płytek 5 i 6 względem obiektywu lunety 4 oraz zachować
odpowiednie położenie środka i ramion w stosunku do obrazu testu na płytce 1,

–

ustawić okulary 7 i 12 na zgodność ze wskazaniami podziałki pierścienia dioptryjnego,

–

przez zmianę położenia zwierciadła 9 (obrót wokół punktu c oraz ewentualnie wokół osi
B-B) uzyskać położenie obrazu podziałki 8 w środku pola widzenia okularu 12 lub na
brzegu pola okulara 7,

–

przez zmianę położenia wzdłuż osi obiektywu odczytowego 10 uzyskać ostry obraz
podziałki 8 na tle rysunku płytki ogniskowej 11, lub zespołu płytek 5 i 6,

–

w przypadku wyjmowania zwierciadeł 13 lub 14 usunąć skręcenie obrazu przez
nieznaczny obrót zwierciadeł wokół osi A-A lub B-B,

–

sprawdzić wskazanie zerowe mocy (bez szkła okularowego) oraz przynajmniej jedno
wskazanie dodatnie i jedno ujemne na przykład przy pomocy soczewek o znanej mocy na
przykład +10,0 i -6,0 dptr.

W dioptriomierzu sprawdza się również mechanizmy należy je rozebrać, wszystkie części

starannie umyć szczoteczką i pędzelkiem w wanience z benzyną lotniczą lub ekstrakcyjną,
wysuszyć i ponownie powierzchnie ruchowe pokryć cienką warstwą smaru.

Do najczęściej zużywających się zespołów mechanicznych należy zaliczyć:

–

znacznik,

–

pokrętło ogniskujące,

–

listwa oporowa.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie są zasady przeglądów i regulacji dioptriomierza?

2.

Jakie są zasady napraw dioptriomierzy?

3.

Co należy sprawdzić podczas przeglądu dioptriomierza?

4.

Jak sprawdzamy i ustawiamy regulację dioptryjną?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź usunięcie paralaksy w dioptriomierzu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
dioptriomierzy,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad sprawdzania jakości
dioptriomierzy,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów kontrolno-
justierskich,

4)

przygotować stanowisko do usunięcia paralaksy w dioptriomierzach,

5)

przeprowadzić regulację i usunięcie błędu paralaksy w dioptriomierzu,

6)

sporządzić notatkę z przeprowadzonego zadania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

narzędzia do justowania,

−

dioptriomierz do sprawdzenia,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź regulację wskazań dioptriomierza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
dioptriomierzy,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad sprawdzania jakości
dioptriomierzy,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów kontrolno-
justierskich,

4)

przygotować stanowisko do sprawdzenia wskazań dioptriomierzy,

5)

przygotować soczewki okularowe o mocy +10 dptr i – 6 dptr,

6)

przeprowadzić regulację zerowego wskazania dioptriomierza,

7)

przeprowadzić regulację wskazania dioptriomierza dla otrzymanych soczewek,

8)

sporządzić notatkę z przeprowadzonego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

narzędzia justierskie,

−

standardowe szkła okularowe +10 i -6,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 3

Dokonaj wymiany znaczników w dioptriomierzu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
dioptriomierzy,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad sprawdzania jakości
dioptriomierzy,

3)

przygotować stanowisko do naprawy zespołów mechanicznych dioptriomierza,

4)

przygotować elementy i zespoły do wymiany,

5)

przeprowadzić wymianę znaczników,

6)

sporządzić notatkę z przeprowadzonego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komplet narzędzi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

−

nowe znaczniki,

−

nowy uchwyt znaczników,

−

dioptriomierz do naprawy,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 4

Oczyść zespoły optyczne w dioptriomierzu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
dioptriomierzy,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad sprawdzania jakości
dioptriomierzy,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów kontrolno-
justierskich,

4)

przygotować

stanowisko

do

sprawdzenia

czystości

zespołów

optycznych

w dioptriomierzu,

5)

przygotować lupy do sprawdzenia czystości powierzchni,

6)

przygotować narzędzia i materiały do czyszczenia powierzchni optycznych,

7)

przeprowadzić sprawdzenie czystości zespołów optycznych w dioptriomierzu,

8)

sporządzić notatkę z przeprowadzonego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

lupy 3

x

i 6

x

,

−

stanowisko do kontroli czystości,

−

mieszanka spirytusowo-eterowa,

−

pałeczki i bagietki do mycia powierzchni optycznych,

−

wata odtłuszczona,

−

pędzelek z miękkim włosiem,

−

dioptriomierz,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 5

Przeprowadź naprawę dioptriomierza według otrzymanej diagnozy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
dioptriomierzy,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad sprawdzania jakości
dioptriomierzy,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące przyrządów kontrolno-
justierskich,

