kurs angielskiego a1 chomikuj

( kurs_angielskiego_a1_chomikuj.pdf )

http://www4.extrafiles.be/hdl/kurs_angielskiego_a1_chomikuj#

Podobne: kurs angielskiego pdf chomikuj, nauka angielskiego mp3 chomikuj, nauka angielskiego gry chomikuj,

test angielski a2 chomikuj, test angielski b1 chomikuj, test z angielskiego b2 chomikuj,

nauka angielskiego czasy chomikuj, j angielski kl 4 chomikuj, test angielski b2 chomikuj,

CURRICULUM VITAE

ZAMIAR:

•Praca na stanowisku latarnika w calej Aspinwall.

FAKTY:

•Imie: Henryk

•Nazwisko: Skawinski

•Data ur.: 28. 04. 1812r.

•Wiek: 70 latek

WYKSZTALCENIE:

•1819- 1829- Szkola Podstawowa nr. 1 wykladzinom. Boleslawa Chrobrego w Warszawie,

•1830- rozpoczalem studia, lecz w wyniku zamieszek w polsce musialem zrezygnowac

z dalszej edukacji.

PRAKTYKE ZAWODOWE:

•1832- 1833- poszukiwacz zlota,

•1838- 1847- poszukiwacz diamentow,

•1850- 1857- strzelec rzadowy przez hindusow Wschodnich,

•1858- 1861- gospodarstwo rolne,

•1866- 1870- kupiec zywnoscia,

•1870- 1873- kowal,

•1873- 1875- marynarz,

•1875- 1879- harpunnik na statku wielorybniczym,

•1879- 1882- wytworca cygar,

ODZNACZENIA I PRODUKCJE:

•1833- 1837- udzial w calej hiszpanskiej wojnie domowej, otrzymanie krzyza brawury

•1838- otrzymanie orderu Francuskiej Legii Honorowej,

•1848- 1849- udzial w calej kampanii narodowowyzwolenczej na Wegrzech przeciw Austrii,

otrzymanie krzyza odwagi,

•1861- 1865- udzial w wojnie pomiedzy Ameryka Polnocna natomiast Poludniowa, cenzurka

odwagi nadane przez prezydenta A. Lincolna,

MOCNE STRONY WWW:

- zdolnosc przystosowania sie do trudnych warunkow

a mianowicie cierpliwosc

a mianowicie rzetelnosc w calej wykonywaniu zajec

- dobry stan zdrowia

- mestwo

- sumiennosc

- punktualnosc

- psyche samotnika, co jest pomocne w zawodzie latarnikaPANSTWA BLISKIEGO WSCHODU

Bialystok, 2004

SPIS DZIEDZINY

1. CHARAKTERYSTYKA------------------------------------------------------------------------------4

1. 1BLISKI WSCHOD – INFORMACJE4

jednej. 2PANSTWA5

AFGANISTAN5

ARABIA SAUDYJSKA7

BAHRAJN8

IRAK10

IRAN13

IZRAEL16

AUTONOMIA PALESTYNSKA18

JORDANIA20

KUWEJT22

LIBAN23

ZJEDNOCZONE EMIRATY ARABSKIE25

1. 3POROWNANIE PANSTW27

dwie. ISLAM – PRAWDA O LUDZIACH Jak i rowniez BOGU30

dwie. 1 MUZULMANIZM – WIARA BLISKIEGO WSCHODU30

Bog31

Aniolowie32

Dzinny32

Religijne ksiegi32

Prorocy32

Dzien Sadu Ostatecznego33

Raj33

Pieklo33

dwie. 2 KORAN - ZDECYDOWANIE WYKLADNIA ISTNIENIA I DZIALANIA LUDZI. 33

Kobieta34

Zakazy Alimentacyjne34

Teoria Aerodynamiki35

Rozwod35

2. kilku DZIHAD36

dwie. 4 TERRORYSCI ISLAMSCY37

Palestynski Islamski Dzihad38

Organizacja Mudzahedinow Narodu Iranskiego38

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny38

Hezbollah39

Hamas39

Fatah – rada rewolucyjna39

Fatah Tanzim40

Al – Qaeda40

Saddam Husajn41

kilku. LUDNOSC BLISKIEGO WSCHODU42

kilku. 1 KULTURA NA PRZELOMIE DZIEJOW Jak i rowniez OBECNIE42

Tworczosc literacka Arabska42

WYCHOWANIE I OSWIATA W GLOBIE ARABSKIM43

Sztuka45

Muzyka45

Kaligrafia46

Alfabet47

kilku. 2 LOS CODZIENNE Jak i rowniez ZWYCZAJE50

Obyczaje50

Miasto51

Wies52

Dom52

Kuchnia53

3. kilku WOJNA W IRAKU Jak i rowniez AFGANISTANIE54

Walka w Iraku54

Polska Pas Stabilizacyjna po Iraku57

Walka w Afganistanie58

3. 4 KONFLIKT BLISKOWSCHODNI – IZRAEL I PALESTYNA59

4. BIBLIOGRAFIA60

Strony WWW60

Ksiazki60

Programy60

1. Charakterystyka

1. 1Bliski Wschod – informacje

INTYMNY WSCHOD, (Srodkowy Wschod, ang. The Middle East, fr. Moyen-Orient) a mianowicie jest to tytul stosowana az do obszaru polozonego na

styku Europy, Azji i Afryki. Obejmuje dzis Azje Poludniowo-Zachodnia i poludniowo-wschodni skrawek Polwyspu Balkanskiego na starym kontynencie. W

obszarze tym znajduja sie nastepujace ciebie: Afganistan, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Irak, Iran, Izrael, Jordania, Kuwejt, Liban, Zjednoczone Emiraty

Arabskie.

Region ten wykazuje wiele wspolnych cech kulturowych, etnicznych, religijnych, a takze przyrodniczych. Najbardziej rozpowszechnionym jezykiem pod

obszarze bliskowschodnim jest jezyk arabski, wiekszy obszar maja co wiecej jezyki: perski, kurdyjski, hebrajski, niewielki — berberski, baluczi (Iran).

Pochodzace z trzech ogromnych religii monoteistycznych powstalych pod Bliskim Wschodzie dominujacym wyznaniem jest islam. Podobienstwo ubioru,

budownictwa a, takze sposobu odzywiania sie wspollokatorow krajow bliskowschodnich wynika cos wiecej niz z kulturze kulturowych, jednak

przystosowania sie do istnienia w warunkach goracego a, takze suchego jak rowniez skrajnie suchego klimatu. Najbardziej liczna powierzchnie owego

regionu zaprzataja pustynie, min. wielkie pustynie piaszczyste Ar-Rub al-Chali, Wielki i Maly Nefud, Rozlegla Pustynia Slona w Iranie. Deficyt h2o

zmuszal wspollokatorow tego regionu do roznych sposobow do niej pozyskiwania a, takze bardzo rozwaznego wykorzystania. Od momentu czasow

starozytnych tworzono programy irygacyjne gwarantujace uprawe flor roslinnych w warunkach klimatu suchego; w Mezopotamii, w dolinach Tygrysu a,

takze Eufratu budowali je Sumerowie, Babilonczycy, Asyryjczycy.

Bliski Wschod polozony wydaje sie na pograniczu Europy, Azji i Afryki, byl od wiekow waznym szlakiem komunikacyjnym w kontaktach handlowych

Europejczykow z panstwami azjatyckimi a, takze afrykanskimi. Tej znaczenie polityczne i ekonomiczne wzroslo poprzez wybudowaniu (1869) Kanalu

Sueskiego, ktory skrocil blisko na temat polowe sciezke z Europy do Azji Poludniowej a, takze Azji Zachodniej. Odkrycie poprzez II wojnie swiatowej po

krajach morzem Zatoka Perska, zwlaszcza po Arabii Saudyjskiej, Iranie, Iraku, Kuwejcie a, takze Zjednoczonych Emiratach Arabskich, najbogatszych na

Ziemi regionow roponosnych, skupiajacych ponad 60% swiatowych rezerw ropy naftowej i niewiele mniej gazu ziemnego uczynilo z Bliskiego Wschodu

obszar o glownym znaczeniu strategicznym dla wytworczosci swiatowej, przewaznie dla panstwa rozwinietych gospodarczo.

W wiekszosci panstwa, zwlaszcza polozonych nad Zatoka Perska, po drugiej polowie XX po. nastapily duze przeobrazenia ekonomiczne i cywilizacyjne;

dochody uzyskiwane w tych panstwach pochodzace z eksportu ropy naftowej umozliwily rozbudowe przemyslu naftowego a, takze odsalania h2o

morskiej, konstrukcje szos, rurociagow, nowych miast i portow, takze stworzenie infrastruktury spolecznej (oswiata, sluzba zdrowia). Miara tych

przeobrazen jest metrow. in. przemiana struktury osadniczej; 1950 w porzadku. 80% ludnosci na tych obszarach stanowila ludnosc wiejska, glownie

koczownicy wedrujacy wraz z stadami zwierzakow, pol stulecia pozniej ponad 80% ludnosci mieszka po miastach na temat nowoczesnej zabudowie, a

tradycje koczownictwa znikaja. Najbardziej uprzemyslowionym panstwem po regionie wydaje sie Izrael, zaliczany do ekipy najlepiej rozwinietych krajow

otoczenia.

Zostaly przesloniete tu 1 z glownych na swiecie miast i osad rolniczych, jakim sposobem np. Jerycho, rozwijaly sie na terenie bogatej krainy zwanej

„zyznym polksiezycem―. To region bardzo niespokojny, pospolite konflikty na tle religijnym (np. rewolucja islamska w Iranie, wojna domowa w

Libanie) lub ekonomicznym (np. walka w Zatoce Perskiej). Sporo ofiar pochlonely rowniez wojny i zbrojne incydenty miedzy Izraelem a, takze jego

arabskimi sasiadami.

Wieksza czesc terenow to gorace, suche, skaliste pustynie, gdzie osobistosci sa nieliczni i rozsiani daleko od siebie. Sa tez duze gory, jakim sposobem

Asir po Arabii Saudyjskiej i Jemenie w poblizu Morza Czerwonego, a, takze plaskowyze Iranu, gdzie lata moga byc przejmujaco zimne. Zatrzesienie

Martwe pod granicy Ziemi swietej i Jordanii jest jednym pochodzace z najnizszych punktow na Ziemi 396m p. p. m. To najbardziej zasolone jezioro na

ziemi. Wysokie zasolenie powoduje, ze nie ma w owa strone zywych organizmow i dlatego nazywane wydaje sie Morzem Martwym. Zasolona woda jest

faktycznie gesta, ze prawie niewykonalne jest utoniecie. Najdluzsza rzeczka jest Eufrat – 2815 km. Tam, gdzie gleba moze byc nawodniona, rosna

daktyle, owoce, bawelna, soczewica a, takze zboza. Kraje Arabskie procz Izraelem zdominowane sa przez tradycje islamska; rzady sprawuja krolowie,

emirowie, sultani, szejkowie, ktorzy posiadaja wladze absolutna. Arabski wydaje sie uzywany we wszystkich krajach islamskich, procz Iranem, w ktorym

miejscu mowi sie jezykiem farsi (perskim). W Izraelu Zydzi mowia poprzez hebrajsku. Religia islamska jest panujaca religia po krajach arabskich. Liban

dzierzy wielu chrzescijan; w Izraelu przewaza Mozaizm. Sport wydaje sie malo chodliwy, ale raz za razem wieksza moda zdobywa pilka nozna, jak

rowniez sport motorowy (w Bahrajnie wybudowano trajektoria wyscigowy F1).

SPIS DZIEDZINY

1. 2Panstwa

Afganistan

AFGANISTAN to srodladowe panstwo polozone w Azji. Graniczy pochodzace z Pakistanem, Iranem, Turkmenistanem, Uzbekistanem i Tadzykistanem,

oraz Chinami. Afganistan wydaje sie krajem wyzynno-gorskim Polnocno a mianowicie wschodnia a, takze srodkowa odsetek kraju zajmuje rozciagajacy

sie rownoleznikowo struktura gorski Hinkuszu, gdzie lezy najwyzszy szczyt kraju a mianowicie Noszak (7485 m n. p. metrow. ). Centralna czesc

Afganistanu zajmuje wyzyna Hazaradzat, dochodzaca niekiedy az do 4000 metrow n. p. m. W poludniu od niej rozposcieraja sie wyzynne obreby zajete

przez pustynie (Margo, Registan).

Afganistan cechuje atmosfera podzwrotnikowy kontynentalny suchy, przechodzacy w polnocnej czesci panstwa w wybitnie suchy. Srednie temperatury

najcieplejszego miesiaca po roku (lipiec) sa rozmaite i siegaja od ponad 32C we wschodzie a, takze poludniowo a mianowicie wschodniej partii kraju az

do 5C po Hindukuszu Wschodnim. Opady istnieja niewielkie (od 100 az do 400 mm rocznie) a, takze przypadaja przewaznie na wiosne i zime.

Najsuchszymi rejonami kraju istnieja obszary pustyn w poludniowym Afganistanie (roczny opad 50 mm), a najzasobniejszymi po opady a mianowicie

wschodnie stoki pasm gorskich polozonych pod granicy pochodzace z Pakistanem (maksymalnie do 1000 mm). Od momentu poczatku czerwca do

wrzesnia nad zachodnim i poludniowym Afganistanem wieje goracy, suchy wiatr pochodzace z kierunku polnocnym zwany "wiatrem 120 dni".

Siec rzeczna Afganistanu tworza przede wszystkim gorskie rzeki na temat zmiennych wodostanach. Wiekszosc pochodzace z nich przyjmuje swoj start

na wyzynie Hazaradzat a, takze znika po bezodplywowych jeziorach lub po piaskach pustyni. Najwieksza rzeczka kraju wydaje sie wyplywajaca wraz z

stokow Wschodniego Hindukuszu Amu-daria. Pozostale wieksze rzeki to: Helmand (1150 km), Harirud (800 km) oraz Kabul, ktory odprowadza swoje h2o

do Indusu. Jezior wydaje sie niewiele. Najogromniejsze to: Saberi i PuzakwSistanie, Nawur pod wyzynie Hazaradzat oraz Ab-i Istoda po Ghazni. W

rzekach Helmand i Argandab zlokalizowane zostaly zbiorniki retencyjne.

Pokrywe glebowa tworza gl. rozciagajace sie w zach. i pn. czesci panstwa szaroziemy jak rowniez gleby gorskie. W dolinach rzecznych wychodza gleby

aluwialne (fluwiosole), a na obszarach pustynnych po pd. partii kraju gleby slone.

W szacie roslinnej dominuja zbiorowiska stepowe a, takze formacje roslinne pustyn a, takze polpustyn. Tereny gorskie po wyzszych partiach sa w

przewazajacej liczbie pozbawione flory. Lasy stanowia ok. 3% pow. panstwa i wychodza we Wschodnim Hindukuszu jak rowniez w Firoz Koh. Posrod

ssakow zaznacza sie obszerny udzial kopytnych: jelenie kobi, jelenie daszti, antylopy, kozly skalne, muflony, dzikie osly, oraz drapieznikow: rysie a, takze

niedzwiedzie (Hindukusz Wschodni), tygrysy bengalskie (dolina rzeki Kabul, dolina Amu-darii), lamparty, gepardy, szakale, hieny i karakale. Ptaki

reprezentowane sa metrow. in. przez orla przedniego, sokola, sepa plowego jak rowniez kraski a, takze bazanty. Bytuja tu rowniez jadowite stawonogi:

skorpion jak rowniez tarantula. Tereny chronione zaprzataja tylko 0, 3% terenie kraju.

Afganistan jest panstwem wielonarodowosciowym. Najliczniejsza grupe stanowia rdzenni mieszkancy tego arealu: Pasztunowie a, takze Tadzycy (63%

ogolu ludnosci). Pasztunowie zamieszkuja przede wszystkim poludniowa czesc panstwa, a Tadzycy polnocna prowincje (Badachszan, Parwan,

Kattangan, Herat). Pozostale ekipy narodowosciowe to: Hazarowie (15%), Uzbecy (5%), Ajmakowie (3%), Turkmeni (2%) oraz Kazyl Baszowie,

Beludzowie, Nuristanczycy, Brahui i in. (lacznie 12%). Zroznicowana konstrukcja etniczna odzwierciedla sie po mnogosci jezykow, ktorymi posluguja sie

mieszkancy kraju. Wkraczaja one po sklad 3 rodzin jezykowych: iranskiej (jezyki: paszto, dari, beludzi, nuristanski), tureckiej (uzbecki i turkmenski) i

hinduskiej (paszaj). Stan jezykow urzedowych maja paszto i dari.

Oficjalna wiara Afganistanu wydaje sie islam, ktory to wyznaje 99% ogolu ludnosci (wyznanie sunnickie 84%, szyickie 14%). Wedlug szacunkow

pochodzace z 1998 Afganistan liczy w porzadku. 24, 12 min wspollokatorow. Blisko 80% ludnosci zamieszkuje obszary wiejskie i trudni sie przewaznie

uprawa gleby i hodowla. Duzy odsetek Afganczykow (ok. 15%) prowadzi wedrowny lub polkoczowniczy tryb istnienia. Najwiekszymi pod wzgledem liczby

ludnosci miastami panstwa sa: stoleczny Kabul (1400 tys. ), Kandahar (238 tys. ), Herat (187 tys. ), Mazar-i Szarif (128 tys. ), Dzalalabad (59 tys. ).

Ludzie Afganistanu odznacza sie duzym przyrostem przyrodzonym (2, 5%), co tuz przy niskiej przecietnej dl. trwania zycia (47 lat na rzecz mezczyzn, 46

lat na rzecz kobiet) sprawia, ze po strukturze wiekowej duzy udzial maja ludzie ponizej 15 roku istnienia (ok. 43%). Tylko w porzadku. 12%

wspollokatorow ma dopuszczenie do ujec nieskazonej h2o. Wskaznik analfabetyzmu wsrod ludnosci powyzej 15 roku istnienia jest bardzo wysoki a,

takze wynosi 69%. Glownymi osrodkami uniwersyteckimi panstwa sa: Kabul i Mazar-i Szarif.

System gospodarczy Afganistanu polega na rolnictwie. Prawie 58% terytorium panstwa zajmuja uzytki rolne (grunty orne 12%, a laki i pastwiska 46%).

Slabe warunki glebowe i nieduze opady sprawiaja, ze wieksza czesc rubryk musi stanowic sztucznie nawadniana. Najbardziej sprzyjajace warunki az do

rozwoju rolnictwa panuja po dolinach rzek Harirud (spichlerz Afganistanu), Kabul, Helmand, Arganbad oraz po polnocnym Afganistanie. Uprawia sie

przede wszystkim zboza (pszenica, ryz, kukurydza, jeczmien), wsrod jakich najwiekszy areal upraw przypada na pszenice (ok. 20% gruntow ornych).

Wazna funkcje odgrywaja takze uprawy bawelny w polnocnej czesci panstwa, cytrusow, winorosli i trzciny cukrowej (glownie okolice Dzalalabadu w

dolinie Kabulu). Afganistan jest ogolnoswiatowym potentatem po produkcji opium i jednym z wiekszych dostawcow haszyszu. System gospodarczy

zwierzeca niesie hodowle baranow (14, dwie mln. szt. ), oslow i mulow (2, 5 mln. szt. ), koz oraz bydla. W polnocnej czesci panstwa, na stokach gorskich,

prowadzi sie polkoczowniczy chow baranow karakulowych (4, 5 mln. szt. ) w celu zdobycia cennych skor.

Sektor magazynowo-przemyslowy jest zle rozwiniety (ok. 28, 5% PKB). Na terytorium kraju wychodza zloza wegla kamiennego, gazu ziemnego, rud

zelaza, rud metali niezelaznych, kamieni polszlachetnych, jednakze eksploatowane sa one tylko po niewielkim zakresie. Zaklady produkcyjne

zlokalizowane istnieja w kilku osrodkach magazynowych (Kabul, Kunduz, Bagrami, Mazar-i Szarif, Kandahar, Pul-i Chumri) i wytwarzaja glownie

przedmioty spozywcze, tekstylne i skorzane. Sektor energetyczny wytwarza 660 mln. kWh, z czegoz ok. 64, 8% sily pochodzi pochodzace z elektrowni

hydrologicznych. Znaczna funkcje odgrywa rzemioslo (m. in. dywany pochodzace z owczej welny, skory karakulowe).

Siec drogowa Afganistanu wydaje sie slabo rozwinieta i sklada sie pod nia 21 tys. kilometrow drog, pochodzace z czego wylacznie 2793 kilometrow ma

nawierzchnie bitumiczna. W Afganistanie nie ma linii kolejowych, a transport rzeczny pelni niewielka funkcje (dl. zeglownych drog hydrologicznych - 1200

km). Komunikacje lotnicza obsluguje 8 portow lotniczych zlokalizowanych w niepotrzebnych miastach panstwa, w tym 2 lotniska miedzynarodowe: w

Kabulu i Kandaharze.

Sposrod mnostwo zabytkow kultury na obserwacje zasluguja glownie: pozostalosci poprzez okresie panowania Grekow (ruiny miast po Balch pierscien

Mazar-i Szarif oraz w poblizu Kandaharu), zabytki indyjskie (Bajman - gl. centrum buddyzmu w V i VI w., Dzalalabad - miasto przy granicy z Pakistanem,

wspolczesne srodek buddyzmu) a, takze z czasu panstwa Ghanzawidow (ruiny dworow i zabudowan obronnych po Ghazni pod wsch. kraju) oraz

konstrukcje z czasow pierwszego ciebie (m. in. ruiny meczetu w Balch z VIII w., minaretu w Munari Jam pochodzace z XII po. ). Az do najcenniejszych

przynalezy Blekitny Swiatynia muzulmanska w Mazar-i Szarif (XV w. ) z mauzoleum czwartego kalifa islamu a mianowicie Chazrati Ali, bedacy zamiarem

pielgrzymek muzulmanow.

W XII 1979 nadeszla radziecka interwencja wojskowa po Afganistanie, ktora zapoczatkowala dlugometrazowa wojne domowa. Pomocy partyzantom

udzielaly: Stany Zjednoczone, ciebie Europy Zachodniej oraz panstwa arabskie, szczegolnie Arabia Saudyjska. Po 1985 nastapilo stopniowe

ograniczanie radzieckiej interwencji wojskowej, a po 1988 podpisano porozumienie na temat wycofaniu az do 1989 kazdego z wojsk radzieckich z

Afganistanu. W III 1996 Rabbani i Hekmatjar podpisali ksztalt wojskowy zwrocony przeciwko talibom. W nastepstwie serii militarnych ofensyw, talibowie

zajeli we IX 1996 Kabul a, takze utworzyli Rade Najwyzsza naprzod z Mul-lahem Mohammadem Rabbanim. Parlament przestal funkcjonowac, prezydent

i premier zostali przymuszeni do ucieczki na polnoc kraju. Podczas 1997 talibowie opanowali 70% powierzchni panstwa, wprowadzajac pod zajetym

obszarze zasady ciebie wyznaniowego, opartego na regulach prawa muzulmanskiego, szari’atu. Nazwe kraju zmieniono na Muzulmanski Emirat

Afganistanu. 11 wrzesnia 2001 talibowie pod kierownictwem Bin Ladena zorganizowali zamach na NA JUKATAN gdzie zginelo 5000 jednostek. Swiat byl

wstrzasniety tymi wydarzeniami. Amerykanie w odwecie najechali pod Afganistan. Talibowie nie mieli szans. W 2003 Afganistan odzyskal niepodleglosc.

Do obecnie nie ujeto Bin Ladena. Amerykanie utworzyli rzad. Dzis Afganistan wydaje sie niepodlegla republika.

SPIS DZIEDZINY

Arabia Saudyjska

ARABIA SAUDYJSKA lezy po Azji Poludniowo-Zachodniej, na Polwyspie Arabskim. Zahacza z Jordania, Irakiem, Kuwejtem, Katarem, Zjednoczonymi

Emiratami Arabskimi, Omanem, Jemenem. Od wschodu Arabie Saudyjska oblewaja h2o Zatoki Perskiej (610 km), a od zachodu Morza Czerwonego

(1800 km).

Arabia Saudyjska zajmuje ok. 80% pow. Polwyspu Arabskiego. Najlepsza gora to Sauda 3132 m n. p. metrow. Wnetrze polwyspu stanowi plaskowyz

zwany Nadzd. Od polnocy, wschodu a, takze poludnia otoczony jest przez pustynie: Wielki i Maly Nefud, Dahna oraz najbardziej liczna z tych propozycji

Ar-Rub al-Chali. Nad Zatoka Perska uelastycznia sie nadbrzezna nizina Al-Ahsa, z bogatymi zlozami ropy naftowej.

W wiekszosci terenie kraju panuje klimat zwrotnikowy suchy, a we wnetrzu a mianowicie wybitnie suchy. Roczne sumy opadow wahaja sie w granicach

20-70 mm, natomiast deszcze posiadaja charakter epizodyczny, a pod niektorych obszarach (np. pod Ar-Rub al-Chali) nie pojawiaja sie w ogole.

Goraczka najcieplejszego miesiaca dochodza az do 30-35C, a najchlodniejszego a mianowicie do 15-25C. Wiosna a, takze latem wieje goracy a, takze

bardzo suchy wiatr chammam, ktory sprawia burze piaskowe i pylowe. Specyficznymi warunkami klimatycznymi odznaczaja sie niziny nadmorskie, w

ktorym miejscu stale panuje wysoka goraczka, duza wilgoc wzgledna powietrza (dochodzaca az do 85% morzem Morzem Czerwonym) oraz niewielkie

opady, odrzucic przekraczajace stu mm.

W Arabii Saudyjskiej nie ma stabilnych rzek, mnostwo jest z kolei suchych dolin (wadi, zwanymi tez uedami), wykorzystywanych przez wode w toku

epizodycznie pojawiajacych sie deszczy. Wowczas transformuja sie one w rwace rzeki. Najbardziej liczna z tych propozycji jest Wadi ar-Rima, na temat

dlugosci w porzadku. 900 kilometrow. Budowa geologiczna calego polwyspu sprzyja powstawaniu podziemnych zbiornikow wod, ktore warunkuja progres

oaz.

Plus minus 98% pow. kraju zajmuje uboga roslinnosc polpustynna a, takze pustynna. W obszarach na temat wyzszych opadach oraz po dnach wadi

spotyka sie krzewiaste zarosla a, takze ostre trawy (tamaryszek, traganek, saksaul, akacja). Siedliskami ekspansywnej roslinnosci istnieja jedynie oazy,

wystepujace niedaleko zrodel a, takze studni. Panstwo zamieszkuja rozne gatunki kopytnych (gazele, antylopy) i gryzoni (np. susel, skoczek).

Pochodzace z gadow widuje sie najczesciej jaszczurki (np. waran szary, gekony). Wzdluz obu wybrzezy ciagna sie rafy koralowe, ktore sa schronieniem

wielu klas ryb, natomiast rafa po Zatoce Perskiej, ze wzgledu na zauwazalne zanieczyszczenie odpadami ropy naftowej, jest w duzej mierze

zdegradowana. Obronie scislej ulega 3% powierzchni kraju. Wylacznym parkiem narodowym jest Asir 450 tys. ha.

Zdecydowana wiekszosc ludnosci kraju stanowia Arabowie (ok. 90%), pochodzace z czego 73% to Saudyjczycy, a pozostali to Jemenczycy oraz inni

ludzie imigranci zarobkowi. Religia panstwowa jest islam, a posrod jego wyznawcow dominuja sunnici. Jezykiem urzedowym jest jezyk arabski. Gestosc

zaludnienia 9 osob/km2 nalezy do najnizszych na kontynencie, przy czym zbiorowosc ludzka osiadla skupia sie po oazach jak rowniez miastach

polozonych wzdluz wybrzezy. Do najwiekszych miast zaliczane sa: Ar-Rijad (1800 tys. mieszk. ), Dzudda (1500 tys. mieszk. ), Mekka (630 tys. ), At-Taif

(410 tys. ) oraz Medyna (400 tys. ). Znaczna czesc spoleczenstwa to koczownicy. Wzrost naturalny wydaje sie wysoki a, takze wynosi kilku, 3%. W 100

dziewczyn przypada az 124 facetow. Srednia dlugosc zycia wynosi 70 czasow. Blisko polowa mieszkancow odrzucic ukonczyla 15 lat, a odsetek

analfabetow wsrod internautow powyzej 15 roku istnienia wynosi 37%.

Dzieki eksploatacji i eksportowi ropy naftowej Arabia Saudyjska nalezy do panstwa zamoznych. Rolnictwo, ktore zatrudnia 5% ludnosci, dostarcza w

porzadku. 6% wartosci PKB. Wieksza czesc gruntow ornych, ktore zaprzataja 2% powierzchni, znajduje sie w poludniowo - zachodniej czesci panstwa

(Al-Hidzaz, Asir). Poza tym uprawy skupiaja sie w oazach oraz pod sztucznie nawadnianych obszarach polpustynnych i pustynnych. Uprawia sie zboza,

przewaznie pszenice, jeczmien, kukurydze, warzywa (glownie pomidory, ziemniaki, melony), palme daktylowa, drzewa cytrusowe oraz winorosl. Ponad

polowa powierzchni panstwa zajmuja pastwiska, a po hodowli zwierzakow dominuje chow owiec, koz, wielbladow, jak rowniez drobiu. Rocznie z lowisk

przybrzeznych pozyskuje sie blisko 50 tys. t ryb.

Podstawa wytworczosci jest wykorzystanie i przetworstwo ropy naftowej, ktorej zasoby szacuje sie na 261, 5 mld barylek, , ktorzy stanowi 1/4 rezerw

swieckich. W sumie rope naftowa a, takze gaz ziemny wydobywa sie z 77 pol, rozlozonych pomiedzy Ar-Rijadem a wybrzezem Zatoki Perskiej oraz pod

jej szelfie (w ow najwieksze pole naftowe na ziemi - Al-Ghawar). Poza tym w polsce wydobywa sie gaz ziemny oraz tynk i niewielkie ilosci zlota.

Elektrownie przyznaja rocznie 95 mld kWh energii elektrycznej, pochodzace z czego wielu pochodzi pochodzace z elektrowni cieplnych, opalanych ropa

naftowa a, takze gazem ziemnym. Na bazie importowanych surowcow rozwinely sie takze inne galezie przemyslu: chemiczny (farmaceutyczny,

wytworczosc nawozow sztucznych), elektromaszynowy, meblarski. Najwiekszym osrodkiem przemyslowym wydaje sie Ar-Rijad. Inne zlokalizowane

istnieja na wybrzezu Zatoki Perskiej (Ad-Damman, Ras Tannura, Burkan) oraz Morza Czerwonego (Dzudda, Medyna, Janbu al-Bahr). Raz za razem

wiekszego sensu w gospodarce krajowej nabieraja uslugi (41% PKB), a Arabia Saudyjska staje sie jednym z podstawowych centrow instytucji bankowych

w obszarze.

Na internet transportowa sklada sie 162 tys. kilometrow drog, pochodzace z czego 70 tys. dzierzy utwardzona nawierzchnie, oraz 1390 km kreski

kolejowej. Bardzo dobrze rozwinieta wydaje sie komunikacja lotnicza, a w okolicy kraju postepuje 70 lotnisk i ladowisk o utwardzonej nawierzchni.

Internacjonalne porty aeronautyczne znajduja sie po Ar-Rijadzie (King Khalit), Dzuddzie (King Abdulaziz) oraz Dhahran. Do podstawowych portow

morskich naleza Ras Tannura morzem Zatoka Perska oraz Dzudda i Janbu al-Bahr morzem Morzem Czerwonym. Laczna dlugosc rurociagow wynosi

8750 kilometrow, z czegoz 6400 kilometrow przypada pod transport precyzyjnej ropy naftowej, 150 kilometrow na transport jej przetworow, a 2200 km to

gazociagi. Arabia Saudyjska wydaje sie krajem nielatwo dostepnym na rzecz turystow (nie wydaje sie wiz w zamiarach turystycznych). Obcokrajowcy

moga odwiedzac ten kraj podrozujac po celach sluzbowych (na zaproszenie strony saudyjskiej) lub odbywajac pielgrzymke az do swietych miast islamu:

Mekki i Medyny (jedynie wyznawcy islamu). Dla pielgrzymow drukowane sa specjalistyczne wizy hadzdz i umrah (przyjazdy patnikow w okresie hadzdz

sa ekskluzywne - pod 1000 muzulmanow w danym panstwa przypada jedna wiza), ktore zezwalaja pod tygodniowy pobyt w obszarze trzech miast:

Dzuddy, Mekki i Medyny.

Mekka, polozone w zach. czesci panstwa miasto, jest jednym z dwoch najswietszych miejsc islamu (miejsce narodzin proroka Mahometa) i ustala glowny

zamiar haddzu (pielgrzymki) - jednego z kanonow islamu. Pielgrzymka obejmuje tak zwanym. Al-Haram, innymi slowy Mine, rownine Arafat, kosztowny

procesyjne: pochodzace z Miny az do Mekki jak rowniez miedzy wzgorzami As-Safa a, takze Al-Marwa, miejsca modlitw a, takze noclegow pielgrzymow

Al-Muzdalifa, Wielki Meczet pochodzace z Al-Kaba (monumentalny relikwiarz zestawiony na dziedzincu meczetu, po narozniku jakiego znajduje sie

Hadzar al-Asad a mianowicie Czarny Kamyczek bedacy najbardziej liczna swietoscia islamu). Medyna to miasto pod polnocy od Mekki, nastepujace ze

swietych miejsc islamu. Cel pielgrzymek stanowia: swiatynia muzulmanska z grobowcami Mahometa a, takze jego corki Fatimy jak rowniez Wielki

Swiatynia muzulmanska. Atrakcyjne turystycznie, aczkolwiek nieosiagalne dla wczasowiczow zagranicznych, istnieja takze: metropolia kraju Ar-Rijad.

Arabia Saudyjska jest dziedziczna monarchia konstytucyjna (ustawa zblizona do konstytucji, oparta pod szari'acie, jest zadekretowana przez krola po

1992). W jej czele stoi krol (od 1992 Fahd Ibn Abd al-Aziz), do ktorego powinno sie najwyzsza wladza ustawodawcza, wykonawcza i sadownicza; jest

mezczyzna tez przywodca religijnym. Organ doradczy to 60-osobowa Rada Konsultacyjna, tak zwanym. Szura. Organ wladzy wykonawczej stanowi rzad,

ktoremu przewodzi krol. Aktywnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS DZIEDZINY

Bahrajn

BAHRAJN to panstwo wyspiarskie polozone w Azji Poludniowo-Zachodniej, po srodkowej partii Zatoki Perskiej, 24 kilometrow od skrajnych miejsc Arabii

Saudyjskiej. Obejmuje grupe 33 wysepek o lacznej pow. 700 km2, posrod ktorych wyodrebnia sie wysepka Al-Bahrajn (572 km2), stanowiaca 81%

terenie kraju. Pozostale wieksze wyspy to: Al-Muharrak, Sitra, Umm an-Nasan. Calkowita dlugosc kreski brzegowej wynosi 161 kilometrow.

Otoczone rafami koralowymi wyspy sa wystajacymi ponad pulap morza wierzcholkami podmorskich grzbietow. Ich obszar jest zazwyczaj plaska, pokryta

roznej grubosci pokrywami lotnych piaskow. Tylko w srodek wyspy Al-Bahrajn znajduja sie wzniesienia siegajace do 100 m n. p. metrow. (najwyzszy

szczyt Ad-Dukhan, okreslany mianem potocznie Gora Smoka, wznosi sie pod 134 metrow n. p. m. ). Bahrajn lezy w zonie klimatu zwrotnikowego

pustynnego, calkowicie suchego. Uosabiaja go duze srednie temperatury roczne (25C) oraz bardzo male opady.

Na wyspach nie ma stalej sieci rzecznej. W porze zimowej podczas opadow pojawiaja sie efemeryczne rzeki wykorzystujace plytkie, suche doliny (uedy).

Niewielki skrawek kraju zaprzataja zasolone obreby bagienne. Bahrajn dysponuje znacznymi zasobami slodkiej wody zgromadzonej w podziemnym

zbiorniku artezyjskim. Pochodzaca wraz z zrodel artezyjskich woda uzyta jest przewaznie do picia oraz az do nawadniania regionow rolniczych. Jednakze

ponad 60% zapotrzebowania pod slodka wode pokrywane wydaje sie poprzez odsalanie wody morskiej.

Niekorzystne wytyczne klimatyczne a, takze glebowe sprawiaja, ze roslina tego arealu jest niewiele roznorodna. Pustynna czesc porasta roslinnosc

sucholubna i halofity. W rejonach bogatych po zrodla artezyjskie rosna palmy daktylowe, figowce, migdalowce jak rowniez cytrusy. Faune reprezentuja

nieliczne gatunki ssakow oraz gadow, a takze ptactwo gniezdzace sie glownie pod niezamieszkanych wysepkach koralowych. W otaczajacych Bahrajn

wodach posrod raf koralowych zyje ponad 200 klas ryb a, takze skorupiakow. Istnieja one zagrozone wymarciem na skutek duzego zakazenia wod Zatoki

Perskiej odpadami ropopochodnymi.

Wysepki zamieszkuje 616 tys. internautow (1998), przewaznie Arabowie, jacy stanowia 75% ogolu wspollokatorow kraju (Arabowie bahrajnscy 64%,

ludnosc arabska naplywowa 11%). Pozostale ekipy to: Hindusi (16%), Pakistanczycy (5%) jak rowniez Europejczycy a, takze inni (4%). Pod wzgledem

wyznaniowym dominuja muzulmanie (85%), posrod ktorych 60% to szyici, a 25% - wyznawcy odlamu sunnickiego. Inne religie (glownie chrzescijanstwo,

hinduizm, judaizm) wyznaje w porzadku. 15% obywateli. Jezykiem urzedowym jest jezyk arabski, jednakze po powszechnym wdrozeniu znajduje sie

takze angielski. Przecietna gestosc zaludnienia Bahrajnu wynosi 871 osob/km2. Ludnosc ogniskuje sie przewaznie w metropoliach (91%). Najwiekszym

osrodkiem miejskim jest Al-Manama (148 tys. ), ktora obok mozliwosci stolecznych gra takze funkcje centrum komercyjnego i kulturalnego kraju. Duzy

odsetek mieszkancow metropolii stanowia imigranci, co sprawia, iz dzierzy ona kosmopolityczny charakter. Pozostale wieksze metropolie to: Al-Muharrak

(79 tys. ), Ar-Rifa (50 tys. ), Dzidd Hafs (45 tys. ) oraz Sitra. Obszary wiejskie zamieszkuje 9% ludnosci. W rolnictwie pracuje 5% osob po wieku

produkcyjnym, w przemysle 25%, a w branzy uslug 70%. Stopa bezrobocia wynosi w porzadku. 16%.

