matura probna biologia 2014 oke

( matura_probna_biologia_2014_oke.pdf )

http://www9.fileserv.wf/v/matura_probna_biologia_2014_oke#

Podobne: matura probna fizyka 2014 oke, matura probna biologia 2009 operon, matura probna biologia 2014 arkusz oke,

matura probna polski 2016 cke, matura probna j polski 2014 cke, matura probna geografia 2015 cke,

matura probna biologia 2014 arkusz cke, matura probna biologia xii 2004, matura biologia 2017 oke,

1-wsza. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych racji, ktore na nieszczescie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sytuacja, w ktorej trzeba

bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami a, takze kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, wraz z ktorych dwie sa rownie wazne a, takze sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania a, takze uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego zostanie

pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona odwiedzi w konflikt z uprawnieniem panstwowym, poniewaz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na

uwadze go zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, ustawa boskie

a, takze wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie proch doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo miedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana odrzucic jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego poteguja odbiorce do niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu

pozwalaja jemu sie od nich wyzwolic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc a, takze trwoge―, patrzac na

akcje tragedii. Ta (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest

do nas analogiczny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o takich celach.

Fatum – w inny sposob los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg

wydarzen w zyciu, ktorych nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz klopoty.

Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka a, takze taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc a, takze trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi zas wlasnym wplywem

bohatera. Junak jest wyzbyty mozliwosci zrealizowania pomyslnego wybrania. Dzialania tej prowadza do katastrofy. Jest on jednoczesnie ofiara a, takze

winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra a, takze wierna prawom

boskim. Jak obywatelka panstwa, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow a, takze

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla takze zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, odrzucic widziala sposobnosci

rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw a, takze dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach a, takze zeslali im w beczce

Pandory nieszczescie, choroby a, takze nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom dzieki zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go dzieki

dwie frakcji: osobno zlozyl mieso a, takze owinal halasuje w skore, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek

ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac ze pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa a, takze kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz

odrastala. Prometeusz stal sie znakiem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego imienia powstalo

objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do

Boga w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, dowodzi, ze dzierzy taka energie jak Pan,

jego piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn tworzenie, taka piosenka jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, by Bog podarowal

mu skala wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu jej nie da, to on odwroci od Niego osob. Konrad jest cierpiacym patriota, dla jakiego

ojczyzna jest najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl on jednak trafic do panstwa cieni, poniewaz zona odrzucic zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic dzieki ziemie, by mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o poprzednio. Zyl

dlugo, az nareszcie przypomniano w piwnicy o poprzednio i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf proch wniesc szeroki kamien dzieki gore.

Syzyf wzial sie do pracy, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie a, takze spadl. Tak bardzo bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym wraz.

Syzyf bezustannie wznosi kamyczek, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, operowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji dzieki ziemiach polskich do pracy Syzyfa. Proces ten odrzucic byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja a, takze poprosil Minosa, krola Krety, aby

jemu pozwolil powrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by dzieki temu mogl z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, poniewaz wosk ma mozliwosc sie

stopic i by nie schodzil zbyt nisko wody, poniewaz piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany

wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly a, takze Ikar spadl na

glebe. Stal sie on znakiem czlowieka dramatycznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc

nie jawi sie byc zauwazona za posrednictwem nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest odmiane Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem

Niemcow. Takze jego znikniecia nikt odrzucic zauwaza. Autor stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, by

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na trzy miesiace po roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W

tego typu wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla a, takze na bazie jakiej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka swiata

zachodniego). Metody nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po grupy osob konkretne

oraz kanony a, takze zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu pisarzy, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie czy wzorce osobowe to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy

znajduja sie nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej mysli w

jakims wymiarze jaki wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit jest opowiescia, jaka przedstawia a, takze organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne

pozostaje przyblizone a, takze wyjasnione (zmiennosc por rok - mit „Demeter a, takze Kora"). Mity dla starozytnych pelnily opcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne a, takze genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna w

pelni zrozumiec literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z Abdery,

Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota jest dobrem najlepszym. Slowacki wspomina

Homera jak piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka do nowych znalezc. Dedal to

symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna mowi, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny h2o, powietrza, ziemi, ognia a, takze nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat a,

takze czlowiek powstaja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego a, takze wytrwalego

w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny a, takze Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci. Tylko w w

piwnicy sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej a, takze sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami odnoszacymi sie do zyjacych.

W taki rotacja sprawy odrzucic zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej jej

surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby pozostawila

opoznienia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego wybrania. Musi zadecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na zaleta szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej decyzji,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz odrzucic zyje. Tego ciosu odrzucic

wytrzymuje Hajmon i tez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym tez matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie los. Kreon, bezustannie stawiany w

sytuacji wyboru, winien rozwazyc, czy powinien wybierac dobro swojego ludu, czy dobro wlasnej rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku tragicznemu

zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli literatury starozytnej a, takze scharakteryzuj tworczosc kilku wraz z nich.

Do przedstawicieli literatury starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca do walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne a, takze melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej a, takze rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zlaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to pociagajaca zaprawde, gdy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania dzieki polu wojny i do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw.

anty wzorzec – ukazuje, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory odrzucic chce odstapic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla odrzucic znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej wartosci poezji. Liryk

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia w piwnicy pamiec przyszlych pokolen, z kolei imie owego, ktory odrzucic obcuje ze

sztuka, zas przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie wraz z tesknota odrzucic wspomni,

zadnego serca odrzucic wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze ow nie idzie o bitwe na smierc i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka dzieki piesci, jaka podmiot poetycki

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu a, takze zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

co przyniesie wam jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest kaprysny, a

adaptuje sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie z trudem jest sie nam poniekad zorientowac, kiedy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego a, takze wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza

pogladow stoikow a, takze epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety jest okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze przenigdy nalezy miec

uznanie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, zabierac od swiata tyle, jak duzo potrzeba,

odrzucic za mnostwo, ale i odrzucic za malo. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze tworzenie wierszy przynosi

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia w piwnicy za egzystencji poeta, jest jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym wyraz swojej pewnosci,

ze dzierzy juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc zyc bedzie po wierszach, po pamieci takich, ktorzy te wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych badz

historycznych chwatow na tle wydarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu znajduja sie mity a, takze podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

sporzadzaniu dziela. W „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w globie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w globie ludzi― a, takze ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac dokladnie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa a, takze Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow a, takze sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane naprawde, ze wolno je bez problemu odtworzyc. To 10 scen – ujec z egzystencji pokojowego.

* Znajdujemy pojecie ziemi, nieba, morza, trzech miast a, takze zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon jest rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa a, takze Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

powiazanego z kluczowa fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno a, takze uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstw zachodniej

Europy - takze i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos wspanialego, a ow

lampy led prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten wolno uznac zbyt prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, po odniesieniu do dorastajacych osob. Ogolnie

rzecz biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma po sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy wraz z dotychczasowym systemem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy, osobisty system wartosci, stajemy sie innymi

osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i odrzucic rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje

podopieczni. Bogini odrzucic zniosla takiej zniewagi a, takze jej podopieczni: Apollin a, takze Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami

wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie

nie zamienili ja po kamien. Lecz i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze

przedstawia istote macierzynstwa a, takze wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter a, takze Persefonie

Demeter, bogini egzystencji i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka

blakala sie po Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly

padac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony a, takze glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic odrzucic skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, by oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni a, takze spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do malzonka na trzy miesiace po roku, w takim przypadku to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W

tego typu wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli w piwnicy cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

2. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o kwestiach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych polozenie w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny a, takze duchowy. Dzis posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to

aczkolwiek, ze legendy odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich naprawde cenne jak Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich ogromna role. Udostepnia to okolicznosc, ze kultura i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie mieli poglady dzieki dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

na temat powstaniu osob opowiada naszemu portalowi mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

a, takze kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Fakt w tym, ze starozytni mieli podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jak my dzisiaj.

Wrocmy aczkolwiek do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

a, takze uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i znajduja sie obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. W malarstwie modelem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i mnostwo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone w pierwszej kolejnosci wzory czlowieczych postaci a, takze zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal rzeczywistosc

i istota ludzka, jaka jest jego natura i zastosowanie. Dawni osobistosci odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, jaka byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego literatury antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

wartosci przeciwstawnych lecz jednakowo podstawowych. Dzialania herosa sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie zas sam akt wyboru, bez wzgledu

na to, ktore wraz z wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic do katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc

ja spotkac za strony www wladcy. Uprawnienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu

prawom. Wybor jednego wytwarza kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa a, takze przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa

zupelnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna a, takze energiczna. Zechce uczcic smierc

brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena jest inna. Obawia sie na temat swoje los i odrzucic chce zlamac

zakazu mistrza. Boi sie wladcy a, takze sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze nad losem swoim i wlasnym bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz odrzucic chce zrobic afront sie zanim Kreonem.

Okazalaby sie wtedy slaba a, takze przecietna istota.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal ustawa boskie. Dlatego zgineli tej bliscy. Gdyby

uniewinnil a, takze uwolnil Antygone, mogl przegrac caly wlasny autorytet zas to zdolalo doprowadzic do anarchii a, takze zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze potrafi byc porzadny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Modelem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja a, takze swoj wplyw. Bezwzgledny gwoli

wrogow a, takze zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W trakcie konfrontacji wraz z

synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i przewage dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy

wizerunek sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie

wazniejsze od niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jak zwykly istota ludzka, a odrzucic krol. Wycofanie sie wraz z

decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, ze Hajmon poteznieje w obronie demokracji po panstwie, tej

ojciec fita nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Odrzucic zwaza dzieki wskazowki syna, ktory jest mlodszy od niego. W przyplywie gniewu

Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tu poprzez upadek wielkiej wartosci. Ktora wraz z postaci jest

wartoscia po „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z przeroznych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go uniknac. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej.

Jest on wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje ustawa boskie. Rodzina wedlug tej dziewczyny jest pierwszoplanowa i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony

smierc. Jej osoba jednak uwaza, ze nie moze postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci

a, takze kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze los bedzie aczkolwiek pelne

wyrzutow sumienia. Swiadomosc, ze zdolala by odrzucic dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz smierc. Kreon tez uwaza, ze

racja jest po jej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od siostry

Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata.

Kazde wraz z nich jest przekonane na temat swojej racji. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest osobowosc tragedii.

Czytajac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, jaka daje spokoj i wewnetrzna harmonie.

Wydaje sie symbolem a, takze personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie umrzec. Jest niesubordynowany i walczy z

przeznaczeniem. Walka wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic odrzucic moglo ochronic Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej rzeczy, a odniesc zwyciestwo mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine a, takze oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku posiadamy do czynienia przede wszystkim z tragedia Kreona. W utworze wolno odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki a, takze pragnienia ludu. Bunt po imie wartosci moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn internetowych ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina a, takze kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to przedmiotu majace racje bytu takze

wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, odrzucic tragiczna ofiara. W istocie to wiec strata Kreona.

