GESTY W TEATRZE

ćwiczenia teatralne

2

Ćwiczenia teatralne

We wszystkich ruchach, trzeba przede wszystkim zdobyć dokładność,
potem ciągłość i w końcu lekkość.

Uwagi og†lne

1. Ogromnie lubimy zżymać się. Iluż jest takich, dla ktƒrych „grać” znaczy
nasępić się, ściągnąć brwi, ścisnąć pięści, wcisnąć szyję w barki. To ciągłe
uciekanie w siebie, zamiast wynikania z siebie! Tak, jak kwiat rośnie z
wewnątrz na zewnątrz, tak ciało wasze niech „w grze” rozkwita a nie kurczy
się od mrozu. Wyciągajcie się do ciepła, lećcie ku słońcu, witajcie światło,
otwierajcie ramiona, obejmujcie świat.

2. Pytanie: czy w teatrze ważniejsze jest uczucie, czy technika? Aby
odpowiedzieć na postawione pytanie należy odwołać się do innych
sztuk. Czy w śpiewie ważniejsza jest technika czy uczucie? Technika
jest pierwszą umiejętnością, ktƒrą musi mieć śpiewak, natomiast uczucie
może mieć, albo nie może. Uczucie zachwyca, natomiast za technikę
aktora szanujemy. Szacunek bez zachwytu jest czymś możliwym,
natomiast zachwyt bez szacunku jet nieprawdopodobieństwem. Dlatego
odpowiedź na głƒwne pytanie brzmi tak: brak uczucia w teatrze jest
najmniejszym grzechem, natomiast obecność uczucia największą z
zalet. Goethe powiedział: „Każdą sztukę winna poprzedzać odpowiednia
umiejętność mechaniczna”.

3. Człowiek ma trzy obszary, na ktƒrych może wyraziście przedstawiać
przeżywane treści: a) głos – język życia; b) słowa – język umysłu; ruchy
ciała – język uczucia. Poniżej przedstawione będą gesty wyraziście
przedstawiające uczucia.

Rozkaz wyjścia: „Precz!”.

Zwykle się myśli, że dość jest „wskazać na drzwi”. Zapomina się przy tym, że gest otrzymuje
swe znaczenie psychologiczne od punktu wyjścia, i dlatego wisząca ręka, podnosząca się od
biodra, aby pokazać na drzwi, nie może wyrażać rozkazu. Aby go wyrazić, ręka winna iść od
tego miejsca, gdzie tkwi ośrodek woli i uczucia, t. j. od piersi, i im bardziej stanowczo,
ostatecznie, tym większą część piersi winna ręka określić. „Gest wygnania” składa się z
trzech momentˆw.
1. Podnieście rękę naprzˆd na poziomie barku. Obrˆćcie kiść, wskazującym palcem
pokazując osobę wyganianą.
2. Zginajcie łokieć, nie zmieniając jego wysokości. Kiedy kiść znajdzie się na poziomie
drugiego barku, podnieście łokieć; kiść w tym momencie winna w stawie osłabnąć. – Opuście
teraz łokieć, prowadźcie go w tył i rozwijajcie; ten ruch poprowadzi kiść w poprzek całej

3

piersi z lewej strony na prawą. Rozwijajcie dalej. Położenia palca wskazującego nie
zmieniajcie.
3. Cała ręka jest teraz wyciągnięta na całą długość, na poziomie z barkiem, nieco w tył. Pˆki
łokieć opuszczał się, kiść z osłabionego powracała do położenia dawnego i kiedy cała ręka
jest wyciągnięta, kiść znajduje się z dłonią na zewnątrz z palcem wyciągniętym do gˆry;
wtedy, na końcu już zupełnie wyciągniętej ręki, kiść obraca się dłonią do dołu, wskazujący
poziomo ‘pokazuje drzwi”. (Nie patrzcie na drzwi, lecz nie spuszczajcie okaz z niego).

Ch†d

A. Ch€d zwykły.

Bardzo jest ważne nie pozostawianie tułowia na tylniej nodze. Zawsze tułˆw na przedniej
nodze silnej, a noga tylna na palcach z podniesioną piętą. Kiedy idziecie, wyobraźcie sobie,
że ziemia pod wami jest to kula, ktˆrą wy nogami obracacie.