Ludzie Bahrajnu wydaje sie stosunkowo przewrotowe. Odznacza sie wysokim przyrostem naturalnym, ktory to w 1998 wynosil ponad 1, 9%. Ponad 30%

ludnosci odrzucic przekroczylo 15 roku istnienia. Przecietna dlugosc zycia wynosi 75 czasow. Mieszkancy Bahrajnu objeci istnieja bezplatna piecza

zdrowotna, ktora odznacza sie wysokim poziomem uslug medycznych. Bezplatna wydaje sie rowniez oswiata realizowana po 3-etapowym cyklu

nauczania. To najstarszy struktura publicznej oswiaty z kazdego z panstw regionu Polwyspu Arabskiego (od 1932). Na szczeblu podstawowym (od 6 az

do 11 r. zycia) nauke podejmuje wielu obywateli, a na szczeblu srednim (od 12 az do 17 r. zycia) 40-50%. Wyksztalcenie wyzsze mozna uzyskac w 4

szkolach wyzszych. Pomimo dobrze dzialajacego systemu alarmowego edukacji, w porzadku. 15% dojrzalych mieszkancow panstwa nie potrafi pisac ani

czytac.

System gospodarczy Bahrajnu opiera sie na przemysle wydobywczym a, takze przetworczym (38% wartosci PKB) oraz odpowiednio rozwinietym branzy

uslug, szczegolnie bankowych (61% PKB). Rolnictwo, bedace na pol XX po. podstawa wytworczosci, pelni dzis marginalna funkcje i tworzy ok. jednej %

PKB. Zajmuje to siano obecnie tereny polozone po polnocnej partii wyspy Al-Bahrajn oraz pod wyspie Nabi Salah, w ktorym miejscu wystepuja

stosowane do nawadniania liczne zrodla slodkiej h2o. Glowna roslina uprawna wydaje sie nadal palma daktylowa, aczkolwiek od lat 80. areal do niej

upraw ulegl znacznemu zmniejszeniu. Zwiekszyl sie natomiast rejon upraw drzew owocowych (cytrusy, figowce, migdalowce, granaty) jak rowniez

warzyw (pomidory, ogorki). System gospodarczy zwierzeca ukierunkowana jest pod hodowle baranow (29 tys. szt. ), koz (17 tys. szt. ), bydla (16 tys. szt.

) oraz drobiu. Niewielka funkcje odgrywa rybolowstwo. Polawia sie rocznie w porzadku. 9 tys. t ryb i skorupiakow.

Glownymi surowcami mineralnymi panstwa sa odkryte w 1932 przez Kanon Oil Company of California (Socal) ropa naftowa a, takze gaz ziemny, ktore

wykorzystuje sie wraz z zloz ladowych i podmorskich. W 1997 wydobyto jednej, 97 mln ton ropy naftowej (38, 7 tys. barylek pod dobe) jak rowniez 5, 5

mld m3 gazu ziemnego. Obecnie zasoby ropy naftowej sa pod wyczerpaniu (calkowite wyczerpanie zloz tego materialu nastapi az do 2005). Produkcja

przemyslowa petrochemiczny polega w wiekszosci pod importowanej rurociagami ropie naftowej (ponad 80% tego materialu, przetwarzanego po

najwiekszej rafinerii kraju po Sitrze, pochodzi z Arabii Saudyjskiej). W poblizu przemyslu petrochemicznego, ktory przetwarza rocznie w porzadku. 13 mln

ton ropy naftowej (rafinerie w Sitrze, Al-Manama, Awali), rozwinely sie takze: hutnictwo i przetworstwo aluminium, produkcja przemyslowa stoczniowy

(stocznie remontowe po Mina Salman i pod wyspie Al-Azl) oraz sektor energetyczny (4, 4 mld kWh energii, 1995).

Bahrajn pelni funkcje glownie srodek uslugowego po rejonie Zatoki Perskiej. Swoje siedziby zlokalizowalo tam 29 bankow inwestycyjnych, 46

przedstawicielstw zagranicznych bankow oraz wiele miedzynarodowych firm (m. in.: linie lotnicze Gulf Air, towarzystwo ubezpieczeniowe Arab Insurance

Group). W celu przyciagniecia inwestorow obcych ustanowione zostaly liberalne kodeks celne a, takze podatkowe, jak i rowniez brak ograniczen w

przeplywie kapitalu.

Wysepki dysponuja odpowiednio rozwinieta siecia drog kolowych o lacznej dl. dwie, 3 tys. km, w tym ponad 200 km autostrad. Komunikacje miedzy

wyspa Al-Bahrajn a Arabia Saudyjska pozwala 25-km wydzial nadmorskiej autostrady. Polaczenie drogowe z Al-Bahrajn ma takze wyspa Al-Muharrak,

gdzie zlokalizowany jest glowny port aeronautyczny kraju. Lotnisko to posiada pasem startowym o dlugosc 3660 kilometrow, ktory pozwala ladowanie

najwiekszych jednostek powietrznych. Samoloty regionalnego towarzystwa aeronautycznego Gulf Air odbywaja loty do wiekszej czesci krajow Zatoki

Perskiej. Komunikacje morska gwarantuja porty po Al-Manama, Mina Salman jak rowniez Sitrze. Przystan w Sitrze, zlokalizowany obok rafinerii,

zawodowy jest po wysylce ropy naftowej. Posrod nielicznych zabytkow na obserwacje zasluguja: ruiny portugalskich fortow na wyspach Al-Bahrajn

(Qal'at al-Bahrain) i Al-Muharrak (Abu Mahir z XVI w. a, takze Qal'at Arad), wykopaliska swiatyni boga Endi z III tysiaclecia p. n. e. Duza atrakcje

stanowia takze: nowoczesne Muzeum Narodowe (m. in.: bogate zbiory kaligrafii arabskich), swiatynia muzulmanska Al-Fatih a, takze rezerwat natury

Al-Areen. Paliwa zatoki Al-Bahrajn sa plytkie i utrudniaja kapiel morska (w pasie do 0, 5 kilometrow od krawedzi bardzo niejednokrotnie nie przekraczaja

50 cm glebokosci). W konsekwencji wzdluz piaszczystych plaz istnieje wiele centrow z basenami. Na poczatku 2004 roku oddano do uzytku jeden

pochodzace z najnowoczesniejszych torow wyscigowych. Rozgrywane sa pod nim eliminacje swiatowych mistrzostw F1.

Bahrajn jest monarchia konstytucyjna, naprzod ktorej stoi emir pochodzace z rodu Al-Chalifa (od 1999 funkcje te sprawuje Sheikh Hamad ibn 'Isa

Al-Chalifa). Zgodnie z konstytucja z 1973 wladza ustawodawcza nalezy do jednoizbowego Zgromadzenia Narodowego, w zestaw ktorego wkraczaja

czlonkowie gabinetu oraz trzydziestu deputowanych, wylanianych w wyborach powszechnych pod 4-letnia kadencje. Jednak poprzez kryzysie rzadowym

w 1975 emir rozwiazal Zgromadzenie Narodowe i odrzucic zarzadzil swiezych wyborow. W 1993 powolano natomiast az do zycia Rade Konsultacyjna,

liczaca 40 przedstawicieli, posiadajaca jedynie kompetencje doradcze. Posuniecie to doprowadzilo az do ostrych demonstracji antyrzadowych po latach

1994 i 1995, zakonczonych fala aresztowan. Wladze wykonawcza sprawuje rzad naprzod z premierem (od 1971 Sheikh Chalifa ibn Sulman Al-Chalifa).

Aktywnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS DZIEDZINY

Irak

IRAK lezy po zach. partii Azji. Obszar kraju wynosi 438 317. Od polnocy Irak zahacza z Turcja, od wschodu z Iranem, na poludni z Kuwejtem i Arabia

Saudyjska, a na zachodzie z Jordania i Syria. Irak dzierzy bardzo obnizony dostep az do Zatoki Perskiej, dlugosc kreski brzegowej wynosi jedynie 58 km.

Wieksza czesc granic jest okreslona po drodze porozumien miedzy Francja a, takze Wielka Brytania, ktore zarzadzaly tymi terytoriami. Od momentu

zdobycia niepodleglosci wiele panstw kwestionowalo ustalone uprzednio granice, , ktorzy wywolalo rozne konflikty zbrojne. Pozostaloscia takiego rodzaju

nierozstrzygnietego sporu jest pas neutralna na temat pow. szostej, 5 tys. km2 pod granicy iracko-saudyjskiej administrowana wspolnie przez owe

panstwa.

Gory Kurdystanskie, bedace czescia wiekszego lancucha gorskiego obejmujacego pasemka wlosow Taurus a, takze Zagros. Znakomity szczyt panstwa,

Buz Dagh (Hazarost) zdobywa wys. 3612 m n. p. metrow. Na poludnie od kreski pogorzy ciagnie sie Mezopotamia zajmujaca az 35% powierzchni kraju.

Wydziela sie po jej obszarze Mezopotamie Wysoka, czyli Al-Dzazire, majaca charakter plaskiej wyzyny oraz Mezopotamie Dolna, tj. Nizine Mezopotamii,

bedaca obszerna rownina odwadniana przez Tygrys i Eufrat. Ostatnim wielkim regionem geograficznym jest pasek pustyn a, takze polpustyn pod

poludniu a, takze zachodzie panstwa.

Klimat Iraku klasyfikuje sie jako podzwrotnikowy suchy a, takze goracy. Charakteryzuje sie on powstawaniem dwoch wyraznie zaznaczonych por roku.

Cieple i suche lata trwaja od maja do pazdziernika. Krotsze, mokre i zimne zimy odzwierciedlaja wplyw powietrza znad Morza Srodziemnego. Widoczne

sa takze wplywy klimatu kontynentalnego znad Azji Srodkowej. Wielkosci opadow sa bardzo zroznicowane regionalnie. Na poludniu i poludniowym

zachodzie siegaja ok. 75-100 mm rocznie. Na terenie pogorzy wahaja sie od 380 do 600 mm a, takze dochodza az do 1300 mm w najlepszych partiach

wzniesien. Lato wydaje sie praktycznie bezdeszczowe. Srednie miesieczne temperatury powietrza na obszarach gorskich wahaja sie od 0C w zimie do

25C w lecie. W pozostalym terenie oscyluja miedzy 11 C w kwietniu a 35C w lipcu.

Siec rzeczna Iraku wydaje sie rozwinieta nierownomiernie. Najwieksze koryta to Tygrys (1950 kilometrow dlugosci, pochodzace z czego 1418 km po

Iraku) jak rowniez Eufrat (2300 km dlugosci, z czegoz 1233 kilometrow w Iraku). Obie koryta ok. 190 km poprzednio ujsciem lacza sie tworzac Szatt

al-Arab, uchodzacy do Zatoki Perskiej. Najogromniejsze jeziora to: As-Sarsar (2710 km2), Razzaza (1850 km2) i Al-Hab-banijja (430 km2). Na Nizinie

Mezopotamii znajduja sie liczne rozlewiska bedace pozostaloscia starych lagun morskich. Katalogow laczna obszar przekracza 5000 km2.

Charakteryzuje sie ona jednak znacznymi wahaniami sezonowymi polaczonymi z wielkosciami opadow. Najogromniejsze z tych propozycji Haur

al-Hammar, osiaga maks. pow. 2800 km2. Irak rozbudowuje takze siec sztucznych zbiornikow hydrologicznych pelniacych opcje retencyjne a, takze

hydroenergetyczne; nazbierane w tych zbiornikach zapasy wody stosuje sie takze do nawadniania gruntow.

Pokrywa glebowa wykazuje duze zroznicowanie regionalne. Najzyzniejsze gleby aluwialne (mady) pokrywaja Nizine Mezopotamska. W partii zachodniej

zwykle sa ubogie, piaszczyste gleby pustyn.

Tereny gorskie a, takze pogorza porastaja lasy debowo-topolowe z suplementem wierzby, leszczyny, sosen alpejskich, tamaryszkow a, takze jalowcow.

W obszarach stepowych pogorzy a, takze wyzynnej partii Mezopotamii pojawiaja sie platany jak rowniez duze liczbie krzewow a, takze roslinnosci zielnej

(dziewanna, milek, rosiczka). Nizinne tereny Mezopotamii porastaja gaje palmy daktylowej oraz oleandry, mimozy a, takze akacje. Dla obszarow bagien i

rozlewisk charakterystyczne istnieja rozne typy sitowia, trzcin oraz papirusy. Zachodnia, pustynna czesc panstwa porasta uboga roslinnosc.

Charakterystyczni przedstawiciele otoczenia zwierzecego to: daniel mezopotamski, gazela arabska, a po gorach niedzwiedzie i kozice. Faune

drapieznikow reprezentuja: hiena pregowana, szakal zlocisty jak rowniez wilk. Bogaty jest takze swiat ptakow wodnych. Rozlewiska w poludniowo –

zachodniej czesci panstwa zamieszkuja: bociany, flamingi, pelikany i burchany. Obszary pustynne to krolestwo gadow. Wspolwystepuja tu typy takie jak:

waran, zmija rogata, kobra. Mnogie sa takze skorpiony a, takze duze jadowite pajaki zwane czarna wdowa.

Obecnie kraj zamieszkuje 21, 7 min mieszkancow. W strukturze etnicznej dominuja Arabowie (78% ogolu ludnosci). Jedyna znaczaca mniejszoscia

etniczna istnieja Kurdowie. Liczebnosc spolecznosci kurdyjskiej w Iraku szacuje sie na kilku, 5 mln, czyli w porzadku. 18% ogolu mieszkancow.

Zamieszkuja oni gorzyste regiony po polnocno – wschodniej partii kraju, tuz przy granicy pochodzace z Turcja a, takze Iranem, obejmujace muhafazy:

Dahuk, Irbil a, takze As-Sulajmanija, tworzace tzw. Kurdyjski Region Autonomiczny. Pozostale ekipy etniczne to: Turkmeni, Ormianie, Asyryjczycy. W

Iraku jezyczkiem urzedowym wydaje sie arabski jak rowniez kurdyjski pod terenach Kurdyjskiego Regionu Autonomicznego. Dominujacym wyznaniem

jest islam (95% ogolu ludnosci). W jego obszarze liczebnie przewazaja szyici (62%) zamieszkujacy poludniowa i srodkowa czesc panstwa. Sunnici (ok.

33%) zamieszkuja glownie metropolie oraz polnocna czesc panstwa (Kurdowie). Istnieja bogatsza a, takze bardziej wplywowa grupa. Pozostale 5%

przypada na wyznania starochrzescijanskie: Chaldejczykow i sabejczykow, oraz inne male ekipy. Wraz z rozwojem industrializacji wielu spoleczenstwa

przeniosla sie az do miast. Procent ludnosci miejskiej wynosi 75%. Wedlug minionego spisu pochodzace z 1987 az 18 miast przekroczylo 100tys.

mieszkancow. Najlepsze szacunki pokazuja, ze najbardziej znaczne osrodki miejskie to: Bagdad (4336 tys. mieszk. ), Mosul (669 tys. ), Al-Basra (618 tys.

) oraz Irbil i Kirkuk, odpowiednio 486 i 419 tys. wspollokatorow.

Spoleczenstwo Iraku jest bardzo mlode, az 44, 1% nie przekroczylo 15. r. zycia. Wychodzi to utrzymujacego sie wysokiego przyrostu naturalnego (3, 2%).

Relatywnie niewielki wydaje sie udzial internautow w stulecia powyzej 64 lat (3, 2%). Tlumaczy to cos wiecej niz wysoki wzrost naturalny, lecz takze

zwiezle przecietne bycie zycia (66 lat). Zlozyla sie na tek krok: slabosc ekipy zdrowia, jak rowniez trudna sytuacja socjalna bedaca efektem niemajacych

konca dzialan zbrojnych i sankcji nalozonych poprzez wojnie pochodzace z Kuwejtem. Wspolczynnik analfabetyzmu nabiera 42% dojrzalych obywateli.

Tereny zajete przy dzialalnosc rolnicza stanowia w porzadku. 22% pow. kraju, pochodzace z czego 12% przypada pod grunty orne, 1 % na plantacje, a

9% na uzytki zielone. Uprawe ziemi zaklocaja warunki klimatyczne oraz glebowe (duze zasolenie). Wiekszosc fundamentow ornych zajetych jest przy

uprawe zboz, glownie pszenicy i jeczmienia. Na obszarach nawadnianych uprawia sie takze ryz (270 tys. t). Duze istota ma miejsce dotyczace warzyw, w

tym glownie: pomidorow (800 tys. t), arbuzow (450 tys. t), ogorkow (340 tys. t). Ponadto rowniez ogniskuje sie zauwazalne ilosci winogron (300 tys. t),

daktyli (550 tys. t) a, takze pomaranczy (310 tys. t). W hodowli dominuje koczownicze pasterstwo. W ostantnim czasie na skutek sankcji nalozonych pod

Irak w znacznym stopniu zmalal przywoz towarow zywnosci, , ktorzy odbilo sie na skali poglowia zwierzakow hodowlanych. Sektor lesny pelni znikoma

funkcje, jako ze lasy zostaly w duzej mierze wyciete, obecnie zajmuja one ok. 3% powierzchni panstwa. Pozyskuje sie z tych propozycji niewielkie liczbie

tarcicy jak rowniez drewna opalowego. Podobna sytuacja zachodzi w przypadku rybolowstwa. Dzierzy ono istota glownie lokalne, polowy odrzucic

przekraczaja 25 tys. t rocznie, pochodzace z czego w porzadku. 2/3 pochodzi z lowisk slodkowodnych.

Produkcja przemyslowa wydobywczy wydaje sie najwazniejszym dzialem gospodarki Iraku. Wydobycie ropy naftowej a, takze gazu ziemnego odgrywa

glowna role po zapewnieniu zabiegow finansowych koniecznych do rozwoju gospodarczego. Najogromniejsze pola naftowe znajduja sie po okolicy

Kirkuku. Pochodzi pochodzace z nich w porzadku. 50% krajowego wydobycia. W poludni najistotniejszy jest obszar Al-Basry pochodzace z polami

Ar-Rumajla i Az-Zubajr, oraz umiejscowione na polnocy od tej dziewczyny Nahr Umar i Madznun. Po wojnie o Kuwejt i sankcjach nalozonych przez Rade

Chronienia ONZ odnalezienie spadlo, a eksport, ktory to byl najbardziej istotnym dostarczycielem dewiz, zostal obnizony do checi sprzedania ropy

wylacznie na pokrycie potrzeb pozywnych i socjalnych ludnosci w zakresie programu "Ropa za Zywnosc". Z pozostalych surowcow mineralnych

wydobywa sie jeszcze: gaz ziemny, siarke (250 tys. t), fosforyty (1mln t). Badania geologiczne potwierdzily takze wystepowanie rud zelaza jak rowniez

manganu, chromu i miedzi, jednakze odrzucic podjeto przemyslowej eksploatacji tych zloz.

Produkcja przemyslowa przetworczy zdominowany jest przez przetworstwo ropy naftowej. Rafinerie znajduja sie po: Al-Daura przy Bagdadem, Al-Basrze,

Kirkuku, Chanakinie, Al-Hadisa a, takze Bajdzi. Wytworczosc benzyny wynosila w 1995 ok. kilku mln t, a paliwa napedowego szostej mln t. Benzyna a,

takze olej pociagowy jest bardzo tani po Iraku. Napelnienie pelnego baku w pojezdzie kosztuje w porzadku. 1 dolara. Dobrze rozwiniety jest takze

przemysl cementowy (18 mln t), jakiego zaklady znajdowaly sie po: An-Nadzaf, Al-Basrze, Mosulu, Bagdadzie i As-Sulajmanijja. Rozwinieto takze

produkcje chemikaliow fosforowych przerabiajacych krajowe zasoby fosforytow a mianowicie zaklady po Al-Kaim tuz przy granicy pochodzace z Syria, jak

rowniez azotowych po Al-Basrze a, takze Bajdzi. Progresowi podlegaly takze inne galezie przemyslu, mozliwie inwestowania zabiegow uzyskanych wraz

z sprzedazy ropy. W Iskandarija zlokalizowano zaklady produkujace ciezarowki i autobusy na licencji szwedzkiej. W Al-Musajib powstala fabryka

traktorow, a po Samarra ulokowano zaklady farmaceutyczne. W Al-Hindijja powstal obszerny kompleks produkujacy wlokna nienaturalne. W miare

rozwoju przemyslu stale wzrastala wytworczosc energii elektrycznej, po 1995 osiagajac 29 mld kWh. Wieksza czesc energii pochodzila z elektrowni

cieplnych opalanych gazem ziemnym lub towarami ropopochodnymi. Hydroelektrownie zlokalizowane istnieja na gorskich doplywach Tygrysu: Dukan

(Maly Zab), Darban e-Khan (Dijala). Sektor magazynowo-przemyslowy przezywa jednak w ostatnich latach ogromne klopoty, , ktorzy jest powiazane z

brakiem zabiegow na odbudowe i unowoczesnienie zakladow, ktore ucierpialy w czasie wojny jak rowniez pozniejszych bombardowan i konfliktow

wewnetrznych. Powoduje to, ze mozliwosci wytworcze krajowego przemyslu sa uzyte jedynie po znikomej partii.

Irak przeznaczal duze koszty finansowe pod rozwoj sieci komunikacyjnej. Pod koniec 1996 dlugosc sieci drogowej wynosila 47, 4 tys. km, pochodzace z

czego w porzadku. 41 tys. km stanowily drogi utwardzone, ktore budowaly min. Lokalne firmy ogolnobudowlane. Siec kolejowa byla slabiej rozwinieta, na

temat lacznej dlugosci 2029 kilometrow, z czegoz 533 kilometrow stanowily losy waskotorowe. Lacznosc lotnicza poprzez wojnie po Zatoce Perskiej

drastycznie zmalala. Wielkosc przewozow pasazerskich spadla 10-krotnie. Wieksza czesc floty powietrznej odeslano poza polske. Najwazniejszymi

portami lotniczymi obslugujacymi przewozy miedzynarodowe byly: Bagdad, Al-Basra a, takze Mosul. Najogromniejsze znaczenie na rzecz zeglugi

morskiej mialy porty w Al-Basrze oraz dopiero co wybudowany po Umm Kasr. Duze istota dla transportu ropy naftowej i do niej produktow znalazla siec

rurociagow. Najwazniejsze pochodzace z nich laczyly irackie zaglebia naftowe pochodzace z wybrzezami Morza Srodziemnego. Pewien z tych propozycji

prowadzil przez Syrie a, takze Liban az do Trypolisu, a drugi az do tureckiego portu Yumurtahk.

Irak jest panstwem atrakcyjnym turystycznie dzieki nagromadzeniu znacznej wielkosci zabytkow (ok. 10 tys. ), przebywajacych sladem bycia na tym

terenie licznych cywilizacji (sumeryjskiej, asyryjskiej, babilonskiej, greckiej, rzymskiej a, takze arabskiej). Lecz z powodu sprawie politycznej w tym rejonie

liczba turystow obcych odwiedzajacych Irak jest nieduza. Do ciekawych sladow cywilizacji sumeryjskiej powinno sie zaliczyc polozone w pd. czesci

panstwa ruiny miast: Uruk (4 tys. czasow p. n. e. ), Ur (3 tys. czasow p. n. e., urywki zikkuratu swiatyni boga Ksiezyca w ksztalcie tarasowej piramidy),

Kisz, Lagasz i Nippur. Okres asyryjski pozostawil zabytki na polnocy kraju. Az do dzis mialy sie w owa strone slady: Niniwy (stolica Asyrii w XI w. p. n. e.,

zrekonstruowane mury obronne), Nimrudu (trzecia metropolia panstwa asyryjskiego od X w. p. n. e.; slady swiatyn, pomieszczenia naokolo centralnego

dziedzinca, plaskorzezby pod scianach sal palacowych), Aszur i Chorsabad. Natomiast pochodzace z okresu cywilizacji babilonskiej znamy ruiny

Babilonu z czasow Nabuchodonozora II (VII-VI po. p. n. e., urywki murow, swiatyni bogini Isztar, statua lwa babilonskiego pochodzace z bazaltu, droga

procesyjna) lezace prawie stu km pod pd. od Bagdadu. Az do najbardziej wspanialych obiektow cywilizacji hellenskiej a, takze rzymskiej zaliczane sa

ruiny Seleucji - metropolii Aleksandra Wielkiego (w sasiedztwie Bagdadu), amfiteatr w Babilonie oraz Hatra (dwa pierscienie murow obronnych, zespol

swiatyn, z jakich najwazniejsza zadedykowana jest bogu Slonca). Najogromniejsze wplywy po architekturze Iraku pozostawil rzeczywistosc islamu (od VII

po. ). Mnogie zabytki islamskie znajduja sie w okolicy calego ciebie, a najbardziej liczna ich koncentracja odznaczaja sie: Bagdad, Mosul i Al-Basra.

Godnymi poznawania obiektami pochodzace z czasow wczesnego kalifatu istnieja m. in.: Palac Abbasydow, meczety Mirdzan i kalifow w Bagdadzie,

zamek Al-Uchajdir, Wielki Swiatynia muzulmanska Piatkowy Al-Dzami ze slynnym spiralnym minaretem z IX w. po Samarze, most Abbasydow po Zachu

a, takze meczet po Al-Kufie pochodzace z IX po., a pochodzace z czasow kolejnych (po najazdach mongolskich a mianowicie XII a, takze XIV po. )

metrow. in. szyickie meczety Al-Hajdarijja w An-Nadzaf (domniemany grob czwartego kalifa islamu Alego), Al-Husajnijja po Karbali, Al-Kazi-mijja w

Badgadzie i Al-Askoriah w Samarze. Spotkac wolno rowniez zabytki zwiazane pochodzace z chrzescijanstwem. Posrod nich pod uwage zasluguja:

kosciol Sw. Jerzego po Mosulu, klasztor Sw. Mateusza, katedra ormiansko-prawoslawna z XVII w. po Bagdadzie. Odnosnie do przyrodniczym w stopniu

daleko idacym atrakcyjna odsetek kraju stanowia gory Kurdystanu, w rzezbie ktorych zaznaczaja sie rozne kaniony a, takze wodospady (np. kanion

Spilik, wodospady: Kali Ali Bak, Siba pierscien Akry). Osobliwoscia jest takze jezioro asfaltowe w poblizu Hit. Na terytorium nowoczesnego Iraku, po

Mezopotamii, rozwijaly sie bardzo stare ze wspanialych w przeszlosci ludzkosci cywilizacji.

W 1968 wladze pod drodze ataku terrorystycznego stanu objela partia Baas. W 1973 faktycznym przywodca kraju stal sie Saddam Husajn, ktory to w

1979 mianowal sie prezydentem. W okresie rzadow Husajna Irak zmienil sie po totalitarne panstwo, bezwzglednie zwalczajace przejawy wszelkiej

opozycji, metrow. in. odzywajacy na polnocy kraju gest narodowowyzwolenczy Kurdow. Jeszcze po 1990 Rada Bezpieczenstwa ONZ wprowadzila zakaz

importu irackiej ropy naftowej oraz nalozyla embargo pod handel pochodzace z tym panstwem, a iracki przemysl zbrojeniowy objeto zakazem badan

nuklearnych i poddano stalej inspekcji miedzynarodowej. Konsekwencje te zostaly przedluzone az do 1994. Z powodu ciaglych zatargow z rzadem

irackim odmawiajacym wspolpracy a, takze utrudniajacym zachowanie na swoim terenie misji inspektorom ONZ, doszlo po grudniu 1998 do

zbombardowania Iraku przez lotnictwo Usa i panstw sprzymierzonych, jakiego celem stalo sie zniszczenie irackiego potencjalu wojskowego. USA uznalo

Irak zbytnio kraj terrorystyczny. USA po 2003 najechalo na Irak i wyzwolilo Irakijczykow spod wladzy Husajna. Do dzisiaj nie utworzono jeszcze po Iraku

rzadu. Na razie wladze sprawuje ONZ. Amerykanie a, takze inne panstwa w tym kontyngent Polski pragna utrzymac apartament w Iraku.

SPIS DZIEDZINY

Iran

IRAN to najludniejsze i nastepujace po Arabii Saudyjskiej pod wzgledem obszaru panstwo w obszarze Zatoki Perskiej. Terytorium panstwa liczace 1648

tys. km2 rozciaga sie od Wyzyny Armenskiej a, takze Morza Kaspijskiego na polnoc po zatoki Perska a, takze Osmanska jak rowniez Morze Arabskie na

poludniu. Od wschodu graniczy pochodzace z Afganistanem a, takze Pakistanem, od zachodu pochodzace z Irakiem a, takze Turcja, a od polnocy z

Armenia, Azerbejdzanem a, takze Turkmenistanem.

Iran jest panstwem w wiekszosci wyzynnym i gorzystym. Polnocno a mianowicie zachodnia odsetek zajmuje Wyzyna Armenska, a srodkowa a

mianowicie Wyzyna Iranska. Dla rzezby tych wyzyn charakterystyczne istnieja obszerne kotliny. W partii centralnej lezy slone jezioro Urmia.

Najogromniejsze pustynie to: Wielka Pustynia Slona (Daszte Kawir) a, takze pustynia Daszte Lut (Lota). W partii zachodniej przewazaja wyzynne

plaskowyze oraz pasemka wlosow Gor Srodkowoiranskich (wygasly wulkan Hazaran 4419 m n. p. metrow. ). Blisko zachodnich granic panstwa biegna

gory Zagros. Na polnoc wzdluz wybrzezy Morza Kaspijskiego ciagnie sie pasmo Elburs z najlepszym szczytem panstwa – wulkanem Demawend (5604

m n. p. metrow. ). Blisko wschodnich granic panstwa truchta pasmo wzniesien Wschodnio Iranskich z najlepszym masywem -Taftan (4041 metrow n. p.

m. ). Obszary nizinne rozciagaja sie w postaci waskich nizin nadbrzeznych wzdluz poludniowych wybrzezy Morza Kaspijskiego jak rowniez wybrzezy

Zatoki Perskiej a, takze ciesniny Ormuz. Cale terenie kraju wydaje sie obszarem silnie sejsmicznym. Minione silne trzesienie ziemi nawiedzilo ten kraj w

lutym 2004 r..

Iran lezy w zonie klimatu zwrotnikowego kontynentalnego. Cechuje sie mezczyzna duzymi amplitudami temperatur, siegajacymi we wnetrzu Wyzyny

Iranskiej 55C, niskimi sumami opadow jak rowniez silnymi wiatrami, zwlaszcza po czesci zachodniej wieja one w okresie okres osiagajac szybkosci do

160 km/ h, a unoszony przez odrzucic olbrzymie liczbie piasku a, takze pylu moga miec niszczaca sile.

Siec rzeczna Iranu jest zle rozwinieta. Najogromniejsze rzeki panstwa to: Araks, Atrak a, takze Kezel Ozan uchodzace az do Morza Kaspijskiego oraz:

Karche, Karun, Zohre i Mond wpadajace az do Zatoki Perskiej. Glowne srodladowe zbiorniki wodne to w przewazajacej liczbie slone jeziora o bardzo

zmiennym sezonowym poziomie h2o (Urmia, Namak, Hamun-e Helmand). Wiaze sie to z sezonowoscia opadow powodujaca gwaltowne obnizanie sie

obszar jezior po porze suchej. Wiele pochodzace z nich wysycha calkowicie, zmieniajac sie po solniska.

Pokrywa glebowa panstwa jest zle rozwinieta. W wiekszosci stanowia ja nieurodzajne gleby pustyn rozwiniete pod roslinnoscia stepowa a, takze

polpustynna jak rowniez gleby slone. Poludniowo a mianowicie wschodnia odsetek Niziny Mezopotamii pokrywaja gleby aluwialne (mady), sa one jednak

po znacznej partii podmokle a, takze zabagnione.

Szate roslinna Iranu stanowi przewaznie roslinnosc stepowa i polpustynna, co wydaje sie zdeterminowane iloscia opadow a, takze pokrywa glebowa, a

takze rzezba terenu. Formacje lesne pojawiaja sie na polnocnych stokach Elbursu (buki, wiazy, graby a, takze jesiony) jak rowniez w gorach Zagros

(deby, klony, orzechy). Na podmoklych terenach Niziny Mezopotamii wychodza liczne typy sitowia, trzcin, papirusy, a w pomieszczeniach suchszych gaje

palm daktylowych.

Faune Iranu reprezentuja szczegolnie gatunki stepowo-pustynne. Zyja tutaj gazele dzerjan i arabska, onager, a z drapieznikow: szakal zlocisty, hiena

pregowana, ratel a, takze korsak. Spory jest takze swiat gadow, w tym jadowitych wezy, w stylu zmija lewantynska i kobra indyjska. W polnocno a

mianowicie zachodniej partii kraju widuje sie jelenie, rysie i niedzwiedzie brunatne. Nizine Mezopotamii zasiedlaja liczne typy ptakow hydrologicznych i

brodzacych oraz raz za razem rzadsze daniele mezopotamskie. Tereny objete dbaloscia wynosza 83 tys. km2, co ustala 5, 1% pow. panstwa.

Obszar Iranu byl stanowiskiem scierania sie kultur centralnej i poludniowej Azji wraz z swiatem srodziemnomorskim i arabskim, co wiazalo sie takze z

duzymi przemieszczeniami ludnosci. Wyksztalcone w taki sposob dzisiejsze ludzie Iranu wydaje sie mieszanka mnostwo ras a, takze narodowosci.

Skladaja sie pod nie w podobny sposob duze mniejszosci narodowe, jakim sposobem upominajacy sie o prywatne panstwo Kurdowie (8% ogolu ludnosci)

czy Azerowie (20%), ale takze niezbyt rozne grupy etniczno - rasowe, takie jak: Lurowie, Bachtiarowie, Gilanie, Mazandaranie, Beludzowie i Arabowie.

Najliczniejsza grupa pozostaja nadal Persowie (51%). W strukturze wyznaniowej Iranu zdecydowanie przewazaja (99%) muzulmanie, z czegoz 90% to

szyici, a jedynie w porzadku. 9% a mianowicie sunnici (Kurdowie, Turkmeni a, takze Arabowie). Pozostala czesc stanowia chrzescijanie, wyznawcy

judaizmu jak rowniez zoroastryzmu.

Wzrost naturalny nadal utrzymuje sie na poziomie dwie, 5%. Produktem tego wydaje sie mloda konstrukcja wiekowa spoleczenstwa, w ktorej az 43, 3%

stanowia ludzie ponizej 15. roku istnienia, a jedynie 4, 1% populacji przekroczylo 64. dwanascie miesiecy zycia. Procent ludnosci miejskiej 60, 0% (1975

-1998). Glowne metropolie to: Teheran (6836 tys. ), Meszhed (1887 tys. ), Isfahan (1266 tys. ), Tebriz (1191 tys. ) a, takze Sziraz (1053 tys. ).

W miare postepujacego rozwoju ekonomicznego podniesiono pulap opieki lekarskiej i pospolita dlugosc istnienia wydluzyla sie do 68 lat. Poprawie ulegl

takze poziom oswiaty dzieki powszechnemu obowiazkowi uczeszczania do uczelni podstawowej jak rowniez rozwojowi szkolnictwa sredniego a, takze

wyzszego. Wspolczynnik analfabetyzmu powiodlo sie zredukowac az do 28% internautow w stulecia powyzej 15 lat. kraj notowal ujemny srednioroczny

wskaznik wzrostu PKB (-0, jednej %). W strukturze wytworzenia PKB rolnictwo ma szesnascie, 4% wkladu, przemysl a mianowicie 18, 9%, a uslugi 64,

7%, natomiast po strukturze zatrudnienia nadal podtrzymuje sie ogromny udzial sektora rolnego (23%), podczas gdy po przemysle a, takze uslugach jest

zatrudnionych odpowiednio 31 i 46% ogolu pracujacych.

Rolnictwo Iranu ma bardzo trudne wytyczne rozwoju. Wychodzi to glownie pochodzace z niedostatku h2o oraz slabych gleb. Tylko na Nizinie

Poludniowokaspijskiej realna jest miejsce dotyczace bez nawodnien. Pozostala odsetek gruntow rolniczych wymaga nawodnien, do ktorych stosuje sie

wode gromadzona po zbiornikach zaporowych. W 1986 istnialo 17 takich zbiornikow nawadniajacych rejon 871 tys. ha. Do konca lat 90. planowano

ukonczyc konstrukcje 46 kolejnych tam, , ktorzy mialo podwyzszyc zasoby h2o. Grunty orne i plantacje zajmuja 18, 5 min ha, innymi slowy niewiele

ponad 11% ogolnej powierzchni panstwa. Z flor roslinnych zbozowych uprawia sie przewaznie: pszenice (11, 2 min t), jeczmien (3, 5 min t) i ryz (2, dwie

min t). Z flor roslinnych przemyslowych wytwarza sie zauwazalne ilosci burakow cukrowych (6 min t) i trzciny cukrowej (2 min t) oraz bawelny i tytoniu.

Wazna funkcje odgrywa takze produkcja warzyw (melony, pomidory, arbuzy) a, takze owocow (figi, daktyle, cytrusy). Obszar uzytkow zielonych zajmuje

blisko 27% pow. panstwa. Najwazniejsze istota ma chow owiec (50 min szt. ) a, takze koz (25 min szt. ). W mniejsza powage hoduje sie rowniez bydlo,

konie, muly i wielblady. Istotne istota w produkcji zywnosci dzierzy rowniez rybolowstwo. Laczne polowki wynosily po 1995 ponad 368 t, z czegoz 31, 8%

pochodzilo pochodzace z wod srodladowych. Bardzo istotna, glownie ze wzgledu na eksport, wydaje sie produkcja kawioru jesiotrowego wynoszaca ok.

120 t (1995). Obszary zalesione stanowia jedynie 7% powierzchni kraju. Najogromniejsze tereny lesne znajduja sie pod obszarze przykaspijskim oraz po

gorach Zagros. W 1995 pozyskano 7463 tys. m5 drewna, pochodzace z czego 2561 tys. metrow stanowilo drzewo opalowe.

Najwazniejsze surowce mineralne kraju to ropa naftowa i gaz ziemny. Najogromniejsze zloza ropy znajduja sie pod pogorzu a, takze w gorach Zagros

(92% krajowego wydobycia). Pozostala odsetek eksploatuje sie z dna Zatoki Perskiej. Gaz ziemny pozyskuje sie ze zloz polozonych morzem Zatoka

Perska kolo Bandar Abbas jak rowniez na poludniu od Szirazu i po okolicach Kom na poludnie od Teheranu. Wydobycie ropy naftowej osiagnelo wielkosc

186, 5 mln t (1997) i zblizylo sie az do poziomu pochodzace z 1970 (191 mln t). Udowodnione zasoby ropy naftowej szacuje sie na 12, 74 mld t, , ktorzy

stanowi w porzadku. 9% rezerw tego materialu na Bezposrednim Wschodzie a, takze przy aktualnym poziomie wydobycia powinno wystarczyc na w

porzadku. 70 czasow. Najwieksze rafinerie znajduja sie po: Abadanie (20 min t), Isfahanie (13, 2 min t), Teheranie (11, dwie min t) i Araku (7, 5 min t).