10. Wymien gatunki literackie typowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, znane z literatury pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie a, takze wydarzenia odrzucic sa wazne z uwagi na nie same, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel a,

takze zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa interpretacja

przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem. Wyroznia sie

przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez

metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie przeznaczona jest do Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej badz religijnej. Dzielo ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem a, takze wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odstepie miedzy

miastami, a takze dzieki trudy podrozy, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Dzielo, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo do wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren jest gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jakis z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest na ogol wierszowany a, takze bardzo rozbudowany. Przedstawia on losy

chwatow na tle wydarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata a, takze milosci. Poglady filozoficzne stanowia najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie zdanie czy tez mysl, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej a, takze refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z egzystencji panstwa, organizacji lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna

oraz tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie do jednego drutu fabularnego. Specyficzne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto wystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, drugiego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie do trzech osob. Aktorami mogli byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec tez i funkcje

kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - akcja sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - akcja rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - akcja zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jakis watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, odrzucic prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu dzieki akty a, takze sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim a, takze ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii a, takze nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru a, takze dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do kleski,

czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne znajduja sie przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt wartosci i potrzeby, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, ustawa ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie

obronie jednostki. Z owego wzgledu, ze racje obu stron znajduja sie rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski

chwatow. Antygona, zbyt przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej

narzeczonego, a swojego syna a mianowicie Hajmona a, takze swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia.

Tragizm jest wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od moce charakteru a, takze szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki

siebie smierc lub kleske. Nalezy dopisac, ze na temat ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie

czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga a, takze

przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata, poczucie wiezi z tradycja i

wiara, szlachetnosc a, takze spelnienie powinnosci siostrzanej a, takze ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza jest obrazem egzystencji

codziennego, pozostala zas, jest nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa w pierwszej kolejnosci to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby a, takze wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego charakter

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wylazl na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo dzieki droge a, takze zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone za

posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest

wyrazenie boze, zas gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale skutki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc na temat ojcu a, takze jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku a, takze wyruszyl

po swiat. Majatek roztrwonil aczkolwiek szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod a, takze nedze. Podczas

gdy skruszony syn wrocil do ojca tenze sie bardzo ucieszyl a, takze wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu

syna, ktory byl jak umarly, zas teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Pan, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do

dostrzegania swoich defektow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie gwoli rannego a, takze obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i zaplacil za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac

innym spoleczenstwom milosc a, takze milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na odrzucic same, jednakze

jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce

padlo na rozmaite podloze. Przy jednym spotkaniu padlo dzieki droge a, takze wydziobalo halasuje ptaki, odrzucic wzeszlo dzieki kamiennym podlozu,

ani miedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Latwo odczytac znaczenie uniwersalne tej przypowiesci,

odnalezc jej tresc, ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, by

byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc demonstruje prawde moralna- nakaz zachowywania

przykazan a, takze prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl on wczesniej a,

takze odszedl od wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do rodziny

traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada pewne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec zas Jego

synowie to rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem do

ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow a, takze checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego,

wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Po dzis dzionek

samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice cierpienia

niezasluzonego. Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, dorobku, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob sam walczy na temat swoja urzad odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob

swiadczy symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog takze sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien wielbic tajemnicze projekty Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialo

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie przygotowaniu sie

do godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto takze wspomniec postawe sw. Franciszka. To

takze wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze jest to

charakterystyczny wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga a, takze religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol

Szeroki z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny a, takze waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla

jego zasobow sa: wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest wiec symbolem perfekcyjnego wladcy a, takze

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym a, takze odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Odgrywa na

ziemi role namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla

Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage a, takze mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola

jest przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa,

wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serca, za najwyzsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi a, takze ojczyznie oraz swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista dzialalnoscia tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia jest walka

po obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scenka smierci herosa, w ktorej zbyt swe

ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, zuch na jej miejsce wybiera wzgorze, by byc

bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego formy: miecz a, takze rog. W swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci ktore nadawaly sens tej

zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze a, takze wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac zostac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Lecz na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory oznacza zlokalizowanie Boga po centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co odrzucic oznacza, ze mniej ciekawy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje porzadne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza a, takze dydaktyczna. Dzielo rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie dzieki

biesiadnym stole. Udziela porad kobietom a, takze mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania w piwnicy dobrych obyczajow. Prosi tez Boga na

temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior

nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku

do kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, jaka zaprasza do tanca pracownik roznych stanow.

Obraz ukazuje sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele jednakze zostal tam zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

szykowne i uznawane w poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozadane, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje a, takze wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza

i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie podpory Bozej a mianowicie apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor mowi o tym co rosnie dzieki polu a, takze

niedlugo zostanie zebrane a, takze znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania

sobie zacnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow a, takze zaslanie radosci na kazdego ludzi. Nazywany jest takze pierwszym

savoir-vivrem polskim, poniewaz zawiera zestaw nakazow a, takze pouczen, jak powinien zachowac sie wobec stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w

powyzszym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osobistosci interesowali

sie smiercia. Jej istota a, takze cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna a, takze dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli przeroznych

stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy krajowy utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne a, takze zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy odrzucic spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie a, takze unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po

kosciele jednakze zostal tam zabity. Zauwazamy tu konflikt spoleczny miedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym przywileje.

Ozywia sie posrod nich buta.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze a, takze najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek literatury polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., zas jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala po 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne a, takze leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., co nobilitowalo tenze tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej a, takze Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, zas po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, odrzucic przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, co z czasem, po XVI po., doprowadzilo

do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy gramatycznej (np.

„nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasami po kilkanascie

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika dlatego, ze

po kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa a mianowicie pojedyncze zdanie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na rejonie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen po

Szwajcarii. W XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) a, takze

pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa a, takze prosba,

pelniacy role konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna

precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, ze na naprawde przemyslane a, takze staranie

dopracowane od strony www formalnej wyczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tej piesni, czyniac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed

bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszelkim Polakom

tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi wraz z 1407r., aczkolwiek juz w takim przypadku byla to piesn

starodawna. Popularnosc a, takze wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn krajowy. Pierwsza jej zwrotka przeznaczona jest do

Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa zas Syna

Bozego o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt przenigdy ziemskim a, takze wieczne los po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, do ktorej

nierzadko nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog a, takze Jan

Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy mnostwo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po

funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ),

wyrazy, w ktorych nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod doroslych form leksykalnych znajdujemy np.

wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze wewnatrz wersow np. (dziela

Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej literatury sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

Napis Lamentu wraz z konca XV wieku jest zabytkiem literatury polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis egzystencji swietego, czyli hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo przeznacza ubogim.

Umiera pod schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa takze znane a, takze wciaz funkcjonujace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich zywocie i czynach,,

Legenda na temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty polaczona tematycznie wraz z Biblia, odrzucic sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w tych propozycji wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior swiadczy psalterz., dotychczasowy bardzo chodliwe w

sredniowieczu, opiewaja miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim a, takze w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub polozenie np. kraj szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym bardziej

boli tej zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem Zydow, po przybicie do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim, chce czuc podobnie jak On, mniemac podobnie. Ale przede wszystkim

slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek, spoleczenstwom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest podczas blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca trzech barw:

ciemnej i srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie dzieki czarno, ma mozliwosc dlatego, ze jej cera juz zszarzala, stracila

zdrow kolor, srebrny - poniewaz jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala.

Pierwowzor powieszonych utracila jedno wraz z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty

swoich podopieczni, ale takze z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w porzadnym stopniu. W mojej opinii Matka wraz z wiersza

Rozewicza Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt odrzucic odczuwa

koniecznosci niesienia jej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz takze przyjmuje

dzieki swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli po obronie polskiej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Z kolei Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego

z sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze ponizsza

jedna smierc, smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna matka nie stanie sie musiala naprawde cierpiec jak

ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym a, takze uznana jest za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Dzielo ten jest nie tylko hymnem, ale tez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie a, takze tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy wziac tytul apostrofy do Mamusi Bozej, znajduje w w piwnicy wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

mielibysmy szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli,

na temat wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten posiada wielorakie opcje. Przede wszystkim jest refrenem,

czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie okreslone walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze stworzona zostala rozmyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie ogromniejsza od krytycznej, podwojone ksztalty wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze poszerzone wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie wewnatrz siebie, jak i na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu po wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma jakosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione po tekst apostrofy. Apostrofe

swiadczy cala pierwsza zwrotka, jaka obejmuje zbior wolaczy a, takze dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy wraz z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym a, takze wyszedl wraz z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis

slow jest po „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najistotniejsze stawiali w piwnicy tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca po tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno a, takze prawde. Osoby uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tej epoce 2 pojecia znajduja sie centralne: Pan i istota ludzka. Bog odrzucic stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jakkolwiek to istota ludzka zostal

zbudowany na wizerunek i zwiazek Boga a, takze dzieki temu bystry jest odnalezc w w piwnicy doskonalosc a, takze jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona

wazne wartosci czlowieka, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania informacji, do milosci i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i istota ludzka znacza raz za razem mniej. Kazdy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac dzieki filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego

postepowania. Powinnismy przystanac na chwile i rozwazyc o polskiej sytuacji. Modelem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za

razem mniej istniejacy w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli te wartosci,

ktore przestaja stanowic dla nas zasadnicze.

Tworcy literatury sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, egzystencji i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w podaniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w otaczajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, co najwazniejsze, czyli nasze los.

Zapominamy jak jest to siano ulotne a, takze kruche.

Uczucie jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest istniejacy w wszelakiej epoce. Uczucie to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci jest nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna nierzadko propagowala schematy parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak nasza

firma mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga oraz tym jaka wage dzierzy dla jego zasobow

honor, ktory we wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, ze dotycza ow lampy led czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. W polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

chwatow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana a, takze Izoldy―. Wiersz odwolywala

sie zarowno do klas charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe ksztalty zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska poezja milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie obrazowaniem zywotow kultu religijnego, opartych dzieki

legendach a, takze dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Robienie

sie nowych panstw a, takze dynastii poteguje historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla

Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw.

wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy a, takze zakonnikow po kosciolach badz w planowo

wyznaczonych na dodatek miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna jest misterium, co po lacinie

znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te

wystawiano zwlaszcza w okresie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka,

odkupienie a, takze sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Wylacznym

ze wspanialych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie

aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z egzystencji Maryi. Pochodzace z czasow

pozniejszego sredniowiecza pochodza moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za

posrednictwem grzechy a, takze upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie czlowieka na odpowiednia droge.