4)

przygotować stanowisko do przeprowadzenia naprawy otrzymanego dioptriomierza,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

5)

zapoznać się z arkuszem diagnostycznym,

6)

zapoznać się z instrukcją stanowiskową,

7)

przygotować przyrządy kontrolno-justierskie do przeprowadzenia diagnozy dioptriomierza,

8)

dobrać narzędzia i przyrządy do demontażu i montażu,

9)

przeprowadzić naprawę otrzymanego dioptriomierza,

10)

sporządzić notatkę z przeprowadzonego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kolimator justersko-kontrolny,

−

lunetka dioptryjna,

−

lupy 3

x

i 6

x

,

−

narzędzia i materiały do montażu,

−

stanowisko do kontroli czystości,

−

arkusz diagnostyczny,

−

instrukcja stanowiskowa,

−

standardowe szkła okularowe +10 i -6,

−

dioptriomierz do naprawy,

−

arkusz spostrzeżeń.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować sposób usuwania najczęściej spotykanych usterek
w dioptriomierzu?

2)

usunąć błąd paralaksy w dioptriomierzu?

3)

oczyścić powierzchnie optyczne w dioptriomierzu?

4)

ustawić regulację dioptryjną w dioptriomierzu?

5)

przeprowadzić okresowy przegląd dioptriomierza?

6)

usunąć uszkodzenie w dioptriomierzu według arkusza
diagnostycznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.3. Naprawa lornet

4.3.1. Materiał nauczania

Rys. 5. Lornetka Ecotone LD-II 9x63 [http://www.optyczne.pl]

Lornetka pryzmatyczna

Lornetka pryzmatyczna (turystyczna, polowa, żeglarska) składa się z dwu lunetek

Keplera połączonych osią przegubu. Oś przegubu umożliwia zmianę rozstawienia osi
okularów, a więc obserwację użytkownikom o różnych odległościach źrenic w zakresie nie
mniejszym niż 54 do 72 mm. Aktualne rozstawienie osi między okularami lornetki pokazuje
podziałka na okrągłej nakładce. Dla umożliwienia dobrego widzenia bez okularów
korekcyjnych osobom krótko-, nad-, lub różnowzrocznym każdy okular posiada niezależną
korekcję przez obrót radełkowanej oprawy 8, a wartość korekcji pokazują pierścienie
dioptryjne w zakresie nie mniejszym niż od -5 do +5 dptr.

Jeżeli lornetka posiada płytkę ogniskową, to jest ona zawalcowana w oprawie

i umieszczona przed prawym okularem. Ponieważ układ Keplera daje obrazy odwrócone, to
każda lunetka posiada układ odwracający Porro pierwszego rodzaju składający się
z pryzmatów 2 i 3. Pryzmaty zamocowane są w korpusach przez sprężyste beleczki
zaczepiane końcami w rowkach korpusów. Z modułu charakteryzowanie elementów
optycznych oraz z prostego doświadczenia obserwacji obrazu pionowego przedmiotu,
utworzonego przez obracane zwierciadło płaskie wiadomo, że przy złym ustawieniu
płaszczyzny odbijającej zwierciadła obraz pionu może się pochylać aż do położenia
poziomego. To zjawisko nazywamy skręceniem obrazu. Aby tego uniknąć, należy przekroje
główne pryzmatów ustawić prostopadle względem siebie. Dopuszczalne skręcenie obrazu
w każdym torze wynosi 1°, jednak wzajemne skręcenie obrazu w obydwu torach względem
siebie nie może przekraczać 30’.

Osie optyczne obydwu torów muszą być ustawione równolegle względem siebie

i względem osi przegubu. Aby to nastąpiło, to ogniska obrazowe obiektywów muszą się
pokrywać z ogniskami przedmiotowymi okularów. Ewentualne, niewielkie przesunięcia tych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

ognisk muszą posiadać zbliżoną wartość i ten sam kierunek. W przeciwny razie powstaje
zjawisko nierównoległości osi wiązek wychodzących z okularów.

Rys. 6. Obiektyw lornetki [opracowanie własne]

Osie optyczne obydwu torów muszą być ustawione równolegle względem siebie

i względem osi przegubu.