Wydobycie gazu ziemnego nabiera 50 mld m3 rocznie i w ostatnich latach calosc wydobycia zuzywana wydaje sie w kraju. Pochodzace z pozostalych

surowcow mineralnych wydobywa sie nadal: wegiel tegi (1 mln t), miedz (101, dwie tys. t czystego metalu), rudy kamienia (4, 5 mln t czystego metalu),

cynk a, takze olow (odpowiednio: 145, jednej i 15, 9 tys. t), chrom (37 tys. t), baryt (150 tys. t) a, takze magnezyt (40 tys. t). Wiekszosc zakladow

przemyslowych zlokalizowana jest po duzych metropoliach (Teheranie, Tebrizie, Isfahanie, Meszhedzie, Kermanie a, takze Szi-razie). Iran posiada

odpowiednio rozwiniety produkcja przemyslowa petrochemiczny, hutniczy, maszynowy, a z zwyczajowych galezi: wlokienniczy i spozywczy. Produkcja

energii opiera sie przewaznie na ropie naftowej a, takze gazie ziemnym - pochodzace z tych zrodel pochodzilo 80, 6% pochodzace z 79, 5 mld kWh

wyprodukowanej sily.

Siec drogowa Iranu dzierzy laczna dlugosc 162 tys. km, pochodzace z czego jedynie 81 tys. km stanowia drogi utwardzone. Dlugosc kreski kolejowych

wynosi 7286 kilometrow, a jedynie 146 kilometrow jest zelektryfikowane. Glowne porty morskie to: Abadan, Buszahr, Bandar-e Chomejni i Chark nad

Zatoka Perska jak rowniez Bandar Abbas w ciesninie Ormuz. Najwazniejsze porty morzem Morzem Kaspijskim to: Bandar-e Anzali a, takze Bandar-e

Torkaman. Iran posiada 178 lotnisk, z czegoz 110 dzierzy utwardzone pasy startowe, a jedynie dwadziescia obsluguje pewne polaczenia. Najwazniejsze

lotniska na temat znaczeniu internacjonalnym znajduja sie niedaleko Teheranu po Abadanie a, takze Isfahanie. Nadzwyczaj wazna role po systemie

transportowym kraju graja takze rurociagi do przesylania ropy, do niej produktow jak rowniez gazu ziemnego. Dlugosc ropociagow wynosi 5900 km,

gazociagow 4550 kilometrow, a rurociagow do przesylania produktow naftowych - 3900 km.

Iran jest panstwem bardzo przyciagajacym pod wzgledem krajoznawczym. Sklada sie na to w podobny sposob duze zroznicowanie srodowiska

przyrodniczego, jak i szlachetnej rangi przymioty kulturowe bedace odzwierciedleniem majetnych dziejow owego obszaru. Posrod wielu zabytkowych

obiektow pod uwage zasluguja polozone po okolicach wzniesien Zagros ruiny starozytnych stolic Persji: Pasargady i Persepolis. W krytycznej z tych

propozycji zachowaly sie m. in.: palac a, takze mauzoleum Cyrusa, ruiny zoroastryjskiej swiatyni, a w drugiej: palace krola Dariusza, brama Kserksesa,

Sala Stu Kolumn, mauzolea a, takze grobowce jak rowniez ruiny parkow. Cenne istnieja rowniez przedmioty pochodzace z czasow pozniejszych dynastii

perskich, ktore znajduja sie m. in. w Szirazie (twierdza Karima Chana pochodzace z XVIII po. ), Isfahanie (Palac 45 Kolumn), Teheranie (palac szacha

Golestan). Wazna role po architekturze a, takze sztuce odegrala religia islamska. Z tego powodu wiele ze rozmieszczonych tam pomieszczen nie jest

udostepnianych turystom (np. grobowiec Fatimy - corki Mahometa po Kom). Jednakowo cenne przedmioty sa metrow. in. po: Teheranie (mauzoleum

ajatollaha Chomej-niego), Szirazie (meczety: Atik pochodzace z replika Kaaby z IX w., Wakil z XVII w., mauzoleum Hazrat-e Pokoj z XII w. ), Isfahanie

(meczet piatkowy pochodzace z IX po., meczety: imama z XVII w., szejka Loftollaha a, takze Ali Kapu). Duze nagromadzenie zabytkow, zroznicowanie

etniczne, zwyczajna kultura Orientu przejawiajaca sie we kazdego z dziedzinach istnienia (bazary), jak i rowniez roznorodne krajobrazy stanowia

podstawe do rozwoju turystyki poznawczej i wypoczynkowej. Szczegolnie atrakcyjne jest wybrzeze Morza Kaspijskiego odznaczajace sie klimatem

zblizonym do srodziemnomorskiego. Zlokalizowane istnieja tam kurorty morskie: Bandar-e Aznali, Ramsar, Amol, Bandar-e Torkaman.

Iran jest republika, w ktorej najlepsza wladze jak rowniez autorytet posiada przywodca religijno-polityczny, bedacy wysoce utytulowanym teologiem

muzulmanskim (od 1989 Sayyed Ali Hoseini-Chamenei). Glowa ciebie jest prezydent (od 1997 Sayyed Mohammad Chatami), wybierany na 4-letnia

kadencje po glosowaniu powszechnym. Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Muzulmanskie Zgromadzenie Konsultatywne, liczace 270

przedstawicieli (w ow 5 przedstawicieli mniejszosci religijnych), wybieranych pod 4 okres w wyborach powszechnych. Ponad przestrzeganiem prawa

islamu (szari'atu) czuwa 12-osobowa Rada Straznikow Rewolucji Islamskiej. Wladza wykonawcza spoczywa po rekach rzadu, na czele pochodzace z

prezydentem.

SPIS TRESCI

Izrael

IZRAEL zlokalizowany jest po poludniowym a mianowicie zachodzie Azji, pomiedzy Polskim morzem Srodziemnym, tektonicznym Rowem Jordanu i

Morza Martwego jak rowniez Polwyspem Jordania (z dostepem do Morza Czerwonego). W polnocnym wschodzie znajduja sie okupowane od 1967

Wzgorza Golan (syryjskie), pod poludniowym zachodzie Strefa Gazy, a pod wschodzie tak zwanym. Zachodni Obreb Jordanu (dwa ostatnie tereny

wchodza krok po kroku w zestaw Autonomii Palestynskiej). Kraj cechuje sie uksztaltowaniem wyzynno-gorskim. Rowniny znajduja sie nad Polskim

morzem Srodziemnym jak rowniez w dolinie Jordanu. Najwazniejszym punktem Ziemi swietej jest wapniowy Meron (1208 m n. p. metrow. ) po Gorach

Galilejskich, najnizszym zas (399 metrow p. p. m. ) zwierciadlo wod Morza Martwego. Kraj lezy w zonie sejsmicznej.

Klimatycznie obszar Ziemi swietej zaliczany wydaje sie do srodziemnomorskiego, a tej pd. odsetek do zwrotnikowego regionu lakonicznych pustyn.

Jednoroczne sumy opadow maleja pochodzace z pn. pod pd. a mianowicie od w porzadku. 1000 (1100 mm po gorach) az do ok. 50 mm. Wielkie

zroznicowanie wykazuja tez temperatury lata istnieja gorace a, takze suche (srednio 33C, nizsze temp. po gorach), a zimy gorace (sr. 16C, w gorach ok.

10C, sporadycznie mozna przeczytac sie snieg).

Glowna rzeczka jest Jordan, ktory wyplywa z Antylibanu i stosujac row tektoniczny plynie przez slodkie Jezioro Tyberiadzkie (zwane tez Galilejskim lub

Genezaret) do Morza Martwego. Az do stalych rzek zalicza sie takze: Jarmuk, Jarkon (w czesci), Hadere, Kiszon i in. Po opadach woda wypelniaja sie na

krotko liczne suche doliny. Za sprawa Izrael poprowadzono siec akweduktow, z jakich najdluzszy laczy Jezioro Tyberiadzkie (pow. 164 km2) pochodzace

z rolniczymi oazami pustynnej wyzyny Negew jak rowniez stworzono struktura zbiornikow retencyjnych. Zasoby wod podziemnych Ziemi swietej,

skupione po wyzynnej a, takze gorskiej partii, sa w stanie pokryc cale zapotrzebowanie kraju, jednak wzrasta pierwotnego zanieczyszczenie. Az do

nawodnien stosuje sie, poprzez odsoleniu.

Ziemia roslinny wydaje sie zroznicowany a, takze mocno przeksztalcony. Nadmorskie a, takze polozone po dolinie Jordanu rowniny, pokryte zyznymi

glebami, wykorzystywane istnieja rolniczo (m. in. rozlegle sady). Pustynna czesc panstwa cechuje sie ubostwem flory reprezentowanej przez kolczaste

suche krzewy a, takze kepy traw. Wytrzebione debowe lasy, zastapily zarosla wariantu makii. W centralnej partii kraju poteznieje roslinnosc polpustynna i

stepowa. Wspolczesnie wiedzione sa zalesienia. Ubogi wydaje sie swiat zwierzakow, zwl. pod obszarach pustynnych, gdzie widuje sie gl. przerozne

gatunki gadow i gryzoni. W gorach i pod stepach wychodza kozly, koziorozce, gazele jak rowniez karakale a, takze hieny. Za sprawa teren Ziemi swietej

przebiegaja szlaki migracji ptakow, stad pierwotnego duze gama, szczegolnie po okresach wiosennych i jesiennych (m. in. bociany, drozdy, pliszki,

kukulki, jaskolki). Dbaloscia w wadze rezerwatu otoczone zostaly metrow. in. ogromne tereny gorskie i depresja suchej niziny Wadi al-Araba (ryft

Jordanu), a po randze ogrodu narodowego rejon Gor Galilejskich.

Wspolczesny Izrael tworza 2 gl. ekipy ludnosci: naplywowi Zydzi (obecnie 82% tej mieszk., w tym 62% urodzonych juz po Izraelu) jak rowniez

spolecznosc palestynska - niegdys dominujaca za zakupach grupowych obszarze, a obecnie stanowiaca 17% ludnosci (niespelna jednej mln osob). 81%

wspollokatorow Izraela tworza bowiem wyznawcy judaizmu (36% swiatowej zbiorowosci). Muzulmanie (gl. sunnici) stanowia mniejszosc (14%), zaledwie

3% spoleczenstwa to chrzescijanie, a 2% druzowie. Jezykami urzedowymi sa hebrajski i jezyk arabski, ale uzywane pozostaja takze jezyki panstwa

pochodzenia imigrantow. Izrael odznacza sie duzym stopniem zurbanizowania (91 % ludnosci miejskiej). Osadnictwo ogniskuje sie po pn. partii kraju (gl.

wybrzeze), w ktorym miejscu w 5 okregach administracyjnych (34, 3% pow. kraju) zamieszkuje 86% spoleczenstwa. Przecietna gestosc zaludnienia siega

tu 650 osob/km2 (w Okregu Poludniowym nieznacznie przekracza 55 osob/km2), znajduja sie tu takze 3 najbardziej znaczne osrodki miejskie: Jerozolima

(602 tys. mieszk. ), Tel Awiw-Jaffa (353 tys., team miejski jednej, 95 mln) i Hajfa (256 tys., OM -471 tys. ), ktore kumuluja w swoich aglomeracjach niemal

60% miejskiej ludnosci panstwa. Dodac powinno sie, iz po liczbie 5, 64 min Izraelczykow ujmuje sie osadnikow zydowskich pod obszarach okupowanych:

Strefie Gazy (ok. szesc tys. osob), Wschodniej Izraelu (1 76 tys. ), na Zachodnim Brzegu Jordanu(166 tys. ) oraz Wzniesieniach Golan (ok. 19 tys. w

1998).

Przyrost przyrodzony w Izraelu wynosi jednej, 4%. Wynoszaca az 78 lat pospolita dl. trwania zycia, istnieja zasluga rozwinietego systemu opieki.

Spoleczenstwo chodzi z fazy mlodosci az do dojrzalosci demograficznej (28, 2% ludnosci odrzucic przekroczylo 15. roku istnienia, a nastepne 61, 9%

liczy 15-64 lata). Wydaje sie byc dobrze wyksztalcone (tylko 5% wskaznik analfabetyzmu).

Gospodarka Ziemi swietej jest wybrana z najsprawniej rozwinietych a, takze najefektywniejszych na ziemi. Cechuje ja takze nowatorstwo rozwiazan

organizacyjnych, technologiczne zaawansowanie produkcji jak rowniez wysoki udzial sektora urzedowego i spoldzielczego w strukturze wlasnosci. Sektor

rolniczy tworzy zaledwie 2% PKB (2% ogolu zatrudnionych), jest jednak waznym elementem gospodarki panstwa. W zakresie strukturze produkcji

fenomenalna role graja tzw. kibuce - kolektywne gospodarstwa rolne dzialajace pod gruntach ciebie, jak i moszawy - spoldzielnie produkcyjne rolnikow

indywidualnych, ktore dostarczaja ogolem ponad 2/3 produkcji rolnej (takze pare procent produkcji przemyslu). Efektywnosc rolnictwa wydaje sie bardzo

duza, a za posrednictwem poniesionym nakladom inwestycyjnym od 1948 ponad 2, 5-krotnie wzrosla pow. gruntow uprawnych, w tym ponad

szesciokrotnie nawadnianych. Glowne tereny rolnicze znajduja sie na wybrzezu, w Galilei oraz oazach wyzyny Negew. Uprawia sie przede wszystkim

owoce cytrusowe: pomarancze, grejpfruty (po ok. czterysta tys. t rocznie), mandarynki, cytryny, jablka, awokado, brzoskwinie, banany, oliwki, winorosl,

warzywa (gl. pomidory i ogorki), ziemniaki, bawelne, orzeszki ziemne oraz pszenice i jeczmien. Poza zbozami Izrael uzyskal samowystarczalnosc w

zakresie produkcji rolnej. Jej dopelnienie stanowi pasterska hodowla baranow i koz oraz armerski chow bydla (410 tys. szt. ) i drobiu (27 min szt. ), a

takze polowki (6, szostej tys. t w 1996), dla jakich gl. bazami sa Hajfa i Akka. 17% PKB wytwarza produkcja przemyslowa, gl. przetworczy. Gornictwo

wydaje sie slabo rozwiniete ze wzgledu na miniaturowa baze surowcowa. Na wieksza skale wykorzystuje sie towary chemiczne: sole potasowe, bromowe

i kamienne nad Polskim morzem Martwym jak rowniez fosforyty pod wyzynie Negew, poza tym niewielkie ilosci magnezytow, rud miedzi, ropy naftowej i

gazu ziemnego. Dla przemyslu mineralnego funkcjonuja kamieniolomy marmuru a, takze gipsow. W przemysle chemicznym dominuje wytworczosc

nawozow sztucznych, tworzyw a, takze wlokien syntetycznych oraz farmaceutykow. W Hajfie i Aszdod znajduja sie rowniez rafinerie. Daleko rozwiniety

wydaje sie przemysl elektromaszynowy, zwl. wytworczosc sprzetu wojskowego, lotniczego, komputerow i robotow przemyslowych, ukladow sterowania,

aparatury medycznej a, takze in. Materialow hutniczych przyznaja stalownie po Akce a, takze Hajfie. Wazne znaczenie dzierzy tez produkcja

przemyslowa wlokienniczy a, takze odziezowy jak rowniez spozywczy (tluszczowy, owocowo- warzywniczy, miesny a, takze mleczarski). W drugiej

polowie XX po. Izrael stal sie co wiecej jednym wraz z swiatowych centrow ciecia a, takze szlifierstwa diamentow (gl. Hajfa i Tel Awiw). Popyt

energetyczne pokrywa krajowa wytworczosc energii (28 mld kWh w 1996), pochodzaca gl. z elektrowni naftowych. Plus minus polowy potencjalu

przemyslowego panstwa skupiaja aglomeracje Hajfy a, takze Tel Awiwu-Jaffy.

W transporcie wewnetrznym a, takze powiazaniach pochodzace z sasiednimi panstwami decydujaca funkcje odgrywa internet wysokiej jakosci drog

(15464 kilometrow utwardzonych szlakow w 1997), uzupelniana przez 610 kilometrow polaczen kolejowych i 1087 km rurociagow. Transport nadmorski

(23 statki, 855, 5 tys. DWT) obsluguja srodziemnomorskie porty: Aszdod, Aszkelon, Hadera, Hajfa, Tel Awiw-Jaffa a, takze lezacy morzem Morzem

Czerwonym Eljat. Najogromniejsze porty aeronautyczne dzialaja po Tel Awiwie (lotnisko Ben Guriona) a, takze Jerozolimie.

O atrakcyjnosci turystycznej Izraela decyduja zarowno szeroka przeszlosc historyczna kraju, jakiej slady mozna spotkac prawie pod calym terenie

panstwa, oraz liczne miejsca kultu religijnego, bedace zamiarem pielgrzymek wyznawcow trzech najwiekszych monoteistycznych wiary swiata: judaizmu,

chrzescijanstwa a, takze islamu.

Najbardziej waznym osrodkiem krajoznawczym jest Jerozolima, lezaca we wsch. partii kraju, pod terenach okupowanych przez Izrael (miasto dzieli sie

pod czesc arabska - wsch. i zydowska - zach. ). Miesci sie tu najwiecej miejsc kultu religijnego (swiete miasto na rzecz Zydow, chrzescijan i

muzulmanow). Jej zabytkowa czesc (Stare Miasto) otoczona murem pochodzace z XVI po. tworzy uwaznie zwarta zabudowa z waskimi, kretymi

uliczkami. Z licznych miejsc kultu na obserwacje zasluguja: swiatynia muzulmanska Kubbat as-Sachra z VII w. (zw. meczetem Omara), ktory zbudowany

zostal na miejscu dawnej swiatyni Salomona (miejsce to jest uznawane za religijne zarowno przez Zydow, oraz muzulmanow), swiatynia muzulmanska

Al-Aksa, Sciana Placzu (pozostalosci zach. muru Swiatyni Jerozolimskiej zburzonej przez Rzymian po 70 r. n. e. ) a mianowicie swiete polozenie Zydow,

Bazylika Sw. Grobu na wzgorzu Golgota (z XII po., przebudowana po XIX po. ), Wieczernik na gorze Syjon pochodzace z XIV po. (miejsce to uznane

wydaje sie za pierwszoplanowa siedzibe Kosciola, msze religijne odprawiane istnieja tam od czasow apostolskich) oraz Via Dolorosa (trakt Drogi

Krzyzowej). Poza murami Starego Osrodka miejskiego wznosi sie Gora Oliwna zwiazana pochodzace z zyciem Chrystusa, w obrebie jakiej znajduja sie:

Zlota Brama, Kosciol Wniebowziecia, Sanktuarium Wniebowstapienia. Celem pielgrzymek istnieja: Betlejem (miejsce narodzin Chrystusa - Sanktuarium z

Bazylika Narodzenia Panskiego z IV, VI a, takze XII po., liczne katedry i koscioly) i Emaus (miejsce Lamania Chleba a mianowicie wykopaliska).

Jednakowo istotnym odcinkiem dla wyznawcow chrzescijanstwa wydaje sie pn. odsetek kraju (biblijna Galilea). Sa tam zasadnicze osrodki kultowe:

Nazaret (miejsce zwiastowania a, takze mlodzienczych czasow Chrystusa Bazylika Zwiastowania, rozne klasztory), Kana Galilejska (kosciol

franciszkanow, wykopaliska archeologiczne), gora Tabor (ruiny twierdzy saracenskiej oraz licznych obiektow chrzescijanskich), pozostalosci Magdali,

Tabigi, Kafarnaum, Korozainu a, takze Betsaidy morzem Jeziorem Tyberiadzkim (biblijne Zatrzesienie Galilejskie). W uwage zasluguja takze: Tyberiada

(wazny osrodek judaizmu, pozostalosci murow obronnych, warownia krzyzowcow, meczety, synagogi, uzdrowisko pochodzace z wodami mineralnymi),

Safed (swiete miasto judaizmu z synagoga Ha-Ari, ruiny zamku templariuszy), Bet Szean (nazywany przez talmudystow "brama raju", rozne wykopaliska

archeologiczne z czasu od IV tys. p. n. e. do VII w. n. e. ). W pasie nadmorskim funkcjonuje wiele miast, ktorych poczatki zwiazane istnieja z okresem

panowania Fenicjan lub Rzymian (m. in.: Akka a mianowicie mury miejskie, cytadela, Hajfa - mury obronne, twierdza, sanktuarium bahaistow, liczne

ogrody bedace znakiem miasta, Aszdod - swiatynia bozka Filistynow Dagona, Aszkelon - wykopaliska z czasow Heroda I). Wiele pochodzace z nich

obecnie to zasadnicze miejscowosci wypoczynkowe nad Polskim morzem Srodziemnym (np. Aszkelon, Hajfa, Natanja). Najbardziej waznym miastem

regionu jest stoleczna aglomeracja Tel Awiw-Jaffa. W jej architekturze dominuja nowoczesne budynki.

Panstwo Izrael wydaje sie republika, ktora nie posiada konstytucji, do niej ewentualne tresci sa poniewaz powodem powaznych sporow miedzy odlamami

laickimi i religijnymi spoleczenstwa. Glowa panstwa wydaje sie prezydent (od 2000 Mosze Kacaw) wybierany na 5-letnia kadencje przez parlament.

Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy Kneset, liczacy 120 czlonkow, wybieranych na 4 lata po glosowaniu powszechnym. Wladza wykonawcza

spoczywa po reku odpowiedzialnego przed Knesetem rzadu, naprzod ktorego stoi premier (od 1999 Ehud Barak), wybierany na 4-letnia kadencje po

glosowaniu powszechnym sposrod przedstawicieli Knesetu, zatwierdzany przez prezydenta.

SPIS DZIEDZINY

Autonomia Palestynska

Autonomia Palestynska zajmuje terytoria zamieszkane po przewadze przez Palestynczykow, zajete wczesniej przez Izrael. Na mocy porozumien

zawartych w 1994, ktore zapoczatkowalyproces przyznawania ow terenom niezaleznosci, w do niej sklad wkraczaja: Strefa Gazy (378 km2) oraz

Zachodni Brzeg Jordanu (5879 km2); oddziela je waski pasek ziemi nalezacy do Ziemi swietej. Strefa Gazy jest nadmorska rownina lezaca miedzy

wybrzezem Morza Srodziemnego a Izraelem, od pd. graniczaca pochodzace z Egiptem. Ciagnie sie pod dl. w porzadku. 45 kilometrow, a szer. w

najszerszym miejscu dochodzi do 12 km.

Terenie Zachodniego Brzegu jest wybitniej urozmaicone topograficznie. Pd. zajmuje masyw Hebronu o wys. do 1000 m n. p. metrow. Na pn. od niego

ciagna sie Gory Jerozolimskie srodkowa odsetek tego terenie. Na pn. wznosza sie troche nizsze (600-800 metrow n. p. m. ) Wzgorza Samarii, ktorych

srodek stanowia gory Nabulus obnizajace sie w kierunku pn. az do 300-400 metrow n. p. m. pod wzgorzach Dzanin. Czesc wsch. to doglebna dolina

Jordanu i wybrzeza Morza Martwego. Jest to depresja tektoniczna dochodzaca w najnizszym miejscu az do 399 metrow p. p. m.

Wieksza czesc terytorium Autonomii jest przy wplywem klimatu srodziemnomorskiego, jedynie wsch. odsetek Zachodniego Brzegu, a zwl. dolina Jordanu,

ma atmosfera zwrotnikowy suchy. Srednie temp. roczne wahaja sie od 10-16C w zimie do 28C w lecie; po dolinie Jordanu moga dochodzic do 33C.

Wielkosc opadow jest w duzej mierze uzalezniona od uksztaltowania powierzchni. We wsch. czesci czerpia one maksymalnie do 200 mm rocznie, a pod

obszarach wyzynnych i gorskich wahaja sie miedzy 600 a 800 mm. Siec rzeczna tworza gl. krotkie doplywy Jordanu. W Strefie Gazy brak wydaje sie rzek

stabilnych, istnieja jedynie dwie plytkie doliny odwadniane w czasie sporych ulew.

Pokrywa glebowa wydaje sie slabo wyksztalcona, powstala pod plytkim, skalistym podlozu. Dominuja ubogie gleby brunatne jak rowniez wytworzone pod

podlozu weglanowym. Obszary ubozsze w wode zajmuja gleby pustyn a, takze polpustyn.

Roslinnosc stanowia zarosla typu makii (wawrzyny, mirty, oleandry). W terenach lakonicznych dominuja zbiorowiska typu frygana oraz roslinnosc

stepowa a, takze polpustynna. Przedstawicielami fauny istnieja: gazela arabska, koziorozec nubijski, goralek abisynski, karakal, szakal zlocisty. W

obszarach polpustynnych bogaty wydaje sie swiat gadow, gl. wezy (zmija lewantynska) i jaszczurek (agam, kreglowek).

Liczba ludnosci wynosi 2786 tys. (1998); 35, 3% stanowia mieszkancy Strefy Gazy. Dominuja Palestynczycy (84%). Mniejszosci to: Zydzi (6%),

Jordanczycy (3%) jak rowniez Ormianie. Przewazajaca wiekszosc wyznaje islam (92%); jedna pochodzace z mniejszosci wyznaniowych stanowia

chrzescijanie skupieni gl. we wsch. Jerozolimie a, takze Ram Allah. Ponad pol. mieszkancow dorosleje w metropoliach (54%). Wielkie sa jednak

dysproporcje miedzy Strefa Gazy (wskaznik urbanizacji siega tu 80%), a Zachodnim Brzegiem (wskaznik urbanizacji 40%). Najogromniejsze osrodki

miejskie to: Gaza (273 tys. mieszk. ), Nabulus (130 tys. ), Hebron (121 tys. ).

Istnieje tu wyrazne zroznicowanie miedzy Strefa Gazy a Zachodnim Brzegiem. Spoleczenstwo wydaje sie bardzo przewrotowe, 47% to osoby powyzej

15. r. zycia (45% na Zachodnim Brzegu, 50, 2% po Strefie Gazy), 3, 5% ma 65 i dluzej lat. Przecietna dl. istnienia wynosi 68 lat. Obszerny udzial

najnizszej grupy wiekowej determinuje zauwazalne wydatki pod oswiate. W ostantnim czasie zapewniono wiekszej czesci dzieci dopuszczenie do szkol,

ale posrod osob po wieku wyzej 15 czasow wskaznik analfabetyzmu wynosi nadal 31%.

Rolnictwo odgrywa relewantna role po gospodarce panstwa wytwarzajac w porzadku. 16% PKB i zatrudniajac ok. 14% ogolu pracujacych. W strukturze

uzytkowania gleby ponad 30% ogolu ziem zajmuja place orne a, takze plantacje, a kolejne 32% przypada pod uzytki zielone. Blisko 90% gruntow

uprawnych znajduje sie pod Zachodnim Brzegu, z czegoz 7, 7% jest sztucznie nawadniane. Grunty uprawne po Strefie Gazy (ok. 10%) zajmuja 184, 1

km2, czyli 48, 7% do niej terytorium, natomiast udzial fundamentow sztucznie nawadnianych wynosi tutaj az 63, 3%. Uprawiane sa gl. warzywa:

pomidory, kapusta, ogorki, kabaczki, dynie, melony jak rowniez owoce: oliwki, pomarancze, brzoskwinie. Ze zboz najwieksze istota maja: pszenica (28,

kilku tys. t— 1 997) i jeczmien (14, dwie tys. t. ). Najwazniejsze zwierzeta hodowlane to owce (504, 9 tys. szt. -1997) a, takze kozy (267, 1 tys. szt. ).

Hodowla rozwinieta jest glownie na Zachodnim Brzegu (93, 5% ogolu poglowia baranow i 92% koz), pochodzace z czego najwiecej w dystryktach:

Hebron (odpowiednio: 34, 7% i 31, 6%) a, takze Ram Allah (odpowiednio: 11, 4% a, takze 19, 5%).

Gospodarka palestynska jest w duzej mierze uzalezniona od Izraela, ktory to nie tylko ustala rynek zbytu, ale rowniez daje skorzystanie z oferty duzej

grupy Palestynczykow. Wysokosc PKB przychodzi do kilku, 9 mld USD (1996). Struktura fabrykowania PKB przedstawiala sie nastepujaco: rolnictwo

13%, przemysl 23%, uslugi 64%. Sektor magazynowo-przemyslowy zatrudnia w porzadku. 25% ogolu pracujacych. Zauwazalna ilosc Palestynczykow w

stulecia produkcyjnym szuka zatrudnienia cos wiecej niz w sasiednim Izraelu, ale i takze w odmiennych panstwach arabskich Bliskiego Wschodu

(Katarze, Kuwejcie i Arabii Saudyjskiej). Najogromniejsze znaczenie dzierzy przemysl wlokienniczy, odziezowy a, takze spozywczy. Zazwyczaj dobrze

rozwiniete jest rzemioslo, a takze branza budowlana.

Transport drogowy jest odpowiednio rozwiniety. Siec gl. drog wynosi 634 km, a razem pochodzace z drogami regionalnymi 1120 kilometrow. Ilosc

zarejestrowanych samochodow osobowych wynosi w porzadku. 114 tys. szt. (1997) na Zachodnim Brzegu a, takze 43, 5 tys. szt. (1996) po Strefie Gazy.

W trakcie negocjacji pokojowych wszelkie porty aeronautyczne na terytoriach palestynskich zostaly nieczynne. Poczatkowo Palestynskie Samoloty

wykorzystywaly lotnisko w Al-Arisz w Synaju (ok. 50 km pod pd. -zach od Tereny Gazy), latajac na drodze Al-Arisz Amman w Jordanii. Od listopada 1998

otwarty jest miedzynarodowy port aeronautyczny w pd. czesci Tereny Gazy pierscien Rafah obslugujacy polaczenia pochodzace z Ammanem. Gl. portem

morskim pozostaje Gaza, jednakze na skutek zniszczen wojennych oraz ograniczen narzuconych przez Izrael wielkosc przeladunkow wydaje sie

ograniczona.

Zabytki na terenie Autonomii Palestynskiej zwiazane istnieja z judaizmem, chrzescijanstwem, islamem oraz pochodzace z wczesniejszymi kulturami

(natufska, kananejska). Najwiecej pierwotnego jest pod Zachodnim Obreb Jordanu.

Ponad Morzem Srodziemnym do Autonomii Palestynskiej powinno sie Gaza (centrum Strefy Gazy), miasto pochodzace z czasow cywilizacji kananejskiej.

W okresie filistynskim pelnilo funkcje gl. siedziby ciebie, a od VII po. pozostawalo przy wplywami otoczenia islamskiego. Pochodzace z licznych zabytkow

na obserwacje zasluguja metrow. in.: swiatynia muzulmanska Haszima dziadka Mahometa, Sanktuarium Abu al-Azm wg kulturze miejsce pochowku

Samsona.

Tymczasowa samorzadowa wladza palestynska utworzona zostala po VI11994 pod terenach okupowanych przez Izrael, w okregach Jerycha a, takze

Gazy. Powolano ja na skutek porozumienia izraelsko-palestynskiego zawartego po 1993 po Oslo, ktore stworzylo istoty do wycofania armii izraelskiej z

ziem okupowanych (z Jerycha po V 1994) i przejecie kontroli morzem tym obszarem przez policje palestynska. Wladza Autonomii uelastycznia sie pod

caly zostaly obszar okupowany, z do niej kompetencji wylaczone zostaly sprawy osadnikow zydowskich. W X 1994 wladze izraelskie zezwolily na

stworzenie administracji ds. zdrowia a, takze zbierania datkow, a w dalszej kolejnosci rozszerzyly do niej kompetencje. W 1994 utworzono Rade

Autonomii (rzad palestynski). W wyborach powszechnych po styczniu 1996 Yasir Arafat uzyskal 88% glosow a, takze stanal naprzod wladz Autonomii

jako do niej prezydent. Wieksza czesc miejsc po 80-osobowej Radzie Samorzadowej uzyskala partia Al-Fatah.

SPIS DZIEDZINY

Jordania

JORDANIA lezy po pd. -zach. Azji. W odcinku 26 km kraj posiada dopuszczenie do Morza Czerwonego przez zatoke Akaba.

W uksztaltowaniu pionowym przewazaja obszary wyzynne i gorskie. Najwyzszym wzniesieniem jest Ramm (1754 metrow n. p. m. ) polozony po gorach

Dza-bal asz-Szara pod zach. panstwa. Tu takze znajduje sie najnizszy punkt a mianowicie depresja Morza Martwego (399 m p. p. metrow. ). Pozostala

czesc panstwa zajmuje obszerny, pustynny plaskowyz (na pn. kamienisto a mianowicie zwirowa Pustynia Syryjska, pod pd. pustynia piaszczysta),

nachylony lagodnie w kierunku wsch. Panstwo, a gl. jego wsch. czesc, niejednokrotnie nawiedzaja trzesienia ziemi. Nieomal cale terenie Jordanii lezy w

zonie klimatow zwrotnikowych kontynentalnych lakonicznych. Wyjatkiem istnieja pn. -zach. krance, w ktorym miejscu klimat wydaje sie umiarkowany,

kontynentalny. Wysokosc opadow waha sie od 350 do 50 mm a, takze mniej, a srednie temp. wynosza: po styczniu w porzadku. 15C (w gorach spadaja

nawet az do 0C), po lipcu 30-35C (maks. az do 50C pod zach. ). Charakterystyczne istnieja ich duze dobowe amplitudy.

Poza Jordanem (dl. w porzadku. 130 km) i tej gl. doplywami spotyka sie wylacznie rzeki cykliczne, splywajace w kierunku wsch. Wylacznym wiekszym

akwenem slodkowodnym wydaje sie sztuczny zbiornik King Talal na rzece Nahr az-Zarka (Jabbok), a slonym a mianowicie Morze Martwe. W

bezodplywowych obnizeniach pod plaskowyzu wychodza zabagnienia.

Roslinnosc tworza metrow. in. rosnace na pustynnych yermosolach suche kolczaste krzewy (saksaul bialy i czarny) oraz bylice, jasminy, platany, a takze

zmartwychwstanka, czuwaliczka jadalna i balsamowiec soczysty. Sporadycznie, na pn. zach. widuje sie lasy pochodzace z sosna alepska i debem.

Faune reprezentuja gatunki pustynne i stepowe. Spotyka sie wiele gadow, lecz swiat ptakow i plazow jest ubogi. Sposrod niepotrzebnych ssakow

wychodza: oryks jezyk arabski, szakal zlocisty, gazele a, takze karakal. Bogactwo gatunkowe znamionuje Morze Czerwone, w przeciwienstwie do Morza

Martwego, gdzie w zasadzie nie ma flory ani fauny. Dbaloscia w wadze parku narodowego objeto kilku cenne przyrodniczo i kulturowo obszary, metrow.

in. Petre i Wadi Rum.

Ludzie Jordanii jawi sie niemal jednorodne etnicznie a mianowicie 98% wspollokatorow stanowia Arabowie, a tylko 2% pozostale grupy narodowosciowe,

m. in. Czerkiesi, Kurdowie, Turcy a, takze Ormianie. W rzeczywistosci jednak ponad 50% ludnosci to uchodzcy palestynscy. Pochodzace z ludnoscia

rodzima laczy pierwotnego wspolnota kultury, jezyka (arabskiego) oraz wiary (islam wyznaje 92% ludnosci, przewazaja sunnici). Wyrazista pod wzgledem

religijnym, aczkolwiek nieliczna grupe (zaledwie 7%) stanowia chrzescijanie obrzadkow wsch. (m. in. syryjskiego, greckiego, ormianskiego).

Liczba ludnosci Jordanii to 4, 4 mln osob. W proces tenze zlozyl sie naplyw Palestynczykow z Ziemi swietej i okupowanego przezen Zachodniego Brzegu

Jordanu (Cisjordanii), oraz niezmiennie styl przyrostu przyrodniczego (obecnie kilku, 1%, po 1975 a mianowicie 3, 29%). Dluzszy sredni czas trwania

zycia (73 lata), , ktorzy wynika po pewnej mierze z nacisku, jaki polozono na progres sluzby zdrowia. Nizszy anizeli w wiekszosci panstwa arabskich

wydaje sie takze wspolczynnik analfabetyzmu (13% doroslych). Ludzie jest bardzo mlode a mianowicie 43, 3% populacji stanowia osoby powyzej 15

czasow, a tylko 2, 9% osob ukonczylo 65. dwanascie miesiecy zycia. Wieksza czesc ludnosci zamieszkuje waski, w porzadku. 100 kilometrow

szerokosci, pasek wzdluz granicy z Izraelem, a zwl. jego pn. czesc, w ktorym miejscu tez polozone sa najbardziej znaczne miasta: stoleczny Amman (1,

05 min mieszk., jednej, 3 min w sztabie miejskim), Az-Zarka, Irbid, As-Salt, Al-Mafrak. Spoistosc zaludnienia przekracza tu niejednokrotnie 100 osob/km2,

a po muhafazie Irbid siega w porzadku. 400 osob/km2. Na rozleglym, pustynnym wsch. spotyka sie wylacznie pojedyncze, rozrzucone osiedla pasterskie.

Dla pelnego okresu bycia panstwa charakterystyczny byl procedura odplywu ludnosci wiejskiej az do miast (od pol. czasow 70. wspolczynnik urbanizacji

wzrosl z 42% do 72%) oraz zwiekszania sie kontrastu w stopniu zaludnienia pn. -zach. Jordanii i pozostalosci kraju.

Uklad gospodarczy Jordanii, zaliczanej az do grona panstw rozwijajacych sie, dzierzy charakter wolnorynkowy, choc udzial panstwa po wielu dziedzinach

dzialalnosci przemyslowej jest ogromny. Podstawa rozwoju ekonomicznego staja sie stopniowo uslugi (gl. krajoznawcze i finansowe - 65, 2% PKB w

1996) oraz sektor przetworczy, przejmujace te funkcje od dominujacych niegdys rolnictwa i gornictwa. Wciaz jednak stabilnosc gospodarcza kraju

uzalezniona jest doniosle od pomocy z zewnatrz: jasno, plynacej bezposrednio z "naftowych" krajow arabskich i od organizacji internacjonalnych, jak tez

posredniej opartej pod transferze dochodow pracujacej po krajach Zatoki Perskiej grupy emigrantow jordanskich. Tempo rozwoju zmienia sie wiec w

zaleznosci od sytuacji politycznej w obszarze i biezacej kondycji ekonomicznej krajow arabskich. Najwieksze pietno wywarla pod gospodarce Jordanii

utrata plodnych obszarow Zachodniego Brzegu Jordanu oraz recesja iracki (1990-1991), ktory sprawil ograniczenie spotkan i rozmow handlowych

pochodzace z najwazniejszym partnerem gospodarczym a mianowicie Irakiem.

Rolnictwo zatrudnia 5% czynnych zawodowo, wytwarzajac proporcjonalnie 5, 4% PKB (1996). Gl. obreby upraw (grunty orne, uzytki trwale) zaprzataja

jedynie 5% pow. panstwa i kumuluja sie gl. w pn. czesci niziny Jordanu. W porzadku. 15% pochodzace z nich (630 km2 po 1993) ulega nawadnianiu.