Zrodlowym bohaterem moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej mily zycia,

toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra a, takze zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy wspolne dla poezji sredniowiecznej a, takze barokowej, odwolujac sie od znanych Ci utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej do glosu dla przykladu tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, czlowieka. W

sredniowieczu w srodku swiata czlowieka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, by uslyszal cechujaca je glosy a, takze raczyl podarowac spokojne, pobozne

zycie a, takze miejsce po raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o przemijaniu, o wartosci dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci a, takze zbawieniu. W sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz duszy wraz z cialem. Pan stwarza nadzieje wygrania tej walki. W utworze

ukazuje sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania uwypuklaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej

milosci rzeczy swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze odrzucic sa ow lampy led w stanie podarowac

czlowiekowi rzetelnego szczescia a, takze bezpieczenstwa. Takze "I odrzucic milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci

a, takze piekna po Bogu. Wartoscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral droge walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i

prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe wartosci, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bo pierwszenstwo dzierzy radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego egzystencji, ktore laczylo asceze a, takze korzystanie z

uciech zycia, jak wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce a, takze omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 rok Jana Laskiego). Czas jej powstania do

dzis ozywia zywe debaty badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu powiazane sa wraz z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza przeznaczona jest otwarcie do Mamusi Boskiej wraz z prosba na

temat wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, zawiera blagania na temat

"zbozny pobyt" na ziemi a, takze "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem informacji o slownictwie i odmianach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choc Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem a, takze pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem

stanowila ciagle nieodlaczna odsetek wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) a, takze nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - w pierwszej kolejnosci polskie zdanie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie wziac swoim kazaniom artystyczna odmiane, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem

tych kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany po polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim a, takze niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie po literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie

dzieki ponizenie a, takze cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie bezzwloczne wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza a, takze ich stanowisku do religii.

Bunt pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon a, takze Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po panstwie wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde a, takze cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja istote i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski a,

takze legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie po obronie religii w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- koncentruje w w piwnicy

szlachetnosc a, takze odwage, do szalenstwa. W kazdej sytuacji postepuje po zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy przyjaciel, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac na temat honor a, takze slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory odrzucic spi―. Podlug Boleslaw

powstal sie po sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca madrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy a, takze wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony po utworze Historia Tristana a, takze Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla takze liryka milosna zgodnie z

zasada, ze jakikolwiek rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli poetow, znajduja sie

one poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej a, takze doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a przedstawienie uczuc

rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Historia Tristana a, takze Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, tresciwym etapem egzystencji ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala do tzw. kwestii

ostatecznych obok sadu ostatecznego, piekla a, takze nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla byc

przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowywanie sie dzieki spotkanie ze smiercia.

Posiadaly temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi a, takze swiatem. Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow germanskiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte slepia i cialo, bez ukonczenia nosa a, takze warg,

zgrzytajaca zebami, wraz z kosa po reku itp. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku a,

takze rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika dlatego, ze im czlowiek przejdzie przez los skromniej, ow jego zebranie

ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem zas ludzmi

Glowna zwrotka jest apostrofa do Matki Boskiej i zawiera w w piwnicy wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem slawiena..

― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Znajdujemy w tej dziewczyny prosby publiczne: o

wysluchanie modlitwy, na temat natchnienie mysli.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej a, takze jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako odmiane cierpiaca, zalaca sie nad soba a, takze swoim synem. Oplakuje

swej dziecko, pragnie z poprzednio dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest niezaradna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe wesele

Co zes mi do obiecywal, tylko i wylacznie bano mnostwo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku a, takze zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, ze autor dostrzegl w Matce Boskiej przede wszystkim cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w

ktorych uczestniczyla. Maria jest matka a, takze to cierpiaca. Wlasnie bol jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna,

poniewaz jest on jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego syna od czasu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go za

posrednictwem zydow po przybyciu do krzyza. Ciagle wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily a, takze wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec podobnie jak on, czuc. Wie, ze to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i dzieki blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa

znalazla charakter glownie sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci przede wszystkim obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

samego zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow a, takze paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

reguly budowy). Charakter piesni wynika z jej zwiazkow wraz z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, powiazane

z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym a, takze charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet a, takze uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej branzy wiedzy. Poteznieje czesto po tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne a, takze zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia egzystencji codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom egzystencji ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy badz wiesniakow. Rodzaj ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych a, takze oznaczal wtedy wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej na ogol pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki

narracyjne wystepowal tez sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

strategia realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury a,

takze niecheci do miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie ilosci postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skupienie sie dzieki jednym tylko i wylacznie problemie, jakis punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do literatury srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

dziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest to

sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) a, takze

nawolywanie do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc wiadomosci jest aczkolwiek glosow

wymownych, ze na temat ojczyzne trzeba sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten

sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― a, takze „Odprawie poslow greckich―, ks. P.

Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, postepuje we

kazdego nastepnych epokach literackich a, takze jest powiazane z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc a, takze dobro ojczyzny

stawia ponad wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby naprawy, nie liczac sie wraz z przykrymi gwoli niego

konsekwencjami. Odrzuca poniekad przyjazn a, takze uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde poniekad ta

przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli jest gwoli niego naczelna wartoscia. Poswieca dla tej dziewczyny wszystko, poniekad osobiste ambicje

i wlasne dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci tego rodzaju postepowania a, takze mysl, ze zasluguje w piwnicy nim na stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja a, takze J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika do

refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, odrzucic odprawianie porannych mszy a, takze czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, zas nam prostym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania na temat zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, jak na przyklad gramatyka,

logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni porzadne wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca zas dziedziczenie

po przodkach napisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka na

manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i pracy na wioski, totez starannie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe a, takze ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok odrzucic zabraklo rodzinie

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy dzieki wsi zaswiadczaja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz odmiennych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol a, takze rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i przynosi

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej a, takze sprzedawac

drozej w odmiennych okolicach.

Akt milosny Reja do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal

w powyzszym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a odrzucic sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych odrzucic ceniac cechujaca je

zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, poniewaz oprocz informacji praktycznej reprezentant tego wielkiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza takze sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, przynoszac im rozum i mowe, Dlatego

tez, jakikolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny - walczyc

w obronie wiary a, takze ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie egzystencji za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote

jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat spustoszeniu Podola", po klesce

Polski wraz z Turcja. Definiuje postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, a, takze po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza odrzucic chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do

biesiad, atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor a, takze la-sow". Podmiot

wspomina podroze (Francja, Rfn, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac wraz z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Los.

31. Przedstaw realia polskie XVI stulecia widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, odrzucic godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte a, takze zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narod. Zada

patriotyzmu. O tej oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupek przed a, takze po szkodzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni

naprawic bledu. Odrzucic ucza sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja wraz z tragedii moralow. Nie umieja

ustrzec sie przed rownolegla sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem jest aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

odstapic Helene poslom i ochronic ojczyzne od wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

uniwersalnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Naszego

kraju, swiadczy w ten sposob podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i

analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc. Posiadaja

dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia a, takze madroscia. Wytrzymalosc i wladza

panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa a, takze przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie wystepuje nic ponad ojczyzne, istota ludzka powinien poniekad z rozkosza

umierac zbyt nia.

32. Wymien a, takze omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem a, takze nic co ludzkie nie jawi sie byc mi obce".

Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) a, takze wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia a, takze podziw gwoli urokow fauny i flory. We

fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy epoka po temu",

"Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, przyjemnosc duchowa a, takze

intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy wobec dzwiekach muzy, w atmosferze tanca, dowcipu,

radosci. Dowodzi tez, ze nawet podczas zabawy trzeba zachowac, naprawde ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje

takze ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym motywem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najwyzsza wartosc a

mianowicie "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji czlowieka

wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na

lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i mowi sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o unikalnosci

jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten ukazuje sie po piesni

"Niezwyklym i odrzucic lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do

mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" ukazuje sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor a, takze lasow" a

mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego

epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze

nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta siega do Horacego, lecz zmienia je, scala rozne motywy w

okreslonym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym a, takze ogolnym. W ponizszym utworze latwo odnalezc fragmenty, w

ktorych liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski na temat losy osobistej

ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac

sobie sprawe wraz z odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calym narodem, dziac na strazy prawa a,

takze sprawiedliwosci. Odrzucic wolno im myslec na temat prywatnych biznesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W

minionym fragmencie tej wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie dzieki

obronce ojczyzny (mialo to zachecic ludzie mlodzi rycerska do grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil takze do katastrofy

pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak krajowy koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie

obrad Rady dominuje typowy krajowy balagan). Sadza przewodnia calego utworu jest stwierdzenie, ze panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a

odrzucic miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym literatury antyku, silnie zwiazanym wraz z muzyka a, takze poczatkowo wykonywanym wraz z pania

a. Pierwszym tworca piesni a, takze wzorem gwoli Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego znajduja

sie przekladami rzymskiego poety. Beda one w przewazajacej liczbie powazne, cechujaca je tematyka jest zas rozna. Wystarczy doprowadzic do

realizacji przegladu przeroznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc egzystencji, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji,

afirmacja swiata, fauny i flory i egzystencji, milosci. Poglady filozoficzne przewaznie stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge a, takze lament po klesce Mlodych polakow

poniesionej podczas napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( dziewczyny i podopieczni ) uprowadzone przez

wroga. Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja nadal milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli na

temat kraju zas nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie tenze rym: „Polak madry po szkodzie―

Ale jesli mam racje i wraz z tego nasza firme zbodzie,

Swieza przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze a, takze przed szkoda, i po szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych mozemy zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie o

harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego miejsca dla wszystkich elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie czlowieka na temat

prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i osobistosci, bo dzierzy czyste serce i owego

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje

swiata. To kosmos a, takze ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie, chwali

utwor Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Zagadnieniem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc a, takze niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik w piwnicy stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. To proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wioski. Obraz jest wyidealizowany. Autor nie wspomina o klopotach i klopotach codziennych,

poniekad praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie zyje sie uczciwie,

poboznie a, takze bezpiecznie. Profesja na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale a, takze pewne wikt, wysilek zas jest motywem do pychy. Po

pracy mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach a, takze spiewach. Istota ludzka zyje dzieki wsi po harmonii wraz z przyroda. Gwoli

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, poniewaz to wlasnie oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak

wyszukac spokoj, porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze na temat milosci a, takze staropolskich

weselach szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej

poczatkow 17 stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach egzystencji wiejskiego, na

temat nierownosci spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw

poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem pociagajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i powszechne przekonanie, ze stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie a, takze radosc. Rozkoszy plynace wraz z zycia czlowieka na wioski

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych a, takze opowiadajacych na temat

swojej milosci prosto wraz z serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie a, takze swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w

tych propozycji mitologizacji a, takze jezyk wolno podzielic dzieki dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa czy tez

przykladami, czy przerobkami idylli antycznej, czy tez tez zestawem oryginalnych obrazkow z egzystencji wiejskiego, lecz alegorycznych, pelnych

powiazan wraz z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy a, takze pasterek prezentuje Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Z pewnoscia obrazy

dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego egzystencji wsi. Owe wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja przy

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe jednakze sztuczne a, takze zmyslone, lecz prawdziwe na pewno sa uczucia,

szczescie a, takze nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, jak wiele i herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym

stopniu lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace wraz z trafnej a, takze celnej

obserwacji i oceny zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". W utworze ow poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie dziewczyny, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy jest realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze jest przepych sluby i bogate zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca a mianowicie

Starosta, ktory wystepuje w kazdej sytuacji z wiernym symbolem swej wladzy a mianowicie nahajka±, zas chlopem bezwzglednie pedzonym do roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia a, takze sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej literatury. Jest on autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". To utwor na temat

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory odrzucic odprawia nabozenstw nalezycie.

Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to nierzadko. Pan boi sie, czy czasem dzieki czemu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie wynajda sie

dzieki lewicy, to znaczy czy odrzucic zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Odrzucic atakuje nadal ksiedza, mowi tylko na temat dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa odpowiednio

jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie do rozmowy

Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze dzieki stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy a, takze nieprzekupny.

Sedziowie nie chca odprawiac swych procesow, chyba zeby za rownoczesne swiadczenia. Roznorodne lapowki a, takze daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia

kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie a, takze przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, zas nam

prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem

wykonac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz odrzucic pozwala na nowo zwozic zboza poki odrzucic wybierze dziesieciny,

wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest trudna, bo a, takze Pan a, takze Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie

szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi tez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia ponad stan.

Zbytki powoduja niedobor rozsadku a, takze nieuchronne zbankrtuowania. Chlop jest zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym a, takze nie

zal mu zywota. Ksiadz a, takze Pan odrzucic sa ukojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia proces calego jej zycia. W mlodosci wskazuje

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim a, takze rzemioslem wojskowym. Nauki odrzucic zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

wolno sie przyuczyc bez jej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic powinien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc a, takze zdolnosc swoich korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem a, takze

ozenic. Zwiazek malzenski trzeba zawierac wraz z osoba rownego stanu a, takze majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas roku

przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa a, takze krzewy na dzialce, szczepic

galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem wolno z takich przygotowanych na wiosne

krzewow a, takze drzewek byc wyposazonym owoce a, takze pozytek. Beda juz w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki,

malineczki. Latem gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko gwoli uzytku

gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i osobistosci zle dzialaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W lasach

polowania z bliskimi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to

biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Lecz i zima nalezy dogladac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z produktami, albo tez u

handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo sprzedac, po innej okolicy drozej. Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie

zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. W Czarnolesie powstalo wiele ladnych tego typu skladow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Zawsze sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a

wlodarzem. Wlodarz odmawia dalszego picia z panem, bo boi sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony

mialy wiecej zaufania. Chlop tez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden wraz z utworow gdzie poeta dotyka problem spoleczny

w Polsce. Opisywanej sytuacji odrzucic aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez

panny. Jest to dzielo oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob wyraz swojemu podziwowi

dla obyczajow ludowych. Chwali wies a, takze zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci, tancu i

spiewie. Wydaje sie to zupelnie jasne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi na

temat tancu a, takze radosci. Przekonuje wszystkich do pojscia po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale egzystencji wiejskiego.

Chwali wesolosc a, takze spokoj wioski. Chlop zachowuje ze wlasnej pracy zony i rodzine, a praca jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza czy pisarza. Oblicza nastepnie wszelakie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy a, takze tance. Dzielo nalezy odnosic sie

jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci egzystencji w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly 2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji znajdziemy echa

ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna a, takze dobroczynnego oddzialywania

przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera takze pochwale a, takze zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie a, takze bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji a, takze umiejetnosc krytycznego

spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem a, takze rola czlowieka w globie, zastanawiaja nad nim

danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale takze podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

prawie wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga a, takze dziekuje Mu za utwor stworzenia swiata oraz czlowieka, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury charakterystyczne

gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje cechujaca je syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze jest miec czyste sumienie,

radzi, aby skorzystac z sposobnosci do rozrywki, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako wartosci samej po sobie. W „Piesni na temat cnocie― liryk stara sie stworzyc

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem

zewnetrznym, odrzucenie uczuc niskich, przede wszystkim zazdrosci. Pielegnowanie w w piwnicy cnoty jest obowiazkiem kazdego z nas, a najwyzsza

cnota jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces kreatywny. W

„Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i honor. Problematyke

sztuki porusza takze w piesni „Niezwyklym a, takze nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji dzieki

posiadany talent jest jednostka wybitna. Obraz lotu nad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze tej dziela sa

tez znane nie tylko rodakom, ale i o wiele poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy

epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w nalezytym miejscu a, takze czasie―. Takze filozofia

epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII wolno odnalezc takze topos arkadii –

„Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy

godne nasladowania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa po „Zywocie czlowieka poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o wszelakiej porze rok, dbajac na temat harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i takze rozrywke. Podobny model

ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych

za posrednictwem literature renesansowa mozemy takze wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych

dobr co wiecej zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a przede wszystkim literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden schemat

– wariant renesansowego autora, humanisty. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie do jakiejs dziedziny sporzadzania, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci potrzebnych ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz wartosci cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, rozumiana jako uczciwosc, patriotyzm, los zgodne wraz z natura. Dobry ozenek, zadania gospodarskie

a, takze obywatelskie rozstrzygaja wartosc egzystencji czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace dzieki roli a, takze w ogrodzie, przyjemnosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne a, takze obywatelskie zadania

szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza korzysta z

dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca a, takze troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak wraz z

dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach

pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka przyjaznosc

i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, ze dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spoczynku wiec przestrzega

nieprzemijalnych, ponadczasowych norm a, takze przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot

poetycki uznaje wigor za jedna z najistotniejszych wartosci, w stosunku do ktorej rozne dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe―

chwali spokojne los w zgodzie z natura i odrzucic szuka mnostwo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego egzystencji i tej prawdziwych wartosci w niektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug czlowieka odrodzenia trzeba zyc wedle natura a, takze jej sprawami, pamietac, ze wszystko przemija ale trzeba przy tym

afirmowac zycie a, takze w pelni z niego korzystac. Podlug stoikow trzeba ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i wyrobic spokoj wewnetrzny

broniacy zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany po 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju doskonalym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli panstwie. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej oraz nad

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu tez postulat rownosci wszystkich

obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest zroznicowane prawo. Przykladowo prawo karania smiercia

jest zroznicowane dla ludzi z przeroznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty a, takze inne gwoli mieszczan. Rozmyslam ze, tenze problem jest

nadal istniejacy. Tak obecnie bylo a, takze jest, ze ludzie majacy wplywy a, takze takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajny

obywatel, jednakze zazwyczaj znajduja sie traktowani znacznie lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto osobistosci na kolosalnych

stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie po ich kwestii jest o wiele przedluzone. Kolejnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest znaczenie

nauki a, takze wiedzy przenigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc moce panstwa a, takze jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy

szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Obecnie wynagrodzenia instruktorow sa skromne i

kazdy z fachowcow odchodzi ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i operuje nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest

reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto a, takze dzieci w wielu przypadkach musza spacerowac do takich

odleglych znacznie kilometrow. Dodatkowo szkoly posiadaja zazwyczaj nazbyt male zasoby finansowe na wzrost pracowni a, takze zakup podpory

naukowych, czasami nawet dzieki utrzymanie. W ksiedze na temat wojnie z kolei mowi, ze kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a

odrzucic tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia tyczace spoleczenstwa a, takze panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwie w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte rozwazania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec jest

obywatelem a, takze panstwo mialo mu umozliwic szczescie, a mianowicie o wartosci czlowieka odrzucic decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek

powinien byc legalnie przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy ustanowic

urzedy nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej facet byl karany smiercia). Autor proponowal opracowac nowy kodeks

prawny wraz z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci wraz z wojny odrzucic sa naprawde wielkie, by mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - wykreowac kosciol narodowy niezalezny od

Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych a, takze

szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten zamysl wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i

literackie. Modrzewski ofiaruje przejecie opieki nad budami przez panstwo, a ustawa do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy prawo kroczenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W ten sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny a, takze prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny jest

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Owe dwie wartosci (Bog a, takze ojczyzna) winny sie laczyc w jedna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra polaczonego, dla dobra ojczyzny trzeba poswiecic wszystko: majatek, moce, zdrowie,

fuks, a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga przyczynic sie niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, wojny domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk a, takze narod

wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude a,

takze obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii a, takze despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo a, takze herezje. Podlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa a, takze jego potegi. Krolestwo polskie od

szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie znajduja sie

spojni, odrzucic tworza jednosci. A gwoli Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej jest jednosc a, takze zgoda, jakiej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to

niemozliwe, poniewaz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie

wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich domenach zycia, rowniez publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet

chronic panstwa zanim poganami, bo rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa wiec

krola do obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Wymaga odciecia

roznowiercow od wszelkich urzedow a, takze pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc a, takze znaczenie

konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe ustawa i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione

gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo wtedy wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie takze zniesienia norm ograniczajacych a, takze

naruszajacych przywileje Kosciola a, takze krola. Rownoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np.

bezzwloczne sadzenie a, takze bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod tych propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk a, takze wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo,

niemoralnosc a, takze brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla mase problemow a, takze zjawisk, ktore maja polozenie w kraju oraz proponuje

naprawe istniejacego formy rzeczy. Zarazem przepowiada on, iz rozplenienie sie owych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej po Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Dzielo, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic maja

mozliwosc jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zauwazyc mozna rozne analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego a, takze slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zauwazyc

mozna prywate, egoizm a, takze przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, ze nie przetrwa

zadne panstwo, w ktory interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Kolejnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie czlowieka poczciwego" odnalezc mozna schemat prawego obywatela.

Lecz podstawowym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy a, takze swoj lek o spoleczny wizerunek panstwie jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

zobaczyc w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany wraz z pozycji kalwina i po duzej frakcji

stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych za posrednictwem protestantow, co jest w szczegolnosci widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady a, takze przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo,

nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do egzystencji w

przepychu i nienaturalne zawyzanie ilosci swietych, dzieki ktorych nieustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia

ksiezom danin a, takze „koled―, ktore sa wedlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego a, takze zabobonnego

chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow lecz

takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu a, takze pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

zrozumiec istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i rowna sie ponad powszednich ludzi.

Aczkolwiek mnich ten jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu

pochowal jest anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swojego psa dzieki cmentarzu obok grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni a,

takze poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil

parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek a, takze lekcewazenie

naczelnych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw po zrozumialych gwoli wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie odrzucic rozumieja lacinskiej

liturgii, odrzucic wzruszaja cechujaca je spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo po odprawianej mszy swietej

jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczescie ojca a, takze kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, ze jest poufaly osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych

a, takze zasluzonych osob, ale Kochanowski zerwal wraz z ta zasada. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie samemu, rownoczesnie

chce dowiedziec, co obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak jest na odrzucic odpowiedzi ze strony kosciola

chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne",

"szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci, do miejsc w ktorych przebywala zanim

wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta za wszelka cene pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to po ostatnim wraz z TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie matka z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze tej coreczka jest szczesliwa. Postawa

ojca adaptuje sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie los Jana dzieki wsi zostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna jest do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, odrzucic rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala

scieta za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza,

pustka po odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W ktoras strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w punkcie

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje po watpliwosc tresc calego egzystencji i dotychczasowych przemyslen.