Zmianę położenia ognisk obrazowych obiektywów osiąga się przez obrót mimośrodowej

oprawy 2 (rysunek 6) za pomocą klucza rurkowego (który przepuszcza wiązkę światła)
wsuniętego w kanałki K

2

oraz jednoczesny obrót pierścienia mimośrodowego 4 kluczem

hakowym wsuniętym w kanałek K

4

. Kontrolę nierównoległości osi przeprowadza się przez

obserwację obrazów dalekiego punktu, lub siatki kolimatora utworzonych przez obydwa tory
w lornetce i ustawionymi za okularami lornetki dwoma lunetkami równoległymi
umieszczonymi we wspólnej oprawie. Jeśli obraz dalekiego punktu doprowadzimy do środka
krzyża w lewej lunetce, to w prawej nie może on wykraczać poza prostokąt tolerancji 60’–
75’–20’.

Jeżeli lornetka posiada płytkę ogniskową, to paralaksę usuwa się przez podtaczanie

powierzchni oporowej oprawy obiektywu oznaczonej na rysunku 4 literą P.

Usuwanie wad lornetek:

–

Jeżeli przy ostrym widzeniu obrazu w prawym torze obraz płytki ogniskowej jest nieostry
(lub odwrotnie), to występuje zjawisko paralaksy i należy płytkę ogniskową przesuwać
wzdłuż osi razem z jej oprawą.

–

Jeżeli stwierdza się dwojenie obrazu w całym polu, to oznacza, że nierównoległość osi
obydwu torów przekracza dopuszczalne tolerancje i należy wykonać regulację położenia
obiektywów za pomocą kluczy rurkowego i hakowego.

–

Jeżeli dwojenie obrazu występuje tylko na brzegach pola widzenia, to oznacza, że
przekroczona została tolerancja wzajemnego skręcenia obrazów (30’) i regulację
wykonuje się przez zmianę położenia pryzmatów w torze wykazującym większą
nieostrość na brzegach. Dla umożliwienia regulacji zdejmuje się kolejno pokrzywy 37

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

i 38 po odkręceniu wkrętów 44, a w razie potrzeby także pokrywy 39 i 40 po wykręceniu
kapturka 26 ewentualnie oprawy 21.

–

Mała kontrastowość jednego (lub obydwu) obrazów – po obserwacji przez lupę od strony
obiektywu i okulara wyjmuje się zabrudzony lub obluzowany element, czyści i ponownie
montuje.

–

Naloty fizyczne usuwa się je mieszanką eterowo-spirytusową.

–

Naloty chemiczne i biologiczne usuwamy mieszanką eterową-spirytusową pozostawiają
one pierścieniowy ślad, który można usunąć delikatnym spolerowaniem przy pomocy
tlenku ceru zmieszanego z wodą.

–

Winietowanie usuwa przez poprawę położenia pryzmatów, przemyciu lub przeklejaniu
elementów optycznych balsamem kanadyjskim lub klejem karbinolowym.
Po obserwacji przez lupę od strony obiektywu i okulara wyjmuje się zabrudzony lub
obluzowany element, czyści i ponownie montuje.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie parametry należy sprawdzić podczas przeprowadzania diagnozy działania lornet?

2.

Jak kontrolujemy ustawienie równoległości osi lornet?

3.

Jak kontrolujemy winietowanie lornet?

4.

Jak kontrolujemy skręcenie obrazu w lornetach?

5.

Jak kontrolujemy paralaksę w lornetach?

6.

Jak sprawdzamy czystość powierzchni lornety?

7.

Jak należy przeprowadzić pełną diagnozę prawidłowości działania lornety?

4.3.2. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Usuń paralaksę w otrzymanej lornetce pryzmatycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lornet,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad sprawdzania
i usuwania paralaksy w lornetach,

3)

przygotować stanowisko do usuwania paralaksy w lornetach,

4)

przygotować narzędzia do justowania,

5)

zapoznać się z instrukcją stanowiskową,

6)

usunąć paralaksę w otrzymanej lornecie,

7)

sporządzić notatkę z wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

lorneta do badania,

−

narzędzia justerskie,

−

instrukcja stanowiskowa,

−

arkusz spostrzeżeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Ćwiczenie 2

Ustaw regulację dioptryjną okularu w lornecie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lunet celowniczych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad sprawdzania
regulacji dioptryjnej okularów lornet,

3)

przygotować stanowisko do sprawdzania regulacji dioptryjnej,

4)

przygotować narzędzia do justowania,

5)

przygotować lunetkę dioptryjną,

6)

przeprowadzić sprawdzenie regulacji dioptryjnej w otrzymanej lornecie za pomocą
lunetki dioptryjnej,

7)

zapoznać się z instrukcją stanowiskową,

8)

przeprowadzić sprawdzenie i ustawić regulację dioptryjną w otrzymanej lornecie za
pomocą standardowych szkieł okularowych,