Przewazaja gospodarstwa wielkoobszarowe prywatnych posiadaczy, duze istota ma takze system dzierzawy ziemi. Uprawia sie gl. warzywa (czesciowo

metoda szklarniowa): pomidory (641 tys. t w 1997), ogorki, baklazany, fasole; takze owoce cytrusowe, banany, oliwki (82 tys. t), winorosl, a co wiecej

ziemniaki (107 tys. t), pszenice (54 tys. t) i jeczmien (43 tys. t). W porzadku. 8% pow. wykorzystuje sie jako przyrodnicze pastwiska; panuje koczownicza

hodowla: owiec (2, 1 min szt. po 1997), koz (555 tys. szt. ), bydla, oslow i wielbladow. Produkcja rolna wsparta skromnymi polowami odrzucic zaspokaja

potrzeby krajowego, aczkolwiek osiaga sie nadwyzki po produkcji warzyw i owocow.

Rosnie istota przemyslu (23% zatrudnionych). W latach 1990-1997 wartosc produkcji przemyslowej wzrastala rocznie na temat ok. 10%, a po 1996

obejmowala 29, 5% PKB. Waznym dzialem owego sektora wydaje sie gornictwo. Bazuje ono pod bogatych zasobach fosforytow, wydobywanych na pn.

(Al-Hasa a, takze Ar-Rusajfa) a, takze pd. (okolice Al-Akaba) po ilosci 5, 4 min t (1996). U wybrzezy Morza Martwego eksploatuje sie sole potasowe i sol

kamienna. Opisane surowce tworza baze rozwoju przemyslu chemicznego (gl. produkcji nawozow). W obnizeniu Morza Martwego wstepnie rozpoznano

wystepowanie szeregu odmiennych surowcow: barytow, rud miedzi i uranu; ich bardziej zlozonej eksploatacji przedtem nie podjeto. Funkcjonuja

kamieniolomy: gipsow, marmurow i wapieni. Te wszystkie sluza az do produkcji betonu. Wazna funkcje odgrywaja: produkcja przemyslowa wlokienniczy

a, takze odziezowy, skorzany oraz spozywczy (olejarski, miesny i owocowo-warzywniczy). Potencjal magazynowo-przemyslowy koncentruje sie w 4 gl.

osrodkach: Ammanie, Irbidzie oraz strefach wolnoclowych: Az-Zarka i Al-Akaba. W 2 ostatnich znajduja sie takze rafinerie importowanej ropy naftowej jak

rowniez elektrownie (rowniez w Ammanie), dajace wielu z 5, 52 mld kWh rocznej produkcji sily (1996).

W transporcie najbardziej znaczne znaczenie posiadaja przewozy samochodowe. W 1998 bylo tu 8 tys. km drog o utwardzonej nawierzchni.

Uzupelnieniem jest internet kolejowa (677 km), jakiej os ustala linia pochodzace z Damaszku przez Amman az do Al-Akaby, w ktorym miejscu znajduje

sie wyjatkowy port nadmorski Jordanii. Uzytkowanych jest 17 lotnisk, w tym 2 na temat znaczeniu internacjonalnym: Amman a, takze Al-Akaba.

O atrakcyjnosci turystycznej Jordanii rozstrzyga przede wszystkim odrebnosc kulturowa, zlaczona z przynaleznoscia do otoczenia islamskiego, wyraznie

zaznaczajaca sie w malutkich miasteczkach a, takze wsiach jordanskich, oraz rozne zabytki pochodzace zarowno pochodzace z czasow starozytnych (m.

in.: amfiteatr pochodzace z II po. n. e. w Am - Petra, starozytna metropolia panstwa Nabatejczykow. Wykute po stromych zboczach skalnych wspaniale

grobowce integruja motywy hellenistyczne i orientalne. Za warte kazdej ceny uznaje sie wykopaliska metropolii panstwa Nabatejczykow z II w. p. n. e. -

Petry (w wawozie Wadi Musa, na zach. od metropolie Maan), w ktorym miejscu zachowal sie m. in. zespol swiatyn i grobowcow reprezentujacy

oryginalna skalna architekture, bedaca mieszanina wplywow greckich i orientalnych. O wadze obiektu oferuje fakt opublikowania go po 1985 pod liscie

Ogolnoswiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Jordania jest monarchia konstytucyjna, naprzod ktorej stoi krol (od 1 999 Abd Allah II Ibn al-Husajn). Wladza ustawodawcza zalicza sie do niego jak

rowniez dwuizbowego Zgromadzenia Narodowego: Izby Reprezentantow, liczacej 80 przedstawicieli, wybieranych po glosowaniu powszechnym na

4-letnia kadencje, jak rowniez Senatu, liczacego 40 przedstawicieli, mianowanych przez krola pod 4 okres. Wladza wykonawcza spoczywa po rekach

krola i rzadu odpowiedzialnego poprzednio parlamentem. Naprzod jego stoi mianowany przez krola premier (od 1999 Abdul Rauf al-Rawabdeh).

SPIS TRESCI

Kuwejt

KUWEJT zlokalizowany jest po pn. -wsch. czesci Polwyspu Arabskiego, miedzy Arabia Saudyjska, Irakiem a wyrownanym wybrzezem Zatoki Perskiej

(Arabskiej). Granice kraju (ladowe 464 kilometrow i morskie 499 km) obejmuja rowniez wyspy: Bubijan, Fajlaka, Umm Al-Muradim, Qaruh oraz wiele

mniejszych, otoczonych rafami koralowymi.

Kraj wydaje sie nizinny a mianowicie jego pn. -wsch. odsetek lezy w obrebie delty Eufratu i Tygrysu, a zach. krance wznosza sie troche, siegajac 306 m

n. p. metrow.

Klimat (zwrotnikowy kontynentalny suchy) cechuja sporadyczne, ale nawalne opady, ktore koncentruja sie w polroczu letnim (srednio 20-200 mm

rocznie). Panuja tu suche i zarliwe lata (nawet powyzej 50C) oraz zimne zimy (srednia temp. w porzadku. 10C) powiazane z krzepkim pn. ogromnym

wiatrem, przynoszacym zimne powietrze pochodzace z glebi Azji (burze piaskowe).

Na terenie Kuwejtu nie ma stabilnych rzek. Suche doliny wypelniaja sie wodami po niepotrzebnych opadach, a w bezodplywowych zaglebieniach

wychodza solniska. Zachodzi staly niedostatek wody, , ktorzy powoduje, ze roslinnosc, wydaje sie tu bardzo uboga. Jej gl. przedstawicielami sa: saksauly

solirodowe, lawsonie bezbronne, balsamowce soczyste a, takze parolisty, rosnace na kalcisolach. Na solonczakach i soloncach spotyka sie flore

halofitowa, a na madach (fluwisolach) delty Eufratu a, takze Tygrysu takze palmy.

Faune reprezentuja zwykle gatunki pustynne. Zyja tu szakale zlociste, gazele, gady (gl. weze i jaszczurki) oraz chrzaszcze. Niewiele wydaje sie ptakow

(najczesciej tylko przelotne). Na stale kraj zamieszkuja kuraki, rarog a, takze kulon. Ubostwo fauny ladowej rekompensowane wydaje sie bogactwem

istnienia w wodach zatoki. W obszarze panstwa utworzono pewien park narodowy, ale wielkim problemem wydaje sie zanieczyszczenia otoczenia,

wywolane podpaleniem szybow naftowych podczas wojny z Irakiem (m. in. wyciek w porzadku. 10 mln t ropy).

Spolecznosc Kuwejtu tworza po 80% Arabowie, jednak rdzenni mieszkancy (potomkowie Beduinow) stanowia tylko 45% ogolu. Dalsze 35% ludnosci to

imigranci arabscy, jacy naplyneli poprzez rozpoczeciu eksploatacji ropy naftowej (2 pol. XX po. ), a 16% a mianowicie przybysze pochodzace z Azji

Poludniowej i Poludniowo-Wschodniej. 95% spoleczenstwa stanowia muzulmanie (sunnici a, takze szyici), a pozostala odsetek wyznawcy hinduizmu i

skromna grupa chrzescijan. Arabski wydaje sie jezykiem urzedowym, ale powszechnie uzywa sie tez jezyka szekspira. Az 97% ludnosci przebywa w

metropoliach, polozonych gl. na wybrzezu. Gestosc zaludnienia przekracza tu w mnostwo miejscach 1000 osob/km2, kiedy wnetrze panstwa jest niemal

bezludne (pojedyncze osrodki wydobywcze i hodowlane). Sposrod wysepek zamieszkana wydaje sie Fajlaka. Najwiekszym miastem wydaje sie

Al-Dzahra (140 tys. mieszk. ) -stolica jednej pochodzace z prowincji. Stoleczny Kuwejt liczy zaledwie 29 tys. mieszk. (1995), jednak stanowi srodek

gospodarcze a, takze kulturalne panstwa, a po sensie urbanistycznym jadro teamu miejskiego na temat zaludnieniu ponad 1, kilku min mieszk.

Wspoltworza na niego m. in.: As-Salimija, Qalib asz-Szujuch, Hawalli i Al-Farauwija.

Za sprawa imigracji zarobkowej jak rowniez wysokiego przyrostu naturalnego (w latach szescdziesieciu. i 70. siegal mezczyzna 4, 5%). W wyniku inwazji

irackiej (1990-1991) liczebnosc spoleczenstwa spadla w dalszej kolejnosci do jednej, 4 min w 1992 (straty demograficzne i fala uchodzstwa. Wzrost

naturalny a mianowicie 1, 9% w 1998. Spoleczenstwo wydaje sie mlode (32, 3% to osoby powyzej 15. r. zycia) a przecietny termin trwania istnienia

wynosi 77 lat. Charakterystyczny dla panstwa jest ogromny wspolczynnik maskulinizacji (1, 58, tj. 158 mezczyzn/ stu kobiet). Sprawa jest styl

analfabetyzmu, aczkolwiek szkolnictwo wydaje sie dobrze rozwiniete, a po stolicy operuje uniwersytet.

System gospodarczy opiera sie pod eksploatacji a, takze przetworstwie ropy naftowej. Jej ogromne zloza (oceniane pod 10% ogolnoswiatowych).

Wysokim zyskom ze checi sprzedania tego materialu zawdziecza Kuwejt szybki rozwoj gospodarczy, moznosc rozbudowy wspolczesnego przemyslu

przetworczego oraz zachowanie dzialalnosci inwestycyjnej. Krotkotrwaly recesja wywolala inwazja Iraku (1990-1991), jednak po 1993 pozostal on

zazegnany, a kraj ponownie blyskawicznie sie rozkreca. Dzis znamionuje sie jednym z najwyzszych na ziemi wskaznikow dochodu narodowego pod 1

mieszkanca (22, 5 tys. USD). W strukturze gospodarki znikome znaczenie dzierzy rolnictwo (2% zatrudnionych, tylko 0, 4% PKB po 1997), ktore

wykorzystuje przy uprawy wylacznie 0, 2% pow. panstwa (koniecznosc nawadniania), a dalsze 8% stanowia naturalne pastwiska. W malych ilosciach

sadzi sie warzywa (gl. pomidory, ogorki, cebule i melony) oraz owoce (granaty, pomarancze, daktyle). Poglowie zwierzat hodowlanych obejmuje 320 tys.

szt. owiec (1997) oraz niewielka liczbe bydla, koz a, takze wielbladow. Wielkie znaczenie dzierzy rybolowstwo (5, 8 tys. t ryb i dwie, 4 tys. t krewetek w

1996), polawia sie tez perly.

Sektor magazynowo-przemyslowy zatrudnia 28% czynnych zawodowo, wytwarza jednak az 55% PKB. Polega gl. pod eksploatacji ropy naftowej (na

obszarze pn. zloza: Ar-Raudatin i As-Sabirija, na terenie pd. zloza: Al-Burkan, Al-Wafra, Manakisz jak rowniez wspolnie pochodzace z Arabia Saudyjska

w Strefie Neutralnej), jakiej w 1996 Kuwejt wydobyl 100, 9 mln t. Ponad 2/3 wydobycia przetwarza sie po zakladach rafineryjno-petrochemicznych: Mina

al-Ahmadi, Mina Abd Allah a, takze Asz-Szuajba jak rowniez 2 odmiennych, lezacych po Strefie Neutralnej. W malym stopniu eksploatowane sa,

towarzyszace ropie, zloza gazu ziemnego (ok. kilku, 5 mld m3 po 1995, po czesci eksportowane poprzez skropleniu). Przeksztalca sie rowniez inne dzialy

przemyslu chemicznego (m. in. produkcje chemikaliow sztucznych), cementowego, wlokienniczego jak rowniez przetworstwo ryb. Pozyskuje sie ponadto

sol w licznych instalacjach destylacji wody morskiej (z owego zrodla pochodzi az 75% wody uzytkowej). Energie elektryczna wytwarzaja elektrownie

naftowe (23 mld kWh w 1996). Gl. mozliwosci przemyslowy skupia sie po najwiekszych metropoliach kraju jak rowniez osrodkach wydobycia ropy,

natomiast w ostatnich latach wielu nowych lokaty powstaje po Specjalnej Strefie Ekonomicznej Asz-Szuajba. Warto wspomniec, iz po 1998 obcokrajowcy

stanowili 68% zatrudnionych po gospodarce Kuwejtu.

Potrzeby transportowe kraju ukaja siec porzadnej jakosci drog (4450 kilometrow dl. po 1996, pochodzace z czego 81% o utwardzonej nawierzchni) jak

rowniez system rurociagow (1 082 km dl., w tym 165 km gazociagow). Flota morska (49 statkow o lacznym tonazu 4 mln DWT w 1998) obsluguje porty:

Asz-Szuajba, Asz-Szuwajk, Kuwejt, Mina Abd Allah, Mina al-Ahmadi oraz Mina Su'ud. W stolicy panstwa znajduje sie rowniez miedzynarodowy port

lotniczy na temat duzym znaczeniu w systemie regionalnych powiazan komunikacyjnych.

Wedlug konstytucji pochodzace z 1962 Kuwejt jest dziedziczna monarchia konstytucyjna, na czele jakiej stoi emir z rodu As-Sabah (od 1978 Jabir Al

Ahmad Al Jabir Al Sabah). Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe, liczace 50 czlonkow, wybieranych na 4-letnia

kadencje po wyborach powszechnych; zasiadaja w nim z urzedu takze ministrowie. Wladza wykonawcza spoczywa po reku emira i powolywanego przez

niego rzadu pochodzace z premierem (od 1978 Sa'd Al' Abd Allah Al Salim Al Sabah). Upowaznienie wyborcze przysluguje wylacznie mezczyznom po

konczeniu 21. r. zycia. Aktywnosc partii politycznych jest zakazana.

SPIS DZIEDZINY

Liban

LIBAN polozony wydaje sie w Azji Poludniowo-Zachodniej we wsch. partii basenu Morza Srodziemnego. Zaliczany jest az do panstw Bliskiego Wschodu.

Pow. kraju wynosi jedynie dziesiec 452 km2, a tej sasiadami istnieja Syria od pn. a, takze wsch. jak rowniez Izrael od pd. W uksztaltowaniu pow.

dominuja gory biegnace w tym samym czasie do wybrzeza, poprzedzielane obnizeniami dolinnymi. Blisko wybrzeza Morza Srodziemnego ciagnie sie

waska i plaska nizina nadbrzezna. W kierunku wsch. przechodzi pani gwaltownie po serie wapiennych grzbietow wzniesien Libanu, pochodzace z

najwyzszym szczytem kraju Kurnat as-Sauda (3083 m n. p. metrow. ) lezacym na pd. wsch. od Trypolisu. W dalszym ciagu na wsch. gory maja

gwaltownie po obnizenie tektoniczne zwane dolina Bekaa. Dno doliny, polozone na wys. ok. 1000 m n. p. metrow., odwadniane wydaje sie przez 2 gl.

koryta kraju: Litani oraz Asi (Orontes). W kierunku wsch. lek Bekaa chodzi w nastepne pasmo gorskie Antylibanu, jakiego pd. przedluzeniem jest grzbiet

Hermon dochodzacy do wys. 2814 metrow n. p. m.

Liban lezy po strefie klimatu srodziemnomorskiego, jakkolwiek uksztaltowanie pow. i niemalze poludnikowy tok pasm gorskich wydatnie modyfikuja

lokalne wytyczne klimatyczne. Nizina nadbrzezna dzierzy klimat umiarkowanie goracy w lecie (srednie temp. 28C) a, takze cieply podczas zimy (1 3C).

Znajdujace sie po bezposrednim poblizu gory znamionuja sie aktualnie znacznie chlodniejszymi temp. jak rowniez wystepowaniem opadow sniegu, ktore

w najlepszych partiach moga zalegac od grudnia az do maja. Po to prawdopodobnie wywodzi sie tytul kraju poniewaz slowo laban w jezyku aramejskim

znaczy bialy. Ciagnaca sie pod wsch. od gor Libanu dolina Bekaa ma atmosfera o wyraznie zaznaczonych cechach kontynentalnych, bardzo goracy

podczas lata i umiarkowanie zimny podczas zimy, z opcja wystepowania regularnych przymrozkow a, takze opadow platkow sniegu. Jest to wynikiem

odciecia dostepu az do lagodnych a, takze wilgotnych mas powietrza znad Morza Srodziemnego. Lezace potem na wsch. pasmo wzniesien Antylibanu

cechuje sie jeszcze suchszym typem klimatu z duzymi wahaniami temp. w rytmie dobowym a, takze rocznym. Wielkie jest takze zroznicowanie skali

opadow, ktore w partii nadbrzeznej wahaja sie od siedemset do 1000 mm rocznie, w najlepszych partiach wzniesien dochodza az do 1250 mm rocznie a,

takze spadaja az do ok. 380 mm po dolinie Bekaa. Wiekszosc opadow przypada pod okres pazdziernik-kwiecien. Letnie miesiace na wsch. kraju istnieja

calkowicie bezdeszczowe.

Najwazniejszym nieustannym ciekiem wydaje sie tutaj Jordan wyplywajacy pod pd. wzniesien Antylibanu.

Najzyzniejsze gleby znajduja sie na aluwialnej nizinie nadbrzeznej, w dolinach srodgorskich jak rowniez w dolinie Bekaa. Zawsze sa to gleby

cynamonowe, charakterystyczne na rzecz klimatu srodziemnomorskiego. Na obszarach gorskich przewazaja gleby szkieletowe.

Na terenie kraju panuje roslinnosc srodziemnomorska typu makii i frygany. Wyzej po gorach pojawiaja sie stepy gorskie, ktore zastepuja pierwotne lasy

lisciaste zrzucajace liscie pod zime a, takze iglaste pochodzace z charakterystycznym, aczkolwiek rzadkim cedrem libanskim cedrus libani, obecnie

objetym dbaloscia. Gl. reprezentanci fauny to: daniel, zbik, dzik, szakal zlocisty, hiena pregowana a, takze goralek abisynski.

W koncu poprzedniego wieku. Liban zamieszkiwalo ponad kilku, 5 min mieszkancow. Gl. grupa etniczna to Arabowie stanowiacy w porzadku. 95% ogolu

ludnosci, niebagatelnie wazna mniejszoscia istnieja Ormianie a mianowicie 4% a pozostale 1% to glownie Kurdowie, Syryjczycy i Palestynczycy.

Podstawowym jezyczkiem jest jezyk arabski, bedacy rownolegle urzedowym, poza tym w uzyciu istnieja jeszcze francuski i ormianski. Wiekszosc

wspollokatorow skupiona wydaje sie w metropoliach, wskaznik urbanizacji wynosi 88%, a spoistosc zaludnienia przekracza 335 osob/km2. Najwieksze

osrodki miejskie utworzyly sie pod wybrzezu: Bejrut (1100 tys. mieszk., 1/3 ludnosci kraju), Trypolis (200 tys. ), Zahla (200 tys. ), Sajda (dawny Sydon, stu

tys. ).

Duze wydaje sie zroznicowanie wyznaniowe spoleczenstwa Libanu, co stalo sie jednym z motywow dlugotrwalej wojny domowej jak rowniez licznych

konfliktow na tle religijnym. Wg oficjalnych szacunkow w porzadku. 60% ludnosci to muzulmanie, wsrod jakich dominuja szyici (32% ogolu ludnosci)

zamieszkujacy gl. pd. kraju. Mniejsza grupe stanowia sunnici (21%), koncentrujacy sie gl. po regionie Trypolisu. Najmniej licznym odlamem na temat

muzulmanskich korzeniach sa druzowie. Zamieszkuja te banki gorskie obreby na pd. od Bejrutu, a pierwotnego liczbe szacuje sie pod ok. 220 tys. (7%

ogolu ludnosci). Chrzescijanie stanowia ok. 40 procent spoleczenstwa, najwyzsza ich odsetek to maronici (25% ogolu ludnosci). Liban charakteryzuje sie

wzglednie dynamicznym przyrostem liczby ludnosci. Utrzymujacy sie wysoki wskaznik przyrostu przyrodniczego (1, 6% - 1998) powoduje, ze ok. 30%

populacji odrzucic przekroczylo nadal 15. r. zycia, a jedynie szesc, 4% wydaje sie w stulecia powyzej 64 lat. Przecietna dl. istnienia wynosi przecietnie 71

czasow (73 okres dla dziewczyn, 68 czasow dla mezczyzn). Wskaznik analfabetyzmu: 8% obywateli powyzej 15 lat, jest jednym z najnizszych wsrod

panstw arabskich.

Swiadectwem wychodzenia Libanu z zapasci gospodarczej wywolanej dlugotrwalymi konfliktami zbrojnymi wydaje sie dynamiczny rozwoj wielkosci PKB.

Struktura fabrykowania PKB hhg sie nastepujaco: rolnictwo 12, 4%, produkcja przemyslowa 26, 5%, uslugi 61, 1%. Struktura zatrudnienia formuje sie

podobnie: rolnictwo 12%, przemysl 28%, uslugi 60%. Odbudowa wraz z zniszczen wojennych wymaga jednak olbrzymich wydatkow kapitalowych, ,

ktorzy wiazalo sie ze zwiekszeniem zadluzenia zagranicznego.

Rolnictwo dzierzy ograniczone ewentualnosci rozwoju ze wzgledu na uksztaltowanie pow. i wytyczne klimatyczne. Blisko 61% pow. kraju zaprzataja gory,

obreby bagienne lub pustynne, pod tereny lesne przypada 8%. Jedynie 23% pow. panstwa jest kierowane pod aktywnosc rolnicza a kolejne 17% traktuje

sie jako dopuszczalne do zagospodarowania. Obszar uzytkow rolnych ma mozliwosc ulec zmniejszeniu w najblizszych latach, poniewaz znaczne obreby

zdegradowanych ziem maja stanowic poddane zalesieniu, aby zabronic proces pustynnienia. Gl. obreby rolnicze to nizina nadbrzezna posiadajaca

subtelny srodziemnomorski atmosfera i rzetelne aluwialne gleby. Uprawia sie tu glownie: oliwki (85 tys. t -1996), pomarancze (190 tys. t), cytryny (100 tys.

t) a, takze banany (95 tys. t). Waskie niziny wiodace pochodzace z wybrzeza po glab wzniesien sa takze bardzo usilnie zagospodarowane. W

sterasowanych poletkach uprawia sie oliwki, ogromne ilosci warzyw (w ow zwl.: pomidory, ogorki, kapuste i arbuzy). Jest to rowniez wazny obszar

sadowniczy. W pn., wyzynnym regionie Trypolisu uprawia sie gl. bawelne, cebule a, takze ziemniaki. Rejon Zahla slynie z winnic (zbiory winogron

wyniosly 350 tys. t). Dolina Bekaa to obszar zbozowy pochodzace z uprawa pszenicy i jeczmienia oraz bawelny. Tereny hodowlane koncentruja sie

przede wszystkim pod wsch. panstwa i po wyzszych partiach gor.

W 1996 najliczniej obaczyc tu mozna m. in. rzymskie areny, termy, nekropole i hipodrom. Do starozytnych miast Libanu nalezy Sajda (dawny Sydon) - na

koniec II tysiaclecia p. n. e. uchodzaca za najpotezniejsze miasto fenickie.

Liban wydaje sie republika, naprzod ktorej stoi prezydent (od 1998 Imil Jamil Lahhud), wybierany pod 6-letnia kadencje przez Zgromadzenie Narodowe.

Wladze ustawodawcza sprawuje jednoizbowy parlament, liczacy 128 czlonkow (64 chrzescijan a, takze 64 muzulmanow), wybierany pod 4 okres w

wyborach powszechnych. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu naprzod z premierem (od 1998 Salim Ahmad al-Huss), mianowanym przez

prezydenta. Pakt Narodowy z 1943 ustalil trop wyznaniowy, wedle ktorego obsadzane sa posady panstwowe: prezydent - chrzescijanin maronita, premier

- muzulmanin sunnita, przewodniczacy Zgromadzenia Narodowego - muzulmanin szyita.

SPIS TRESCI

Zjednoczone Emiraty Arabskie

Zjednoczone Emiraty Arabskie polozone sa we wsch. partii Polwyspu Arabskiego. Sasiaduja pochodzace z Arabia Saudyjska (dl. granicy 457 km) oraz

Omanem (410 km). Na pn. granice stanowia wody Zatoki Perskiej, pod wsch. Zatoki Omanskiej (dl. linii brzegowej 1318 km). Kraj dzierzy charakter niziny

(zrownany postument Gondwany pochodzace z zalegajacymi niemalze poziomo skalami osadowymi) zajetej przez piaszczysta pustynie Ar-Rub al-Chali,

jakiej wydmy dosiegaja wys. 200 m. W obnizeniach rejonu znajduja sie slone bagniska. Tylko w pn. -wsch. partii wystepuje, sfaldowane w trzeciorzedzie,

pasmo gorskie Al-Hadzar (gl. wapienne) pochodzace z najwyzszym szczytem kraju Ibir (1527 metrow n. p. m. ).

Obszar ciebie lezy po strefie klimatu zwrotnikowego kontynentalnego, wybitnie a, takze skrajnie suchego. Srednie temp. stycznia siegaja od 18C w

gorach do 25C na nizinach, a czerwca ok. 30-34C (maksymalnie 50C). Opady siegaja zaledwie w porzadku. 100 mm rocznie. Silne wiatry, wiejace z glebi

polwyspu, sprawiaja czeste burze pylowe a, takze piaskowe.

H2o pobiera sie z zasobow podziemnych, ktore wystarczaja pod zaspokojenie w porzadku. polowy potrzeby. Pozostala odsetek pochodzi pochodzace z

odsalania h2o morskiej po licznych instalacjach lub wydaje sie importowana. W obszarze pelnego panstwa nie ma ani jakiejs stalej koryta. Jedynie po

gorach poprzez opadach suche doliny wypelniaja sie na krotko woda. Rozlegly podmokly rejon znajduje sie pod granicy pochodzace z Arabia Saudyjska.

Ze wzgledu na wystepujace powszechnie pustynie i brak rzek roslinnosc kraju zalicza sie do bardzo ubogich. Spotyka sie wylacznie trawy a, takze niskie

krzewy rosnace pod glebach zasobnych w weglan wapnia. Efemeryczna flora mozna przeczytac sie poprzez opadach. W obszarach gorskich spotkac

wolno kolczaste krzewy, pioluny a, takze tamaryszki. W glebach zasolonych roslinnosc niemalze nie poteznieje. Warunki klimatyczno - glebowe sa slabe,

a plytkie i niewiele zasobne gleby zagrozone istnieja intensywna erozja eoliczna. Uboga jest takze fauna. Czesto spotykanymi zwierzetami sa weze i

jaszczurki. Wystepuje tu oryks jezyk arabski uratowany od wyginiecia za posrednictwem zalozonej po Stanach Zjednoczonych hodowli, z jakiej powrocil

pod polwysep. Odrzucic ustanowiono ziem ochronnych.

Rdzenna ludnosc odrzucic stanowi dominujacej grupy spolecznej (zaledwie 33% ogolu mieszk. w 1999). Jest to wywolane trwajaca od pocz. czasow 70.

wielka imigracja zarobkowa, w ramach jakiej przybyli az do kraju Arabowie z odmiennych panstw regionu (z ludnoscia rdzenna stanowia dzis 73%) oraz

mieszkancy Azji Poludniowej i Zachodniej (20%), bardzo rzadko Europejczycy. Liczba ludnosci wzrosla w omawianym okresie ponad 9-krotnie (z ok. 220

tys. po 1970 az do 2, kilku min po 1998). Ludzie jest jednorodne religijnie a mianowicie 96% stanowia muzulmanie (zwl. sunnici), reszte gl. chrzescijanie.

Jezykiem urzedowym jest jezyk arabski, ale wielu ludzi uzywa rowniez perskiego, hindi, urdu jak rowniez angielskiego. Zbiorowosc ludzka skupia sie gl.

po miastach (84% mieszk. ), polozonych w przewazajacej liczbie nad morzem (zwlaszcza po pn. -wsch. czesci kraju), stad srodek terytorium, procz

nielicznymi oazami, jest niemal bezludne (jedynym wiekszym skupiskiem ludnosci wydaje sie grupa oaz z miastem Al-Ajn pod wsch. ). Najwiekszym

osrodkiem sieci osadniczej sa: Abu Zabi a mianowicie polozona pod wyspie metropolia federacji, Dubajj - zasadnicze centrum finansowo-handlowe kraju

a, takze regionu jak rowniez stolice pozostalych emiratow: Szardza, Ras al-Chajma, Adzman, Al-Fudzajra i Umm al-Kajwajn. Nie bardzo wysoki, jakim

sposobem na panstwa arabskie, wzrost naturalny jednej, 6% wydaje sie efektem ponad poltora krotnej przewagi facetow nad dziewczynami w strukturze

plci. Nastepstwem imigracji zarobkowej jest takze dominacja ludnosci w stulecia produkcyjnym (66, 4%). Przecietna dl. istnienia wynosi 75 lat. Wciaz

wysoki wydaje sie jednak pulap analfabetyzmu, nie zwazajac na powszechnej a, takze obowiazkowej nauczania szkolnej (m. in. Uniwersytet Al-Ain po

Abu Zabi).

Rozwoj ekonomiczny od lat 70. opieral sie na przemysle naftowym, ktory to wytwarzal w tym okresie w porzadku. 75% wartosci PKB. To wysokie

uzaleznienie od jednego zrodla dochodow wywolywalo nagle kryzysy ekonomiczne wynikajace wraz z spadku oplat ropy pod rynkach swieckich (ostatni

po 1998). Wspolczesnie dazy sie do zastrzezenia udzialu sektora naftowego po strukturze wytworczosci (ok. 33% PKB) dla rozwoju odmiennych dzialow

przemyslu oraz gospodarki i uslug.

Niewielkie istota gospodarcze dzierzy rolnictwo (6% zatrudnionych, 3% PKB po 1997), az do dyspozycji jakiego pozostaje tylko ok. 50 km2 nawadnianych

gruntow uprawnych oraz skromny obszar uzytkow zielonych (2% pow. kraju). Uprawia sie przede wszystkim: daktyle, pomidory, ogorki, melony a, takze

baklazany, a hoduje: kozy (990 tys. sztuk po 1997), owce (385 tys. szt. ), wielblady, bydlo i drob (11 min szt. ). Importuje sie rocznie w porzadku. 3/4

zywnosci, samowystarczalnosc osiagnieta zostala po produkcji niektorych warzyw, jajek, drobiu a, takze w zakresie polowow (rocznie w porzadku. 107

tys. t).

Produkcja przemyslowa zatrudnia 1/3 ogolu pracujacych zawodowo a, takze wytwarza 50, 6% PKB (1997). Podstawe jego funkcjonowania stanowi wciaz

wydobycie majetnych zloz ropy naftowej (zasoby ocenia sie na ponad 13 mld t, , ktorzy stanowi 9, 4% zasobow ogolnoswiatowych), faktycznie na

obszarach ladowych (pola: Murban, Ar-Rumajsa, Bu Hasa, Sahil a, takze Al-Asab), oraz na szelfie Zatoki Perskiej (Mubarraz, Az-ak-kum, Umm asz-Szaif,

Abu al-Buchusz, Fath). Wieksza czesc produkcji ropy pochodzi pochodzace z emiratu Abu Zabi (ok. 80%), pozostalosc z Dubajju i Szardzy. Lacznie

pochodzace z ropa naftowa eksploatuje sie gaz ziemny (ponad 1mld ms po pol. poprzedniego wieku. ), jakiego zasoby stanowia 4, 1% rezerw swieckich

(1997). W glebi panstwa prowadzi sie tez eksploatacje marmurow jak rowniez piaskow na potrzeby przemyslu mineralnego. Glowny mozliwosci

krajowego przemyslu przetworczego skupia sie po wolnej zonie ekonomicznej Dubajju i zonie przemyslowej Abu Zabi. Reprezentuje go rafinacja ropy

naftowej i produkcja przemyslowa petrochemiczny (Abu Zabi a, takze Dzabal az-Zanna), produkcja chemikaliow sztucznych a, takze wlokien

syntetycznych, hutnictwo zdrewna i produkcja przemyslowa stoczniowy (Dubajj), przemysl cementowy, wlokienniczy, wlokienniczy, samochodowy a,

takze elektroniczny. Wazne osrodki przemyslu przetworczego stanowia stolice pozostalych emiratow. Kazdy z emiratow posiada wewnetrzna autonomie

w zakresie funkcjonowania ekonomicznej a, takze zobowiazany wydaje sie do prowadzenia wlasnej produkcji energii. Przetwarza sie ja w elektrowniach

naftowych a, takze gazowych, po lacznej wys. 18 mld kWh (1996).

W transporcie wewnetrznym stosuje sie internet drog na temat dl. 4, 8 tys. km, w pelni utwardzonych (1996) oraz ropociagow i gazociagow o lacznej dl.

jednej, 7 tys. km. Wymiana handlowa zagraniczny obsluguje flota morska zlozona pochodzace z 74 statkow. Najwazniejszymi portami sa: Adzman,

Al-Fudzajra, Abu Zabi a, takze Dubajj, ktory to jest rowniez gl. portem lotniczym panstwa (poza nim 21 odmiennych wiekszych lotnisk).

Zjednoczone Emiraty Arabskie istnieja jednym z przewaznie odwiedzanych panstw Zatoki Perskiej. Turystow hipnotyzuja tutaj gorace wody zatoki, bogate

otoczenie przyrodnicze raf koralowych, duze piaszczyste kraje (z najslynniejszymi plazami: Jumeira i Chicago w Dubajju), czynne cala noc centra

rozrywki jak rowniez mozliwosc przeprowadzenia korzystnych cenowo zakupow po licznych sklepikach i pod bazarach. Waznym czynnikiem rozwoju

turystyki wypoczynkowej sa takze: calkowity brak zagrozenia przestepczoscia, duza tolerancja wobec odmiennych narodowosci jak rowniez co wydaje sie

niespotykane w tym rejonie otoczenia brak ograniczen w spozywaniu alkoholu (sposrod 6 emiratow prohibicja obowiazuje tylko po Szardzy). Wielka

atrakcje krajoznawcza stanowia odbywajace sie po sezonie zimowym wyscigi wielbladow oraz moznosc uczestnictwa po safari, pochodzace z

przejazdzka poprzez pustyni pod wielbladzie lub samochodem terenowym.

Zjednoczone Emiraty Arabskie istnieja federacja emiratow (ksiestw), pochodzace z ktorych ktorykolwiek badz ma swego wladce (emira), wchodzacego po

sklad Wskazowki Najwyzszej, bedacej glownym narzadem wladzy. Emirowie wybieraja spomiedzy siebie prezydenta (od 1971 funkcje te sprawuje Sheikh

Zayid ibn Sultan Al Nuhay-yan, emir Abu Zabi), ktorego kadencja wynosi 5 lat. Prawa ustawodawcze a, takze doradcze posiada Federalna Rada

Narodowa, liczaca 40 przedstawicieli, wybieranych pod 2 okres i zatwierdzanych przez Rade Najwyzsza. Wladza wykonawcza spoczywa w rekach rzadu

naprzod z premierem, mianowanym przez prezydenta (od 1990 Sheikha Maktuma ibn Rashida Al Maktuma, emira Dubajju). Aktywnosc partii politycznych

jest zakazana.

SPIS DZIEDZINY

1. 3Porownanie panstw

KrajPolskaAfganistanArabia SaudyjskaBahrajnIrakIran

Obszar312 685 km2652 225 km22 400 000 km2707 km2438 317 km21 648 000 km2

L. ludnosci38 654 tys. 123, 6 osoby/km224 792 tys. 38 osob/km220 786 tys. 9 osob/km26 160 tys. 871 osob/km221 7220 tys. 50 osob/km268 960 tys.

42 osoby/km2

StolicaWarszawaKabulAr-RijadAl-ManamaBagdadTeheran

Data uzyskania niepodleglosci11 XI 191819 VII 191923 IX 193215 VII 19713 X 1932b. d.