B. Ch€d wyrażający nieufność (lepiej go unikać).

Tułˆw pozostaje na nodze tylnej; przednia wysuwa się naprzˆd z wyciągniętym kolanem i
uderza piętą. Chˆd ten czuć już w barkach i od niego aż drży podłoga.

C. Ch€d osoby skradającej się lub ukrywającej.

Noga wysuwa się naprzˆd, zgięta w kolanie i wyprostowuje się, kiedy staje na ziemi. Chˆd
miękki, tajemniczy, cichy.

D. Ch€d pijanego i ślepego.

Ciężar rozmieszczony jednakowo na obu nogach, - nogi wszerz.

E. Ch€d starca.

Starzec to osłabienie. Są dwa momenty stąpania starca: rozstawione nogi i krˆtkie kroki. Nie
„zajmować się” nogami – aby widz nie czuł, że o nich myślicie; im więcej oko będzie zajęte
przedmiotem, lub osobą, ktˆre was zajmują, tym naturalniejszy stanie się obcy dla was chˆd.

Ukłon

Nachylcie głowę, pˆki podnosicie rękę; nachylajcie tułˆw, pˆki prowadzicie rękę do piersi.
Wyprostujcie tułˆw, pˆki rozwijacie rękę, podnoście głowę, pˆki opuszczacie rękę.

Siadanie

1. Stańcie przed stołkiem; noga prawa silna; Zginajcie prawe kolano, ile możecie; Naginajcie
tułˆw naprzˆd. Zginajcie dalej kolano – siądźcie. Błędem jest, kiedy przy siadaniu zginamy
oba kolana od razu, opieramy się rękoma o kolana, i wtedy zanosimy na stołek tę część
naszego ciała, na ktˆrej siedzimy.

4

2. Nachylcie tułˆw naprzˆd (najlepiej nie nachylać tułowia), przenoście ciężar na prawą nogę;
kiedy tułˆw oddzieli się od stołka, przenoście ciężar na lewą i wstańcie.

Siedzenie

Jeżeli się nam kłaniają i możemy odpowiedzieć na ukłon, nie zmieniając pozycji – oto wtedy
siedzimy prawidłowo: higienicznie i ładnie.

Płacz i śmiech

Wrażenie śmiechu lub smutku zależy od tego, co jest głośniejsze – wydychanie czy
wdychanie powietrza. Śmiech jest to tylko rozdrobnione wydychanie, płacz – rozdrobnione
wdychanie.

Podstawowe gesty.

Nie wolno nadużywać gestu opisowego. Gest ma być dopełnieniem
słowa, wyrażać to, czego nie ma w słowie. Nie należy gestem
malować to o czym słowo opowiada (skrajnym błędem jest, gdy
aktor m€wiąc słowa: „na stole jest arbuz”, palcami określa w
powietrzu krąg w celu wyobrażenia arbuza).

Gesty z dołu do g†ry

(niebo) są podniosłe, umysłowe, moralne, wskazują dążenie do

ideału, do nieskończoności.

Gesty z g†ry na d†ł

(ziemia) sprowadzają się do rzeczy ziemskich, są bardzo zmysłowe,

materialne i stanowcze.

Gesty z lewej na prawą

, czyli z wewnątrz na zewnątrz przeczą, grożą, odpychają;

Z prawej na lewą

– przyciągają, boją się.

Gesty na prz†d

– wołają, wyrażają uczucie, rozważają;

Gesty w tył

– myślą, łączą, sprowadzają.

Gesty można wyrażać: całą ręką, kiścią (dłonią), lub palcem
wskazującym – w zależności od wagi przedmiotu, albo „wagi”
m€wiącego. W zależności od tego w kt€rym kierunku idzie ruch
odczytać można istotę intencji m€wiącego.

-

Pionowo

wyraża się twierdzenie.

-

Poziomo

– przeczenie.

-

Skośno w g†rę

– odrzuca to czym pogardzamy.

-

Skośno w d†ł

– odrzuca się to, co nas uciska, od czego chcielibyśmy się uwolnić.

-

P†łkoliście w d†ł

– pomyślność, szczęście, zaufanie.