9)

sporządzić notatkę z wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

lunetka dioptryjna,

−

instrukcja stanowiskowa,

−

narzędzia do justowania,

−

standardowe szkła okularowe +5 i -5,

−

lorneta,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 3

Oczyść zespoły optyczne lornety.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lunet celowniczych,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące czystości elementów
optycznych,

3)

przygotować stanowisko do sprawdzania czystości sprzętu optycznego,

4)

przygotować materiały i narzędzia do czyszczenia elementów optycznych,

5)

przeprowadzić sprawdzenie czystości powierzchni optycznych w otrzymanej lunety
celowniczej i usunąć wszystkie zauważone zabrudzenia,

6)

sporządzić notatkę z wykonanej obserwacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

lupy 3

x

i 6

x

,

−

stanowisko do kontroli czystości i mycia powierzchni elementów optycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

−

luneta celownicza do kontroli,

−

materiały do mycia elementów optycznych,

−

narzędzia do czyszczenia elementów optycznych,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 4

Ustaw równoległość osi w otrzymanej lornetki pryzmatycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lornet,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące nierównoległości osi
w lornetach,

3)

przygotować stanowisko do usuwania nierównoległości osi lornet,

4)

przygotować narzędzia justerkie,

5)

dobrać przyrządy justierskie,

6)

zapoznać się z instrukcją stanowiskową,

7)

usunąć nierównoległość osi w otrzymanej lornetce pryzmatycznej,

8)

sporządzić notatkę z wykonanej obserwacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

justerska lunetka równoległa,

−

instrukcja stanowiskowa,

−

narzdiz do justowania,

−

lornetka pryzmatyczna do kontroli,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 5

Usuń skręcenie obrazu w lornetce pryzmatycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lornet,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące skręcenia obrazu
w lornetach,

3)

przygotować stanowisko do sprawdzania skręcenia obrazu w lornetach,

4)

dobrać narzędzia do justowania,

5)

dobrać przyrządy justierskie,

6)

zapoznać się z instrukcją montażową,

7)

przeprowadzić sprawdzenie skręcenia obrazu w otrzymanej lornetce pryzmatycznej,

8)

usunąć skręcenie obrazu w lornetce,

9)

sporządzić notatkę z wykonanej obserwacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

justierska lunetka równoległa,

−

lornetka pryzmatyczna do kontroli,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 6

Wymień pryzmaty w lornetce pryzmatycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lornet,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące skręcenia obrazu
w lornetach,

3)

przygotować stanowisko do wymiany pryzmatów w lornetach,

4)

dobrać narzędzia do justowania,

5)

dobrać przyrządy justierskie,

6)

dobrać materiały narzędzia do czyszczenia powierzchni optycznych,

7)

zapoznać się z instrukcją montażową,

8)

przeprowadzić wymianę pryzmatów w otrzymanej lornetce pryzmatycznej,

9)

usunąć skręcenie obrazu po wymianie pryzmatów w lornetce,

10)

sprawdzić jakość lornety po wymianie pryzmatów,

11)

sporządzić notatkę z wykonanej obserwacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

justerska lunetka równoległa,

−

narzędzia justierskie,

−

materiały i narzędzia do czyszczenia powierzchni optycznych,

−

lornetka pryzmatyczna z uszkodzonymi pryzmatami,

−

nowe pryzmaty prostokątne,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 7

Dokonaj naprawy otrzymanej lornetki pryzmatycznej według otrzymanej diagnozy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
lornet,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad diagnozowania
lornet,

3)

przygotować stanowisko do przeprowadzenia naprawy lornet,

4)

dobrać przyrządy kontrolno-justierskie do sprawdzania jakości lornet,

5)

dobrać narzędzia do wykonania naprawy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

6)

zapoznać się z diagnozą otrzymanej lornetki pryzmatycznej,

7)

zapoznać się z dokumentacją techniczną,

8)

sporządzić wykaz wymienionych elementów i zespołów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kolimator justersko-kontrolny,

−

lunetka dioptryjna,

−

narzędzia justerskie,

−

diagnoza lornety,

−

instrukcja montażowa lornety,

−

lupy 3

x

i 6

x

,

−

stanowisko do kontroli czystości,

−

standardowe szkła okularowe +5 i -5,

−

lornetka pryzmatyczna do diagnozy,

−

arkusz spostrzeżeń.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić parametry naprawie diagnozie lornet?

2)

określić zadanie lunetek równoległych?

3)

zdefiniować pojęcia paralaksy?

4)

usunąć paralaksę lornety?

5)

ustawić regulację dioptryjną okulara lornet?