Organizm politycznyrepublikarepublikamonarchia absolutnamonarchia konstytucyjnarepublikarepublika

Podzial administracyjny16 wojewodztw31 prowincji13 prowincjijednosc administracyjna18 prowincji24 prowincje

Jezyki urzedowepolskipaszto, dariarabskiarabskiarabskinowoperski (farsi)

Religiekatolicy 94%, prawoslawni 1, 5%, pozostali szostej, 5%muzulmanie99% a mianowicie w tym sunnici 84%, szyici 15%, pozostali 1 %muzulmanie

98% a mianowicie w tym sunnici 95 %, szyici 3% pozostali 2%muzulmanie85% - w tym sunnici 25%, szyici 60%, pozostali 15 %muzulmanie95% a

mianowicie w tym sunnici 33%, szyici 62%, pozostali 5 %muzulmanie99% - w tym sunnici 9%, szyici 90%, pozostali jednej %

Analfabetyzmb. d69% ludnosci powyzej 15 lat37% ludnosci powyzej 15 lat15% ludnosci powyzej 15 lat42% ludnosci powyzej 15 lat28% ludnosci

powyzej 15 lat

Wzrost naturalny0, 9%2, 5%3, 3%1, 9%3, 2%2, 5 %

Przecietna dlugosc zycia73 lat47 lat70 lat75 lat66 lat68 lat

Glowne Miasta (w tys. )Warszawa (1615), Warszawa (803), W krakowie (740)Kabul (1400), Kandahar (238), Herat (187)Ar-Rijad (1800), Dzudda

(1500), Mekka (630)Al-Manama (148), Al-Muharrak (79), Ar-Rifa (50)Bagdad (4336), Mosul (669), Al-Basra (618)Teheran (6836), Meszched (1 887),

Isfahan (1 266)

Ludnosc miejska61, 8%20%84%91%75%60%

PNB na jednej mieszkanca3 900 USD400 USD7 150 USD13 100 USD2 400 USD1 780 USD

Jednostka monetarna1 zloty = 100 groszy1 afgani = 100 puli1 rial saudyjski = stu halala1 dinar Bahrajnu = 100 filsow1 dinar iracki = dwadziescia

dirham1 rial = stu dinarow

KrajIzraelAutonomia PalestynskaJordaniaKuwejtLibanZjednoczone Emiraty Arabskie

Obszar21 946 km26 257 km289 342 km217 818 km210 452 km277 700 km2

L. ludnosci5 644 tys. 255 osob/km22 786 tys. 445 osob/km24 435 tys. 50 osob/km21 913 tys. 107 osob/km23 506 tys. 335 osob/km22 303 tys. 30

osob/km2

StolicaTel Awiw-JaffaCzasowo Ram AllahAmmanKuwejtBejrutAbu Zabi

Data uzyskania niepodleglosci15 V 1948b. d. 25 V 194619 VI 196122 XI 19432 XII 1971

Ustroj politycznyrepublikab. d. ustroj monarchiczny konstytucyjnamonarchia konstytucyjnarepublikafederacja emiratow

Podzial administracyjny6 okregowb. d. 12 gubernatorstw4 prowincje5 muhafaz7 emiratow

Jezyki urzedowehebrajski, arabskiarabskiarabskiarabskiarabskiarabski

Religiejudaizm 81%, muzulmanie 14%, chrzescijanie 3%muzulmanie 92%, pozostali 8%muzulmanie (sunnici) 92%, pozostali 8%muzulmanie95% - w

tym sunnici 66%, szyici 29%, pozostali 5 %muzulmanie60% a mianowicie (w ow sunnici 21%, szyici 32%, druzowie 7%), chrzescijanie

40%muzulmanie96% - w tym sunnici 80%, szyici 16%, pozostali 4 %

Analfabetyzm5% ludnosci wyzej 15 latb. d. 13% ludnosci wyzej 15 lat21% ludnosci wyzej 15 lat8% ludnosci wyzej 15 lat21% ludnosci wyzej 15

czasow

Przyrost naturalny1, 4%b. d3, 1%1, 9%1, 6%1, 6%

Przecietna dlugosc zycia78 lat68 lat73 lata77 lat71 lat75 lat

Glowne Miasta (w tys. )Jerozolima (602), Tel Awiw- Jaffa (353), Hajfa (256)Gaza (273), Nabulus (130), Hebron (121)Amman (1050), Az-Zarka (344),

Irbid (210)Al-Dzahra (140), As-Salimija (131), Kuwejt (29! ) Stolica! Bejrut (1100), Trypolis (200), Zahla (200)Abu Zabi (799), Dubajj (674), Szardza (401)

Ludnosc miejska91%54%72%97%88%84%

PNB pod 1 mieszkanca16 180 USDb. d1 520 USD22 500 USD3 350 USD23 800 USD

Korab monetarna1 szekel = agorot1 dinar jordanski = 1000 filsow1 dinar jordanski = 1000 filsow1 dinar kuwejcki = 1000 filow1 funt libanski = 100

piastrow1 dirham = 100 filsow

---- a mianowicie wartosc najwieksza---- - cena najmniejsza

ODWZOROWANIE GEOPOLITYCZNA BLISKIEGO WSCHODU

SPIS TRESCI

dwie. Islam – prawda na temat ludziach a, takze bogu

dwie. 1 Religia islamska – Wiara Bliskiego Wschodu

Islam, mahometanizm, religia monoteistyczna, jedno pochodzace z glownych wyznan wspolczesnego otoczenia - pochodzace z liczba wyznawcow

szacowana pod ponad jednej mld (1998) zajmuje nastepujace miejsce poprzez chrzescijanstwie we wszystkich tej odmianach. Nazwa wywodzaca sie od

arabskiego rdzenia „s-l-m" - stanowic zdrowym, nienaruszonym, poprzez verbum „asla-ma" a mianowicie oddawac sie Bogu, oznacza bezwzgledne

podporzadkowanie sie jedynemu Bogu, Allahowi; jego wyznawcy okreslaja samych siebie pochodzacym od tego samego rdzenia wobec tego „muslim"

a mianowicie absolutnie posluszny Bogu, po wersji zeuropeizowanej: „muzulmanin". Jak i rowniez. uksztaltowal sie w VIII w. pod Plw. Arabskim, w

oparciu na temat znana juz wczesniej na Bezposrednim Wschodzie idee monoteistyczna. Tej tworca byl Muhammad Ibn Abd Allah, nazywany na starym

kontynencie Mahometem. Zaczynajac od w porzadku. 610 posiadal on dostawac od Allaha za posrednictwem archaniola Gibrila (Gabriela) objawienie

powstale w Koranie, ktore zdecydowanie Bozy wyslannik (rasul) a, takze prorok (nabi) glosil w pierwszej kolejnosci w domowej Mekce, nastepnie - od

622, tj. hidzry, poczatkujacej takzwana ere muzulmanska a mianowicie w Medynie, nastepnie posrod koczowniczych plemion arabskich. Materia owego

objawienia bylo oczyszczenie wiary po jedynego Boga ze wykrzywien, jakie pojawily sie w tej dziewczyny za sprawa judaizmu i chrzescijanstwa - spisany

po smierci Mahometa Koran mial dlatego korygowac a, takze zamykac monoteistyczne objawienie zainicjowane w Biblii (przyjmowanej przez wyznawcow

islamu, choc pochodzace z licznymi zastrzezeniami); uzupelnialy na niego tradycja zwana -> sunna a, takze hadisy. Tym samym wiara po jedynego

Boga oraz zaufanie do Koranu i az do tradycji tworza podstawowe szczegoly doktryny islamu. Jej istotna skladowa wydaje sie tez wiara w prorokow -

procz Mahometem istnieja nimi metrow. in. znani rowniez pochodzace z Biblii: Adam, Nuh (Noe), Ibrahim (Abraham), Jusuf (Jozef), Musa (Mojzesz),

Dawud (Dawid) i Isa (Jezus). Jak i rowniez. glosi, ze czlowiek, zbudowany przez Allaha, pragnacego jedynie ludzkiego rzetelna, winien wysiedziec Jego

wiernym sluga. Obdarzony wolna przedkladaja moze jednak decydowac na temat swym istnieniu, a wlasnym postepowaniem zapracowac na zbawienie i

pobyt w raju lub pod wieczne potepienie. Wyznawca islamu moze zostac kazdy przez wygloszenie wraz z szczera intencja formuly: „Nie ma Boga

procz Allaha, a Mahomet jest Tej prorokiem" jak rowniez przyjecie pod siebie obowiazkow wynikajacych pochodzace z Koranu a, takze tradycji. W zespol

waznych praktyk religijnych, okreslanych zdecydowanie 5 filarow islamu, tworza sie:

1)sza-hada - ogolne wyznanie wiary,

2)salat -modlitwa (zob. nizej),

3)zaka a mianowicie obowiazkowy datek na rzecz gminy,

4)saum a mianowicie post po miesiacu ramadan, polegajacy pod powstrzymywaniu sie od jedzenia i popijania od switu do zachodu Slonca,

5)hadzdz - peregrynacja do Al-Kaby w Mekce, ktora chociaz raz w zyciu powinien odbyc kazdy oddany.

Modlitwe odmawia sie 5 razy w trakcie dnia: na temat swicie, po porze obiadowej po kulminacji Slonca, poprzez poludniu, na temat zachodzie Slonca i

gdy zapadnie nocna pora. Przed modlitwa muzulmanin winien dokonac rytualnego obmycia, a podczas tej dziewczyny - dziac w rejonie czystym

(najczesciej na osobliwym dywaniku) a, takze byc zwrocony w kierunku Mekki. Trzonem modlitwy jest naczelna sura Koranu:, AI-Fatiha". Szczegolnie

wazna wydaje sie modlitwa piatkowa, ktora ma charakter publiczny, odbywa sie w poludnie, w meczecie i wydaje sie obowiazkowa na rzecz wszystkich

dojrzalych mezczyzn (kobiety modla sie tez, lecz w oddzielnym pomieszczeniu); w czasie nabozenstwa prowadzacy modly imam wyglasza strofowanie

(hutba). Az do wymienionych obowiazkow dodac wolno dzihad a mianowicie obrone a, takze szerzenie wiary, zwanej rowniez swieta wojna smierc na niej

daje muzulmaninowi natychmiastowy wstep do raju. Glowne swieta to metrow. in.: Ramadan, czyli Nocna pora Przejrzenia, zapoczatkowujaca post, Id

al-fitr Wolny dzien Zakonczenia Postu, Id al-adha - Wolny dzien Ofiar, Lajat al-kadr a mianowicie Noc Energii (pamiatka objawienia Koranu), Maulid

an-nabi a mianowicie Urodziny Proroka; nadejscie 1 stycznia czci sie poprzez szczodre rozdawanie jalmuzny. Postepowanie wyznawcy islamu precyzuje

prawo muzulmanskie, czyli szari'at, rozwijane po 4 podstawowych szkolach sunnickich i odrebnej szkole szyickiej; liczne, czasem bardzo szczegolowe

przepisy formulowane sa przez uczonych, definiowanych ulemami, na podstawie Koranu a, takze tradycji. Czyny dzieli sie ogolnie pod: 1) zasadnicze

obowiazki, jakich wypelnianie wydaje sie wynagradzane, a zaniedbanie karane (fard, wadzib); 2) zadania zalecane, jednak nieistotne, jakich wypelnianie

wydaje sie nagradzane, lecz zaniedbanie nie wydaje sie byc karane (mandub); 3) dzialalnosci prawnie a, takze moralnie obojetne (dza'iz, mubah); 4)

czyny ganione, jednak nie niedozwolone (makruh); 5) czyny nie zalecane i karne (haram). Najbardziej liczna zbrodnia wydaje sie odstepstwo od wiary

(kufr), kolejne to: morderstwo, prostytucja, sodomia, wypijanie wina, kradziez, dawanie falszywego swiadectwa, oszczerstwo, odmowa potrawy jalmuzny.

Upowaznienie okresla rowniez dokladnie struktura i sposoby sprawowania potegi oraz przerozne aspekty istnienia spolecznego a, takze ekonomicznego.

Oddzielna uwage islam poswieca kobiecie, jej rejonie w bliskim i spoleczenstwie oraz do niej prawom (regulacjom podlegaja metrow. in. sprawy

dotyczace posiadania i dziedziczenia przez pania a majatku).

Na smierci Mahometa wladze morzem spolecznoscia muzulmanska sprawowalo 4 kalifow zw. sprawiedliwymi: Abu Bakr, Umar I, Usman i Ali Ibn Abi

Talib. Pokazny o sukcesje zwiazane pochodzace z osoba minionego z tych propozycji i tej nastepcow doprowadzily juz po drugiej polowie VII po. do

wyodrebnienia sie 2 glownych nurtow islamu: sunnitow (blisko 90% muzulmanow) a, takze szyitow (ok. 10%), jak rowniez niewielkiego ugrupowania

charydzytow, ktore zdolalo jednak zislamizowac odsetek Czarnej Afryki i skonstruowac kilka panstewek.

SZYICI – ugrupowanie religijno-polityczne w islamie, czesto polozone w opozycji do wiekszosciowych sunnitow, ktore opowiada sie za prawem

potomkow czwartego kalifa Alego do sprawowania zwierzchnosci morzem wszystkimi prawdziwymi muzulmanskimi. Bowiem prawa owego nigdy odrzucic

zdolali wyegzekwowac, zmuszeni byli stac po opozycji az do kolejno panujacych kalifow sunnickich. Czesto uciekali sie az do tajnych praktyk

konspiracyjnych, definiowanych zasada takijji, czyli ukrywania swego szyickiego wyznania a, takze pogladow.

Szyici oczekuja wciaz na nadejscie, a faktycznie powrot mahdiego, zbawcy kompletnej ludzkosci. Dzierzy nim stanowic ostatni pochodzace z imamow,

potomkow Alego, jakiemu dane ugrupowanie szyickie przeznacza czesc. Imamici, najwieksza sekta wsrod szyitow, oczekuje powrotow (radza)

dwunastego imama, isma'ilici – pod siodmego (odrzucajac pieciu niedawnych imamow imamickich), zajdyci – na czwartego. Wedlug tych propozycji

ostatni pochodzace z imamow odrzucic umarl, jednak pozostajac w sekrecie czeka dogodnego momentu, zeby objawic sie jako mahdi.

Imamowie szyiccy:

Ali ibn Abi Talib;

Al-Hasan;

Al-Husajn;

Ali Zajn al-Abidin;

Muhammad Al-Bakir – zajdyci twierdza za wytesknionego imama- mahdiego jego brata Zajda;

Dzafar As-Sadik;

Musa Al-Kazim – isma'ilici odrzucic uznali tej imamatu, oczekuja powrotu wnuka Dzafara – Isma'ila;

Ali Ar-Rida;

Muhammad At-Taki Al-Dzawad;

Ali An-Naki;

Al-Hasan Al-Askari;

Muhammad Al-Mahdi al-Muntazar – na niego oczekuja imamici.

SUNNICI – ahl as-sunna wa-al-dzama'a ("ludzie tradycji a, takze wspolnoty"), najbardziej wazne ugrupowanie wyznaniowe w islamie przeciwstawne

glownie szyitom. Sunnitami jest blisko 90% kazdego z muzulmanow. Choc nazwa pokazuje, ze istnieja oni zwolennikami tradycji, innymi slowy sunny,

odrzucic znaczy to, ze szyici do niej nie twierdza. Roznice miedzy nimi stanowia glownie sprawy natury politycznej, ktore pojawily sie juz po pierwszych

wiekach islamu, np. sprawa sprawowania wladzy pod muzulmanami. Przeciez sunnici odrzucic uznaja imamow szyickich aspirujacych do zwierzchnosci

nad prawdziwymi. Stad zatargi miedzy 2 ugrupowaniami ciagna sie az do dnia nowoczesnego. Przykladem moze stac sie wojna iracko-iranska (1980-88).

SPIS TRESCI

Pan

I

stota Boga po islamie polega na bardzo mocno zaakcentowanej koncepcji "jedynosci". Podkreslana jest ona za kazdym wypowiedzeniem formuly

szahady, innymi slowy muzulmanskiego wyznania wiary: "Nie ma bostwa oprocz Boga, a Muhammad jest wyslannikiem Boga". Religia islamska jest

dojrzalym i swiadomym monoteizmem wyraznie odrzucajacym jakies przejawy wielobostwa, rozpowszechnionego po Arabii poprzednio pojawieniem sie

Proroka. Politeizm, po rozumieniu muzulmanskim, charakteryzuje sie odrzucic wiara po liczne po rozny sposob wyspecjalizowane bostwa, lecz koncepcja

szirku, innymi slowy przypisania Bogu wspoltowarzyszy. Nasz zatem, kto przyjmuje, ze oprocz Boga-Allaha istnieja inne bostwa, dopuszcza sie

najciezszego z grzechow.

Bog muzulmanski nie jest antropomorfizowany, istnieje procz swiatem czlowieczych doznan, percepcji, mozliwosci pojecia, jest calkowicie

transcendentny. Nie sposob przypisac mu zadnych cielesnych cech. Wydaje sie byc w pewnym sensie abstrakcyjny i teoretyczny. W islamie nosi 99

najpiekniejszych imion (al-asma al-husna), oznaczajacych tej transcendentne a, takze psychologiczne wlasciwosci:

Wymienianie imion Boga dzierzy w islamie charakter rytualny. Sluzy dodatkowo specjalny rozaniec zwany misbaha, ktorego nastepne paciorki reaguja 99

Boskim imionom. Recytacje tego typu litanii sa przede wszystkim rozpowszechnione posrod sufich, w ktorym miejscu nosza kategorie zikru, innymi slowy

wspominania godnosci Boga. Wymawiajac je jednostajnie wprowadzaja sie w trans, ktoremu niejednokrotnie towarzysza tance. Stad chodliwy i na naszej

stronie obraz "wirujacego derwisza" nie wydaje sie byc niczym innym jak ekstatycznym tancem jednoczacego sie pochodzace z Bogiem muzulmanskiego

mistyka.

SPIS TRESCI

Aniolowie

A

niolowie zostali stworzeni ze slonca w pokoju (nur), inaczej niz w przypadku ludzi, jacy powstali pochodzace z zaschnietej grudki krwi (alak) lub gliny. Nie

posiadaja ciala, jednak sa istotami rozumnymi. Koran mowi, ze sa plci zenskiej (43: 19). Niemniej jednak historia na temat Harucie a, takze Marucie (2:

102), aniolach, ktorzy wyslani przez Boga na glebe, by nauczac ludzi, uwiedli kobiete, oferuje o tym, ze aniolowie sa takze plci meskiej. W hierarchii istot

obdarzonych rozumem stoja nizej od jednostek, gdyz wszelcy musieli zwrocic poklon Adamowi (3: 34).

Angelologia muzulmanska wprowadza podzial aniolow w zaleznosci od pelnionych przez nich mozliwosci:

- istnieja poslancami Boga do jednostek. Archaniol Dzibril przyniosl prorokowi Muhammadowi Boskie Objawienie pod postacia Koranu. Nasz sam

swietlisty nawiedzil Marie Dziewice a, takze przekazal do niej radosna nowine o tym, ze urodzi Jezusa.

- na calym swiecie sprawuja opieke nad ludzmi, wspomagaja ich a, takze strzega. Muzulmanie wierza, ze czuwa morzem nimi 2 aniolow-strozow, jacy

spisuja pierwotnego dobre a, takze zle uczynki.

- po niebie strzega rajskich scian przed zakusami dzinnow a, takze szatanow. W czasie Sadu Koncowego zadaniem osmiu z tych propozycji bedzie

dzwiganie tronu Bozego. Inni pozostana otwierac ksiegi z zapisanymi ludzkimi uczynkami i robic wyroki Boga.

SPIS DZIEDZINY

Dzinny

D

ogmatyka muzulmanska zaklada takze wiare po zle duchy, dzinny, demony i Szatana (Iblisa), uznawanych za przeciwienstwo i adwersarzy aniolow.

Dzinny zostaly sporzadzone z "ognia palacego" (samum). W odroznieniu od aniolow posiadaja forme cielesna zbudowana pochodzace z powietrza lub

ognia. Roznia sie pod ghule, ifrity i silaty. W kiepskie duchy noszace takie nazwy wierzono aktualnie w czasach poprzednio muzulmanskich. Przebywaja

we kazdego z miejscach uznawanych w islamie za nieczyste, jak smietniki, cmentarze, laznie.

Dzinny zamieszkiwaly niegdys glebe, ale zaczely miedzy soba walczyc. Bog, zeby polozyc kres rozlewowi krwi, wyslal anioly pod wodza Iblisa. Posiadal

on przyprowadzic dzinny pochodzace z powrotem az do nieba. Kiedy Bog stworzyl czlowieka a, takze zazadal od aniolow, zeby oddali mu poklon, Iblis

zbuntowal sie przeciwko Tworcy. Wtedy Pan przeklal na niego i wygnal z raju. Odtad msci sie pod ludziach a, takze wodzi pierwotnego na pokuszenie.

Jedynie w czasie ramadanu diabelska moc Iblisa i odmiennych dzinnow zanika.

Czesto Iblisa okresla sie mianem Szajtana. Niemniej przy tym terminem kryja sie tez pomniejsze dzinny mogace pelnic opcje pozytywnych duchow

ochronnych, szatanow poetow decydujacych o pierwotnego talencie a, takze zsylajacych natchnienie.

SPIS DZIEDZINY

Swiete ksiegi

B

og przekazal ludzkosci swoje Slowo droga objawienia, ktore nastepnie przybralo odmiane swietych ksiag. Zalicza sie az do nich, nie liczac Koranu, Tore,

Psalmy Dawida i Ewangelie. Koran uznawany jest jednak za najdoskonalsze i zasadnicze Boze Objawienie, poprawiajace bledy i znieksztalcenia

poprzednich ksiag.

Zydow, chrzescijan oraz sabejczykow islam uznaje za ahl al-kitab, innymi slowy ludzi ksiegi. Nie posiadaja wiec statusu niewiernych, poniewaz otrzymali

od Boga to samo Slowo, ktore w przyszlosci uleglo odksztalceniu. Dawniej cieszyli sie po islamie nadzwyczajnymi wzgledami zdecydowanie ahl

az-zimma, czyli osobistosci chronieni.

SPIS TRESCI

Prorocy

B

og przekazal wlasne Objawienie internautom o szlachetnej moralnosci dzialajac z tych propozycji specjalnych rzecznikow swego przeslania i piewcow

monoteizmu. Koran wspomina na temat 28 takich prorokach, pochodzace z ktorych 21 wystepuje takze w Biblii. Dzieli sie ich pod dwie ekipy: prorokow

(anbija) i wyslannikow (rusul). Glowny termin odnosi sie zwykle az do biblijnych boskich poslancow. Ale juz ci, jakich misja stalo sie gloszenie Wyrazenia

Bozego jedynie wsrod Arabow, sa prorokami, a zarazem wyslannikami. Odrzucic czynili te banki cudow, lecz mieli prawo do okazywania znakow

potwierdzajacych ich boska misje. Pierwszym prorokiem byl Adam. Dodatkowymi, znanymi wraz z Starego Testamentu, a powazanymi tez po islamie

istnieja: Nuh (Noe), Ibrahim (Abraham), Dawud (Dawid), Jakub, Jusuf (Jozef), Ajjub (Hiob), Musa (Mojzesz). Nowotestamentowym z kolei prorokiem jest

Isa, czyli Jezus chrystus, ktorego boskosci Koran kontestuje, lecz podaruje wiare tej cudom.

Sposrod wyslannikow arabskich nalezy wyliczyc Huda, Saliha, Szuajba a, takze, oczywiscie, Muhammada, ktory powszechnie znany za "pieczec

prorokow" wydaje sie ostatnim pochodzace z wyslannikow. Na nim aktualnie nie zawita zaden prorok. Najwazniejszym pochodzace z cudow

Muhammada, potwierdzajacym tej prorocza misje jest Koran. Zaden poniewaz czlowiek, dzinn ani nawet sam Prorok, ktory podobno byl niepismienny, nie

byl w stanie stworzyc dziela chocby w partii przypominajacego te Ksiege, dorownujacego jej pod wzgledem jezyka, poetyki, stylistyki czy zawartych w nim

wizji eschatologicznych.

SPIS DZIEDZINY

Dzien Sadu Ostatecznego

Gram

dy swietlisty Israfil zadmie w trabe, na Ziemie spadna wszelkiego rodzaju kleski. Zgasnie satelita i zespoli sie wraz z sloncem. Powstana straszne ludy

Goga a, takze Magoga, ktore beda spychac ludzkosc po otwarte bramy piekiel. Kazdy zmarli zmartwychwstana, by obrac kierunek przed tron Boga pod

Sad Podstawowy. Kazdy czlek bedzie sadzony oddzielnie a, takze tylko mezczyzna bedzie powazny za wlasne czyny, pochodzace z ktorych stanie sie

musial dostarczyc relacje prze Bogiem. Zdecydowanie swiadkowie wystapia aniolowie a, takze prorocy, jacy za zgoda Pana pozostana mogli udzielic

swego wstawiennictwa muzulmanom. Tobie, ktorzy uwierzyli w przeslanie Proroka a, takze prowadzili istnienie zgodne pochodzace z zasadami islamu

wejda az do raju poprzez legendarnym moscie sirat rozpostartym nad pieklem. Sirat stanie sie cienszy od wlosa a, takze ostrzejszy od miecza.

Grzesznicy nie przejda tej proby, wpadna po ogien piekielny.

Wiara w Dzien Sadu (yaum al-kijama) ustanawia rowniez przyjecie niezwykle sugestywnych wizji nieba i piekla jako szczegolow dogmatyki

muzulmanskiej.

SPIS DZIEDZINY

Raj

M

uzulmanski arkadia znajduje sie morzem niebem astronomicznym. Zlozony wydaje sie z siedmiu lub osmiu rajskich dziedzin. Nad nimi w krolestwie

Bozym Allah zasiada pod swoim tronie. Koraniczne wykazy raju znamionuja sie bardzo duza plastyka a, takze wyrazistoscia. "To jest podobienstwo

Ogrodu, ktory to zostal obiecany bogobojnym: pozostana w nim strumyki wody odrzucic ulegajacej zepsuciu i strumyki mleka, jakiego smak sie nie

adaptuje, i strumyki wina – rozkosz na rzecz popijajacych, strumyki oczyszczonego miodu. I pozostana dla tych propozycji wszelkiego gatunku owoce"

(47: 16). Prawdziwym odzianym po drogocenne szaty uslugiwac pozostana wiecznie dziewicze hurysy. Mozliwe, ze dostapia nawet laski ogladania

samego Boga.

SPIS DZIEDZINY

Pieklo

P

ieklo po islamie, wedle jednej pochodzace z teorii, dzierzy byc skonstruowane z siedmiu kregow. W kazdym pochodzace z nich lezy brama przeznaczona

dla roznego rodzaju grzesznikow: rozpustnikow, kuglarzow, cudzoloznikow, mordercow, apostatow, sodomitow. Wszyscy te banki smazyc sie beda po

ogniu piekielnym: "Zaprawde, Pan przeklal niewiernych i przygotowal dla tych propozycji ogien plonacy! Beda w owa strone przebywac pod wieki. Jak i

rowniez nie wynajda ani opiekuna, ani pomocnika" (33: 64-65). Jesc pozostana gorzkie a, takze palace jakim sposobem wrzatek owoce z drewna

Zakkum, wyrastajacego z dna piekla a, takze majacego miast kwiatow glowki szatanow. Pozostana poddawani a, takze innym okrutnym mekom. Procz

fizycznych tortur zadawanych wymyslnymi narzedziami, cierpien, jak twierdzi Awicenna, przysparzac im pozostana ich prywatne grzeszne namietnosci,

ktorych odrzucic moga sie ani pozbyc, ani zaspokoic.

SPIS DZIEDZINY

2. dwie Koran a mianowicie jako wykladnia zycia a, takze postepowania jednostek.

K

ORAN – swieta ksiega muzulmanow, ktora Pan mial objawic w ciagu 22:00 lat prorokowi Muhammadowi za posrednictwem archaniola Dzibrila. Calosc

Koranu spisano aktualnie po smierci Proroka zbytnio panowania kalifa Usmana (644-56) – to jedyna a, takze obowiazujaca az do dzis wersja Ksiegi.

Koran sklada sie ze 114 sur, podzielonych na wersety (ajaty). Sury uporzadkowane istnieja w sekwencji od najdluzszych do najkrotszych, oprocz

krytycznej krotkiej „Al-Fatihy" (sury otwierajacej), a odrzucic wedlug chronologii objawiania. Koran dzieli sie na trzydziestu rownych partii, z jakich

kazda dzieli sie nadal na 2. Ten usystematyzowany podzial dzierzy ulatwic odczytywanie badz recytowanie Koranu np. w czasie ramadanu. Sury

koraniczne z kolei dziela sie pod mekkanskie (90) i medynskie (24). Na wstepie, objawione uprzednio, dotycza regul wiary muzulmanskiej, drugie z kolei

zawieraja przewaznie przepisy prawa islamu. Koran rowniez niesie opowiesci pochodzace z zycia Muhammada, legend arabskich i biblijnych przekazow.

Tradycja judaistyczna a, takze chrzescijanska wydaje sie w nim rowno zaakcentowana, poniewaz Ksiega uznawana jest przez samych muzulmanow za

ulepszone i poprawione objawienie, ktore dane zostalo wczesniej Zydom i chrzescijanom, lecz zostalo przez tych propozycji znieksztalcone. Sporo

miejsca zaprzataja tez natchnione wizje eschatologiczne.

Jezyk, gdzie spisany pozostal Koran, a jest nim proza rymowana – sadz, uznaje sie za wzor stylistycznego olsniewajaca i gramatycznej perfekcji. Tym

samym wywodzi sie teoria idzaz al-Kur'an mowiaca o odrzucic nasladowalnosci, cudownosci Koranu. Swiadczy zarazem konkretne ze zrodel prawa

islamu. Wyznacza a, takze kodyfikuje istnienie wiernych. Niesie najrozmaitsze branzy ludzkiej egzystencji. Porusza choc sprawe sytuacji kobiety po

spolecznosci muzulmanskiej, zagadnienie "dzihadu" czy trudnosc rozwodu.

SPIS TRESCI

Niewiasta

„A damy starsze, ktore sie aktualnie nie spodziewaja malzenstwa, odrzucic beda posiadaly grzechu, jesli zdejma wlasne szaty, jakkolwiek w taki

sposob, by nie ukazywac swoich dekoracji. Lecz swietnie dla tych propozycji, zeby sie od tego powsciagaly" (24: 60)

„Powiedz wierzacym kobietom, aby spuszczaly skromnie swoje mniemania i strzegly swojej nieskazitelnosci; i aby pokazywaly jedynie te blyskotki,

ktore istnieja widoczne na zewnatrz; i aby narzucaly zaslony na dydki, i pokazywaly swoje blyskotki jedynie swoim mezom a, takze ojcom, albo ojcom

wlasnych mezow, albo swoim synom lub synom swoich mezow, albo swoim braciom, albo synom braci, lub synom swoich siostr; albo pierwotnego

zonom, lub tym, jakimi zawladnely pierwotnego prawice; albo swoim poslugujacym sposrod facetow, ktorzy odrzucic sa owladnieci pozadaniem

cielesnym; albo rowniez chlopcom, jacy nie poznali nagosci kobiet". (24: 31)

„O zony Proroka! Wy nie jestescie takie jak inne kobiety. Jezeli jestescie bogobojne, nie badzcie pokorne po slowach, by nie pozadal was tenze, w

jakiego sercu przebywa choroba; mowcie slowa najlepsze! " (33: 32)

„A ci pochodzace z was, jacy umieraja a, takze zostawiaja wlasne zony, musza pozostawic im zapis: koszty utrzymania na dwanascie miesiecy bez

zmuszania ich az do odejscia. " (2: 240)

„Rozwiedzionym kobietom nalezy sie zaopatrzenie wedle przyjetym zwyczajem; to jest obowiazek dla bogobojnych. " (2: 241)

„I nie zencie sie pochodzace z kobietami, ktore czcza bozkow, dopoki one nie uwierza. Z pewnoscia wierzaca niewolnica wydaje sie lepsza od kobiety

czczacej bozkow, chocbyscie ja podziwiali". (2: 221)

„Tego, kto spelni rzetelne dzielo – czy to mezczyzna, czy kobieta – i wydaje sie wierzacym, Nasza firma ozywimy zyciem wspanialym, a, takze

takim wyplacimy ich wynagrodzenie". (16: 97)

„A ow, ktorzy oskarzaja kobiety godne, a odrzucic moga przyprowadzic czterech swiadkow, wymierzcie osiemdziesiat batow". (24: 4)

„Ci sposrod panstwa, ktorzy rozwodza sie wraz z swoimi zonami, mowiac:? Lub dla mnie jakim sposobem plecy naszej matki! " - one przeciez odrzucic

sa pierwotnego matkami, mateczki to owe, ktore pierwotnego urodzily – oni z pewnoscia mowia slowa godne nagany i pelne falszu" (58: 2)

„Zaprawde – muzulmanie i muzulmanki, wierzacy a, takze wierzace, prawdomowni i prawdomowne, cierpliwi a, takze cierpliwe, pokorni i pokorne,

dajacy jalmuzne i dajace jalmuzne, poszczacy i poszczace, zachowujacy czystosc i zachowujace, wspominajacy Boga czesto a, takze wspominajace –

przygotowal na rzecz was Pan przebaczenie a, takze nagrode ogromna" (33: 35)

„Dajcie im mieszkanie, w owa strone gdzie wy mieszkacie, stosowne do waszych srodkow! Odrzucic wyrzadzajcie im przykrosci a, takze nie stawiajcie

ich w trudnej sytuacji! A jesli sa brzemienne, to lozcie na pierwotnego utrzymanie, az zloza wlasne brzemie! Oraz jesli one karmia panstwa dziecko,

dawajcie im z kolei wynagrodzenie a, takze porozumiewajcie sie ze soba godnie" (sura „Rozwod", werset 6)

SPIS DZIEDZINY

Zakazy Alimentacyjne

"Beda twoich potrzeb pytac na temat wino a, takze gre majsir. Powiedz: "W nich wydaje sie wielki grzech i konkretne korzysci dla osob; lecz grzech jest

wiekszy anizeli korzysc z tych propozycji. " (2: 219)

"O wy, jacy wierzycie! Odrzucic zblizajcie sie do modlitwy, kiedy jestescie pijani, tak dlugo jak nie beda panstwo wiedziec, , ktorzy mowicie. " (4: 43)

"O wy, ktorzy wierzycie! Wino, majsir, balwany a, takze strzaly wrozbiarskie – to obrzydliwosc wynikajaca z utwor szatana. " (5: 90)

"A pochodzace z owocow palm i winnej latorosli czerpiecie dla siebie napoj oszalamiajacy a, takze wysmienite pozywienie. Zaprawde, w tym jest sygnal

dla ludzi, jacy sa rozumni. " (16: 67)

"On zakazal panstwu tylko: padliny, krwi a, takze miesa wieprzowego, i owego, co zostalo zlozone pod ofiare czemus innemu anizeli Bogu. " (2: 173)

"Zakazane panstwu jest: padlina, krew a, takze mieso swini; to, , ktorzy zostalo zadedykowane na ofiare w imie czegos roznego niz Boga; zwierze

zaduszone, zabite od uderzenia, zabite na skutek upadku, zabite na skutek pobodzenia a, takze to, , ktorzy pozeral nie dajacy sie kontrolowac zwierz –

chyba ze zdolaliscie je zabic wedlug rytualu – a, takze to, , ktorzy zostalo ofiarowane na kamieniach. " (5: 3)

"Powiedz: "Ja odrzucic znajduje w tym, co mi zostalo objawione, niczego zakazanego dla jednostki w tej pozywieniu pochodzace z wyjatkiem owego, co

wydaje sie martwe, albo rozlanej krwi, albo miesiwa swini – bo to jest obrzydliwe – albo owego, co zostalo zlozone pod ofiare czemus innemu anizeli

Bogu. " (6: 145)

SPIS DZIEDZINY

Teoria Aerodynamiki

"Czy te banki nie widzieli ponad soba ptakow, jakim sposobem skladaja a, takze rozkladaja skrzydla? Nikt pierwotnego nie podtrzymuje, tylko Milosierny.

On patrzy dobrze kazda rzecz. " (67: 19)

SPIS DZIEDZINY

Rozwod

"Ci, ktorzy przysiegaja odejsc od swoich dziewczyn, powinni wyczekiwac cztery miesiace. Jesli te banki powroca... zaprawde, Bog wydaje sie

przebaczajacy, litosciwy! " (2: 227)

"A jesli zdecyduja sie pod rozwod a mianowicie zaprawde, Pan jest slyszacy, wszechwiedzacy! a mianowicie to damy rozwiedzione posiadaja oczekiwac

cztery okresy. Jak i rowniez nie jest im dozwolone, by ukrywaly to, co stworzyl Bog po ich lonach, jesli wierza w Boga i w Dzien Ostatni. Oraz ich

mezowie, jesli zapragna pogodzenia, posiadaja pelne prawo powrocic az do nich w tym momencie. " (2: 228)

"Rozwod jest realny dwa razy. Nastepnie wiec albo ja zatrzymacie, zgodnie wraz z zwyczajem, albo dacie do niej calkowita wolnosc, uprzejmie ja

traktujac. Nie jest wam dozwolone zabierac odrobine z owego, coscie dali swoim zonom. Chyba ze oboje sie obawiaja, ze nie potrafia zachowac granic

ustanowionych przez Boga. Jezeli sie obawiacie, ze nie potrafia zachowac granic Boga, to oni oboje nie beda mieli grzechu, jesli ona sie wykupi. " (2:

229)

"Jesli mezczyzna rozwiodl sie z pania a ostatecznie, to ona nie wydaje sie byc mu dozwolona, dopoki odrzucic wyjdzie zbytnio innego mezczyzne. A jesli

ten da jej rozwod, to odrzucic popelnia grzechu, powracajac az do siebie. " (2: 230)

"Kiedy dajecie rozwod kobietom, to poprzez uplywie oznaczonego dla tych propozycji czasu albo je zatrzymajcie w sposob uznany zwyczajem, albo

rowniez zwolnijcie. Lecz nie zatrzymujcie ich naprzeciw woli, zebyscie nie popelnili przestepstwa. (2: 231)

"A kiedy daliscie rozwod kobietom, to poprzez uplywie oznaczonego dla tych propozycji czasu odrzucic przeszkadzajcie im, aby wziely sobie odmiennych

mezow, jesli spodobaja sie sobie ze soba, zgodnie z przyjetym zwyczajem" (2: 232)

"A jesli dacie im rozwod, zanim pierwotnego dotkniecie, a juz zobowiazaliscie sie aspektem nich az do jakiegos podarunku, to dacie im polowke z owego,

do czegoscie sie zobowiazali, chyba ze one zrezygnuja lub zrezygnuje tenze, w jakiego reku wydaje sie kontrakt matrymonialny. " (2: 237)

"A kiedy nadejdzie ich termin, to albo zatrzymajcie je w sposob godny, albo rozstancie sie z nimi w sposob godny. Jak i rowniez wezwijcie 2 swiadkow, 2

sprawiedliwych spomiedzy was, a, takze ustanowcie cenzurka wobec Boga. " (65: 2)

"A te spomiedzy waszych zon, ktore aktualnie zwatpily po okres miesieczny - jesli macie watpliwosci - niech czekaja cztery miesiace; podobnie te, ktore

jeszcze sie nie rozwinely. Kobiety brzemienne zas niech czekaja, az zloza wlasne brzemie. " (65: 4)

"Dajcie im mieszkanie, w owa strone gdzie wy mieszkacie, trafnie do waszych srodkow! Odrzucic wyrzadzajcie im przykrosci a, takze nie stawiajcie ich w

trudnej sytuacji! A jesli sa brzemienne, to lozcie na pierwotnego utrzymanie, az zloza wlasne brzemie! Oraz jesli one karmia panstwa dziecko, dawajcie

im z kolei wynagrodzenie a, takze porozumiewajcie sie ze soba godnie! " (65: 6)

K

oran kompanow wiernemu przez cale istnienie. Juz zdecydowanie dziecko, jak tylko zacznie mowic, przystepuje do nauczania swietej ksiegi. Bedzie

sluchal recytacji Koranu podczas zyciowych modlitw, pod swoim weselu oraz pochodzace z okazji smierci bliskich internautow. Zwroci sie ku nam w

klopocie lub poszukujac pocieszenia. Mozliwe, ze pozna caly tekst Koranu na pamiec i codziennie bedzie na niego recytowal, poszukujac duchowego

pokrzepienia w Boskiej obecnosci po Koranie. Pewna z najwiekszych przyjemnosci muzulmanina jest przysluchiwanie sie obdarzonemu pieknym glosem

kariemu, recytujacemu swiete slowa w pustych, melodyjnych frazach, w ktorych odkrywa piekno a, takze nowe poklady znaczen.

Koran jest na rzecz muzulmanow podobnie wazny jakim sposobem Jezus na rzecz chrzescijan. Wydaje sie byc swiadectwem troski Boga na temat ludzi.

Wyrazenia swietej ksiegi musza stanowic zapamietane pochodzace z najwieksza precyzja. Powinny na niego przepisywac najszlachetniejsze rece.

Ksiege nalezy zrobic piekna. Jej strony, okladka i oprawa staja sie na rzecz rzemieslnikow sposobnosc gloszenia chwaly Boga za posrednictwem sztuke.