Poety - proch nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez odrzucic zna smutku,

rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka,

ktorym okres swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem nieoczekiwanie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy

insze, jakis z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - mowi matka poety -

znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie takze wysnuc koncepcje ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez smierc w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z egzystencji wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, do epiki – fabula a, takze narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi

a, takze rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie na ogol

z humanistyczna pochwala pociagajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana przyroda staje sie nierzadko tlem gwoli

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia a, takze jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia wraz

z panien wyglasza pochwale egzystencji wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i wobec gospodarstwie powoduje radosc innym ludziom wsi a,

takze jest gwoli nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze nadmienic za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy po literaturze polskiej siegnal po motywy

folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal takze w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, prezentuje bowiem prace panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje wiec

nie idea, ale strategia, w jaki zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

potocznych i skrzeczy razem wraz z Oluchna dzieki ciezka prace oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma,

dzieki tej dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stulecia jest, wedlug

Szymonowica, mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc a, takze niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych,

pokazuje ujemne strony egzystencji na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji swiata i sporzadzajac utwor usredniony raczej do antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle natury, a

jej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i radosci, jakie obejmuje ze soba afekt. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie wraz z ukochanym przy

umowionym jaworem nikt dzieki nia odrzucic czeka. Wywoluje to posadzenie o zdrada i alians z odmienna pasterka – Doryda, co konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk a, takze niszczy rozany wieniec. Wtedy zza pobliskich zarosli wybiega Filon a, takze

uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne gwoli

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych a, takze wplywu milosci na zachowanie

czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka a, takze jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do obecnie wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak charakter jego

wierszy wykracza o wiele poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly ze zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Do konca zycia nie opuscily go niepewnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia tez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy a, takze wszechmocny, lecz, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do obecnie i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie―

jest wspanialym obrazem takich niepewnosci a, takze lekow. Przede wszystkim wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w trzech sonetach – IV a,

takze V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem a, takze cialem, jest wyrazem leki poety na temat wynik bezustannej walki, jaka

kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne a, takze pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od Boga. Do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami ciemnosci istota

ludzka jest osamotniony, a stawka jest przeciez zbawienie. Samotnosc podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy

istota ludzka powinien zawierzyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie a, takze rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co mentalne, a najwznioslejsza

wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog jest wielki a, takze dokonaly, istota ludzka maly a, takze pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od

Boga, zawadza mu droge do egzystencji wiecznego a, takze do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla przez kazdego znana spoleczenstwom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium wiekopomny,

maske (pretekst), pod jaka autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest silne, a kiedy slabe. Meritum

rozwazan pisarza ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI

stulecia, wowczas nadal silna a, takze znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec

przestrzec rodakow zanim tym, ze niewlasciwa polityka moze przyczynic sie do upadku panstwa, jak wiele Troje. W tekscie znajduja sie fragmenty

swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Inna wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") jest skierowana do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja wykonywac

powierzona im wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro ogolne. Na zakonczenie liryk

przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania za posrednictwem

rozstapienie oraz obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon),

chaos, niedobor odpowiedzialnosci zbyt losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach,

malo zas jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna do pijanstwa a, takze obzarstwa, zas niezdolna do zadnego mordegi, a szczegolnie do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie

beda mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii

narodowych. Pierwszy z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie wraz z dobrem panstwa, realizowania swoich celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, chociaz sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za posrednictwem atak zaskoczyc wroga, nadszarpnac go a,

takze nie przyjac do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w stopniu daleko idacym istotne, biezace i

zawile. Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jak dobrowolna struktura spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i ustawa o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie,

czy tez wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci co sa dzieki jego czele powinni

podarowac przyklad,

2. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, ze milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny wraz z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Nieszczesliwie jej nie wystepuje, Skarga boi sie, ze fakt tenze moze byc wyczerpany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz jest

wykorzystywana za posrednictwem magnaterie do osiagniecia swoich celow, co prowadzi do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym ustawa o mezobojstwie ).

zada wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, lek o losy

Rzeczypospolitej a, takze nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa a, takze nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego,

wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Naszego kraju,

jesli jej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

on na rejonie niezaleznosci od papiestwa a, takze cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat a, takze swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje rozwazania o zywocie szlachcica od narodzin do smierci. Frapuje sie nad edukacja a, takze wychowaniem podopieczni

szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci rzeczowe oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec a, takze

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich zaslug.

Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu a, takze pracy dzieki wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w przeroznych porach rok, przynosza mnostwo

pozytku, oraz dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, by niczego za posrednictwem caly rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow a, takze warzyw oraz innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w przyjemnym towarzystwie druhow i rodziny, zaleca rozrywki, polowania, polow, co pozyskuje pozytek a, takze daje

przyjemnosc. Dbajacy na temat fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupic je taniej i sprzedawac drozej

po innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich przesadnie.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko totez, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jawi sie byc pozbawiony ulomnosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej

przedstawiciel owego wysokiego formy spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica

do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow dzieki Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swej przemyslenia odnosnie tematu tego zdarzenia oraz sugestie, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na najazd

Tatarow dzieki Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie zanim

napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co formuluje

slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyklego czlowieka a, takze

niesmiertelnej a mianowicie poety. Psyche poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i odrzucic znajacy granic.

Piesn ponizsza przekazuje swiadomosc wlasnej wartosci Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" jest cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w

wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem h2o i Kupaly - bozka

ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej

pracy. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala egzystencji na wioski w zespole rodzinnym. Profesja ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest

odrebnym, niemoralnym sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu a, takze wojaczce.

Ktory wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach a, takze piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu a, takze stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie przewodzic w zyciu. Wielki wplyw

dzieki tworczosc poety mialo tez spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z forma znakomitego naszego poety, ktory jako jakis z glownych tworzyl literature narodowa. Ale

nawet on sam pisze w Piesni XXIV, ze jego psyche jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten jest nie tylko wyrazem uznania

tworczosci za najgodniejsza pochwaly odmiane aktywnosci ludzkiej, jest takze uwidocznieniem mysli wlasnej wartosci Kochanowskiego jak wspanialego

poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po tej smierci sa czytane a, takze podziwiane za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z egzystencji codziennego, co bylo typowe dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego egzystencji, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII oraz fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte po tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc a, takze stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie

schowac zawartej po niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, odrzucic bylo takze obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego rozwazania na

tenze temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII a, takze XIX. Cnota, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana po sercu

czlowieka moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda a, takze placa" oraz swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota zwiazana jest tak okreslana

dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, zas po zgonu pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, odrzucic stronil od rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc powszechne wsrod owczesnej szlachty. Z

pewnoscia jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty odrzucic moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala kobieta pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swej przemyslenia a, takze sugestie, jak

w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w stopniu daleko idacym emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat a, takze stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Odrebnym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelakie zalety stanowiace cnote znajduja sie

cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do nieba, Tym, co sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym czasie swego egzystencji Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej po Czarnolesie, by tam konstruowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Liryk

opowiada na temat poboznej a, takze spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie po swiecie

po poszukiwaniu bitew i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej jest zyc dzieki roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz z zbirow osiaganych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwileczke, rolnik kosi laki a, takze pola, zas nastepnie wszystko znosi do stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie epoka na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby badz w lesie zastawia sidla,

dzieki czemu na strychu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat

wychowaniu mlodego pokolenia, kladac najwiekszy nacisk na skromnosc i zazenowanie. Poeta pragnie, aby tej wnuki dotychczasowy dobrze wychowane

i zeby posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale takze

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to renesansowa

afirmacja zycia, milosci, a takze poezji. Cnota a, takze rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, a, takze

stoickie, by przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach― znalazla charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego

zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz celem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane jak zycie zgodne z regulami cnoty, gwarantuje czyste

etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z przyjemnosci

zyciowych. Wobec przemijalnosci swiata, krotkosci egzystencji i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania z chwili, cieszenia sie wraz z

zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― mozemy zaobserwowac po Piesniach II, IX a,

takze XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz odrzucic jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji czlowieczej, jaka

byla odrzucic wolna od sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dotychczasowy tak rozmaite. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal opanowanie do swiata i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo duzym. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz na

pewno blizszy byl Zenon od Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej staranie do

szczescia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski tez niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej a, takze epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie a, takze bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartosci stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie, ludzka

zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra owego swiata odrzucic zapewniaja rzetelnego

szczescia a, takze spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie a, takze przestrzeganiu nieprzemijalnych norm a,

takze przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale egzystencji

w zgodzie z natura odnalezc mozemy we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc swiata:

jego przemijalnosc i stalosc wobec naprawde krotkiego egzystencji czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i

umiejacego ze duzym spokojem obserwowac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu wraz z rozumu, ale i takze w przyjemnosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia

a, takze wizji Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem w

stosunku do Boga, lecz tez wizja czlowieka godnego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak uwolnic sie od trosk a, takze cierpienia oraz obawy zanim smiercia.

Naszym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety po ustalone za posrednictwem myslicieli wartosci – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, gdzie poeta wraz z ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, jaka powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie wraz z problemami,

podarowac sile duchowa i stale szczescie oraz czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie po swych piesniach slawil

madrosc, teraz udreczony po stracie corki, odrzucic potrafi odnalezc w tej dziewczyny ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i

kompletnej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu a,

takze ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta odrzucic trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwileczke przybycia greckich poslow po porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska a, takze stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne

postury polityczne obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, choc w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy greckiej,

zachodzi podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos a, takze exodos)

ilosc osob dzieki scenie odrzucic przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie litosci i

trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez

Helene dostal po nagrode zbyt wyrok po sporze bogin, wine wiec ponosi bogini, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak takze odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno okreslonego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu okreslic glownego herosa, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes dzieki rowni ze sprawa panstwie

odstepstwem od reguly jest rowniez odrzucic umieszczenie imienia ktoregos wraz z bohaterow po tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim a, takze czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Cecha szczegolna skladow z owego okresu jest epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia dworu: O doktorze Hiszpanie —

huczna rozrywke, w Do Hanny a, takze Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni wraz z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II

— „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty a, takze biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo

po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek swiatowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy

sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany tez sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka

o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym

powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Do gor a, takze lasow, stworzona w chwili, gdy

liryk zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swej zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne („przypasany do

miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza (starogrecki idol,

ktory proch dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta a, takze przedmioty). Dzis zas pyta z porzadnym niepokojem: „dalej co stanie

sie? ―

2. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny samopoczucie, inne znajduja sie tez zagadnienia. W wielu utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc

domu rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), definiuje pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma byc

wyposazonym na pieczy / Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje

nad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, poniewaz wlasne los bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w tej zyciu

kluczowa byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbyt raz me rymy odrzucic gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) a, takze nawet

wlasny pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

mnostwo utworow, nalezacych do roznych rodzajow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje mnostwo problemow a, takze zagadnien wraz z zycia czlowieka, porusza rzeczy jednostki, oraz calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo staranie do szczescia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w los prostego ukladu wartosci.

Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza po, odniesieniu do w/w przedmiotu, na wstepie trzeba stwierdzic, ze tematyka tej utworow dotyczy

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jak wskazowka gwoli jednostki,

jednakze dla kazdego, bowiem stosowac sie ma mozliwosc do tych propozycji kazdy, poniewaz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilkunastu wersach po lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor postanawia odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

zachecaja go do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad wraz

z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, zas wstane wypity. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na zamiarze osmieszenie a, takze krytyke pijanstwa. Jego

efekty i niekontrolowane zachowanie odrzucic przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim

wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Kolejnym utworem stanie sie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora mowi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka

powinien nie zapominac o tym, ze cialo ludzkie ulega po smierci rozpadowi, w wiec kazdy powinien usilnie zabiegac, aby zostawic po w piwnicy dobre

retrospekcja. Nie jest wlasciwym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko na temat piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz odrzucic na darmo

Pan odroznil czlowieka od zwierzakow, dajac jemu rozum a, takze mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze.

― Sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji a, takze wrodzonych talentow. Czlowiek

obdarzony darem mowy powinien szkolic swych klientow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania

prawdziwej wolnosci. Z kolei ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni wraz z bronia po reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy

przyjdzie po walce odstapic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac do walki jak jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic wszystko dla

kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

prezentuje tragiczne skutki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet a, takze dzieci

dostalo sie do niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej

cywilizacji; nie umie budowac domow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku madrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy odrzucic pomysla

zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc Polak w piwnicy

kupi, ze i zanim szkoda, a, takze po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie

– poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to wlasnie odroznia wlasny narod od

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam odrzucic postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Sprawia to gwoli

pieniedzy: „kazaniu sie odrzucic dziwuj, bo mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy

porzadku juz od poczatku istnienia naszego panstwa, ale czy takie dzialanie duchownych moze byc przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni

doglebnie sie zastanowic nad dalszymi swoimi wlasnymi losami, by problem odrzucic rozwinal sie i odrzucic rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest takze problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwyczajny ludzie. O ile zawiedzie jakis element

po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos wiecej niz czesc ciala – panstwie – wolno tu nawiazac do „Odprawy poslow

greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze jedna z okolicznosci upadku niepodleglosci

Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta wraz z

mitologii a, takze przedstawia jakis z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc fragmenty, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny fragment przelozyl. Strukture takze zaczerpnal wraz z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas dzieki scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora a, takze Aleksandra) jest zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – odrzucic przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach mowi posel

-akcji – zredukowana do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem a, takze nic, co ludzkie

nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swej losy scala z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, odrzucic cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami wszystkich

czynu, odrzucic reprezentuje biznesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na projektach antycznych.

Dzielo ten pozostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

z mitologii i prezentuje jeden wraz z epizodow wojny trojanskiej. W utworze ow latwo odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle

ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Strukture takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedobor parodos a, takze exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie

jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw postaci, cechujaca je zachowan; od patriotow poczawszy, a

dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega na temat utrzymanie apartamencie, swoje

losy laczy wraz z losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem a, takze intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w powyzszym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale calego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies zaprzata wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze wlasnie w tej epoce konstruuje sie popularny w Polsce mit sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, mit podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― a, takze „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie a, takze spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa wraz z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki prace, jaka wszystkim

przynosi radosc a, takze rozrywke, jaka tez pozyskuje zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn

swietojanska o Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odmienna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

uwazaja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb

egzystencji. Ksiadz odrzucic spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Facet musi pracowac na panskim polu, profesja nie jest wesola

piesnia a mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania

sie z kolei wraz z „Krotkiej rozprawy miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― M. Reja a, takze z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a odrzucic sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z podstawowych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje

konstruuja: „Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza a, takze najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w tej dziewczyny mysl, ze „bez norm nie moze

stanowic prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to

wlasnie slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna mysl, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza

przyklad a mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic odrzucic

otrzymuje sankcje, a plebejusz traci los. Za co? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za co innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez kontrole wszystkim, bo przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta prosperowac nie moze, bo a ktoz bedzie dawal zywnosc a, takze

nam a, takze bydlu, o ile zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Choc nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem a, takze samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych a, takze zaczepnych), zas zwolennikiem zgody i

apartamencie, chociaz uzasadnial potrzebe wojny obronnej, poniewaz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodego

obywatela a, takze do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy a, takze rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i

wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz wydatki na rozne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo latwo

zapamietac, poniewaz dzis jest on tez aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty a, takze hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna a, takze swiecka

po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Sugestie te

zawarte sa po „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami fauny i flory

w wszelakiej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani smierc.

Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i po bliskosci wraz z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery a, takze piekno mowy, a takze znajacy sztuke a, takze

muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro ponad prywate, odrzucic zaluje jej

swoich dobr, a takze a, takze zycia a mianowicie taki ideal ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka odrzucic ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek uniwersalny, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja autora tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wytlumacz w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia a, takze oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne a, takze lansujaca

porzadne. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― M.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal odmiane dialogu. Dialog ten jest prowadzony miedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych gwoli polskiego systemu

spolecznego stanow a, takze pietnuje czynu kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan mowi o dworskich zbytkach a, takze pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie a, takze

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat

obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow

panstwowych jednostkom wysoko urodzonym, ale odrzucic posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od sprawujacych wladze wymagal zarzadzania

sie tylko dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa.

Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W

ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa a, takze Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow.

Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad wartosci moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w

szkolach publicznych a, takze nakladow dzieki ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu po 1575 r.

Poeta okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju a, takze

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor tenze niesie po sobie zawartosci uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego a, takze zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on ostrozny, nieprzekupny, dba o interesy narodu, odrzucic unosi sie ambicja gdy chodzi na

temat dobro panstwie. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu a, takze przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych ci wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace

panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dorobek poetow a, takze pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej a, takze dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszelakie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o tej spoleczny obrys, odnajdujemy

przede wszystkim w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, ktore

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Dzielo jest krytyka: Pleban odrzucic wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli na temat zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - mowi Pleban). Dlatego Wojt mowi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

naszemu portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski a, takze jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― po pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna role

przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego a, takze rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednakze bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc

dolegliwosci spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody a, takze klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwosc prawa a, takze grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, po XVI

stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna a, takze heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie a, takze poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) a, takze „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja

jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste a, takze czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski poniekad wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan a, takze swoim wyksztalceniem.

Jest bez watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt swojego stylu, na

temat forme trzymanych gatunkow a, takze o artyzm jezyka, oraz o kompleksowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski,

studiowal takze epoke starozytna – jej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu dotychczasowy dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow

polskich. Nawiazania do antyku po dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul

klasycznych, elegie. Nawiazanie to mozna zobaczyc rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po

podejmowaniu motywow z mitologii i literatury greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego ponad tlumem.

Tenze wybitny istota ludzka zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko jak poeta a, takze dramaturg, jednakze takze jak tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu zaswiadczaja takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat zbyt wielka

harmonie, znajduje duze wartosci fauny i flory i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto owego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich po sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo gwoli okreslenia

czasow panowania Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie objasnienie to zostalo przyjete

za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Podlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja

ponizsza wywarla mnostwo sporow a, takze polemik.

Kategorii "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale potem sama trafila do szczytow

przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, zas w panstwach Europy polnocnej od

ukonczenia XV do konca XVI stulecia. Jest on rezultatem zawilego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie faktory jak: dekoniunktura papiestwa,

rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po czasie rozbicia feudalnego) zjednoczonych panstw, na

przyklad Belgia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia umyslowe

a, takze religie, najistotniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot a, takze kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurtu zycia, dzieki plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej celem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i zabawiac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie wraz z asceza a, takze teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek staje w

srodku badan a, takze zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika a, takze wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania a, takze ksztaltowania poszczegolnej, silnej jednostki ludzkiej. W

mysl humanizmu czlowiek jest wielce wartosciowy, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie

nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow a, takze literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych a, takze republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej

zaczatek uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej po Spirze

dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze wolno ja oddawac indywidualnie, ze nalezy tlumaczyc je dzieki

jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia rozgrzeszenia czyli

uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dzierzy swoj los zapisany po

gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i zachowywanie dobr. Swoje

to zasluga, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch tenze powstal wraz z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Dlatego krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, jaka i tak

skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych tez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy literatury polskiego odrodzenia nie byli obojetni dzieki sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem znajduja sie

wydane po 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie przylegaja one do literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie

krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Autor charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnianie, ze moralnosc narodu jest warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni stanowic ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc dolegliwosci Polski. Zawsze sa to: brak milosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa a, takze bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca autor

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", jaka plynie wraz z "chciwosci pokojowego lakomstwa". W sposob

oczywisty i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci

milosci do ojczyzny, milosci dla tej dziewczyny samej. Najscie skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo

tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, podopieczni jednej a, takze tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

poniewaz laczy cechujaca je jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedostatek

tej zgody szczegolnie dzieki sejmach ozywia u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Kazanie IV a, takze V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa porazka

dla Naszego kraju, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do zgody i do

potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii a, takze krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza postacia rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna aczkolwiek utozsamiac

wraz z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni znajduja

sie swemu krolowi szacunek a, takze posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co jest jednoznaczne wraz z upadkiem

panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolnosci. Oblicza

prawa nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski

akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc

do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od zguby. Tytulowe

grzechy jawne to: niedobor sprawiedliwego a, takze sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza mnostwo kwestii politycznych, spolecznych a, takze obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tekst

zwiazana jest z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech kluczowych stanow:

Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne problemy

nurtujace owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy eksploatacji zup solnych, czy niedobor stalego ukladu obronnego

panstwie. Wiele takze uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej.

Tatusiek i Wojt negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

religijnych (koleda). Podniesiony zostaje takze problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu a, takze piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych polskich utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow wraz z prosba, by pomysleli wreszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - mowi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem

tenze, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia w piwnicy dobrej

slawy; sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest umrzec

mlodo, lecz w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo a, takze umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy po wybranych utworach.