6)

oczyścić zespoły optyczne lornet?

7)

sprawdzić ustawienie płytki ogniskowej w lornecie?

8)

ustawić równoległość osi lornety?

9)

ustawić skręcenie obrazu lornetki pryzmatycznej?

10)

naprawić lornetę?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.4. Naprawa mikroskopów

4.4.1. Materiał nauczania

Rys. 7. Schemat mikroskopu [opracowanie własne]

Budowa, montaż podstawowych zespołów mikroskopów optycznych oraz montaż

kompletnych mikroskopów również zostały omówione w poprzednich pakietach.

Naprawa mikroskopów polega usunięciu stwierdzonych usterek i wad w działaniu

mechanicznym mikroskopu, w prawidłowym tworzeniu obrazu przez zespoły optyczne
(obiektywy, okulary, nasadki, kondensory i oświetlacze). Diagnozowanie uszkodzeń
w mikroskopach zostało omówione w pakiecie 731[04].Z4.01. Na podstawie arkusza
diagnozy należy przeprowadzić naprawę, a więc demontaż, usunięcie uszkodzenia, montaż
i sprawdzenie mikroskopu po naprawie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie parametry sprawdzamy w mikroskopie?

2.

Jakie parametry musi spełniać działanie mechaniczne mikroskopów?

3.

Jakie warunki muszą spełniać zespoły optyczne mikroskopów?

4.

Co regulujemy w mikroskopie optycznym?

5.

Jak sprawdzamy zespoły optyczne mikroskopu?

6.

Jak sprawdzamy zespoły mechaniczne mikroskopu?

7.

Jak sprawdzamy kompletne mikroskopy?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź czyszczenie powierzchni optycznych w otrzymanym mikroskopie

studenckim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad czyszczenia
zespołów optycznych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące materiałów i narzędzi
używanych do mycia elementów optycznych,

4)

przygotować narzędzia do czyszczenia powierzchni optycznych,

5)

dobrać materiały do czyszczenia elementów optycznych,

6)

przygotować stanowisko do kontroli jakości powierzchni optycznych mikroskopu,

7)

dobrać przyrządy kontrolne,

8)

skontrolować jakość powierzchni optycznych w zespołach mikroskopu,

9)

sporządzić wykaz wad i usterek dotyczących jakości powierzchni optycznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

lupy 3

x

i 6

x

,

−

stanowisko do kontroli czystości,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 2

Sprawdź płynność i lekkość działania mechanicznych zespołów mikroskopu szkolnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad budowy zespołów
mechanicznych mikroskopów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

3)

przygotować stanowisko do kontroli płynność i lekkość działania mechanicznych
zespołów mikroskopu szkolnego,

4)

dobrać przyrządy pomiarowe,

5)

przeprowadzić sprawdzenie płynności i lekkości działania mechanicznych zespołów
mikroskopu szkolnego,

6)

sporządzić notatkę z wykonanych pomiarów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

mikroskop szkolny,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 3

Sprawdź zakres rozstawu nasadki dwuokularowej w otrzymanym mikroskopie

studenckim.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad budowy nasadek
mikroskopowych,

3)

przygotować stanowisko do kontroli rozstawu źrenic nasadki dwuokularowej,

4)

dobrać przyrządy pomiarowe,

5)

przeprowadzić sprawdzenie zakresu rozstawu nasadki dwuokularowej w otrzymanym
mikroskopie studenckim,

6)

sporządzić notatkę z wykonanych pomiarów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

mikroskop studencki,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 4

Napraw przysłonę kondensora mikroskopu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy przysłon
irysowych,

3)

przygotować stanowisko naprawy przysłony irysowej,

4)

dobrać przyrządy pomiarowe,

5)

dobrać narzędzia do demontażu i montażu diafragmy,

6)

odczytać schemat diafragmy,

7)

zapoznać się z instrukcją montażu diafragmy,

8)

odczytać arkusz diagnostyczny diafragmy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

9)

przygotować elementy do wymiany po podstawie arkusza diagnostycznego,

10)

przeprowadzić naprawę diafragmy,

11)

sporządzić notatkę z wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komplet elementów diafragmy irysowej,

−

komplet listków do wymiany,

−

narzędzia do montażu diafragmy,

−

diafragma irysowa do naprawy,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 5

Oczyść mikroskopowy okular Hoygensa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy okularów
mikroskopowych,