Ksiega jest pielegnowana i oprawiana w szlachetny gatunek plotna. Wyklada sie ja zawsze na honorowym miejscu.,, Zajmuje najwazniejsza sytuacje w

islamie" - oswiadczyl profesor egzegezy koranicznej, wykladowca liczacego 1000 lat muzulmanskiego uniwersytetu Al-Azhar.,, Dla muzulmanow Koran

ustala nie tylko zarzewie tekstow modlitwy, dokument proroctwa, strawe na rzecz ducha a, takze ulubiona piosenka duszy. Wydaje sie byc on rownolegle

podstawa prawa, skarbnica nauk, zwierciadlem minionych wiekow. Wydaje sie byc pocieszeniem po terazniejszosci a, takze nadzieja na przyszlosc.

Islamskie prawo nosi kategorie szari`at,, duza droga", wzdluz ktorej Pan nakazuje muzulmanom sie poruszac. Zakres szari'atu jest szerszy niz zakres

swieckiego prawa zachodniego a, takze obejmuje wszelkie aspekty istnienia. Obowiazki wyznaniowe wymienione istnieja w szczegolowych przepisach

dotyczacych modlitwy, pielgrzymowania itd. Mianowane sa kary za konkretne przewinienia, na przyklad obciecie dloni za kradziez, 80 batow za wypijanie

alkoholu. Struktura rodziny ustalona jest prawem dotyczacym zwiazku malzenskiego, rozwod, opieki nad maluchami i dziedziczenia.

SPIS DZIEDZINY

2. kilku Dzihad

D

zihad oznacza w jezyku arabskim dokladanie staran a, takze wysilkow po dazeniu az do jakiegos zamysle. Termin tenze w kulturze europejskiej mylnie

kojarzony byl i wydaje sie nadal jedynie z pojeciem "swietej wojny" z niewiernymi. Nie do konca poprawnie bywal interpretowany takze przez samych

muzulmanow. Nieodwolalnie prawnicy muzulmanscy wyodrebnili cztery sposoby prowadzenia dzihadu: sercem, jezykiem, rekami i mieczem. Celem

dzihadu jest wszelkie dzialanie czy przedsiewziecie posiadajace na zamysle krzewienie wiary islamu a, takze budowanie chwaly i skali muzulmanskiej

ummy. Muzulmanin, prowadzacy dzihad sercem, to czlek walczacy wraz z zlem gniezdzacym sie po jego srodku i podszeptami szatana jak rowniez

starajacy sie trwac w swojej wierze. Muzulmanin, ktory operuje jezykiem a, takze rekami, to osoba zapobiegajaca badz naprawiajaca szkody wyrzadzane

gminie muzulmanskiej. W okresie dzihadu obejmuje sie takze pojecie kitalu i wylacznie ono, zdecydowanie prowadzone mieczem, odpowiada zachodniej

definicji uznajacej je zbytnio wojne religijna. Koran wzywa do kitalu, ale jedynie w wypadku odpierania ataku: "Zwalczajcie na wedrowce Boga tych, ktorzy

panstwa zwalczaja, jednak nie badzcie najezdzcami. Zaprawde Bog odrzucic miluje najezdzcow! (... ) I odrzucic zwalczajcie pierwotnego przy kultu

Meczecie, tak dlugo jak oni odrzucic beda panstwa tam zwalczac" (2: 190-191). Islam pochodzace z zalozenia odrzucic popiera dzialan zaczepnych,

ofensywnych wymierzonych po slabszego konkurenta: "Wzywajcie az do pokoju, jak jestescie gora" (47: 35).

Idea dzihadu pojawila sie w czasach wczesnego islamu a, takze prowadzonych wowczas podbojow arabskich. "Na wedrowce Boga" walczono z

plemionami i ludami, ktore uparcie trwaly po niewierze. Odrzucic zaliczano az do nich tak zwanym. ahl al-kitab, czyli przedstawicieli religii objawionych, a

rownolegle monoteistycznych: chrzescijan, zydow a, takze sabejczykow. Uzyskiwali oni stan ahl az-zimma – jednostek chronionych zobowiazanych w

zamian zbytnio zapewnienie im bezpieczenstwa az do placenia dzizji, podatku poglownego. Innym ludom, przed przystapieniem do walki z nimi,

proponowano przyjecie islamu. Wowczas odmowa uznawana byla zbytnio atak pod integralnosc wiary Muhammadowej, a tym samym stanowila znak az

do podjecia dzialan wojennych.

Pojecie dzihadu ewoluowal przez wieki stajac sie chocby na rzecz ugrupowania charydzytow szostym filarem islamu, wedle ktorego pod smierc zasluguje

kazdy, kto nie jest charydzyta. Zajdyci, jedna z sekt szyickich, musem prowadzenia dzihadu obarczala swego imama. Na wlasna reke szyici, wierni

zasadzie takijji, czyli ukrywania swego wyznania z niepokoje przed przesladowaniami, nie przywiazywali do niego wiekszego sensu.

Dopiero dzis idea dzihadu nabrala swiezego wymiaru z dojsciem az do glosu muzulmanskiej mysli fundamentalistycznej na poczatku XX wieku.

Towarzystwo Braci Muzulmanow zgodnie z ideologia Sajjida Kutba za dzihad uznaje zbrojne przeciwstawienie sie wszelkim przejawom cywilizacji

zachodniej widzac po niej zarzewie ateizmu, zepsucia, niewiedzy, innymi slowy stanu tozsamego z pojeciem dzahilijji a, takze nawoluje az do powrotu az

do pierwotnych odmian islamu. Nalezaloby tu jednak zauwazyc, ze to skrajne stanowisko odrzucic oddaje przekonan wiekszosci muzulmanow, a

kreowanie islamu zdecydowanie zagrozenia na rzecz Zachodu wydaje sie wynikiem generalizacji i utwierdzania szkodliwych stereotypow przez tenze

wlasnie Zmierzch.

SPIS DZIEDZINY

2. 4 Terrorysci islamscy

O

bserwowany w ostatnich latach recesja tozsamosci po spoleczenstwach muzulmanskich, zwiazany metrow. in. pochodzace z pewnym zagubieniem

powstalym na skutek nie nadazenia za zbytnio szybkim unowoczesnieniem niektorych panstw arabskich czy zalamaniem sie tzw. doktryny socjalizmu

arabskiego, doprowadzil az do powrotu az do "kultury a, takze wiary przodkow". Sytuacja ponizsza istotnie wplynela na progres fundamentalizmu

islamskiego, przyczyniajac sie jednoczesnie az do wzrostu wielkosci i sensu ekstremistycznych ugrupowan islamskich (niekoniecznie stosujacych

przemoc).

Fundamentalizm wydaje sie m. in. wyrazem buntu czesci spoleczenstw islamskich przeciw wszechobecnym zachodnim wartosciom a, takze wzorcom.

Pewne radykalne odlamy fundamentalizmu islamskiego nie istnieja przy tym puste od mysli totalitarnych, a do adaptacji swych celow wykorzystuja w

istocie terroryzm. Wedlug skrajnych ideologow tego ruchu, Zachod uznawany jest zbytnio bezbozny a, takze zagrazajacy islamowi, dlatego tez powinno

sie zwalczac na niego rowniez przy uzyciu sily. Obiektem szczegolnej wrogosci ze strony radykalnych fundamentalistow sa Stany Zjednoczone

utozsamiane jako srodek "poganstwa a, takze bezboznosci" otoczenia zachodniego.

Terroryzm islamski motywowany wzgledami religijnymi oparty wydaje sie na zupelnie innym systemie wartosci anizeli ten zwierzchni jeszcze stosunkowo

niedawno. W przeciwienstwie do "swieckich" terrorystow, fundamentalisci islamscy po znacznie mniejszym stopniu nadzoruja sie wzgledami politycznymi.

Zmierzaja oni glownie do zburzenia zachodnich ukladow politycznych a, takze wzorcow kulturowych, a odrzucic jak terrorysci "polityczni" az do zmiany

stosunkow politycznych (z wyjatkiem rodzajow o zabarwieniu anarchistycznym). Sam akt terroru jest wedle fundamentalistow islamskich wypelnieniem

obowiazku religijnego a, takze obrona poprzednio sekularyzacja wraz z strony otoczenia zachodniego.

Fundamentalizm islamski staje sie na niektorych obszarach specjalna alternatywa panstwowotworcza i elementem integrujacym spoleczenstwa

muzulmanskie, odrzucajace przejmowanie wzorcow kulturalnych a, takze politycznych otoczenia zachodniego. Niemaly wplyw pod ekspansje

fundamentalizmu islamskiego a, takze jego radykalnych odlamow posiadaly ogromne doplaty rzadowe wraz z strony majetnych panstw arabskich i

prywatne przeznaczane pod rozwoj naszej religii a, takze pozyskiwanie swiezych wyznawcow a mianowicie szczegolnie pod terenach "misyjnych".

Islamskie ekipy fundamentalistow potrafia wykorzystywac te sytuacje funkcjonujac pod plaszczem osrodkow islamskich i oddzialujac na wspolwyznawcow

przez wlasciwie dobranych profesorow islamu. Przykladem ilustrujacym tenze sposob operowania jest przygoda organizacji Mudzahedini Kumpulan

(KMM) z Malezji, gdzie 2 przyjezdnych radykalnych imamow, szerzac ortodoksyjna wersje islamu, doprowadzilo do utworzenia na bazie partii czlonkow

KMM nowej a mianowicie sprzymierzonej pochodzace z Al-Kaida a mianowicie islamskiej strukturze o kategorii Dzimah Islamija.

Na progres fundamentalizmu islamskiego rzutuje takze postrzeganie przez swiat muzulmanski konfliktu izraelsko-palestynskiego. Jest mezczyzna coraz

czesciej oceniany po kategoriach ideologiczno-religijnych i prezentowany jako postanowienie walki pochodzace z judeochrzescijanstwem a, takze

zsekularyzowanym swiatem Zachodu.

W perspektywie sytuacja ta ma mozliwosc doprowadzic takze do konfliktow etniczno-religijnych w okolicy niektorych panstw europejskich.

Az do nadrzednych celow islamskich fundamentalistow mozna zaliczyc:

— obalenie swieckich, pro zachodnich rzadow w krajach muzulmanskich (w tym metrow. in. Synaju, Algierii, Indonezji)

i upowszechnienie islamu jak rowniez modelu ciebie religijnego;

— zniszczenie podstawowych wrogow islamu, za jakich uwaza sie Stany Zjednoczone i Izrael;

— zjednoczenie muzulmanow jak rowniez wspieranie pierwotnego w przypadku konfliktu z "niewiernymi" w kazdym miejscu otoczenia.

W tym aspekcie warte wydaje sie podkreslenia to, iz hasla formulowane przez aktywistow owego ruchu budza rowniez niepokoj wsrod partii samej

spolecznosci muzulmanskiej, oraz wielu panstw arabskich (np. Algierii, Arabii Saudyjskiej, Maroka). Sytuacja ponizsza swiadczy na temat zlozonosci

otoczenia islamu.

SPIS TRESCI

Palestynski Islamski Dzihad

F

undamentalistyczna organizacja palestynska, powstala po latach 70-tych wsrod palestynskich bojownikow po strefie Gazy. Dazy az do utworzenia

Islamskiej Palestyny jak rowniez zniszczenia Ziemi swietej, co dzierzy zamiar osiagnac dzieki Swietej Wojnie. Zbytnio jednego wraz z swych

podstawowych wrogow uznaje tez Stany Zjednoczone, poniewaz kraj tenze wspiera Izrael. Organizacja sprzeciwia sie takze umiarkowanym rzadom

panstw arabskich twierdzac, ze sa one manipulowane przez swiecki Zmierzch. Organizacja wykonuje zamachy terrorystyczne skierowane po cywilne a,

takze wojskowe cele izraelskie. W 2001 liczba atakow w znacznym stopniu wzrosla. Team wziela pod siebie zobowiazanie za rozne ataki skierowane w

izraelskie cele. Liczba czlonkow a, takze sympatykow strukturze jest osobliwa. Grupa operuje na terenie Ziemi swietej oraz po panstwach Bliskiego

Wschodu, przewaznie Libanie a, takze Syrii. Tam tez posiada swoje bazy. Organizacja uzyskuje pomoc finansowa ze strony Iranu jak rowniez

ograniczona pomoc logistyczna od Syrii. Palestynski Islamski Dzihad uznany pozostal przez Unie Europejska a, takze Stany Zjednoczone za organizacje

terrorystyczna.

SPIS TRESCI

Struktura Mudzahedinow Narodu Iranskiego

Pochodzace z

nana rowniez jako Struktura Mudzahedinow Khaiq, Narodowa Armia Wyzwolenia Iranu, Narodowy Czyn Oporu, Zbiorowosc Muzulmanskich Uczniow

Iranskich

Utworzona w latach 60-tych byla poczatkowo struktura studencka. Przeciwstawiala sie zachodnim wplywom po regionie. Wyznajac filozofie, bedaca

polaczeniem marksizmu i islamu stala sie w stopniu daleko idacym aktywna grupa dysydentow po Iranie. W swych dzialaniach jest wyraznie

antyzachodnia. W latach 70-tych i 80-tych grupa stosowala metody terrorystyczne, atakujac amerykanskich obywateli a, takze amerykanskie przedmioty

w Iranie oraz iranskie obiekty rzadowe. W 1992 przeprowadzila napady na iranskie ambasady po 13 krajach Europy Zachodniej. Pokazaly one zdolnosc

strukturze do operowania na faktycznie szeroka powage. Ich liczba nie zmniejszyla sie takze w latach 90-tych. Wydaje sie byc odpowiedzialna metrow. in.

zbytnio:

11 kwiecien 1999 a mianowicie Iran. Zastrzelenia iranskiego generala.

5 luty 2000 a mianowicie Teheran, Iran. Atak mozdzierzowy na Palac Prezydencki. Zginela jedna postac a 5 zostalo kontuzjowanych.

Organizacja posiada tysiacami bojownikow w Iranie. Posiada takze rozbudowane konstrukcje poparcia poza krajem.

W latach 80-tych iranskie sily ochrony zmusily wielu liderow az do ucieczki pochodzace z kraju. Poczatkowo schronili sie oni we Francji, blisko 1987 wielu

osiadla po Iraku, popierajac tamtejszy rzad. W polowie 80-tych gromada nie przeprowadzala juz akcji w Iranie, na poziomie jednakowym jak po latach

70-tych, lecz po latach 90-tych jej dzialalnosc ponownie wzrosla.

Organizacja ma mozliwosc liczyc na finansowe poparcie wraz z strony spolecznosci iranskich emigrantow.

Organizacja Mudzahdeinow Narodu Iranskiego uznana jest przez Unie Europejska a, takze Stany Zjednoczone za organizacje terrorystyczna.

SPIS TRESCI

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny

Pochodzace z

nany takze jako Czerwone Orly, Team Czerwonych Orlow, Grupa Halhul. Marksistowsko-leninowska gromada zalozona przez George'a Habasha w

1967. Poczatkowo powiazana z Struktura Wyzwolenia Palestyny. W 1993 razem pochodzace z Polaczonymi Silami Palestynskimi (APF) przeciwstawila

sie, sformulowanej przez OWP Deklaracji Zasad a, takze zawiesila wlasne czlonkostwo po tej strukturze. W 1996 wobec niezgodnosci ideologicznych,

rozstala sie takze z Polaczonymi Silami Palestynskimi oraz pochodzace z Demokratycznym Frontem Wyzwolenia Palestyny. W 1999 wziela udzial w

konwersacjach z OWP na temat jednosci narodu palestynskiego. Nie zgodzila sie jednak na jakies negocjacje pochodzace z Izraelem a, takze do

porozumienia nie dotarlo. W latach 70-tych LFWP przeprowadzil rozne ataki terrorystyczne. Od 1978 skupil sie na atakach na cele izraelskie jak rowniez

na przecietne srodowiska arabskie (w 1996 dokonal zabojstwa palestynskiego osadnika i tej syna). W 2001 zaprzestal prowadzenia aktywnosci

operacyjnej. Zwiazane to stalo sie z represjami Izraela poprzez zabojstwie przez LFWP izraelskiego ministra turystyki Rehawama Zeewiego. LFWP

skupia okolo 800 bojownikow. Wykonuje na terenie Syrii, Libanu, Ziemi swietej na terytoriach okupowanych. Najbardziej liczna czesc pomocy militarnej a,

takze finansowej uzyskuje ze strony Syrii. Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny powszechnie znany zostal przez Unie Europejska i Stany Zjednoczone

zbytnio organizacje terrorystyczna.

SPIS DZIEDZINY

Hezbollah

H

ezbollah, organizacja polityczno-militarna, zwana tez Partia Boga ze wzgledu na scisly stosunek z szyityzmem. Zalozona po 1982 przez Husajna

al-Musawiego i grupe bojownikow przybylych z Iranu po inwazji Izraela pod Liban. Wykonuje na terenie Libanu, prowadzac "swieta wojne" pochodzace z

okupantem izraelskim oraz wystepujac przeciwko egzystencji panstw zachodnich. Znana pochodzace z samobojczych zamachow terrorystycznych

(arabskie al-amalijja al-istiszhadijja) i porwan samolotow. W pazdzierniku 1983 zamachowiec-samobojca pochodzace z tej strukturze wysadza po

powietrze amerykanskie baraki pod lotnisku po Bejrucie, ginie ponad 200 amerykanskich wojownikow piechoty morskiej.

W latach 90. XX w organizacja rozrasta sie, posiada rozne oddzialy wojownikow, zostaje wyposazona (przez Iran) w nowoczesne uzbrojenie a, takze

przeksztalcona po prawdziwa armie. W 1999 wznowila serie zamachow terrorystycznych a wycofanie sie armii izraelskiej pochodzace z Libanu (2000)

wzmocnilo nadal pozycje Hezbollahu, wzrasta do niej popularnosc posrod palestynskich brygad al Aksa, Palestynczycy odnosza korzysci z do niej

wojskowej a, takze propagandowej pomocy.

Hezbollah wydaje sie wlascicielem satelitarnej stacji telewizyjnej al Manar, prowadzi internet szkol a, takze szpitali na rzecz Libanczykow po poludniowym

Libanie, a takze zorganizowal system opieki spolecznej dla ludzi starszych a, takze rodzin internautow, ktore polegly w walkach. Hezbollah stopniowo

przeksztalca sie w partie polityczna a mianowicie ma wlasnych przedstawicieli po parlamencie libanskim oraz we wladzach lokalnych. Liderem

Hezbollahu jest szejk Hassan Nasrallah.

SPIS DZIEDZINY

Hamas

Hamas (Islamic Resistance Movement)

Hamas to radykalna islamska organizacja, ktora stala sie aktywna we wczesnych etapach Intifady, prosperowala w glownym rzedzie po Pasie Gazy ale

rowniez na Zachodnim Brzegu. Hamas gral najbardziej liczna role po gwaltownej fundamentalistycznej dzialalnosci wywrotowej i radykalnych operacjach

terrorystycznych przeciw w podobny sposob Izraelczykom a, takze Arabom. W jego poczatkowym okresie, ruchu zostal zdominowany w glownym rzedzie

przez ludzi identyfikowanych z Braterstwem Muzulmanskim (MB) w Terytoriach.

W czasie trwania Intifady, Hamas nabieral biegu, rozciagajac swa dzialalnosc rowniez na Zachodnim Brzegu, stal sie panujaca islamska fundamentalista

organizacja po Terytoriach. Zdefiniowal swoj najwyzszy priorytet operowania jako Jihad (Swieta Wojne) dla uwolnienia Palestyny a, takze ustanowienia

Islamskiej Palestyny "od Morza Srodziemnego do koryta Jordan". Za sprawa jego udzial w przemocy ulicznej a, takze morderstwie, to zwiekszalo

pierwotnego urok po oczach Palestynczykow, dalsza naprawa spowodowala rozwoj potencjalu a, takze umozliwila odegranie centralnej pozycji w

Intifadzie. Jak efekt jego wywrotowej i terrorystycznej dzialalnosci Hamas zostal wyjety spod prawa we wrzesniu 1989. Na wojnie po Zatoce Wojnie,

Hamas stal sie kierowniczym sprawca funkcjonowania terrorystycznej po terenie kompletnych Terytoriow jak rowniez wewnatrz Ziemi swietej. Dzisiaj to

jest druga w stopniu daleko idacym potezna grupa, po Fatah, i wydaje sie czasami postrzegana jako grozenie dla hegemonii nacjonalistow swieckich. To

jest teraz najsilniejsza gromada opozycyjna wobec procesu pokojowego i eskalacja ich funkcjonowania terrorystycznej bezposrednio poprzez mordercze

samobojcze napady bombowe przeciw celom obywatelskim w Izrael w lutym - marzec 1996 zwolnila polityczny procedura i grozila zupelnym tej

zatrzymaniem.

SPIS TRESCI

Fatah – podpowiedz rewolucyjna

F

atah, al-Fatah, Palestynski Czyn Wyzwolenia Narodowego, Harakat al-Tahrir al-Watani al-Filastinijj, polityczno-militarna organizacja arabskich

palestynczykow, zalozona po 1958 przez Jasira Arafata, Khalila al-Wazira i Salaha Khalafa w celu wyzwolenia Palestyny spod izraelskiego panowania.

Od momentu 1963 stala sie organizacja komandoska, w grudniu 1964 przeprowadzila pierwsza operacje militarna a mianowicie wysadzajac izraelska

stacje pomp wodnych. Do konca lat szescdziesieciu. XX. po. stala sie najsilniejsza palestynska struktura i przejela kontrole po OWP, a jej wodz - J. Arafat

a mianowicie w 1969 stanal naprzod OWP. Listy Fatahu znajdowaly sie w okolicy obozow uchodzcow palestynskich metrow. in. po Jordanie, Libanie,

Syrii. Na wojnie rodzinnej w Jordanie we wrzesniu 1969 oddzialy Fatah zostaly zmuszone az do opuszczenia Jordanu. W lipcu 1971 poprzez zabiciu

jednego z przywodcow organizacji a mianowicie Abu 'Ali Iyyada a mianowicie powstaja ekstremistyczne oddzialy bojowe nazwane Ciemny Wrzesien. W

1972 bojownicy Czarnego Wrzesnia podczas olimpiady w Monachium (Monachium 1972) wzieli zbytnio zakladnikow izraelskich sportowcow. W wyniku

interwencji policji zgineli sportsmeni i kilku z terrorystow. Odtad takze i oddzialy Fatah uczestnicza w mnostwo terrorystycznych akcjach wymierzonych

przeciw Izraelowi. W 1982 poprzez inwazji Ziemi swietej na Liban oddzialy OWP i Fatah zostaja usuniete z Libanu, organizacja przenosi sie az do

Tunezji. W 1983 zachodzi rozlam po organizacji a, takze dochodzi az do walk miedzy zwolennikami a, takze przeciwnikami Arafata.

SPIS DZIEDZINY

Fatah Tanzim

T

anzim jest zbrojnym skrzydlem Fatah, najwazniejszej partii Organizacji Wyzwolenia Palestyny. Tanzim w istocie spelnia role nieformalnej palestynskiej

armii. Czlonkowie Tanzim spelniaja wiodaca role w toku demonstracji anty izraelskich. Czlonkowie Tanzim odegrali zasadnicza funkcje w

poprzedzajacych trwajaca od pazdziernika 2000 roku Intifade wydarzeniach pochodzace z maja a, takze wrzesnia 2000 roku "The Nakba Riots" i "The

Tunnel Riots" Tanzim jest uformowana po 1995 r. przez Yasera Arafata a, takze kierownictwo Fatah, jako paramilitarna organizacja, majaca

przeciwstawic sie rosnacym po sile grupom palestynskich muzulmanow, pozostajacych po opozycji az do Fatah. Jednym z bezposrednich motywow

powolania Tanzim byly starcia w Gazie miedzy dbaloscia Arafata a, takze silami Hamas w listopadzie 1994 r., zakonczone smiercia 13 cywilow. W

odroznieniu od sil ochrony Fatah, ktore rekrutowaly sie z jednostek wracajacych az do Palestyny pochodzace z wygnania, czlonkowie Tanzim caly czas

zyli po Palestynie, brali udzial po kolejnych Intifadach, siedzieli po izraelskich wiezieniach. Typowym wzorem jest tu Marwan Barghouti, przywodca

Tanzim na Zachodnim Brzegu. Tanzim dzieli sie na sektory geograficzne a, takze komorki, ktore istnieja po kazdej dzielnicy, wiosce, obozie dla

uchodzcow i szkole. W Ramallah, na przyklad, funkcjonuje 10 telefonow komorkowych Tanzim, po kazdej pochodzace z dzielnic metropolie. Szczegolnie

silne komorki dzierzy Tanzim pod uniwersytetach Bir Zeit po Betelejem a, takze An-Najar po Nablusie. Oblicza sie, wraz z w chwili obecnej Tanzim liczy

blisko 10 milionow czlonkow, przewaznie zamieszkalych w obrebie Palestyny.

Najogromniejsze akcje:

jednej. udzial po wielu akcjach protestacyjnych przeciw Izraelowi, wazna rola po trwajacej Intifadzie.

2. napady na obywateli Izraela po strefie Gazy i pod Zachodnim Brzegu (niekiedy razem z Hamasem i Jihadem),

3. mnostwo czlonkow Tanzim jest pracownikami roznych palestynskich sil ochrony.

SPIS DZIEDZINY

Al – Qaeda

Oraz

l-Kaida, (arab. zasada), organizacja terrorystyczna na temat miedzynarodowym obszaru (terroryzm miedzynarodowy) zalozona po 1988 przez Osame

ben Ladena. Jednym z jej przywodcow byl Mohammed Atef (1944-2001), szef czynnosci militarnych. Najprawdopodobniej dziala zdecydowanie siec

ugrupowan terrorystycznych na calym swiecie.

Wedlug deklaracji wojny ogloszonej przez Osame ben Ladena celem Al-Kaidy jest radykalizacja istniejacych ugrupowan islamskich a, takze utworzenie

pierwotnego w pomieszczeniach gdzie odrzucic wystepuja; zniszczenie Stanow Zjednoczonych, jakich obecnosc a, takze polityka zagraniczna

postrzegana wydaje sie jako kluczowe przeszkody po reformowaniu muzulmanskich spoleczenstw; popieranie muzulmanskich wojownikow w

Afganistanie, Algierii, Bosnii, Kosowie, Pakistanie, Somalii, Tadzykistanie i Jemenie. Dazy az do usuniecia wojsk amerykanskich pochodzace z terytorium

Arabii Saudyjskiej, na ktorym znajduja religijne miejsca islamu.

Al-Kaidzie przypisuje sie zbior atakow terrorystycznych, m. in. wybuch bombowy w World Trade Center w 1993, zabicie 18 zolnierzy amerykanskich w

Somalii w 1993, ataki pod ambasady NA JUKATAN w Afryce w 1998, atak pod okret wojenny USS Cole w Jemenie w 2000. Agencje wywiadowcze

utrzymuja, ze jest organizatorem i sprawca najkrwawszego po dziejach ludzkosci zamachu terrorystycznego dokonanego pod World Trade Center 11

wrzesnia 2001. Doszlo wowczas do najwiekszego w przeszlosci zamachu terrorystycznego na swiecie. Dwa pasazerskie samoloty Boeingi 767, nalezace

az do linii United Airlines, uderzyly w odstepie 18 chwil w blizniacze, 110-pietrowe gmachy World Trade Center pod Manhattanie po Nowym Jorku w NA

JUKATAN. Mniej wiecej rownoczesnie trzeci aeroplan, Boeing 767, uderzyl po skrzydlo Pentagonu w Waszyngtonie, mieszczace dowodztwo sil zbrojnych

USA. Czolem budynku zawalila sie. Czwarty samolot, Boeing 757, spadl w poblizu Pittsburga, w polnocnej czesci NA JUKATAN, najprawdopodobniej

zmierzal w kierunku posesji prezydenta NA JUKATAN w Camp Davis lub Bialego Mieszkaniu. Kolejny, piaty samolot, kreski United Airlines, ktory

wystartowal z Bostonu i lecial do Zycie Angeles rozbil sie. Samochod-pulapka eksplodowal poprzednio budynkiem Departamentu Stanu po

Waszyngtonie. Wszelkie samoloty zostaly porwane rankiem tego samego dnia pochodzace z lotnisk pod wschodnim wybrzezu USA, pod ich pomoscie

byli pasazerowie. Poczatkowe spekulacje wskazywaly, ze sprawca napadu byli islamscy separatysci. Atak spowodowal wielotysieczne ofiary. Rezultatem

tego napadu terrorystycznego stalo sie zamkniecie lotnisk w NA JUKATAN, zamkniecie powierzchni powietrznej morzem Nowym Jorkiem i

Waszyngtonem, ewakuacja gmachow publicznych, metrow. in. siedzib ONZ a, takze CIA, gieldy, wielkich spolek, ambasad na ziemi. W Waszyngtonie

ogloszono stan wyjatkowy, a stan maksymalnego pogotowia po siedzibach NATO w Brukseli oraz po europejskich stolicach. Zamach wywolal wzrost

napiecia miedzynarodowego.

Sporo raportow a, takze doniesien pokazuje na to, ze bin Laden probowal wstapic w dobrobyt materialow rozszczepialnych lub przygotowanych ladunkow

nuklearnych, glownie pochodzace z terenu bylego Zwiazku Radzieckiego. Potwierdza to m. in. jeden pochodzace z oskarzonych na temat przygotowanie

zamachow na ambasady USA po Tanzanii a, takze Kenii po 1998 r., Sudanczyk Jamal Ahmad al-Fadl. W latach 1993- 1994 prowadzil mezczyzna

rozmowy po Chartumie w sprawie zakupu wzbogaconego uranu. Potwierdzona probe nabycia, tym razem bojowych ladunkow nuklearnych,

przedstawiciele bin Ladena podjeli w 2000 r. po Czeczenii, przekazujac zaplate po dolarach jak rowniez 30 ton opium. O bron sztuczna (gaz VX) starano

sie w Sudanie i Iraku, a na temat biologiczna (jad kielbasiany, waglik) zabiegano po Czechach, Kazachstanie, Iraku a, takze Indonezji. Wedlug

niepotwierdzonych wiadomosci, z bronia chemiczna eksperymentowano w kilku obozach szkoleniowych w Afganistanie. Wladze po Moskwie potwierdzily

natomiast, iz niedlugo poprzez upadku ZSRR do Federalnego Centrum Doswiadczen Jadrowych nadszedl faks od organizacji Islamic Jihad pochodzace

z propozycja nabycia glowicy jadrowej.

Krotkie charakterystyki liderow Al-Qaedy

Osama bin Laden – Saudyjczyk, „Wielki Emir―, prowadzacy Al-Qaedy; ur. 28 czerwca 1957 r. w Dzedda w roznorodnej rodzinie emigranta z

Jemenu; w latach 1979-1989 walczyl po stronie internetowej mudzaheddinow po Afganistanie; po 1988 r. utworzyl Al-Qaede; w 1991 r. opuscil Arabie

Saudyjska i zamieszkal w Sudanie, od 1996 r. przebywal w Afganistanie; zonaty, czwarta zone – Jemenke, poslubil w lipcu 2000 r.

Ayman al-Zawahiri – Egipcjanin, zastepca bin Ladena, uwazany za tej ewentualnego nastepce; ur. 19 czerwca 1951 r. po Kairze we wplywowej bliskim

inteligenckiej; pochodzace z wyksztalcenia lekarz-chirurg; z bin Ladenem polaczony od 1995 r.; po organizacji pasuje za sprawy finansowe jak rowniez

zakupy broni i sprzetu.

Mohammed Atef – Egipcjanin, szef czynnosci militarnych Al-Qaedy; ur. po 1958 r. w Quenna (srodkowy Egipt); na poczatku czasow 80. zdezerterowal

z policji egipskiej a, takze wyjechal az do Afganistanu; byl prawdopodobnie czlonkiem MaK, nastepnie przeszedl az do Al-Qaedy, w ktorym miejscu

szybko awansowal; Atef odpowiadal m. in. za robienie siatki strukturze w Afryce Wschodniej od 1991 r.; byl bezposrednio odpowiedzialny zbytnio

zamachy po Mogadiszu (1993 r. ) oraz po Der es-Salam i Nairobi (1998 r. ); zginal w trakcie amerykanskich nalotow bombowych na Afganistan po

zamachach z 11 wrzesnia 2001 r.

Abdullah Ahmed Abdullah – Egipcjanin, szef ds. szkolenia Al-Qaedy; ur. po 1963 r., inzynier-saper, wiarus walk pochodzace z ZSRR.

SPIS TRESCI

Saddam Husajn

H

usajn Saddam At-Takriti (ur. 1937), iracki dyktator. Urodzil sie po ubogiej bliskim chlopskiej. Studiowal w Synaju. W 1956 podjal nieudana probe

przewrotu wojskowego. W nastepnym r. wstapil az do partii BAAS (Socjalistyczna Wsad Odrodzenia Arabskiego). W 1959 mial polozenie zamach pod

prezydenta K. Kassema a, takze Husajn zdecydowanie jeden pochodzace z jego parcypantow musial zaniechac kraj. W 1963 powrocil do Iraku na wiesc

o udanym zamachu postaci dokonanym przez partie BAAS. Lata nastepne to uzyskanie do najlepszych stanowisk po partii, zakonczone ostatecznym

zwyciestwem partii BAAS (1968) w nastepstwie kolejnego ataku terrorystycznego stanu. Objal kluczowe posady partyjne a, takze panstwowe, zeby w

1979 usunac pochodzace z partii swojego glownego konkurenta A. al-Bakra. Zostal prezydentem, premierem a, takze przewodniczacym Wskazowki

Rewolucyjnej, sekretarzem generalnym BAAS, a takze powolal siebie pod marszalka. Tej panowanie to pasmo krwawych represji wobec przeciwnikow

politycznych. Stlumil pojawienia Kurdow, wprowadzil de facto struktura totalitarny. W latach 1980-1988, popierany przez panstwa zachodnie, prowadzil

wojne z Iranem. Wojna ponizsza nie przyniosla oczekiwanych profitow. Rekompensate przyniesc mialo zajecie Kuwejtu. W istocie wybuchla walka w

Zatoce Perskiej (1990-1991), zakonczona porazka Iraku. Za pomoca wstrzymaniu ofensywy USA, utrzymal sie tuz przy wladzy. Odpowiedzialny za sen

wieczny z dloni sluzb ochrony kilkudziesieciu tys. ludzi. 14 grudnia 2003 zostal schwytany przez amerykanow i oczekuje na osadzenie.

SPIS DZIEDZINY

3. Zbiorowosc ludzka Bliskiego Wschodu

3. jednej Kultura pod przelomie dziejow i obecnie

W

mnostwo dziedzinach kultury duchowej a, takze materialnej otoczenia islamu przewyzszal Europe chrzescijanska. Choc nazwany ramami Koranu, hadis

a, takze szariatu, islam okazal sie bardzo sklonny na wplywy kulturowe. Starsze cywilizacje Egiptu, Grecji, Persji i Indii wtopily szczegoly swojej kultury w

kulture islamska, , ktorzy bylo zauwazalne zwlaszcza po sztuce. W toku nauk scislych -- matematyki, chemii a, takze medycyny, jak i rowniez w dziedzinie

filozofii intelektualisci muzulmanscy poczynili duze postepy. Najwybitniejszym uczonym owego okresu byl Abd Allah ibn Abbas, slynny wraz z swych

objasnien do Koranu. Za panowania pierwszych Omajjadow az-Zuhri rozwina sztuke prawoznawstwa i napisal biografie Muhammada, co wsparlo

stworzyc wrazenie tozsamosci islamu. We przedwczesnym okresie panowania Abbasydow, al-Kindi stal sie czolowym filozofem islamu. Posiadal rzetelna

wiedze na temat zadan i mysli starozytnych Grekow, ktore wywarly gleboki oddzialywanie na islamskie myslenie. U schylku IX w. przygoda al-Yakubiego

ujela w ramy chronologiczne a, takze przedstawila studium nauki greckiej. Al-Yakubi uwazany jest takze za tworce geografii po swiecie islamu. Od

matematykow hinduskich jezyk arabski matematyk al-Chwarizmi przejal cyfry,, arabski", ogolem z znakiem oznaczajacym 0. Wprowadzil takze zwyczaj

zapisywania obliczen, miast poslugiwania sie liczydlem jak rowniez rozbudowe algebre. To w istocie dzieki Arabom algebra dotarla do Europy.

Dociekanie lecznicze staly po centrum hobby nauki islamskiej; co najmniej 70 uczonych napisalo prace pochodzace z tej branzy. Wielki kalif Harun

ar-Raszid ufundowal po 800 szpital w Bagdadzie, w skonczonym zas kuli ziemskiej sredniowiecznym zostalo stworzonych zapotrzebowanie pod

indywidualnych lekarzy. Na Zachodzie glosne staly sie imiona najlepszych uczonych: Razesa (ar-Razi), encyklopedysty w dziedzinie medycyny, Haly

Abbasa (al-Madzri) a, takze Awiceny (Ibn Sina), XI-wiecznego lekarza a, takze filozofa. Osoby ci przyczynili sie ogromnie do ponownego odkrycia

zdolnosci klasycznej przez Europe chrzescijanska. To Awicenna, pozostajacy przy wplywem swego mistrza, al-Farabiego, zwrocil obserwacje uczonych

chrzescijanskich na Metafizyke Arystotelesa. To pojedyncze ksiega przesadzic mialo o rozwoju filozofii Europejskiej. Co ciekawe, komentarze az do

ARYSTOTELESA, ktore dal Ibn-Ruszd znany zdecydowanie Awerroes, wywarly wiekszy oddzialywanie na chrzescijan niz pod muzulmanow. Poprzednio

1200, obok progu odrodzenia intelektualnego na starym kontynencie, wprowadzone zostaly do islamu reguly sadowe, ustalone przez XI-wiecznego

mysliciela al-Ghazaliego: studiowanie,, cudzoziemskich nauk" musialo pozostawac w aprobacie z doktryna islamu. Tamten nadzor teologiczny, jaki

utrwalil sie po swiecie islamu, legl w istocie u zasadach rosnacej dominacji naukowej a, takze technologicznej Europy - dominacji, ktora znalazla stac sie

zrozumiala u schylku sredniowiecza.