-

P†łkoliście w g†rę

– tajemnica, milczenie, powaga, władanie

5

Wykonywanie wielkiego promienia.

W geście fizycznym kiść działa jako pierwsza, potem łokieć, w końcu bark. Wielki promień
nie powinien być wykonywany przy nieznacznym wysiłku fizycznym. (Jeśli ktoś prosi przez
stolik o podanie ołˆwka, a my to czynimy, przywołując do pomocy bark i zniewalając kiść do
zakreślenia wielkiego łuku, to jest to oznaka ironii – „proszę, czegˆż dla pana nie uczynię”).

Gest psychologiczny.

Gest otrzymuje znaczenie od ośrodka, kt€rego wychodzi. Jest
dziewięć takich ośrodk€w.

-

„Dziedzina brzucha”.

Ludzie, ktˆrych ruchy wychodzą od i wracają do tej dziedziny,

jakby sprowadzali wszelkie swe wrażenia do zadowolenia z dobrego trawienia. Typ
człowieka „ktˆremu się dobrze powodzi”.

-

„Dziedzina żołądka”

, bardziej duchowa. Stąd wychodzą ruchy życiowe, albo

instynktowne (miłość, odraza).

-

„Dziedzina piersiowa”

, najszlachetniejsza w tułowiu. Kiedy gest wychodzi od ośrodka

serca i opuszcza się, cała dusza jakby otwiera się. Kiedy gest powraca do tej dziedziny, wtedy
mˆwi o godności ludzkiej i honorze.

-

„Dziedzina ust”

jest zmysłowa. Zdradza ona zadowolenie, ktˆre by człowiek smakiem

odczuł od jakiegoś wrażenia.

-

„Dziedzina nosowa”

– nos, szczeki, oko. Punkt wyjścia dla ruchˆw najsubtelniejszych,

najczulszych. Najwyższe uczucia w dziedzinie duchowej znajdują odbicie w tek części
twarzy.

-

„Dziedzina czołowa”

to umysłowa dziedzina twarzy. Gest kieruje się do niej jakby

dlatego, aby skupić myśli, a odchodzi od niej, niejako, aby je rozprzestrzenić.

-

„Dziedzina karku”

to ośrodek siły życiowej i instynktu. Kiść podnosi się do niej w

zapale wielkiej namiętności. Kiedy człowiek poddaje się zwierzęcej swej istocie.

-

„Ciemię”

to duchowa część dziedziny umysłowej. Ośrodek uniesień moralnych,

zachwycenia i porywˆw.

-

„Skronie”

ponieważ są dwa dlatego ta dziedzina wyraża nieokreśloność. Kiść skierowana

do tego ośrodka, wskazuje na rozmyślanie, pozbawione szczerości, na zamiar złośliwy
(Judasz).

Przykłady na znaczenia gestu psychologicznego.
Wyrażanie stopni i charakteru skruchy człowieka pijanego, wyrażone przez punkty wyjścia
jego gestˆw.

Kiść tuż nad karkiem, na tyle głowy

: „Otˆż masz! Zdaje się, ze naprawdę

przeholowałem”.

6

Kiść na ciemieniu

: „Cˆż za wstyd!”

Kiść do czoła

: „Dawno już mˆwiłem sobie, że czas przestać!”

Kiść do nosa, do szczęki

: „Jak ja teraz pokażę się na oczy tym, ktˆrzy mnie w takim

stanie widzieli?”

Kiść do ust

: „A jednak dobrego, hultaje, dali wina”.

Kiść do piersi

: „Dawno już mi sumienie szeptało – przestań pić”.

Kiść na żołądku

: „I tak za każdym razem żałuje, tak żałuję…”

Kiść na brzuchu

: „Niech diabli! Co za świństwo! Podlec i basta!”.

Dziewięć ruch†w głowy.

Ruch głowy naprz†d i przy tym podbr†dek do g†ry

– pytanie, wołanie, żądanie.

Głowa naprz†d i podbr†dek na d†ł

– zwątpienie, pokora.

Kiwnięcie

– zgoda

Mocne kiwnięcie

– groźba człowieka silnego.

Ruch w tył

– zachwyt, egzaltacja.

Gwałtowny ruch w tył

– groźba człowieka słabego.