3)

przygotować stanowisko czyszczenia okularów mikroskopowych,

4)

dobrać przyrządy pomiarowe,

5)

dobrać narzędzia do demontażu i montażu okulara,

6)

odczytać schemat okulara,

7)

zapoznać się z instrukcją montażu okulara,

8)

przeprowadzić demontaż okulara Hoygensa,

9)

umyć wszystkie elementy i zespoły okulara Hoygensa,

10)

zmontować okular po czyszczeniu,

11)

sprawdzić zmontowany okular,

12)

sporządzić notatkę z wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

komplet elementów diafragmy irysowej,

−

komplet listków do wymiany,

−

narzędzia do montażu diafragmy,

−

diafragma irysowa do naprawy,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 6

Oczyść kondensor mikroskopu biologicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy kondensorów
mikroskopowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad czyszczenia
powierzchni optycznych w mikroskopowych,

4)

przygotować stanowisko do czyszczenia powierzchni optycznych w mikroskopach,

5)

dobrać przyrządy pomiarowe,

6)

dobrać narzędzia do demontażu i montażu kondensora,

7)

odczytać schemat kondensora,

8)

zapoznać się z instrukcją montażu kondensora mikroskopowego,

9)

przeprowadzić demontaż kondensora,

10)

umyć wszystkie elementy i zespoły otrzymanego kondensora,

11)

zmontować kondensor po wykonaniu zadania,

12)

sprawdzić oczyszczony kondensor,

13)

sporządzić notatkę z wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

materiały do czyszczenia powierzchni optycznych,

−

materiały do czyszczenia zespołów optycznych,

−

kondensor mikroskopu biologicznego,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 7

Napraw stolik krzyżowy mikroskopu studenckiego według otrzymanego arkusza

diagnostycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy mikroskopowych
stolików krzyżowych,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad montażu
mikroskopowych stolików krzyżowych,

4)

przygotować stanowisko do demontażu i montażu mikroskopowych stolików
krzyżowych,

5)

odczytać arkusz diagnostyczny,

6)

sporządzić spis potrzebnych elementów i zespołów do wymiany według arkusza
diagnostycznego,

7)

dobrać przyrządy pomiarowe do wykonania zadania,

8)

dobrać narzędzia do demontażu i montażu stolika krzyżowego,

9)

odczytać schemat mikroskopowego stolika krzyżowego,

10)

zapoznać się z instrukcją montażu kondensora mikroskopowego,

11)

przeprowadzić demontaż otrzymanego mikroskopowego stolika krzyżowego,

12)

umyć wszystkie elementy i zespoły otrzymanego stolika krzyżowego,

13)

zmontować stolik krzyżowy wymieniając uszkodzone elementy i zespoły,

14)

sprawdzić zmontowany stolik krzyżowy,

15)

sporządzić notatkę z wykonanego zadania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusz diagnostyczny,

−

elementy i zespoły do wymiany zgodnie z arkuszem diagnostycznym,

−

materiały do czyszczenia zespołów mechanicznych,

−

narzędzia do czyszczenia zespołów mechanicznych,

−

narzędzia do montażu stolików mikroskopowych,

−

przyrządy pomiarowe i kontrolne do montażu stolika krzyżowego,

−

schemat stolika krzyżowego,

−

instrukcja montażu stolika krzyżowego,

−

stolik krzyżowy do naprawy,

−

arkusz spostrzeżeń.

Ćwiczenie 8

Przeprowadź naprawę otrzymanego mikroskopu szkolnego zgodnie z arkuszem

diagnostycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad pomiarów
podstawowych parametrów mikroskopów,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad przeprowadzenia
naprawy mikroskopów,

4)

przygotować stanowisko do przeprowadzenia naprawy mikroskopu,

5)

odczytać arkusz diagnostyczny otrzymanego mikroskopu do naprawy,

6)

sporządzić wykaz elementów i zespołów do wymiany w otrzymanym mikroskopie,

7)

przygotować elementy i zespoły zgodnie z przygotowanym wykazem,

8)

przygotować stanowisko do naprawy,

9)

dobrać narzędzia do naprawy,

10)

dobrać przyrządy pomiarowe,

11)

przeprowadzić naprawę mikroskopu szkolnego,

12)

sporządzić notatkę z wykonanego zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

apertometr Abbego,

−

preparaty do badania zdolności rozdzielczej,

−

płytka Abbego,

−

lupy 3

x

i 6

x

,

−

narzędzia do montażu mikroskopu,

−

elementy i zespoły do wymiany zgodnie z arkuszem diagnostycznym,

−

stanowisko do kontroli czystości,

−

mikroskop szkolny do naprawy,

−

arkusz spostrzeżeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Ćwiczenie 9

Przeprowadź sprawdzenie paracentryczności i parafokalności otrzymanego mikroskopu

szkolnego po naprawie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące budowy i zastosowania
mikroskopów,

2)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad pomiarów
podstawowych parametrów mikroskopów,

3)

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad przeprowadzenia
montażu mikroskopów,

4)

przygotować stanowisko do sprawdzenia paracentryczności i parafokalności,

5)

dobrać preparaty do sprawdzania,

6)

sprawdzenie paracentryczności i parafokalności otrzymanego mikroskopu szkolnego po
naprawie

,

7)

sporządzić notatkę z wykonanych pomiarów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

preparaty do sprawdzania paracentryczności i parafokalności,

−

mikroskop szkolny do sprawdzenia,

−

arkusz spostrzeżeń.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

odczytać arkusz diagnostyczny?