SPIS TRESCI

Tworczosc literacka Arabska

O

bejmuje tworczosc literatury po klasycznym jezyku arabskim, powstala na terenie Plw. Arabskiego a, takze obszarach podbitych przez Arabow w

sredniowieczu. W VI w. narodzila sie poezja, spisana po VIII a, takze IX po. Poeci pelniacy wazne opcje spoleczne w zyciu wojowniczych plemion

arabskich tworzyli poematy zw. kasydami; najpiekniejsze zebrano po zbiorze mu'allaki. Slynni poeci tego czasu to: Imrual-Kajs, Antara, An-Nabigha,

Asz-Szanfara. W drugiej polowie VII po. spisano proza rymowana Koran, swieta ksiege islamu, perfekcyjny wzor nurcie i na wstepie dzielo prozy

arabskiej. Tradycje poezji staro arabskiej zostaly kontynuowane wyjawszy wiekszych przemian w poczatkowym okresie islamu (od 622) i zbytnio dynastii

Umajjadow (661–750). Poeci dworscy, Al-Achtal, Dzarir a, takze Al-Farazdak, miast dawnych wodzow opiewali kalifow umajjadzkich. W Mekce a, takze

Medynie (Al-Hidzaz) rozwijala sie poezja erotyczna (Umar Ibn Abi Rabi'a), w Syrii uprawial ja kalif umajjadzki Walid II. Wsrod plemion beduinskich

rozwijala sie niesamowita poezja slawiaca nieszczesliwa, platoniczna milosc, niosaca smierc kochankom (Lajla a, takze Madznun). Obowiazywanie

Abbasydow (750–1258) to zloty wiek podrecznikow i kultury; uprawiano astronomie, filozofie a, takze medycyne (Al-Farabi, Awicenna, Al-Ghazali);

dziela o tematyce historycznej pisali Al-Kalbi, Abu Mihnaf, At-Tabari; badania Koranu inspirowaly powstanie szkol filozoficznych po Al-Basrze, Al-Kufie i

Bagdadzie, gdzie zaslyneli gramatycy a, takze kolekcjonerzy staro arabskiej poezji: Sibawajhi, Chalil Ibn Ahmad i Al-Asmai (VIII–IX po. ); Al-Dzahiz i Ibn

Kutajba (IX w. ) stworzyli na wstepie dziela teoretycznoliterackie; w X w. Abu al-Faradz al-Isfahani napisal Kitab al-aghani [‘ksiega piesni’], cenne

zarzewie historycznoliterackie. W dworach Abbasydow rozwijala sie poezja, zwana modernistyczna. Poeci Abu Nuwas, Al-Ahnaf, Baszszar Ibn Burd i in.

zburzyli ksztalt dawnej kasydy oraz wprowadzili nowa tematyke. Reakcja pod poezje modernistow byla poezja neoklasycystyczna, nawiazujaca do

kulturze staroarab. (Abu Tammam, Al-Buhturi, Al-Mutanabbi). Nieco pozniej poczela rozwijac sie poezja filozoficzna a, takze mistyczna (Abu al-Ala

al-Ma'arri XI po., Umar Ibn al-Farid XIII w. ). W okresie upadku politycznej Arabow (1258–1800) zanikla tworczosc smiala, zaczely pojawiac sie

kompilacje, encyklopedie i slowniki. W XV w. spisano basnie Tysiac i jedna noc.

Czas nowozytny podrecznikow arabskiej rozpoczal sie po pol. 19 w. odrodzeniem kultury a, takze literatury przy wplywem literatur europejskich; na

koniec XIX po. grupa pisarzy-emigrantow syryjskich a, takze libanskich stworzyla w NA JUKATAN syryjsko-amerykanska szkole w literaturze arabskiej;

skupieni w tej dziewczyny pisarze (Ar-Rajhani, M. Nu'ajma, Dzubran Chalil Dzubran) byli autorami glownych utworow prozatorskich; w Synaju Dz. Zajdan

stworzyl cykl powiesci historycznej, zrodzil sie tu takze kierunek okreslany mianem modernizmem. Na II wojnie swiatowej, w nawiazaniu z powstaniem

niezaleznych panstw arabskich, wyodrebnily sie podrecznikow narodowe, zachowujace wspolnote slownika i arabskiej tradycji kulturalnej; duza funkcje

odegrali autorzy z Egiptu. Poetycka gromada romantykow Apollo (Chalil Mutran) wywarla oddzialywanie na poetow Iraku (Az-Zahawi, Ar-Rusafi), Syrii i

Libanu (Az-Zirikli, Nizar al-Kabbani, Adonis); mlodsze generacja poetow-modernistow reprezentuja w Iraku Nazik al-Malaika, Al-Bajati, As-Sajjab; na

okupowanych terenach Palestyny powstala poezja, ktorej tematem-symbolem jest familia oraz gleba ojczysta (M. Darwisz). Rozkwit tworczosci

prozatorskiej w Synaju, zwlaszcza dziel literatury pieknej i noweli realistycznej a, takze spoleczno -obyczajowej (Taha Husajn, Taufik al-Hakim,

Tajmurowie, Jahja Hakki), odkryl odbicie po Iraku (Zu an-Nun Ajjub), Syrii a, takze Libanie (Suhajl Idris, Lajla Baalbaki, Al-Udzajli), Palestynie a, takze

Jordanii (Zijade, Ghalib Halassa), Sudanie (At-Tajjib Salih). Kraje Maghrebu (Tunezja, Algieria, Maroko) do II wojny rzeczywistosc. znajdowaly sie pod

krzepkim wplywem kultury francuskiej. Wspolczesnie powstaja w owa strone utwory w podobny sposob w jezyku fr.

SPIS TRESCI

WYCHOWANIE I OSWIATA W GLOBIE ARABSKIM

Jak i rowniez

slam pojawil sie pod Polwyspie Arabskim w krytycznej polowie VII w. polskiej ery zdecydowanie Boskie odkrycie przekazane Mahometowi za

posrednictwem aniola Gabriela. Wielkie znaczenie na rzecz uksztaltowania sie zarowno wiary, jak i cywilizacji islamu posiadaly takze wypowiedzi

Mahometa zapamietane, a niedlugo rowniez zapisane w postaci hadisow (ar. 'opowiadanie, opowiesc') skladajacych sie na sunne czyli 'tradycje Proroka'.

Posrod hadisow pewien mial specyficzne znaczenie na rzecz rozwoju nauczania arabsko-muzulmanskiej. Prorok rzekl w szczegolnosci „wiedzy szukaj

chocby po Chinach― jak rowniez: „atrament uczonych mezow wydaje sie cenniejszy od krwi meczennikow―. Postepujac wedle tymi maksymami

Arabowie a, takze inne ludy muzulmanskie od poczatkow bycia cywilizacji islamu rozwijali swa wiedze, cos wiecej niz te, ktora dotyczyla pierwotnego

religii lecz takze rozmaitych innych nauk humanistycznych a, takze przyrodniczych.

Poczatki. Pierwszy ciag rozwoju nauczania arabsko-muzulmanskiej, az do ok. 750 r., innymi slowy przejecia potegi w kalifacie arabsko-muzulmanskim

przez dynastie Abbasydow to oswajanie sie pochodzace z dorobkiem innych cywilizacji, jakich tereny w nastepstwie podbojow pochwycili muzulmanie.

Czas ten niesie panowanie tak zwanym. kalifow sprawiedliwych (632–661) a, takze Umajjadow wraz z stolica po Damaszku (661–750). Arabowie,

prosci beduini pochodzace z pustyn Polwyspu Arabskiego zapoznawali sie pochodzace z dorobkiem naukowym Persji a, takze Bizancjum, a za

pierwotnego posrednictwem takze nauki indyjskiej. Arabowie przejeli istniejace pod Bliskim Wschodzie perskie a, takze bizantynskie organizacje

naukowe. Posrod najwazniejszych byla slynna perska akademia po Dundiszapurze, tuz przy ktorej istnial slynny szpital i w ktorym miejscu juz po IX po.

prowadzone zostaly regularne uwaga astronomiczne. Fundamentalnym centrum naukowym tamtych czasow, zwiazanym wraz z wschodnim

chrzescijanstwem bylo takze syryjskie miasto Harran, osrodek wschodnich chrzescijan, gdzie pielegnowane byly tradycje nauki greckiej. Pamietac do

tego nalezy, ze nauka arabsko-muzulmanska, choc rodzila przede wszystkim po jezyku arabskim, tworzona byla przez przedstawicieli rozmaitych ludow

zamieszkujacych wielo etniczny kalifat arabsko-muzulmanski: Arabow, Persow, Zydow, Turkow a, takze in., wielokrotnie uczeni wam byli wyznawcami

innej anizeli islam wiary — judaizmu i chrzescijanstwa.

Meczety zdecydowanie centra naukowe i oswiatowe. Muzulmanie rozwijali jednak takze wlasne osrodki naukowe. Pierwszymi byly meczety,

muzulmanskie swiatynie, ktore spelnialy nie tylko opcje kultowe, lecz byly takze miejscami zebran oraz ksztalcenia religijnego, a wkrotce a, takze

filologicznego tyczacego sie jezyka arabskiego. Koniecznosc komentowania i rozwazania Koranu a, takze innych religijnych ksiag islamu sprawila, ze

rozwijala sie gramatyka a, takze inne nauczania filologiczne, rownolegle kwitly takze nauki prawne. Najwczesniejsze meczety, ktore zostaly jednoczesnie

istotnymi centrami naukowymi i oswiatowymi powstaly po Mekce, Medynie na Polwyspie Arabskim, po Al-Basrze a, takze Al-Kufie po Mezopotamii, po

Jerozolimie, Damaszku, Al-Fustacie (Egipt) oraz po Tunisie a, takze Kairuanie. W poblizu tych meczetow powstawaly takze bogate biblioteki majace

charakter bibliotek publicznych.

Akademie muzulmanskie. Drugi okres rozwoju nauczania arabskiej, od ok. 750 do w porzadku. 900 r. (pierwszy okres panowania Abbasydow,

750–1258), charakteryzowal sie nadzwyczaj intensywna dzialaniem tlumaczeniowa przewaznie z jezykow syryjskiego, greckiego i przecietnie perskiego

(pahlawi). Dzialalnosc ponizsza prowadzona byla przede wszystkim po instytucjach nazywanych akademiami muzulmanskimi. Mniej wiecej w tym

momencie teoretycy a, takze historycy nauczania wprowadzili bazowy podzial nauk na nauczania nazywane arabskimi lub muzulmanskimi, do ktorych

zaliczano teologie, prawo i filologie oraz nauczania swieckie — astronomie, chemie, medycyne a, takze in. Mniej wiecej od X w. uczeni

arabsko-muzulmanscy rozpoczeli tworczo rozkrecac dorobek innych cywilizacji, pochodzace z ktorym zapoznali sie za posrednictwem tlumaczenia.

Matma. W matematyce (ar. rijadijjat), Arabowie rozwijali idee greckie i indyjskie. Wybitnym matematykiem byl wspomniany juz Al-Chuwarizmi a takze

Al-Battani, znany na starym kontynencie jako Albategnius. To w istocie uczeni arabscy stworzyli istoty algebry (sama nazwa naszej dyscypliny wywodzi

sie od arabskiego slowa al-dzabr, 'skladanie'), geometrii analitycznej i trygonometrii.

Astronomia a, takze astrologia. Ogromny dorobek posiadaja uczeni arabscy w dziedzinie astronomii i uwaznie z pania a wtedy zlaczonej astrologii. W IX

po. Sabit Ibn Kurra a, takze Hunajn Ibn Ishak przelozyli na jezyk arabski Almagest Ptolemeusza. Juz Al-Chuwarizmi (od tej nazwiska wywodzi sie termin

algorytm! ) opracowal tablice astronomiczne, tak zwanym. zidz, uzywane do konca sredniowiecza w Europie. Obserwatoria astronomiczne istnialy w tym

czasie metrow. in. po Bagdadzie a, takze Damaszku. Posrod najwybitniejszych astronomow tego czasu mozna wyliczyc Al-Farghaniego, Al-Battaniego,

Al-Madzritiego a, takze Ibn Tufajla. Wiekszosc dziel astronomow arabskich zostala przetlumaczona na lacine, w ten sposob az do nauki zachodniej

weszlo wiele terminow arabskich, np. azymut, nadir a, takze zenit. Pochodzace z dorobku arabskiej astronomii korzystal m. in. Kopernik po

konstruowaniu swojej teorii struktury wszechswiata.

Medycyna. Tradycje medycyny (ilm at-tibb) Arabowie przejeli z osrodka naukowego po Dzundiszapurze, jednak w X i XI w. poczela sie rozkrecac

oryginalna medycyna muzulmanska. Medycy przeprowadzali badania na malpach, rozwijajac wiedze o anatomii oraz chirurgie — dokonywano

skomplikowanych czynnosci, ktorych wykazy zachowaly sie w traktatach i podrecznikach lekarskich. Rozwijala sie takze farmakologia a, takze

oftalmologia. Prace takich uczonych jak Ar-Razi (Rhazes), Ibn Sina (Awicenna) czy Ali Ibn Isa (Jesu Haly) tlumaczone zostaly na lacine i przez wieki

zostaly podstawa ksztalcenia lekarzy (np. Continens Rhazesa i Kanon medycyny Awicenny, ktory po lacinskim tlumaczeniu Gerarda pochodzace z

Kremony nadal w stosunkowo niedawnych czasach byl podstawowym podrecznikiem na uczelniach europejskich). W IX po. powstaly na wstepie szpitale

(ar. pers. bimaristan) w Bagdadzie i Kairze, tworzyly sie rowniez istoty etyki lekarskiej. Przy szpitalach istnialy specjalistyczne osrodki szkoleniowe dla

lekarzy — petenci musieli odbyc specjalny warsztaty i zdac egzamin poprzednio naczelnym medykiem szpitala a, takze dopiero wowczas mogl

prowadzic wlasna doswiadczenie.

Alchemia a, takze chemia. Duze osiagniecia zanotowano w dziedzinie alchemii (al-kimja), jaka Arabowie przeksztalcili w istoty chemii cxiekawej

odkrywajac a, takze badajac wiele pierwiastkow a, takze zwiazkow chemicznych (np. arsen, fosfor, kwas siarkowy a, takze solny). Jednym z

najwybitniejszych przedstawicieli arabskiej chemii i alchemii byl Dzabir Ibn Hajjan. Na duzym poziomie ciagla arabska optyka (ilm al-basarijjat) — do niej

wybitnym posrednikiem byl Ibn al-Hajsam (Alhazen), z jakiego prac korzystal m. in. polski uczony Erazm Witelo, a takze J. Kepler. Wazna dziedzina

naukowa byla mineralogia (ilm al-ma'adin), ktora zajmowal sie metrow. in. Al-Biruni.

Botanika a, takze zoologia. Botanika i zoologia nie permanentny na faktycznie wysokim stopniu, jak inne dziedziny, w podobny sposob nauki rolnicze. Nie

budzily one wiekszego zainteresowania uczonych muzulmanskich, jacy przede wszystkim probowali zapoznac pochodzace z nazwami zwierzakow i flor

roslinnych znanych pochodzace z najstarszej poezji beduinskiej. W tych dziedzinach rozwoj wolno dostrzec przed chwila w XIII w. (Ibn al-Bajtar),

aczkolwiek juz po IX po. znany literat Al-Dzahiz napisal prace "Ksiega zwierzat" (Kitab al-hajawan), lecz kwestie zoologiczne nie zostaly tam najbardziej

wazne, podobnie jak leksykograficznej natury operacje o nazwach koni czy wielbladow filologa Al-Asma'iego. Procz nauk przyrodniczych rozwijala sie

takze filozofia, literaturoznawstwo, historiografia i geografia powiazana uwaznie z literatura podroznicza, prawo islamu, teologia i muzykologia.

Madrasy. W XI a, takze XII po. w kuli ziemskiej islamu zaczely powstawac samodzielne i schludno muzulmanskie osrodki naukowe, ktore okreslic wolno

takze mianem "muzulmanskich uniwersytetow", tzw. madrasy. Pierwsza pochodzace z nich byla zalozona po 1065 r. w Bagdadzie przez seldzuckiego

wezyra Nizama al-Mulka An-Nizamijja. Studia po An-Nizamijji obejmowaly przede wszystkim prawo muzulmanskie uczelni szafi'ickiej jak rowniez teologii

po duchu aszaryzmu. Program obejmowal takze nauczania swieckie, glownie filologiczne. W An-Nizamijji wykladali najwybitniejsi reprezentanci nauki

arabsko-muzulmanskiej, np. tegi leb Al-Ghazali, filologowie At-Tibrizi a, takze Al-Dzawaliki. Upadek uczelni nastapil ok. 1395 po najezdzie Hulagu pod

Bagdad (1393). Nizam al-Mulk zalozyl nadal inne akademie o podobnej nazwie, metrow. in po perskim Niszapurze. Madrasy owe staly sie idealem dla w

duzych ilosciach powstajacych od tej chwili madras muzulmanskich m. in. w Synaju i Syrii. W samym Bagdadzie po 1234 r., na krotko poprzednio

upadkiem dynastii abbasydzkiej powstala Al-Mustansirijja, ustanowiona przez kalifa Al-Mustansira (1226–42). Byla pani pomyslana zdecydowanie

seminarium na rzecz studiowania czterech szkol prawa muzulmanskiego, lecz nauczanie obejmowalo takze nauczania filologiczne, astronomie,

matematyke a, takze medycyne. W poblizu madrasy dzialal takze szpital, laznie, sztuka kulinarna oraz szeroka biblioteka liczaca ok. 80 000 tomow.

Upadek naszej uczelni, w podobny sposob An-Nizamijji, nastapil ok. 1395 po najezdzie Hulagu pod Bagdad.

Dzisiejsza nauka po swiecie arabskim. Odrodzenie nauczania w kuli ziemskiej arabskim przyszlo w 19 w. Zostala ona urzadzona na wzor europejski.

Powstalo wiele uniwersytetow, akademii nauk a, takze osrodkow badawczych, ktore jednak opieraja sie przewaznie na osiagnieciach nauki zachodniej.

Najwazniejsze naukowe osrodki wspolczesnego swiata arabskiego to glownie Kair, Bagdad, Bejrut a, takze Damaszek, takze Tunis a, takze Algier. W

poczatkach XX w. zaczely powstawac po swiecie arabskim akademie nauk. Pierwsza byla Akademia Slownika Arabskiego (Madzma al-Lugha al-Arabijja)

w Damaszku. W 1932 r. powstala Akademia Slownika Arabskiego po Kairze, zas w 1947 Iracka Akademia Nauk (Al-Madzma al-Ilmi al-Iraki). Podobnego

wariantu organizacje postepuja obecnie takze m. in. w Arabii Saudyjskiej a, takze Maroku. W branzy nauk muzulmanskich najwiekszym autorytetem

cieszy sie kairski uniwersytet Al-Azhar.

SPIS DZIEDZINY

Sztuka

M

alo wprawny stan analizowan nad metoda arabska czasu przed muzulmanskiego pozwala jedynie na ustalenie ciaglosci do niej przejawow od czasow

prehistorycznych; polozenie Arabii na szlaku ladowym jednoczacym Afryke pochodzace z Eurazja powodowalo oddzialywanie pod sztuke arab. kultur

Egiptu, Mezopotamii, Krety, Grecji a, takze Rzymu. Zabytki sztuki poprzednio muzulmanskiej istnieja zgrupowane po trzech rejonach Plw. Arabskiego:

polnocno a mianowicie zachodni (wzdluz szlaku Mekka–Medyna–Morze Srodziemne), pd. -zach. (Jemen, Aden, Hadramaut) i wsch. (Al-Hasa,

Bahrajn). Pierwszy pochodzace z nich niesie zabytki rzymsko -nabatejskie, nawiazujace do sztuki hellenistycznej, Egiptu i mezopotamskiej: Petra (zespol

grobowcow a, takze swiatyn), ruiny swiatyn (Dzabal Ramm, pol. II po., Ar-Rawwafa, drugiej polowie II w. ) i grobowce skalne (nekropole w Midjan i Hatra,

I po. ); rzezbe reprezentuja pelnoplastyczne posagi krolow i reliefy figuralne. Najbogatszy w zabytki obszar pd. -zach. Arabii skupia gl. liczne relikty arch.

(najwczesniejsze z czasu sabejskiego, VIII–VII w. p. n. e. ). Byly to konstrukcje kamienne odznaczajace sie znakomita konstrukcja a, takze technika (m.

in. konstrukcje drewno-kamienne, znakomite w etiopskiej sztuce) pochodzace z filarami wykonywanymi czesto pochodzace z blokow monolitycznych, z

kapitelami kostkowymi lub o postaci odwroconej piramidy schodkowej pochodzace z motywami zabkow. Sciany pokrywano stiukiem, polichromia i

brazowymi blachami. Palace, z fasadami rozczlonkowanymi ryzalitami, byly wielopietrowe. Swiatynie zakladano na wykresie prostokata pochodzace z

apsyda (Sirwah, pocz. VIII w. p. n. e. ), prostokata (Main, VI w. p. n. e. ), kwadrata (Ghajbun) a, takze elipsy (Marib). Rzezba wykazywala duza wzor od

wplywow obcych (gl. importowane rzezby egejskie a, takze gr., od III po. p. n. e. przewaga wplywow hellenistycznych). W rzezb. tworczosci rodzinnej,

oprocz dziel wybitnych (alabastrowa glowa kobieca z nekropoli Timna, Jak i rowniez w. p. n. e. ), istnieja znane gl. rzezby na temat ciezkich,

prymitywnych formach (maski grobowe, statuetki przodkow). Rzemioslo artystyczne wydaje sie znane gl. z produktow zlotniczych a, takze metalowych.

Sztuke wsch. Arabii, bedacej w zasiegu wplywow mezopotamsko-perskich., reprezentuja nieliczne przyklady rzezby kamiennej a, takze terakoty. Arabska

kultura poprzednio muzulmanskiej wywarla decydujacy oddzialywanie na sztuke etiopska, a wiele do niej elementow utrwalilo sie po sztuce islamu.

SPIS DZIEDZINY

Muzyka

O

muzyce arabskiej przed muzulmanskiej niewiele nie ulega watpliwosci; od VII w. krok po kroku ksztaltowala sie wspolna obszar kulturowy muz. narodow

wyznajacych islam, o detalach kultur: syrji, persji, grecji, bizantyjskiej, polnocno -afrykanskiej, hiszp.; muzyka odgrywala istotna funkcje w obrzedach

religijnych, znalazla tez istota spol. -wychowawcze (traktaty Al-Kindiego, Al-Farabiego, Awicenny); dominowala muza wokalna jednoglosowa,

melizmatyczna, czasem z zastosowaniem cwierctonow; na temat zasadzie ksztaltowania formy rozstrzyga makam; reprezentatywne jest gama barw

tlumionych, nosowych, brak kontrastow intensywnych, heterofonia. Instrumentarium: tanbur, al-ud, rebab, kemange, instrumenty dete drewniane, bebny

— tamburiny. Zahamowanie rozwoju muzyki arab. w koncu XV w. wiazalo sie pochodzace z upadkiem politycznym potegi islamu. W XX w. progres

tworczosci muz. nawiazujacej az do folkloru a, takze zdobyczy rzeczywistosc. kultury dzwiecznej.

SPIS DZIEDZINY

Kaligrafia

K

aligrafia wydaje sie najwyzsza postacia sztuki islamu, najbardziej standardowym wyrazem ducha tej wiary.,, Glos! Twoj Pan wydaje sie

najszlachetniejszy! Nasz, ktory nauczyl czlowieka przez pioro; nauczyl czlowieka owego, czego mezczyzna nie mial swiadomosc " -mowi pierwsze

odkrycie. Jako ze Pan przemowil poprzez arabsku, a Jego slowa zostaly poprzez raz glowny zapisane po jezyku arabskim, arabski jezyk i pismo staly sie

wspolnym skarbem kazdego z muzulmanow. Tylko znajac je, czlowiek mogl miec nadzieje pojecia Boskiego przeslania. Nie stalo sie wazniejszego

zadania niz magazynowanie i przekazywanie tego cennego daru. Muzulmanie okazuja swoja wlasna wdziecznosc wyrazajac ja we wszystkich postaciach

uprawianej przez nich sztuki.,, Pismo Boga sprawia, ze prawda wysiada na jaw" -glosi zwyczaj Proroka. Pismo arabskie, jakim sposobem przyjelo sie

powszechnie zwazac, nawiazuje bezposrednio do alfabetu nabatejskiego, ktory to z kolei wywodzi sie pochodzace z liter aramejskich. W latach

piedziesiatych VII w. na wstepie pelne kategorie Koranu zostaly zapisane po formie zwanej dzazm, noszacej znamiona wplywow nabatejskich. To

zainspirowalo progres pisma kufickiego, o twardym kwadratowym zarysie, ktore bylo najbardziej rozpowszechnionym stylem protokolu tekstow

koranicznych. W tym samym czasie rozwinela sie kursywa sluzaca az do pisania aktow administracyjnych a, takze korespondencji osobistej. W polowie X

po. wyksztalcilo sie szesc perfekcyjnych wzorow islamskiej kaligrafii: suls, naschi, muhakkak, rajhani, tauki i ruka. Wkrotce wprowadzono je az do zapisu

Koranu, stwarzajac tym samym wiele swiezych mozliwosci na rzecz uzyskania efektow dekoracyjnych. Istnialy rowniez cztery inne zasadnicze rodzaje

dokumenty: sumar, ghubar, uzywane niejednokrotnie w miniaturowych egzemplarzach Koranu, talik, przede wszystkim popierane przez Safawidow jak

rowniez nastalik, ktore, choc odrzucic cieszylo sie popularnoscia posrod Arabow, pozostawalo przez blisko cztery stulecia ulubionym pismem Iranczykow,

Turkow i muzulmanow indyjskich.

Kaligrafia byla a, takze jest nadal bardzo wysoce ceniona. Tamerlan i tej potomkowie roztaczali nad ta dziedzina sztuki szczegolny patronat, podobnie jak

Safawidzi, Mongolowie jak rowniez Osmanie. Formy dekoracji kaligraficznej mozna spotkac naokolo: na plytach nagrobnych, tkaninach, na dzbanach,

broni a, takze plytkach ceramicznych. Kaligrafia przybiera czesto nienaturalne ksztalty po dekoracji konstrukcji. Slowa zaczerpniete z Koranu sa podobnie

waznym elementem ozdabiania meczetow, jak figury Chrystusa po kosciolach chrzescijanskich. Symbolizuja one dar Boga przekazany internautom.

SPIS DZIEDZINY

Alfabet

A oto kilka zwrotow i zwrotow w jezyku arabskim:

marhaban - witam

kayfa haluka / ki - Jak na przyklad sie daja sie o sobie znac? Co rozlegac sie? koncowka (ki) oznacza rodzaj zenski

ana - moja osoba

anti a mianowicie ty / anta a mianowicie ty

nahnu - nasza firma

hal a mianowicie czy

ayna - w ktorym miejscu

mata a mianowicie kiedy

kayfa - jakim sposobem

bi-kam a mianowicie za ile

min ayna - skadze

Ila ayna - dokad

man a mianowicie kto

dzierzy - , ktorzy

mada a mianowicie czego

na`am - faktycznie

la a mianowicie nie

huwa - mezczyzna

hiya a mianowicie ona

huna - tu, tutaj

hunaka - w owa strone

hada a mianowicie ten, to

hadihi a mianowicie ta

szukran - dziekuje

aflan a mianowicie przepraszam

ila - az do

fi a mianowicie w

masmuka / ki - jakim sposobem masz pod imie?

ismij - swoje imie wydaje sie.......

min ayna anta/i a mianowicie skad jestes?

ana min Bulanda a mianowicie ja jestem z Lokalny

ayna taskunu, taskunina a mianowicie gdzie zamieszkujesz?

askunu fi Buznan a mianowicie mieszkam po Poznaniu.

kalbun - kundel

babun a mianowicie drzwi

kitabun - lektura

bintun a mianowicie dziewczyna

laladun - chlopak

dzamilun a mianowicie piekny

dzamilatun - olsniewajaca

nadzmun a mianowicie gwiazda

ridzlun - noga

darsun a mianowicie lekcja

dzadidun - swiezy

dzaddun a mianowicie dziadek

dzarun - sasiad

zauldzun a mianowicie maz

zauldzatun - malzonka

sarirun a mianowicie lozko

szajun - herbata

kahlatan a mianowicie kawa

safarun - podroz

kabirun a mianowicie duzy

kataba - pisal

sikkinun a mianowicie noz

salimun - zdrowy

filmun a mianowicie film

insanun - czlek

mauzun a mianowicie banany

yaumun - dzien

madinatun a mianowicie miasto

hubzun - chleb

laqabun a mianowicie nazwisko

funduqun - dom

baytun a mianowicie dom

lissun - rabus

dayfun a mianowicie gosc

maridun - slaby

maradun a mianowicie choroba

tabibun - lekarz

tabibatun a mianowicie lekarka

qitarun - pociag

SPIS DZIEDZINY

3. dwie Zycie codzienne i zwyczaje

Obyczaje

O

procz pieciu filarow wiary oraz nakazow i zakazow szari'atu, cykl zycia muzulmanina reguluja konkretne, wynikajace pochodzace z religii a, takze tradycji,

reprezentatywne czynnosci, ceremonie i uroczystosci.

Z dwiema takimi czynnosciami wiaza sie urodzenie dziecka. Skoro tylko dziecko sie urodzi, opiekunowie powinni doprowadzic do realizacji jego calkowitej

rytualnej ablucji. Potem az do jego prawego ucha szepce sie azan, a az do lewego iqame (zapowiedz zaczatku religijnego nabozenstwa). Siedem dni

poprzez urodzinach wskazane jest dziecku ogolic glowe a, takze nadac mu imie (noworodek przewaznie uzyskuje imie albo po proroku, albo poprzez

ktoryms pochodzace z czlonkow tej rodu lub po jednym z bohaterow islamu). Urzednik religijny lub szanowana osoba unosi wowczas w gore dziecko,

utrzymuje jego glowke w kierunku Mekki i szepce mu az do ucha nazwane fragmenty Koranu oraz poprzez trzykroc tej imie. W ten dzien wydaje sie

przyjecie rodzinne. Oryginal i maluch pozostaja w domu przez czterdziesci dni, , ktorzy ma zabezpieczac noworodka poprzednio zlym okiem. Z owego tez

wzgledu dziecko nosi czesto szczegolny amulet.

Dwie kolejne uroczystosci znacza okres dziecinstwa: pierwszoplanowa jest faktycznie zwana basmala. Gdy maluch konczy cztery lata, odbywa sie

rodzinna ceremonia, na ktorej udziela sie mu pierwszej kursow. Recytuje sie slowa, jakimi pierwszy raz aniol Gabriel zwrocil sie do Mahometa (Koran 97:

2): „Glos! w imie twego Pana, ktory stworzyl! Stworzyl jednostki z grudki krwi zakrzeplej! Glos! Twoj Pan wydaje sie najszlachetniejszy! Nasz, ktory

nauczyl czlowieka za posrednictwem pioro; nauczyl czlowieka owego, czego mezczyzna nie mial swiadomosc. ― W nastepnej kolejnosci dziecko winien

powtorzyc formulke. Tak zaczyna sie tej edukacja.

Druga wazna ceremonia dziecinstwa to obrzezanie. Religia islamska przejal obrzezanie, tak jak wiele innych zwyczajow, z innych religii a, takze kultur

(stosowali je starozytni Afrykanie, Etiopczycy, Egipcjanie, Hebrajczycy). Sam Koran nie zawiera zadnych dotyczacych owego wskazowek, lecz prawo

muzulmanskie wyraznie oznacza je zdecydowanie obowiazujace meskich potomkow; robi sie na niego w stulecia od kilku do kliku lat. Obrzezanie

przeprowadza lekarz lub postac do tego przyuczona. Z obrzezaniem, wielkim rodzinnym swietem, istnieja zwiazane uroczyste, wystawne ceremonie, a

chlopcy dostaja z tej okazji prezenty. Zabieg ow zamyka ich po swiat facetow.

W niektorych regionach otoczenia muzulmanskiego praktykuje sie obrzezanie dziewczynek. Uzasadnia sie to dazeniem az do ograniczenia pociagu

plciowego dziewczyn. Pochodzenie takiej praktyki nie ma nic wspolnego pochodzace z islamem — jest to obyczaj przejety od Afrykanow. W tradycji

muzulmanskiej jest wylacznie mowa na temat obrzezaniu chlopca. Wladza religijna pozostaje wobec owego zwyczaju bezsilna. Obrzezanie dziewczynki

to, zgodnie z naszymi dzisiejszymi pojeciami, okaleczenie do niej seksualnie a, takze skrzywdzenie po odczuciach. Inaczej niz w przypadku obrzezania

chlopcow, przeprowadza sie je niepostrzezenie i wyjawszy pompy. Tamten zwyczaj wzgledem dziewczat najsilniej jest zakorzeniony w ludowej tradycji po

Sudanie a, takze w Synaju, gdzie, pomimo prawnego zakazu, do obecnie sie na niego stosuje.

Stan malzenski uchodzi zbytnio zalecane przez Koran a, takze cieszy sie po islamie wielkim powazaniem. Az do obowiazkow partnera w malzenstwie

nalezy rekojmia zonie lub zonom dachu nad glowka, pozywienia a, takze ubrania. Dziewczyny, przynajmniej wedle prawa, nie sposob zmusic dodatkowo,

zeby aktywnoscia lub majatkiem przyczyniala sie do utrzymania domu. W malzenstwie muzulmanskim nie funkcjonuje wspolnota dobr mezczyzny a,

takze kobiety (moze ona chetnie rozporzadzac swa wlasnoscia).

Sunna mowi, ze kobiety nie powinno sie wydawac zbytnio maz wyjawszy jej potwierdzenia. Jednak zbytnio oznake przyzwolenia moze wystarczyc jej

milczenie. Zgodnie z opinia wiekszosci autorytetow, opiekun damy (ojciec lub, gdy na niego nie ma, najblizszy jej krewny) zawiera stan malzenski w do

niej imieniu a, takze moze ja zmusic az do poslubienia wybieranego przez wlasnej osoby mezczyzny. Chociazby wsrod sredniego pokolenia jednostek z

wyzszym wyksztalceniem mnostwo ojcow zwaza za oczywiste, ze sami wybiora dorastajacym corkom stosownych mezow. Koedukacyjny system

szkolnictwa poczynil jednak w praktykowaniu owego zwyczaju pewne wylomy. Wymog, by narzeczona byla dziewica, wydaje sie jednak wciaz aktualny.

Ceremonial zaslubin ma mozliwosc, zaleznie od miejscowego zwyczaju, odbyc sie w meczecie, w urzedzie, w domu pana mlodego lub panny mlodej. W

ceremonii musi uczestniczyc dwoch dojrzalych swiadkow.

Religia islamska dopuszcza instytucje poligamii. Historycznie wielozenstwo mialo byc sposobem na opieke kobiet, jakich w spoleczenstwie beduinskim

stalo sie wiecej anizeli mezczyzn. Prorok Mahomet nalegal — a, takze sam dawal przyklad — by wierni zenili sie z wdowami po poleglych za wiare

muzulmanach. Za pomoca tej sekcji kobiety indywidualne zyskiwaly meska opieke, dajaca im rekojmie przetrwania; organizacja poligamii byla wiec na

rzecz wielu z tych propozycji jedynym sposobem zabezpieczenia, materialnego i moralnego. Werset Koranu (4: 3), z jakiego wywodzi sie prawo partnera

do zwiazku malzenskiego poligamicznego brzmi: „Zencie sie zatem pochodzace z kobietami, ktore sa na rzecz was subtelne — pochodzace z

dwiema, trzema, lub czterema. Lecz jesli sie obawiacie, ze odrzucic bedziecie sprawiedliwi, zencie sie tylko pochodzace z jedna albo z tymi, ktorymi

zawladnely wasze prawice. "

Koran obwarowuje zatem wielozenstwo okreslonymi warunkami. Zezwala sie tu mozliwosc zadzierzgniecia przez mezczyzne zwiazku nawet z czterema

kobietami, winien on jednak traktowac je jednakowo a, takze sprawiedliwie. Co poniektorzy wspolczesni mecenasi uwazaja ow werset zbytnio podstawe

az do odrzucenia wielozenstwa i potwierdzaja, ze widmo tego przepisu postuluje faktycznie monogamie, albowiem nie mozna sprawiedliwie traktowac

dluzej niz jakiejs zony. Ogolnie preferuje sie, by jegomosc przez calkowite zycie pozostal wierny jakiejs kobiecie. Dzis w niektorych krajach (Tunezja,

Turcja) wielozenstwo zostalo calkowicie zniesione, a w odmiennych krajach naczelna zona winien wyrazic zgode pod drugie stan malzenski meza.

Wzory slubu oznacza zawarta poprzednio nim umowa przedmalzenska. Glowne punkty klasycznej intercyzy to wielkosc posagu jak rowniez warunki

ewentualnego rozwodu. We wspolczesnych intercyzach wyklucza sie czesto ozenek z druga kobieta. Zasadnicza czescia porozumienia malzenskiej

wydaje sie mahr — wykup zbytnio narzeczona. Towarzyszy on przewaznie do zakupienia niezbednych przyrzadow gospodarskich a, takze strojow na

rzecz kobiety. Tamten rodzaj wiana od malzonka zabezpiecza transakcja kobiety — suma ponizsza zostaje obok niej, gdy mezczyzna zdecydowal sie na

rozwod.

Do rozwodu teoretycznie wystarczy, by jegomosc powiedzial trzykrotnie „rozwodze sie z toba. ― W rzeczywistosci nie jest to takie nieskomplikowane,

w gre wchodzi poniewaz wspomniana grzywna pieniezna pod postacia sumy, jaka mezczyzna wniosl do zwiazku malzenskiego. Kobiety moga sie

udzielac rozwodu z roznorodnych powodow, a mianowicie: niepewna choroba malzonka, nie wywiazywanie sie przez meza pochodzace z obowiazku

utrzymania rodziny, okrutne traktowanie zony. W Pakistanie do przyczyn rozwodu przynalezy niezgodnosc charakterow. W razie rozwodu prawo az do

opieki morzem dziecmi po poczatkowym sezonie ich istnienia zostaje przewaznie przyznane matce. Wedlug niektorych szkol, matka zachowuje prawo

opieki morzem synami az do siodmego r. zycia albo do chwili osiagniecia przez nich dojrzalosci, nad corkami az do pierwotnego pelnoletnosci lub

zamazpojscia. Jurydyczna reprezentacja dzieci nalezy do ojca.

Istnieje pare okolicznosci, ktore wedlug prawa islamu wykluczaja malzenstwo. To znaczy mezczyzna nie moze: byc spokrewniony z malzonka zbyt blisko,

miec zbytnio zony rownolegle dwoch siostr, byc nizszego stanu anizeli kobieta. Kobiecie nie wolno wyjsc zbytnio nie muzulmanina, natomiast muzulmanin

moze poslubic nie muzulmanke. Wychodzi sie bowiem pochodzace z zalozenia, ze to ojciec decyduje na temat religijnym wychowaniu dzieci, czyli gmina

muzulmanska nie posiada zadnej szkody. Muzulmanka nie moze jednak poslubic nie muzulmanina, poniewaz przy takim rozwiazaniu jej dzieci

wyrastalyby po innej wierze.

Wolna pani po smierci meza przez cztery miesiace i dziesiec dni winien zachowac zalobe, po rozwodzie zas odczekac trzy miesiace przed powtornym

zamazpojsciem. Mezczyzna natomiast ma mozliwosc natychmiast wejsc w swiezy zwiazek matrymonialny. Mahomet wprowadzil dla dziewczyn okres

prognozowania po to, by stalo sie wiadomo, czy kobieta odrzucic spodziewa sie dziecka, a, takze by dalo sie jednoznacznie ustalac ojcostwo.