Kolisty ruch od barku do barku

– niecierpliwość, ubolewanie.

Zwykły ruch kolisty

– przeczenie „nie”. Jeżeli ten ruch kończy się w stronę rozmˆwcy

jest to zwykłe przeczenie. Jeżeli zaś w stronę przeciwną – przeczenie z niedowierzaniem.

Ruch kolisty z pochyleniem naprz†d

– egzaltacja.

Gest groźby

W og€le groźba cała leży w geście.

Przykro patrzeć, jak grubo, prostacko czasami groźba bywa przedstawiana, z jakim
nagromadzeniem ruchu i powiększeniem tonu. A jakże mało tu trzeba, o ile tylko to, co
czynimy, jest dokładne. Groźbę można pokazać głową. Jest to mało lecz może być silne.
Bardzo silna groźba jest wtedy, gdy głowa swˆj niewielki ruch – kiwnięcie prześle ręce, a
sama pozostanie nieruchoma, i wtedy nieruchomym pozostaje groźny wzrok, wpatrzony w
tego, komu grozimy.

Gest uczuć, namiętności.

W tych gestach bardzo ważną rolę odgrywa oddech. W uczuciu ręce nie powinny się inaczej
podnosić, jak porwane wdychaniem, ktˆre zawsze powinno poprzedzać ich podniesienie się.
Bez wdychania gesty są chłodne, banalne, warunkowe.

Przeciwnikiem wychowania teatralnego jest wspˆłczesna gimnastyka. Gimnastyka niszczy
zdolność wyrazistości. Zasada teatralna brzmi: Kiedy dwa narządy rˆwnoległe dążą w
jednym kierunku, nie mogą poruszać się jednocześnie, nie naruszając prawa przeciwwagi.
Dlatego ruchy przeciwległe wykonujcie jednocześnie w jednym kierunku, ale w porządku
następczym. Zachowanie następstwa w ruchach rˆwnoległych jest sprawą bardzo ważna dla
ruchˆw ciała.

7

Odczucia indywidualne

Czynność, ktˆrą się wykonuje w wyniku działań woli, jeśli się jej nada określone zabarwienie
(charakter) wywoła uczucie w aktorze i w widzu. Np. wykonywanie ruchˆw z zabarwieniem
ostrożności budzi uczucie lęku, początkowo delikatne, z czasem intensywne. Zabarwienie to
nie uczucie, ale ono pobudza uczucie. Zabarwienia, z ktˆrymi wykonuje się czynności mogą
być rˆżne: spokˆj, przekonanie, zdenerwowanie, smutek, cwaniactwo, delikatność,
zamyślenie, pośpiech.

Wola a gest.

Tak, jak zabarwienie jest Kuczem do uczuć, tak gest jest kluczem do woli. Gesty mˆwią o
pragnieniach aktora. Jeśli pragnienie (wola) jest silne, to i gest będzie silny i wyrazisty. Z
kolei słaby i nieokreślony gest jest znakiem słabej woli. Przy ćwiczeniu aktorskim trudno jest
wzbudzić w sobie pragnienie (wolę) zgodną z pragnieniami przedstawianej postaci, ale jeśli
wykonasz silny wyrazisty gest, to pojawi się w tobie pragnienie. Jest tak dlatego, ze woli nie
można pobudzić wprost rozkazem, ale poprzez wykonywanie gestˆw może się wola obudzić.
Po wykonaniu gestu twoja wola zareaguje na niego.

Gest chytrości.

Ręce zaciskają się w pięści (napięcie woli), ramiona uniesione, całe ciało lekko pochyla się ku
ziemi, kolana uginają się (tchˆrzostwo), nogi lekko zwrˆcone ku sobie (skrytość).

Gest przerażenia po stracie (Judasz)

Ręce szybko (siła) wyrzucane są do gˆry (zdumienie). Pięści zaciskają się (bˆl i siła) i ręce
krzyżują się nad głową. Po krˆtkiej chwili (szok) ręce wolno opuszczasz w dˆł trzymając je
blisko ciała (przygnębienie). Stopniowo rozwierasz pięści, ramiona opuszczają się, szyja się
wyciąga, nogi prostują się i ciasno przylegają do siebie (rozpacz).

8

9

10

11

12

13