2)

przygotować elementy i zespoły do wymiany według arkusza
diagnostycznego?

3)

dokonać wymiany uszkodzonych elementów i zespołów?

4)

dokonać kontroli urządzenia po wykonanej naprawie?

5)

dokonać naprawy zespołów mechanicznych mikroskopów?

6)

dokonać naprawy zespołów optycznych mikroskopów?

7)

sprawdzić lekkość i płynność działania mechanizmów mikroskopu?

8)

oczyścić zespoły optyczne mikroskopu?

9)

sprawdzić działanie zespołów mikroskopu po naprawie?

10)

sprawdzić paracentryczność i parafokalność po naprawie
mikroskopu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 25 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.

7.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

8.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Podczas przeglądu lunet celowniczych nie należy sprawdzać
a)

czystości powierzchni czynnych.

b)

paralaksy.

c)

znaków fabrycznych.

d)

regulacji dioptryjnej.

2.

Elementy optyczne czyści się

a)

benzyną.

b)

wodą demineralizowaną.

c)

mieszaniną spirytusu i eteru.

d)

mieszaniną eteru i wody.

3.

Pyłki z powierzchni optycznych usuwamy
a)

pędzelkiem ze sztucznego włosia.

b)

pędzelkiem z włosia wiewiórki.

c)

szczoteczką.

d)

czystą dłonią.

4.

Jeśli mówimy. że „obraz idzie za okiem” to należy płytkę ogniskową
a)

przysunąć do obiektywu.

b)

odsunąć od obiektywu.

c)

obrócić.

d)

oczyścić z kurzu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

5.

Podczas przeglądu okresowego lunety myśliwskiej sprawdzamy również mechanizmy
a)

ruchu dioptryjnego okulara.

b)

ruchu obiektywu.

c)

przegubu.

d)

rozstawu źrenic.

6.

Sprawdzanie wskazań dioptriomierza należy wykonać dla wskazania
a)

dowolnej soczewki.

b)

przy ustawieniu dodatniej mocy.

c)

zerowej mocy.

d)

przy ustawieniu ujemnej mocy.

7.

Paralaksę usuwamy przez przesuw
a)

płytki ogniskowej w poprzek osi.

b)

płytki ogniskowej do góry.

c)

płytki ogniskowej dół.

d)

płytki ogniskowej wzdłuż osi.

8.

Dwojenie obrazu w całym polu przez regulację obiektywu za pomocą
a)

wkrętaka.

b)

ciążek.

c)

klucza rurkowego.

d)

klucza płaskiego.

9.

Naloty fizyczne usuwamy
a)

benzyną ekstrakcyjną.

b)

acetonem.

c)

denaturatem.

d)

mieszaniną spirytusu z eterem.

10.

Winietowania w lunecie nie usuniemy przez
a)

poprawę położenia pryzmatów.

b)

poprawę położenia soczewek.

c)

poprawę położenia diafragmy.

d)

wymianę uszkodzonych soczewek.

11.

Mała kontrastowość obrazu lunet może wynikać z
a)

obluzowania diafragmy.

b)

obluzowania elementów optycznych.

c)

uszkodzenia obudowy.

d)

zbyt duże luzy przy mocowaniu lunety do statywu.

12.

Do czyszczenia elementów optycznych używamy
a)

lupy 3x.

b)

mikroskopu laboratoryjnego.

c)

kolimatora.

d)

lunety.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

13.

Przyczyną nierównoległości wiązek światła z okulara jest
a)

niepokrywanie się ogniska przedmiotowego obiektywu z ogniskiem obrazowym
okulara.

b)

niepokrywanie się ogniska obrazowego obiektywu z ogniskiem obrazowym okulara.

c)

niepokrywanie się ogniska obrazowego obiektywu z ogniskiem przedmiotowym
okulara.

d)

niepokrywanie się ogniska przedmiotowego obiektywu z ogniskiem przedmiotowym
okulara.

14.