1. 2. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do utworu

pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jak wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego a, takze badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i demonstruje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i wigor mieszkancow. Wydaje sie on calkowity podziwu gwoli prostoty a, takze kontaktu wraz z

natura. Osada, wspomnienia, jak miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam zyjacych. Beda oni

skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego egzystencji. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do wioski, tamtego

egzystencji, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy a, takze ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie malzonka sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z pracy rak, zas kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, lecz to odrzucic pomagalo. Odrzucic stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

pani (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) a, takze mlodsza pani (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci egzystencji. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki egzystencji jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot a, takze ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

2. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na inny los, przykra wizja, batalia o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm a, takze bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie po plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dzierzy ukazywac klopoty duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Wizja Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl odrebny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. Pierwszy z tych propozycji leka sie burzy a mianowicie "skromnie do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie wiec do losow czlowieka. Zachowuje sie wiec jak istota ludzka (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

ryzyka, zadumane dzierzy skronie), jest wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc a, takze przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze probuje

sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity

harmonogram. Podobnie jest z czlowiekiem, ktory dzieki starosc jest chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie

jest latwe). W utworze tym pozostal przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie wraz z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad ostateczny i koniec swiata. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac glebie nedzy

ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter a, takze sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu a, takze zycia. Staff ujal w powyzszym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego charakter skazony jest niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi a, takze przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw a, takze odcieni. Cztery opisy okreslonego krajobrazu

zmieniajacego sie przy wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, poglos

2. Posmak: ziola

trzy. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej a, takze krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, wyszukuje wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, uzycie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy a, takze pewni podczas burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, egzystencji, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy zanim jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie egzystencji. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

2. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. sytuacja ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

epoki studiowaly opowiastke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, poniewaz dbal on o artyzm jezyka, obrys swojego nurtu i odmiane uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl kompleksowa wiedze. Swoim obfita tworczosc nierozerwalnie scala sie wraz z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy tworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

2. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o tej wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie prawie boska skala tworzenia, zdobyl

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik w piwnicy stawiam), czyli przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki a, takze

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, poznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bo wszystko

mija,

b) stoicka - zachowac umiar a, takze spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady mozemy odnalezc we fraszkach a, takze piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie zabawiac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie co nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa wartosci materialne, jednakze moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

co sie dzierzy.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu jest czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie przenigdy bawic, lecz mozna a, takze zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor a, takze lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl nierzadko

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wrecz tworzyl swoja szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal dzieki roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po w piwnicy ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne a, takze okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel literatury sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu a, takze wewnetrznej anarchii,

kleski. Dzielo jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru a, takze szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach a, takze wygodach, klejnotach,

strojach, zabawach, rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony a, takze pieniedzy dzieki wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwie. Krytyce poddaje tu liryk panujace sytuacja w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami po bitwie przy Chicimiem po

1621 r. Utwor proch byc poematem „ku pokrzepieniu serc― a, takze wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc do ofiar a,

takze poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 frakcji dosc szczegolowo opisujacych w pierwszej kolejnosci obustronne

przyrzadzania, a potem bardzo starannie, dzien po dniu wydarzenia pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow a, takze zaprzestania dzialan wojennych.

Liryk wyraza uczuciowy stosunek do opisywanych kwestii: nad calym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale

walecznych przodkow a, takze krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage terazniejszych

nalezy odwrocic na rzeczy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnym wspolczesnych. Przedstawia w

tych propozycji zywy wizerunek owczesnego egzystencji szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacji o Polsce XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza a, takze walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej a, takze wojnie przeciw Moskwie. W ciagu rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie a, takze osiadl dzieki wsi po krakowskim, gospodarujac w dorobku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament a, takze awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami,

zas wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Glowna czesc niesie 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, czyli taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej

zwyczajach, upodobaniach, jedynych cechach, gatunku religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk a, takze niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola odrzucic dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte uwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce a,

takze sasiadami przenigdy ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie dostrzega przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski a, takze sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

jest dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem gwoli

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak pozniej sarmatyzm

ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie a, takze obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie do zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa, jaka

doprowadzila do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej a, takze dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa projekty kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia a, takze humorem. Autor w strategia mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej obowiazkiem jest ukazanie zycia a, takze urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast wraz z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern a, takze biel, bodziec smierci a, takze rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety formuluje zmiennosc

uczuc, wynika wraz z kaprysu. Planuje to gre z uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego wraz z sytuacja nieboszczyka - szukanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa wraz z

cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic.

Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieporadna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym a, takze sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) a, takze rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi a, takze zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, odrzucic szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika a, takze pieniacza. Konfrontacja dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w odrebnym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica,

przekazuja portret swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane idee i uznawane wartosci.

Cechami Paska jest przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej a, takze rownosci wewnatrz stanowej, zdanie o wyzszosci stanu szlacheckiego nad

roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego egzystencji szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji dzieki

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac odrzucic pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach formy rycerskiego a,

takze wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, odrzucic unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz jest mysl, ze kobiety znajduja sie niestale po uczuciach. Pomysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno zdanie, ktore jest porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono

calkowity szereg sytuacji niemozliwych a, takze stwierdzono, ze predzej wolno je wykonac (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz zauwazyc stalosc

po uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota a, takze okrucienstwo tez moga zostac tematem gwoli artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe staranie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor a, takze uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa glebokim zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, interesujace szczegoly tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna a, takze autor) sie

kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna a, takze zmyslowa pani. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka a, takze nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku a, takze ich dzialanie na los umyslowe epoki.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. Pierwszy - uprzejmy – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, dalekich od miejscowosci,

tetniacych swoich zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ literatury uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna stala

sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac mistrzostwa pisarza,

wreszcie – bawic a, takze uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow zachodnich, im

skladajacy uznanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie anizeli

nurt uprzejmy, przykladala olbrzymia wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie a, takze swoj krajowy rodowod uznawala

za kluczowy tworcami owego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten wskazuje sie takze sarmackim od slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. a, takze oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial literatury na 2 nurty jest wygodny, jednakze nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec uprzejmy i

dotychczasowy siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Ale byly takze miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn a, takze Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie roznia

– mozna wiec mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie po XV stulecia. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dzierzy dwa sensu - w pierwszej kolejnosci oznacza styl zycia szlachty po XV a, takze XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje wzrost

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego

mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz

najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie na temat szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku

panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej pozycji jaka pelni Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model egzystencji -

los na wioski, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze elementy orientalizmu,

wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy

zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, gdzie sady skazaly go dzieki infamie a, takze banicje. Swoim pamietniki mieszcza okres

ekipy wojskowej. Zostaly zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych

propozycji obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii

a, takze milosci fauny i flory - wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl nierzadko polski wraz z

lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna wraz z pierwszych polskich epopei, stworzona na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach

1688 - 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie mnostwo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt odrzucic respektuje. Autor zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne nastawienie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki odrzucic rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, ze

represje odrzucic dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie wystepuje za co oplacic armii,

ludzie odrzucic lekaja sie agresji, odrzucic ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego synonim

rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor odrzucic posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory postaw: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos odrzucic reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory odrzucic odprawia kazdego mszy, zas mysli wylacznie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw a, takze interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw a, takze ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic potem formy obronnej kraju, poniewaz szlachta po wojsku

wykazuje chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych a, takze politycznych po utworach W. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka kwestii szlachty a, takze panstwa. Nierzadko poddaje krytyce wady

narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore chyli sie w

odniesieniu do upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc wychowankom do rozrywki. Wszyscy pilnuja o wlasne

dobro, odrzucic interesuja sie losem panstwie. Wiersz "Zbytki polskie" demonstruje wady systemu spolecznego. Polacy uwazaja tylko na temat

zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje osobiscie dla siebie a, takze nie zdaje sobie sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez kobieta sama. W wierszu "Kto mocniejszy tenze

lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim

lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, poniewaz jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy Chocimiem po

1621r. Poemat opisuje proces bitwy a, takze rokowan. Komplet przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie nad

poganami. Umilowanie ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych,

chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Duzo jest po nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly raczej znaczna

lokalizacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do zobrazowanych faktow znajduja sie znakomitym pochodzeniem poznania

osob i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych.

Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce a, takze Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia,

ktora przedstawil w oparciu na temat relacje jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji do walki wytwarza

mu gotowosc zdobycia lupow, a odrzucic milosc do ojczyzny. Pasek mowi tez o odbytych podrozach obcych, ktore dotychczasowy wynikiem tej

zainteresowan a, takze ciekawosci. Pasek opisuje tez msze swieta, do jakiej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry

Pasek, ktory odrzucic chcial walczyc w obozie wojskowym, wylazl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke tej

bratu. Lecz taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej czesci opisuje

swe amory i decydujaca rozmowe wraz z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz egzystencji ziemianskiego a, takze obyczajow

szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za naturalny stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty

obudowane jest troska o posiadanie i korzysci wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy,

pijanstwo, pojedynki typowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najistotniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom a, takze konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry tez za powodu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

2. Monolog zwrocony do partnera, wziety po cudzyslow ( autor jest zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal mnostwo przywar a, takze ulomnosci czlowieczych. Zdajac w piwnicy sprawe wraz z ich

oddzialywania na los polityczne po owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym twierdzenia, do jakich konfliktow a, takze klesk maja mozliwosc one

przyczynic sie, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Do walki wraz z nimi uslugiwaly mu przede wszystkim bajki a, takze satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak klechdy, ukazuja wizerunek zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal a, takze osmieszal po nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie a, takze ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie nierzadko sa aczkolwiek uniwersalne a, takze

ponadczasowe. Krasicki tak sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie stanowic nie

tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz

po tytule, zas przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, nazbyt mlody

ilosc lat, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie a, takze przesadna dbalosc o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z

takimi, stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i bezsensowne, iz domyslec sie wolno, ze dzieki temu Krasicki ukazuje zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, zas jednoczesnie

jest atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej niedoskonalosci i podle przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje a, takze pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na regule dialogu, rozmowki prowadzonej za posrednictwem dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry jest

pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje

rowniez typowe cechy Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie umieja sie dzieki polityce, i jednoczesnie

uwielbiaja debatowac i przy lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie

raz za razem gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego rodzaju brak poszanowania tradycji a, takze niszczenie wartosci stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow

i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla po sposob niekwestionowany i bezposredni. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co autor chcial wyodrebnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji mozna zobaczyc

najwyrazniej po satyrach dialogowych, szczegolnie zas w takich, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta

pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do domowej interpretacji a, takze wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie

odpowiedniej zawartosci i unikniecie bezposredniego a, takze obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje dosiegaja V. po. p.

n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Spaja w w piwnicy elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje poprzez

celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem pokazania i stylem

wypowiedzi. Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow a, takze karmelitow. Zakonnicy walcza za

posrednictwem sandalow, pasow, talerzy a, takze szklanek posrod wrzawy a, takze rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co mnostwo trunku mial

szanse pomiescic a, takze na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody

zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl wraz z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt

tamtych czasow. Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru jest „Wstep do bajek―. W sposob zartobliwy autor wymienia rozne ludzkie wady,

twierdzac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna halasuje miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur a, takze kot― jest atakiem dzieki jedna wraz z najgorszych ulomnosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera jasne pouczenie, ze w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji trafi

sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tu problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Pierwszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli

i odrzucic zna posmaku wolnosci, odrzucic rozumie jej. Akceptuje swej zycie po klatce a, takze uwaza, ze jest to troche normalnego. Lecz stary czyzyk

nie zgadza sie wraz z twierdzeniem mlodego. On dawniej byl nieograniczony, zostal aczkolwiek uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, w

kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Nierzadko interpretujac te bajke, okresla sie dzieki fakt, ze powstala kobieta po pierwszym rozbiorze Naszego

kraju, moze wiec Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl po nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te rzekoma niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

osob naturalne, danymi, jakimi znajduja sie, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej a,

takze najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna znacznie wiecej dostac.