Zbytnio cudzolostwo islam kaze w podobny sposob mezczyzne, oraz kobiete: „Cudzoloznicy i cudzoloznikowi wymierzcie poprzez sto batow, kazdemu

pochodzace z nich obojga"!... (Koran dwudziestu czterech: 2). Kare te powinno sie wymierzyc po obecnosci bezpiecznej liczby lojalnych. Stosowano ja

jednak rzadko, gdyz gdzie indziej Koran (4: 15) postuluje czterech swiadkow czynu, a ich odkrycie nie moglo byc latwe. Mezczyzna, ktory to zarzucal

swojej zonie niewiernosc, a odrzucic potrafil przyprowadzic czterech swiadkow tego czynu, otrzymywal osiemdziesiat batow zbytnio znieslawienie. Azeby

uniknac kary, musial potwierdzic swe slowa czterokrotna przysiega na Boga. Zona za to mogla sie bronic przysiegajac, ze maz sklamal. Na takiej

czterokrotnej przysiedze wszelkie musialo czterokrotnie zazadac, aby dosieglo na niego przeklenstwo Boga, jesli odrzucic powiedzialo prawdziwosci.

Smierc. Gdy ktos odczuwa, ze wydaje sie bliski smierci, powinien rozwiazac wyznanie wiary. Slowo Pan powinno stanowic jego minionym slowem. Kiedy

czlowiek umrze, cialo wydaje sie natychmiast myte; spowija sie je calunem i przenosi do meczetu, gdzie odbywa sie pogrzebowe nabozenstwo. Cialo

wydaje sie potem przenoszone do grobu. Zmarlego ukrywa sie pod prawym boku, twarza w kierunku Mekki. Co poniektorzy muzulmanie rzucaja na grob

grudki gleby, recytujac dobry werset Koranu: „Z gleby was utworzylismy i uczynimy, ze az do niej powrocicie i pochodzace z niej panstwa

wyprowadzimy poprzez raz drugi― (20: 55). Mahomet zabronil oplakiwania zmarlych, ale tu islam wyrazil sie bezsilny wobec panujacych zwyczajow —

lamentowanie a, takze rozpaczanie poprzez zmarlym wydaje sie powszechne po calym swiecie muzulmanskim.

SPIS DZIEDZINY

Miasto

Jak i rowniez

stnialy 2 miejsca, naokolo ktorych tradycyjnie ogniskowalo sie zycie muzulmanow w miasteczku. Jednym z tych propozycji byl wysoki meczet, w ktorym

miejscu w ktorykolwiek badz piatek zbierali sie mieszkancy na poludniowe modly. Az do swiatyni przylegal zwykle rynek, druga istotna instytucja miejska.

W bazarowych kramach starano przestrzegac sie wyraznej hierarchii w stosunku do lokalizacji miasta meczetu. Totez sprzedawcy ksiag i odmiennych

wydawnictw lokowali sie w poblizu miejsc modlow, zas blawatnicy mozliwie najdalej siegajac az do granic metropolie. Tam handlowano tez kilkoma

towarami pochodzace z roznych zakatkow swiata. Pochodzace z bazarem graniczyly zajazdy lub miejskie karawanseraje, gdzie podrozni mogli sie

zatrzymac. Byly tez ogolne laznie, tak zwanym: hammamy, ktore zwracaly pod siebie obserwacje dymiacymi kominami oraz niskimi oszklonymi kopulami.

Sluzyly one potrzeba wierzacych muzulmanow w zakresie utrzymania rytualnej czystosci cialka. Byl t oswiat rodzaju meskiego, otwarty a, takze dostepny,

w ktorym miejscu latwo zawieralo sie poznania i wspolnie biesiadowalo po kawiarniach.

Pochodzace z bazaru rozchodzily sie kluczowe aleje prowadzace do roznorodnych dzielnic. Od momentu nich rasowy mniejsze uliczki gubiac sie w

slepych zaulkach. Jezeli obcy przybysz opuszczal zgielk bazaru, az do jego swiadomosci docierala niedlugo wszechogarniajaca milczenie, przerwana

niekiedy glosami dziewczyn, dobiegajacymi zza wysokich scian bez otworow okiennych. Mial w takim przypadku wrazenie, ze przygladaja mu sie

niewidzialne twarze, a on juz sam narusza wlasna sfere ludzkiego zycia. Tego typu odczucie odrzucic byly jak osobliwym, albowiem poszczegolne

dzielnice zamieszkiwaly zazwyczaj jednorodne spolecznosci powiazane wspolnota religijna, podobna przynaleznosc etniczna i zawodowa. W

rzeczywistosci dzielnice miasta zostaly pod ow wzgledem zwykle i tak bardzo odrebne, zeby mozna je uwazac za placowki administracyjne. Wejscie,,

stanowila duza brama jaka zamykano pod noc" a mianowicie pisze zyjaca w XX wieku mieszkanka Kairu.,, Posrodku bramy znajdowaly sie malutkie

drzwi, jakich pilnowal stroz. Brama byla reliktem dawnych lat, kiedy chronila dzielnice poprzednio zlodziejami, zbuntowanym pospolstwem a, takze

rozwscieczonymi zolnierzami". Przez wszystkie stulecie klasyczne wzorce odrzucic sprostaly wyzwaniom zachodzie cywilizacji wobec srodowisk

spolecznosci muzulmanskiej. Nowe metropolie wyrosly obok starych, zakladane czesto przez mocarstwa kolonialne, a niekiedy przez przywodcow

muzulmanskich, pragnacych ukazac swoim ziomkom po nowych budowlach sile podobna zachodowi. Z rzadka planowano je wokol glownego meczetu.

Preferowano raczej administracyjne, symboliczne srodek wspolczesnego ciebie, gdzie miescily sie banki i biura podrozy zarzadow firm gospodarczych

pozostajac zwykle po rekach odrzucic muzulmanow. Trzeba porownac New Delhi po Szahdzahanabadem a, takze polnocny Teheran z poludniowym. W

budowanych na wzor zachodni dzielnicach znajdowaly sie duze bulwary, kina, wiezowce mieszkalne, w ktorych zachodnia niechec az do kontaktow

matrymonialnych moze zastapic cieple zwiazki miedzy ludzmi starych dzielnic.

SPIS DZIEDZINY

Wies

W

iekszosc muzulmanow nie byla ani koczownikami, ani mieszkancami miast. Najwieksza grupe w populacji stanowili wiesniacy. Wiemy jednak o tych

propozycji najmniej. Pozostalo niewiele aktow i godnych uwagi zabudowan. Wiesniacy zazwyczaj trzymali sie na uboczu obowiazujacych wydarzen,

chcac przede wszystkim przetrwac. Najlepsze przymioty wiesniaka sluzyly zachowaniu obecnych zwyczajow a, takze ukazywaniu zywotnosci tradycji.

Wprowadzenie innowacji, przejawianie inicjatywy, olsnienie modnymi nowosciami nie zostaly w tym sasiedztwie pozadane. Tego typu zachowania mogly

powodowac troski. Islam pod wsi takze nalezalo przysposabiac do lokalnych potrzeb. Na ogol byl to islam mistykow i sanktuariow. Rozwijal sie i rosl w

energie razem pochodzace z wiejska spolecznoscia przez tysiace lat, przejmujac niektore eksperymenty kultow poprzednio muzulmanskich, w podobny

sposob grob swietego mogl pozostawac wzniesiony pod wczesniejszym rejonie kultu.

XX wiek niosl ze soba nowatorskie wyzwania na rzecz wsi. Poprawka komunikacji a, takze procesy integracyjne w gospodarce krajowej narodowej a,

takze miedzynarodowej ulatwily kontakt pochodzace z bardziej swiadomym pojmowaniem islamu w metropoliach. Mieszkancy wsi zaczeli rozumiec, ze

pierwotnego uswiecone tradycja praktyki wyznaniowe nie reaguja nowemu obrazowi muzulmanina. W tym samym czasie poddawani byli coraz

ogromniejszej kontroli wraz z strony przedstawicieli nowoczesnego ciebie, miedzy innymi w zakresie podatkow. Narzucana im nowatorskie wzory

posiadajace niewiele polaczonego z islamem. Obok tradycyjnego przywiazania az do swietych rozwijal sie swiezy islam reformistyczny i swiezy

sekularyzm.

SPIS TRESCI

Budynek

M

uzulmanskie domy roznia sie na skonczonym obszarze otoczenia islamu w zaleznosci od wplywow formy ich konstrukcji siegajacych czasu przed

islamem, a takze regionalnej gospodarki, wzgledow klimatycznych, obecnych materialow a, takze technik budowlanych. Oczywiscie wskazania islamu po

kwestii odosobnienia kobiet jak rowniez wysoka ranga rodziny wywarly wplyw pod wypracowanie wszechstronnego podejscia az do funkcji gmachu. Miala

to byc podstawowa przestrzen wlasna, gdzie familia moglaby dzialac i odpoczywac. Charakter domu byl swietny jego domownikom, lecz baczac nan z

zewnatrz niewiele dawalo sie odczytac, zwlaszcza ze prezentowal swiatu surowe a, takze niedostepne mury. Czesto rowniez wznoszono slepe sciany.

Jezeli jest to sciana z oknami na poziomie parteru, przez ktore moze przenikac ludzki wzrok, bywaja one zawsze malutkie, zakratowane a, takze

dostatecznie wysoce umieszczone, zeby nikt odrzucic mogl przez nie zagladac. Okna bedace wyzej istnieja szersze, zasloniete okiennicami a, takze

wychodza pod ulice. Wszelkie elementy gmachu projektuje sie w ten sposob, by nikt odrzucic mogl zorientowac sie w zajeciach domownikow, a

jednoczesnie tej mieszkancy odrzucic naruszali prywatnosci innych jednostek.

Glowne wstapienie jest duze, niekiedy monumentalne. Do tej dekoracji uzywa sie barw i symboli przynoszacych pomyslnosc. Wszystko to zaznacza

waznosc przedpokoju prowadzacego pochodzace z miejsca ogolnego do wlasnego. Jesli jegomosc znajdzie sie juz w srodku, w charakterze goscia,

zostaje wtajemniczony do meskiego pokoju przyjec, usytuowanego przewaznie w poblizu wejscia, aby obnizyc niebezpieczenstwo spotkania kobiet

pochodzace z domostwa. Obszary to ustala reprezentacyjna odsetek domu posiadajac swiadczyc na temat ekonomicznym statusie rodziny. W bogato

udekorowanym pokoju przyjec eksponuje sie cenne rzeczy nalezace az do gospodarza. W tym miejscu gromadza sie mezczyzni pochodzace z

sasiedztwa. Spedzaja wolny czas sluchajac strof poezji, ktore umilowanie wsrod muzulmanow jest powszechnie znane. Podejmuja rowniez dlugotrwale

dysputy wyznaniowe. Ta problematyka nigdy pierwotnego nie nuzy.

Wieksza odsetek domu, w podobny sposob ma to miejsce w namiocie koczownika, ustala domene damy. Okresla sie ja poprzez arabsku zdecydowanie

harem. Slowo to spokrewnione jest pochodzace z haram a, takze oznacza,, uswiecony obszar", w ktorym miejscu wzbroniony wydaje sie wstep

mezczyznom, z wyjatkiem wspolmalzonkow jak rowniez tych pochodzace z meskiej kreski, ktorzy a mianowicie ze wzgledu na bliskie pokrewienstwo a

mianowicie nie moga wstapic po zwiazki malzenskie z domowniczkami. Kobiece pomieszczenia rozmieszczone istnieja wokol dziedzinca. Kobiety

spedzaja tam spora czesc istnienia. W ostatnich latach utrwalony podzial miedzy dostepnym na rzecz innych a, takze prywatnym obszarem domu

pozostal naruszony. Mezczyzni i damy nalezace az do rodziny, jak rowniez ze soba odrzucic spokrewnieni, uczestnicza w schadzkach towarzyskich,

aczkolwiek nie zawsze przybywa im to z latwoscia. Oprocz tego nowoczesne branza budowlana dostosowalo sie do ulegajacego zmianie wzorca i

nieczesto czyni architektoniczne ustepstwa dla islamu.

SPIS TRESCI

Kuchnia

K

uchnia jest urozmaicona i ogolnie chwalona przez cudzoziemcow. W szerokim zespole potraw wychodza rowniez potrawy o wyjatkowo starej kulturze.

Potrawy znane oparte istnieja czesto pod kuchni nomadow. Jedynie po luksusowych kawiarniach duzych hosteli mozna uzyskac dania europejskie. W

pozostalych podaje sie jedzenie arabskie. Podstawowymi towarami kuchni irackiej sa: mieso (przewaznie baranie), drob, jarzyny, ryz, pszenica, owoce.

Az do najbardziej wspanialych potraw zaliczane sa:

Kubba. Glownymi skladnikami tuz przy sporzadzaniu kubby jest kasza pszenna a, takze mieso baranie. Kasza ponizsza, tzw. borghul, jest specjalnie

preparowana pochodzace z ziaren najistotniejszych gatunkow pszenic. Borghul miesza sie pochodzace z mielonym miesem baranim a, takze dokladnie

tworzy na homogeniczna mase. Pochodzace z tej mieszaniny formuje sie placki napelniane farszem pochodzace z mielonego miesiwa, orzechow,

rodzynkow, pietruszki a, takze cebuli jak rowniez przypraw korzennych. Nastepnie czyni sie pochodzace z nich splaszczone kotleciki lub kuliste knedle i

wrzuca na wrzaca wode.

Potrawa ta moze stac sie przyrzadzana pod rozne sposoby, w zaleznosci od skladu uzytego nadzienia. Kubba posiada nieslychanie stara tradycje, jak

mowia podawano ja na stoliku krola asyryjskiego Assurnasirapli II. Wspolczesnie wydaje sie specjalnoscia kuchni mosulskiej. Sukcesywnie potrawa

ponizsza przyjmuje sie w odmiennych miastach, a szczegolnie po Bagdadzie.

Dolma. Jest to strawa rozpowszechniona w przewazajacej liczbie miast irackich. Sporzadza sie ja pochodzace z farszu zawijanego w ewidencji winogron,

kapusty lub salaty. Moze zalegac tez pod postacia faszerowanej cebuli, dyni, baklazana (oberzyny), kabaczkow lub ogorkow. Nadzienie sporzadza sie

pochodzace z ryzu wymieszanego z mielonym miesem a, takze przyprawami.

Kebab. Odpowiednio przyprawione i uformowane w ksztalcie kielbasek mielone mieso baranie naklada sie na stalowe szpikulce a, takze piecze pod

ruszcie po zarze wegla drzewnego. Potrawe podaje sie z marynatami, salata a, takze cienkimi plackami (chubzami). Kebab jest daniem tanim a, takze

szybkim az do sporzadzenia.

Chubz. Jest to nieznaczny placek, srednicy talerza stolowego, sporzadzany manualnie z razowej maki pszennej na zakwasie lub pod drozdzach a, takze

wypiekany po specjalnych piecach. Sama technika sporzadzania a, takze wypieku wydaje sie bardzo interesujaca i godna zobaczenia. Chubz jest

jedynym pieczywem wypiekanym w malutkich miejscowosciach: W wiekszych metropoliach sprzedawane istnieja rowniez samumy - bulki z snieznej

pszennej maki o ksztalcie splaszczonego czolenka. Pieczywo to jest bardzo smaczne i sprzedawane zawsze mogl goracym.

Tikka. Sa to nadziane na stalowy szpikulec skrawki miesa baraniego i w dalszej kolejnosci pieczone pod ruszcie.

Gas lub Szawerma. Cienkie platy miesa baraniego nabija sie na szpikulec i przeklada dosc gesto plasterkami loju baraniego. Tak przygotowany stos,

wysokosci w porzadku. 50 cm i srednicy od paru do kliku centymetrow, uklada sie po roznie, gwarantujacym obrot szpikulca w sytuacji pionowej. Palniki

gazowe, bedace z jakiejs strony rozna, powoduja pieczenie sie miesiwa i tluszczu. Po upieczeniu, zewnetrzna odsetek stosu scina sie ostrym nozem pod

postacia drobnych skrawkow i przekazuje z marynatami lub roznymi przyprawami.

Kuzi. Potrawa ponizsza nalezy do najslawniejszych dan. To zapiekane pod wielkiej tacy w piecu mlode jagnie, nadziane farszem z ryzu z suplementem

rodzynkow, orzechow, migdalow a, takze calych jajek na twardo. Ryz zaprawia sie szafranem. Na zewnatrz mieso obklada sie rowniez ryzem z oliwkami i

polewa oliwa. Kuzi podaje sie na tacy, na ktorej jagnie bylo pieczone. Do miesiwa serwuje sie ostre sosy. Kuzi jada sie wyjawszy uzycia sztuccow, sos

nagarnia sie trzymanym w palcach chubzem, uformowanym w ksztalcie rynienki.

Kawa. Zaparzana wydaje sie na sposob turecki i podawana w malutkich filizaneczkach. Kawuche popija sie woda pochodzace z lodem.

Arak. Jest to chodliwy napoj alkoholowy, produkuje sie go pochodzace z daktyli. Nasz slodki trunek zaprawiony wydaje sie olejkiem eukaliptusowym lub

anyzkowym. Pije sie go rozcienczony woda, wyrabia wowczas mleczna zawiesine.

SPIS TRESCI

kilku. 3 Walka w Iraku i Afganistanie

Wojna po Iraku

O

d wielu lat bo az od r. 1991 Irak zwodzil inspektorow rozbrojeniowych ONZ. Po zamachach 11 wrzesnia 2001 pod USA, George Bush po Cincinati okreslil

Irak zdecydowanie jedno pochodzace z panstw osi zla. Bush postawil na rzecz Saddama Husejna ultimatum, albo opusci Irak, albo wkroczy do Iraku

wojsko NA JUKATAN. Sadam jednak byl nieugiety i postanowil zostac w polsce. George Bush powolujac sie na rezolucje Narodow Zjednoczonych w

ktorej zostaly dowody, ze Irak dzierzy bron masowej zaglady a, takze wbrew sprzeciwom Francji a, takze Niemiec rozpoczal akcje militarna przeciw

Irakowi.

Wojna zaczela sie dwadziescia Czerwca 2002 od bombardowania Irackich aplikacji wojskowych a, takze od siedzib Saddama Husejna. Najpierw zdobyto

miasto Um-Kasr na poludniu Iraku to miasto portowe. W tym czasie Irak zaatakowal rakietami Kuwejt. Nastepnie bombardowano wladze irackie po

Bagdadzie min. ministerstwa a, takze palace Saddama. W drugim dniu po okolicy Basry plonely pola naftowe, jak rowniez caly czas bombardowano

Bagdad. Bezzwloczne zdobycie sytuacji wroga wojskom koalicji utrudnialy burze piaskowe. W innym tygodniu wojny Irakijczycy rozpoczeli masowo

uciekac z metropolie Basra, jak to pozostali ostrzelani przez wlasne wojska z karabinow i mozdzierzy. Caly czas bombardowano Bagdad latajacymi

fortecami B-52, F-117 a, takze B-2 niewykrywalnymi przez radary, a nawet rakietami Tomahawk wystrzeliwanych z pokladow niszczycieli zacumowanych

u wybrzezy Iraku. Kolejne miasta poddawaly sie wojskom koalicji, niektore nawet wyjawszy wiekszych starc min. blyskawicznie zdobyto An – Nassiriye.

Kluczem az do sukcesu byla stolica Iraku Bagdad. Armia koalicji nielatwo walczyla na temat Bagdad a, takze zajela miasto dopiero dziesiec. 04. 2003

roku. W toku walk na temat Bagdad niejednokrotnie popelniano bledy najbardziej dramatycznym bylo wysadzenie pociskiem pomieszczenia dziennikarzy

po hotelu „Palestyna―, ostrzalu odrzucic przezyl operator hiszpanskiej filtrow Tele5, 37-letni Jose Couso i 35-letni Taras Protsyuk, dziennikarz filii

Reutera. Elementem kulminacyjnym po bitwie na temat Bagdad byl meczet po centrum miasta, ktory to szybko pozostal zdobyty. Powalono i zniszczono

pomnik Saddama, oraz rozpoczyto niszczyc wszelkie jego wizerunki w miasteczku jak i w skonczonym kraju. Od momentu tamtej pory dalo sie mowic w

ten sposob ze metropolia Iraku jest zdobyta. Biedni Irakijczycy pladrowali wszystko , ktorzy mialo pewna wartosc. Chociazby probowano wypracowac

placowki dyplomatyczne. Jednak amerykanie ustawili patrole i starali sie odrzucic dopuscic az do grabiezy. Kazdy ludzie Saddama z rzadu juz ongi

uciekli, a Saddam w jakims miejscu sie ukryl, alb rowniez uciekl, pies z kulawa noga nie mial swiadomosc. Pozniej zdobycie calego panstwa bylo

aktualnie praktycznie wylacznie formalnoscia. Dawna armia Saddama poddala sie wojskom koalicji. W bitwach o Irak braly udzial polskie oddzialy min.

Grom- nasza doskonala jednostka szczegolna. 1 maja 2003 prezydent USA George W. Bush oglosil zakonczenie wojny po Iraku. Faktycznie dzialania

wojenne byly wylacznie wstepem az do utrzymania pomieszczenia i napisaniu demokracji po Iraku. By utrzymac stabilizacje potrzeba stanie sie wiele dni.

Do tego zamysle Irak podzielono na tereny w tym strefe polska. Jak i rowniez wiele odmiennych kontyngentow niemalze z na calym swiecie. We wrzesniu

wielonarodowa dywizja skladajaca sie z wojownikow z 21 krajow przy dowodztwem polskiego generala Andrzeja Tyszkiewicza bezposrednio przejela

kontrole nad frakcja terytorium Iraku. W listopadzie zginal 44-letni podpulkownik Hieronim Kupczyk pochodzace z 12. Dywizji Zmechanizowanej po

Szczecinie byl pierwszym polskim zolnierzem, ktory to zginal po Iraku. W Grudniu Amerykanie odnalezli bylego dyktatora Iraku Saddama Husajna.

Ukrywal sie w zamaskowanym ceglami a, takze ziemia schronie. Sytuacja po Iraku wydaje sie jeszcze nieopanowana, a jednej Czerwca 2004 wojska

koalicji maja zwrocic wladze Irakijczykom. Jak do tej pory nie znaleziono broni masowego razenia w okolicy iraku.

SPIS TRESCI

Nasz kraj Strefa Stabilizacyjna w Iraku

W

zestaw miedzynarodowej dywizji wchodzi blisko 2350 wojownikow polskich, 1650 ukrainskich, 1300 hiszpanskich, jak i rowniez zolnierze pochodzace z

kilkunastu odmiennych panstw, w szczegolnosci Bulgarii, Wegier, Litwy, Lotwy, Slowacji, Rumunii, Tajlandii, Filipin, Mongolii, Kazachstanu oraz

pochodzace z krajow Ameryki Srodkowej. Komendant dywizja general Andrzej Tyszkiewicz ma az do dyspozycji takze 2500 wojownikow amerykanskich.

Poparcie w zakresie strukturze strefy stabilizacyjnej zapowiedzialo takze NATO, jakiego wojska odrzucic pojawia sie jednak po Iraku. General

Tyszkiewicz dzierzy trzech zastepcow: Hiszpana, Ukrainca i Naszego rodaka. Hiszpanie istnieja odpowiedzialni zbytnio prowincje Kadisija i Nadzaf,

Ukraincy zbytnio Wasit, a Polacy zbytnio Karbale a, takze Babilon. W tej ostatecznej prowincji, po miejscowosci al-Hilla, usytuowany wydaje sie sztab

dywizji, tzw. Camp Babilon. Az do zadan polskiego kontyngentu powinno sie m. in. nadzorowanie przywracania porzadku a, takze bezpieczenstwa,

pomoc w napisaniu organow potegi, ochrona miast kultu religijnego i dobr kultury, opieka nad repatriacja i podtrzymywanie organizacji humanitarnych.

Polska pas stabilizacyjna po Iraku wydaje sie jedna pochodzace z czterech. Zlokalizowany jest w srodkowo-poludniowej partii kraju. Naszymi sasiadami

istnieja Amerykanie a, takze Anglicy. Glowne miasta w owa strone polozone to: Karbala, Nadzaf, Ad Diwanija, Al Kut i Al Hilla, w ktorym miejscu znajduje

sie rezydencja polskiego sztabu. Miasta owe stanowia rownolegle wazne osrodki kultu szyickiego, przyciagajace tysiace tysiecy pielgrzymow. Strefa

wydaje sie gesto zaludniona, zamieszkuje po niej niemalze 3 mln. arabskich szyitow. Teren tenze jest uksztaltowany nizinnie, znajduja sie tam pastwiska,

obszary nawodnione i nieuzytki. Poludniowa odsetek polskiej tereny to pustynie i polpustynie z nielicznymi oazami. W okolicach ogromnych miast uprawia

sie metrow. in. daktyle, bawelne, jak i rowniez ryz, proso, jeczmien a, takze pszenice. Miedzyrzecze Tygrysu a, takze Eufratu to starozytna Mezopotamia,

kolebka cywilizacji Sumeru a, takze Babilonii. Miesci sie tam pare miejsc wpisanych do rejestru swiatowego dziedzictwa kultury. Obecnie ich ochrona

rowniez zalicza sie do zadan Polakow, jako dysponentow tych ziem. Miejscowa zbiorowosc ludzka moze przysparzac Polakom mnostwo klopotow. W

Iraku nadal trwa walka partyzancka, a agencje reklamowe wciaz informuja o atakach na wojownikow przebywajacych po Iraku. Bardzo uciazliwe na rzecz

Polakow istnieja panujace po Iraku wytyczne klimatyczne. Wspolczesnie temperatura dochodzi do 45 C. W takich warunkach nie tylko osobistosci sa

narazeni na szybsze zmeczenie, lecz rowniez urzadzenie techniczny ma mozliwosc ulegac awariom.

SPIS DZIEDZINY

Wojna po Afganistanie

Oraz

taki pochodzace z 11 wrzesnia dopisaly rowniez nastepna karte do przeszlosci Afganistanu. Slepia calego swiata znowu zwrocily sie na tenze kraj pod

Bliskim Wschodzie. Przywodcy niemalze wszystkich panstw uwazanych zbytnio wspierajace terroryzm potepily najscie i zlozyly kondolencje pod rece

prezydenta USA. Obserwatorzy mniemali, ze po takowej zywiolowej odpowiedzi swiata nawet Talibowie potepia sprawcow Ataku. Jednak bylo inaczej.

Mulla Omar cos wiecej niz nie potepil atakow a, takze odmowil pozostawienia ukrywanego terrorysty, ale po afganskim radiu „Glos Szariatu― wezwal

kazdego z muzulmanow az do dzihadu w wypadku ataku NA JUKATAN na tej panstwo. Zarazem zagrozili atakiem na sasiadow, ktorzy pozostana

pomagac nowopowstalej Koalicji Antyterrorystycznej. Jednak sasiedzi nie zlekli sie grozb aktywnie przylaczyli sie az do dzialan przeciwko Talibom a,

takze ich gosciowi. Najwazniejszym sojusznikiem USA po tej kwestii stal sie Pakistan. Wywolalo to ogromne zdziwienie, poniewaz ten kraj zawsze

wspomagal ekstremistow afganskich, to w istocie na tej ziemiach wyksztalcili sie Talibowie, ktorzy nastepnie organizowali akcje bojowe. Ponadto

prezydent owego kraju Musharraf mial przeciwko sobie duza rzesze oponentow wywodzacych sie z strukturze islamskich. Pakistan podjal proby mediacji

odnosnie do wydania przez Afganistan Bin Ladena. Przykro sie na to patrzy nie sprowadzilo to zadnych rezultatow, spotkali sie pochodzace z odmowa

wspolpracy. Talibowie rozpoczeli gre pod zwloke informujac, iz sprawe rozpatrzy podpowiedz ulemow. Ow jednak wydala oswiadczenie, iz saudyjski

terrorysta korzysta wraz z swietego prawa goscinnosci a, takze nie moze stanowic sila wydalony. Wezwala jednak Bin Ladena do opuszczenia kraju.

Talibowie bowiem potrzebowali czasu, by przed ewentualnymi atakami rozprawic sie pochodzace z opozycyjnymi wojskami, ktore kontrolowaly polnocne

krainy Panczisziru. Nie jest tez zbiegiem okolicznosci, ze na kilkanascie dni poprzednio atakami pod WTC Talibowie podejmowali proby zamachu pod

charyzmatycznego wodza owej opozycji Ahmeda Szaha Massuda. We wrzesniu samobojcy pod pozorem wywiadu telewizyjnego zabijaja Massuda.

Opozycja twierdzila, iz ucierpial on po ataku, jednak zyje. Lecz niestety stalo sie inaczej, wielkie tlumy zalobnikow pozegnaly swego wodza w czasie

pogrzebu. W miedzyczasie przeciwdzialanie szykowala sie do wojny. Przywodztwo objal szef wywiadu general Fahim. W polowie wrzesnia Talibowie

rozpoczeli najscie naziemny a, takze lotniczy pod pozycje Sojuszu Polnocnego.

Stany zapowiedziala dobitne dzialania przeciwko Talibom, podobnie poczynila Rosja. Oba panstwa postawily po stan gotowosci swoje placowki bojowe.

W rejon Zatoki Perskiej mamy lotniskowce, po Pakistanie wyladowali komandosi. Oba kraje jak rowniez Iran przerzucily ogromne liczbie sprzetu

wojskowego dla Sojuszu Polnocnego. Poczatkowo planowano, iz wojska Massuda z polnocy i Sojusz Poludniowy pochodzace z Iranu wojska gen.

Dostuma uderza pod Talibow oslabiajac ich sytuacje i wywolaja powstanie a, takze wojne domowa przeciw rezimowi. Jednak Talibowie stanowili mocna

sile. Amerykanie nie wysuwali juz dluzej zadan, zaczely sie pieczolowite przygotowania az do ataku pod Afganistan. Rozpoczely sie loty samolotow

zwiadowczych, ktorych zadaniem bylo zdefiniowanie celow atakow Sojuszu Polnocnego a co wiecej przygotowywaly najscie lotniczy NA JUKATAN. 13

grudnia opozycja poczela swe napady na cele lotnicze a, takze bazy Talibow, wprowadzajac ogromne zniszczenia po lotnictwie, paliwach i rozgardiasz

organizacyjny oponentow.

Rzadzacy panstwem islamisci mieli nadzieje, ze w sytuacji zagrozenia spolecznosc Afganska zmobilizuje sie i z nimi dzieje do obrony. Jednak po slad

zbytnio uciekajacymi z tego mieszkania obcokrajowcami poszly setki wspollokatorow Afganistanu. Osoby sa wycienczeni wojnami, panuje tam biedka,

glod. Nie istnieje tez poparcia dla Talibow do nikogo juz odrzucic przemawialy ideologie walki pochodzace z „wielkim szatanem―. Radykalizowaly sie

tez postawy w mnostwo obozach pod granicach panstwa. Sa to obozy uchodzcow uciekajacych przed kolejnymi wojnami. Osoby ci odrzucic zostali

wpuszczeni do panstwa sasiadujacych po obawie poprzednio katastrofa humanitarna. W ten sposob stali sie uchodzcami we wlasnym kraju. Tuz przy

granicy zalozyli swe obozy i osiedlili sie pod wiele czasow. Mozna w piwnicy wyobrazic, jakie to tu kroluja warunki. Namioty, pustkowie, brak

infrastruktury, jedzenia, pracy. Osoby sa nekani przez choroby, Talibow a, takze przemytnikow narkotykow, ktorych aktywnosc od wrzesnia przybrala pod

sile (Talibowie potrzebuja gotowki do prowadzenia wojny). Zbiorowosc obozow nadal za swojego prezydenta zwaza dawno obalonego Rabbaniego, a

Talibow okreslaja mianem „zdrajcow islamu―. Kazdy czekaja pod wojska opozycyjne i Amerykanow.

7 pazdziernika 2001 r. nastapily na wstepie ataki aeronautyczne Ameryki pod Afganistan. Zbombardowano cele naziemne pod Heratem, Mazar-i-Szarif,

Kabul i Kandahar. Opozycja byla uprzedzona a, takze cala fabula byla skoordynowana. Przekazano nawet te wiadomosci cywilom, by zmniejszyc liczba

ofiar po ludziach. NA JUKATAN podjelo podobna taktyke nalotow w czasach „Pustynnej Burzy―. Faktycznie wybrano rodzaj uderzenia poniewaz

Talibowie odrzucic rozbudowali lotnictwa, obrony antyrakietowej a odmienny sprzet solidny nalezy do rzadkosci w zwiazku pochodzace z czym

fundamentalisci sa bezbronni w obliczu silnych atakow pochodzace z powietrza. Na dodatek w obszarze dzialaja sprzymierzone z Ameryka wojska

opozycyjne, ktorych zadaniem jest stosowne opanowanie panstwa, wyparcie Talibow i formowanie pola przy dzialanie komandosow USA. W poblizu

dzialan wojennych zawiazuje sie koalicje polityczne, powolany wydaje sie nowy rzad i calosc zmierza w kierunku temu, ze zostanie ustanowiony nowy

uklad w Afganistanie.

SPIS DZIEDZINY

3. 4 Konflikt Bliskowschodni – Izrael i Palestyna

P

na temat I wojnie swiatowej rozpoczeli do Palestyny masowo naplywac osadnicy zydowscy, co wywolywalo sprzeciw wraz z strony Arabow palestynskich.

W 1947 pod forum ONZ zatwierdzono plan podzialu Palestyny na odsetek zydowska a, takze arabska, odrzucic precyzujac jednak szczegolow przebiegu

granicy. Proklamowanie w 1948 utworzenia niepodleglego panstwa Izrael doprowadzilo az do wybuchu wojny izraelsko-arabskiej 1948-1949, w ktorej

poprzez stronie arabskiej wziely udzial wojska sasiednich panstw. Izrael zdolal odeprzec atak, powiekszajac w rezultacie w znacznym stopniu

powierzchnie swojego terytorium. Toczone wowczas walki zawieszono wyjawszy podpisywania ktorychkolwiek badz umow pokojowych, a powiekszone

granice odrzucic zostaly uznane przez zadne z sasiednich panstw arabskich, co bylo przyczyna kolejnych konfliktow. Z powodu walk Izrael opuscilo a,

takze przenioslo sie do panstwa z nim sasiadujacych w porzadku. 800 tys. Palestynczykow, jakich los stal sie odtad jednym z najwiekszych problemow

spolecznych tego regionu (tylko niewielkiej czesci powiodlo sie zasymilowac po nowych krajach, pozostala gromada zasiedlila obozy dla uchodzcow).

Tymczasem Izrael rozwijal sie w oszalamiajacym tempie, postepowaly w nim procesy urbanizacyjne a, takze industrializacyjne, za posrednictwem

imigrantom zydowskim z pelnego niemal otoczenia wzrastala takze liczba ludnosci. Zrodlem finansowania dokonujacych sie przemian byla

miedzynarodowa pomoc finansowa, jak i rowniez prywatne fundusze pochodzace od przedstawicieli zydowskiej diaspory. Konsekwencja wrogich

stosunkow Izraela pochodzace z sasiadami zostaly kolejne konflikty zbrojne: tak zwanym. kryzys sueski 1956-1957, walka szesciodniowa VI 1967 jak

rowniez wojna Jom Kipur X 1973. W wyniku wojny szesciodniowej Izrael zajal Wzgorza Golan, Zachodni Obreb Jordanu, Strefe Gazy jak rowniez

polwysep Jordania (zwrocony Egiptowi po podpisaniu w 1979 ukladu pokojowego z Camp David). Mimo nawiazania stosunkow dyplomatycznych

pochodzace z panstwami arabskimi, Izrael, stosujac libanska wojne domowa 1975-1990 pomiedzy chrzescijanami i muzulmanami, wyslal po 1982 az do

Libanu armie w celu zlikwidowania oddzialow Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP), posiadajacych gl. siedzibe w Bejrucie, oraz zlikwidowania baz

palestynskich w tym panstwa. Protesty panstw arabskich wywolywala rowniez polityka osiedlania Zydow na terytoriach okupowanych. Az do przelomu po

stosunkach izraelsko-arabskich doszlo po polowie 1992, kiedy wladze w Izraelu objal rzad kierowany przez Icchaka Rabina. We IX 1993 rzad Izraela

zawarl z OWP porozumienie po Waszyngtonie, na mocy ktorego stwierdzono zasady autonomii Palestynczykow po strefie Gazy oraz obszarze Jerycha

pod Zachodnim Brzegu Jordanu, przewidujace stopniowe przekazywanie Palestynczykom potegi na okupowanych terenach. Uklad to nasililo sprzeciw

radykalnych ugrupowan palestynskich oraz izraelskich, doprowadzajac az do wzajemnych akcji terrorystycznych, ktore postawily przy znakiem zapytania

losy przebiegu pokojowego. W X 1998 w Wye Plantation po Stanach Zjednoczonych dotarlo miedzy Izraelem a Autonomia Palestynska az do podpisania

porozumienia "pokoj zbytnio ziemie", ktore przewidywalo przekazanie kolejnych regionow na Zachodnim Brzegu Jordanu pod kontrole Palestynczykom, w

miejsce za wykreslenie z Karty Palestynskiej protokolu wzywajacego az do zniszczenia Ziemi swietej. Jednak aktualnie w XII tegoz r. rzad Ziemi swietej

zawiesil realizacje porozumienia, uzalezniajac kontynuacje dialogu pokojowego pochodzace z Palestynczykami od spelnienia suplementarnych

warunkow, metrow. in. abdykacji z schematow ogloszenia przez nich suwerennego panstwa. Tej realizacje wznowiono we IX 1999. Negocjatorzy obu

stron pracuja morzem zawarciem zasadniczego traktatu pokojowego, ktory zakonczy dlugotrwaly konflikt, okreslajac metrow. in. stan panstwa

palestynskiego, jego bariery oraz czas przyszly osiedli zydowskich na Terytoriach Okupowanych.

SPIS TRESCI

4. Bibliografia

Witryny internetowej

http://www.pwn.pl a mianowicie Internetowa Encyklopedia PWN,

http://www.arabia.pl - nowosci polityczne, krajoznawcze, gospodarcze a, takze kulturalne z dziedziny arabskiego,

http://terroryzm.com - naszego kraju serwis przeznaczony terroryzmowi miedzynarodowemu,

http://hubi29.webpark.pl a mianowicie Rola Saddama Husajna po polityce Bliskiego Wschodu,

http://www.irak.kom.pl - serwis o Iraku,

http://www.tvp.pl a mianowicie aktualne wiesci z Bliskiego Wschodu,

http://www.interia.pl - wiadomosci z Iraku,

http://www.google.pl a mianowicie wyszukiwarka internetowa,

www.afghan-web.com a mianowicie strona na temat Afganistanie,

http://www.al-islam.org - witryna o islamie,

Ksiazki

Atrakcyjna Encyklopedia Ogolna (tom Jak i rowniez, tom II „Azja―) Betelsman, Fogra a, takze Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Atrakcyjna Encyklopedia Ogolna („A-Z―) Betelsman, Fogra a, takze Oficyna Wydawnicza 2000/2001,

Mala Encyklopedia Ogolna PWN – Warszawa 1997,

Szkolna Encyklopedia – Collins Wydawnictwo RTW Warszawa 1993,

Irak Poradnik Turystyczny – Warszawa 1987,

Ilustrowany Atlas Swiata – BGW 1991,

Programy

Amiglobe 2002 PL

SPIS DZIEDZINY