W dioptriomierzu na płytce ogniskowej znajduje się przezroczysty rysunek
a)

krzyża.

b)

test zdolności rozdzielczej.

c)

podziałki kątowej.

d)

pola tolerancji.

15.

Oznaczenie K

2

na poniższym rysunku oznacza

a)

kanałek do klucza rurkowego do regulacji płożenia ognisk obiektywu lornety.

b)

kanałek do klucza hakowego do regulacji płożenia ognisk obiektywu lornety.

c)

kanałek do klucza do regulacji równoległości osi lornety.

d)

kanałek do ustawienia ostrości widzenia.

16.

Oznaczenie P na rysunku z zadania 15 oznacza
a)

powierzchnię oporową do regulacji paralaksy w lornetce.

b)

powierzchnię oporową do regulacji winietowania w lornetce.

c)

powierzchnię oporową do regulacji skręcenia obrazu w lornetce.

d)

powierzchnię oporową do regulacji nierównoległości osi w lornetce.

17.

Ustawienia położenia podziałki w środku pola widzenia okulara dioptriomierza
uzyskujemy poprzez
a)

zmianę położenia zwierciadeł.

b)

zmianę położenia soczewek.

c)

wymianę okulara.

d)

wymianę żarówki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

18.

Przy okresowym przeglądzie lornetki nie sprawdzamy
a)

ruchu pionowego przesuwu płytki ogniskowej.

b)

ruchu dioptryjnego okulara.

c)

zmiany powiększenia.

d)

składu powłok antyrefleksyjnych.

19.

Nieostrość obrazu w jednym torze lornetki wskazuje na
a)

paralaksę w układzie.

b)

złe warunki obserwacji.

c)

nieumiejętność obserwacji.

d)

skręcenie obrazu.

20.

Winietowanie w lornetce nie wskazuje na
a)

złe ustawienie pryzmatów.

b)

brudy znajdujące się w układzie lornety.

c)

rozklejenie soczewek.

d)

złe warunki obserwacji.

21.

W arkuszu diagnostycznym urządzenia znajdziemy informacje dotyczące
a)

budowy urządzenia.

b)

zasady działania urządzenia.

c)

zasad regulacji urządzenia.

d)

uszkodzonych elementów.

22.

Na podstawie arkusza diagnostycznego nie można ustalić
a)

ilości zespołów podlegających wymianie w urządzeniu.

b)

materiałów potrzebnych do naprawy.

c)

konieczności regulacji wskazanych zespołów.

d)

terminu naprawy.

23.

Po wykonaniu naprawy urządzenia nie należy wykonać
a)

kontroli działania urządzenia.

b)

pokrycia nową warstwą lakieru powierzchnie zewnętrzne.

c)

czyszczenia urządzenia.

d)

justowania urządzenia.

24.

Podczas demontażu należy rozebrać urządzenia
a)

tak aby udostępnić wszystkie wady urządzenia.

b)

całkowicie na podstawowe elementy.

c)

na podstawowe zespoły.

d)

aby umożliwić rozklejenie soczewek.

25.

Paracentryczności i parafoklalności w mikroskopach nie należy sprawdzać podczas
a)

montażu końcowego mikroskopu.

b)

montażu obiektywów mikroskopowych.

c)

montażu statywu mikroskopu.

d)

montażu ponaprawczego mikroskopu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Naprawa sprzętu optycznego

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

22

a

b

c

d

23

a

b

c

d

24

a

b

c

d

25

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

6.

LITERATURA

1.

Chalecki J.: Przyrządy optyczne. WNT, Warszawa 1979

2.

Hein A., Sidorowicz A., Wagnerowski T.: Oko i okulary. Wydawnictwo Przemysłu
Lekkiego i Spożywczego, Warszawa 1966

3.

Jóźwicki R.: Optyka Instrumentalna. WNT, Warszawa 1970

4.

Krawcow J. A., Orłow J. I.: Optyka geometryczna ośrodków jednorodnych. WNT,
Warszawa 1993

5.

Legun Z.: Technologia elementów optycznych. WNT, Warszawa 1982

6.

Meyer – Arendt J. R.: Wstęp do optyki. PWN, Warszawa 1977

7.

Nowak J., Zając M.: Optyka – kurs elementarny. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 1998

8.

Pluta M.: Mikroskopia optyczna. PWN, Warszawa 1982

9.

Sojecki A.: Optyka. WSiP, Warszawa 1997

10.

Szymański J.: Budowa i montaż aparatury optycznej. WSiP, Warszawa 1998

11.

Tryliński W. (red.): Konstrukcja przyrządów i urządzeń precyzyjnych. WNT, Warszawa
1996