Przykladem uzycia poetyki maski jest bajka "Jagnie a, takze wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w globie

dominuje ustawa silniejszego, ze racja jest po stronie www tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne a, takze naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci a, takze okrucienstwa).

Kiedy pyta, jakim prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, slaby i po lesie", zas nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca poniekad wiare po Boga a,

takze smieje sie ze kazdego swietych. Lecz gdy maleje na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale

tez w „upiory―. Utwor demonstruje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we swoich pogladach a, takze przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

nierzadko teoretyczne wiedzy nie asystuja w zyciu.

Oraz zatem rzeczywistosc w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki a,

takze zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role literatury oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: po Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego a, takze w Przestrogach dla Naszego kraju.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz takze z intensywnej troski na temat kraj, wraz

z leku zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej celem powinno stanowic szczescie ojczyzny.

Poniewaz fuks spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej stanowic powinna zdatnosc

obywatela. Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym.

Przemawial o potrzeby utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach zaprzata krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek panstwie. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja trzy maja.

Przy swoim przywodztwem skupil ekipe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic zada dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny a, takze polityczny relikt

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i rzekoma rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym a, takze politycznym. „Powrot posla― jest satyra dzieki owczesne

ludnosc.

Do ewidencje utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych a, takze Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych do zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: ograniczenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w czasie kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X a, takze XI 1790 r. ). Ma on charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca a, takze akcji, niedobor jest tez scen masowych, calosc zas utrzymana jest w

jakiejs konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome publiczna

oraz na postawe polityczna indywidualnych poslow.

Dzielo ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc a, takze nieuchronnosc

transformacji ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu a, takze patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem a, takze ukazal

chwatow jednoczesnie ustalonych jako pozytywni (patrioci) a, takze negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji

przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow a, takze toczenia

rozwiazan fabularnych prezentujacych indywidualne poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie wam „dobrzy― sa przedstawieni jak prawi a, takze

wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie a, takze pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo,

Dobrobojscy a, takze ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Nastepnie ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski,

jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto a, takze "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, co doprowadza do upadku Naszego kraju, podobnie

jak samowola, prywata a, takze egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swojego zycia potezna i

wyzwolona z przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go zachowanie Gadulskiego, ktory wiele mowi, ale na ogol bez sensu; zdumiewa sie, ze

Starosta zezwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); reasumujac okazuje sie, ze Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia

z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski

jest typowym szlachcicem, odrzucic respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke przymusem za

mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego

niedobor zainteresowania wiedza, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem a, takze rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete ustawa szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zarobic; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory

roztrwonil dobrobyt rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jak moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, ze posagu

odrzucic otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego fita nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie odrzucic dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu a, takze rokoka.

Klasycyzm kladl nacisk na przedmiotu spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o rozleglej roli slowa jako sprzet oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na wzrost tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory

glosil, ze cywilizacja odrzucic sprzyja postepowi czlowieka a, takze ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal

uczucie – byla to afekt, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura a, takze przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – proch on najmniejszy udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego stalo rozumienie pociagajaca jako wartosci podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane po malych odmianach architektonicznych a, takze architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej

ornamentyce, lekkosci a, takze dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej sferze obrazow francuskich

mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od 1730 do 1822. startuje sie w okresie saskim okresem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w kilku dziedzinach egzystencji:

-w kwestiach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 wlozyl na fallusa szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam swieze metody nauczania. Byl on pijarem a, takze z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia laciny na

rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 rok oddano do uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum mysli naukowej panstwie. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 rok krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna a, takze

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany po pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec biezace

i rozmaite tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, punkt, felieton, reportaz, listy do redakcji a, takze

odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan a, takze

chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych a, takze politycznych Naszego kraju. Wydawany za posrednictwem 21 lat. Z inicjatywy krola po 1765 rok

zalozono na warszawskim rynku pierwszy po dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach zwany Operalnia,

gdzie zaczely wystepowac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 rok dla teatru

zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo

oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny

powierzyl jej kompleks prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni

wydzialowe a, takze podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie po

jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego

po 1775 rok powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, jakiego celem stalo opracowanie a, takze wydanie nowych podrecznikow oswiatowych. KEN

przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza. Brali

po nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o kwestiach literatury a, takze sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie elementy bohaterskie a, takze komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje

przez celowe uzycie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym a, takze podnioslym sposobem przedstawiania a,

takze stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za

pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod obszernej wrzaw a, takze rumoru. Godzi zwasnionych dopiero puchar, co wiele trunku mogl

pomiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec a, takze glosze, wojne

okrutna, wyjawszy broni a, takze miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu

jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn

dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dzierzy poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy a, takze rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu. Pochodzeniem jego

macy jest afekt, ogarniajaca calkowity narod. W imie tej milosci zada od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie gwoli jego dobra.

Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie

Boga na temat zlo dominujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla dobra

ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski a, takze romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom

wolnosci ludzkiej w godnosc szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche a, takze megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos po dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba oceny ruchu listopadowego i okolicznosci jego

katastrofy. Nalezy zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, gdzie

uczestniczyl po wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych a, takze na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze ow Slowacki chcial dac replika na zapytanie

dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych a, takze kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac,

ze rzady takich ludzi dotychczasowy jedna wraz z przyczyn katastrofy. Ale odrzucic jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku jest zamach dzieki cara. Ludnosc jest po tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi oficerowie pragna

wojny. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie a, takze modly bedaca sposobem dzialania. Lud, reprezentowany za posrednictwem

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i pragnie powstania, jednakze potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore

dzierzy przesadzic na temat zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem po dramacie

odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy a, takze rozmowy spiskowe )

2. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana a, takze calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow a, takze podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, odrzucic sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je

pragnienie wolnosci jest tu oceniane jak bardzo pozyteczne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal zmarnowany, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich odrzucic znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i postepu.

Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – odrzucic byly

wiec rozumiane a, takze doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub miejsca

pochowku. ―. Charakterystyczne, jest takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

cechujaca je wielkosc. Liryk uwaza, ze moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid odrzucic opisuje

rzetelnego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow minionych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi do grobu, po ktory odrzucic sklada cialka bohatera. To symbol przezycia idealow

Bema - wojny o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Zachodzi

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze on do odbiorcy

przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez odrzucic bedzie pokoleniem ludzi zacnych, prawych a, takze uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc jakos Murzyna―. W ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn poprzednio dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie a, takze budzic do walki narody. Ale nim wielka mysl Browna zostanie przez odmiennych

pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, tej wielkosci. Muza Chopina jest przedstawiona za

posrednictwem Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Podstawa sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona wraz z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt absolutny.

Idealu owego nie mozna dostac ale wolno don dazyc. Muzyka czyni z osob istoty idealne. Miara tej doskonalosci jest porownanie do hostii. W wierszu

zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi

zlo. Dochodzi do glosu hipoteza mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Fakt sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie odrzucic znajduja szczescia za egzystencji, a nawet po smierci odrzucic uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Pokrewne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta

goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. W kazdej sytuacji zyl po cieniu obszernych ludzi, odrzucic doceniony, samotny, a zmarl w

przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka zaplate musi uregulowac naleznosc kazda

indywidualnosc za wlasna odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez prawdziwe, kiedys istniejace,

niosa ewentualnym pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne,

moralne, estetyczne.

96. Omow na okreslonych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady kilku jednosci: epoka miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miesiac, miejsce: akcja

rozgrywa sie w wielu miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – kompozycja

otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje a, takze gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: duze monologi

po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: legendy

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego a, takze Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad dzieje Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci swietnie poswiecic calkowity narod, anizeli ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) gwoli zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego egzystencji. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa

relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta jest „anielska psyche narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc

sil politycznych o zakresie demokratycznym a, takze postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz odrzucic oddzielal cechujaca je od zony, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej warstwy wywodza sie bohaterowie a,

takze zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za posrednictwem tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec autor po wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie do panstwa a, takze

monarchy. Gwoli Sienkiewicza tej bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez

gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor akcentuje kilka glownych typow cechujaca je charakteru. Wlasnosci typowe znajduja sie najlepiej widoczne

w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu a, takze

grozy, czyli posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z

obcym najezdzca przez calkowity narod krajowy oraz swiadectwo grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami jak

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do oceny powstania listopadowego.

1. 2. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc a, takze szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna a, takze polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza,

brak odwagi, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens tego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne moce i

izolowali sie od mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac szeroko

okolicznosci kleski patrzyl z ogromnym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc oraz

brak religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w kategoriach

wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania,

zawiera mnostwo aluzji a, takze mozna baczyc go zbyt utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i przecietny Polak nie wystepuje prawa zachowac sie przy

Termopilami, gdzie Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Nieszczesliwie Polakom

owego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wyzebral udzialu po

powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w

stosunku do powstania a, takze poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk odrzucic odnotowano, autor pokazuje naszemu portalowi

tylko represje popowstancze ( wydarzenia wraz z 1823 rok, zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy

zostac poinformowanym z relacji naocznych swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wychodza takze rozne postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy takze odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o

cierpieniach, walce a, takze tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy a, takze kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wepchnac sie do nieba, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien a, takze goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw a, takze pieszczot odrzucic uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka a, takze patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia odrzucic postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie mozna uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, odrzucic kpic wraz

z nich a, takze samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II a, takze IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu jest postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, znajduja sie

przeznaczone nowego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na calym swiecie nie mogli byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

rozbieznosci majatkowych a, takze nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym

uczucia i odbierajacym ludziom ustawa do prywatnego szczescia oraz szydzi wraz z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Podlug nauki

moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za egzystencji zazna on szczescia

ziemskiego, bo tego typu fakt tez opoznia a, takze utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, wsparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie a, takze opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc ukazuje sie tez

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz egzystencji narodu badz klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona dzieki Moskwe).

Niedostatek jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - swiata bogow a, takze ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje

moce olimpijskie