Medycyna Wet. 2007, 63 (8)

975

Praca oryginalna

Original paper

Du¿e zmiany, osi¹gniête w produkcji mleka i towarzy-

sz¹ce mu skracanie siê d³ugoœci ¿ycia, powinny mieæ wp³yw

na wprowadzenie œcis³ej rejestracji przyczyn brakowania

krów w polskiej hodowli (15). D³ugoœæ ¿ycia krów wi¹¿e siê

nierozerwalnie ze zdrowotnoœci¹ zwierz¹t, poziomem pro-

dukcji oraz przyczynami i intensywnoœci¹ brakowania. Po-

prawienie d³ugowiecznoœci jedynie na drodze selekcji jest

trudne do osi¹gniêcia z powodu niskiej odziedziczalnoœci

tej cechy (14).

Zgodnie z badaniami Sobka i wsp. (10, 11), najczêstsz¹

przyczyn¹ brakowania, w stadzie krów mlecznych w Paw³o-

wicach, by³y zaburzenia rozrodu (58% wszystkich przyczyn).

Kolejnymi klasami brakowania by³y choroby wymienia, cho-

roby zakaŸne oraz niska wydajnoœæ. Wyniki te wskazuj¹, ¿e

w badanym stadzie g³ówn¹ przyczyn¹ brakowania by³ stan

zdrowia, a dopiero na drugim miejscu niska wydajnoϾ (jako

cecha selekcyjna). We wczeœniejszych badaniach nad paw-

³owickim stadem wykazano, i¿ wielkoœæ wspó³czynnika in-

bredu nie wp³ywa³ statystycznie istotnie na d³ugoœæ u¿ytko-

wania krów (13).

Celem badañ by³o okreœlenie struktury przyczyn wybra-

kowania i wyró¿nienie przyczyn, które najbardziej istotnie

wp³ywa³y na d³ugoœæ ¿ycia krów w stadzie ZZD IZ Paw³o-

wice w okresie 98 lat.

Materia³ i metody

Dane obejmowa³y informacje rodowodowe oraz wydaj-

noœciowe dotycz¹ce 6454 krów, u¿ytkowanych w latach 1909-

-2006 w ZZD IZ Paw³owice. Szczegó³owy opis konstrukcji

rodowodów znaleŸæ mo¿na w artykule Varisella i wsp. (13).

Bazê danych poszerzono o informacje dotycz¹ce przyczyn bra-

kowania krów ze stada, co pozwoli³o na okreœlenie 19 klas,

których opis przedstawiono w tab. 1.

Istotnoœæ ró¿nic pomiêdzy poszczególnymi klasami brako-

wania obliczono testem najmniejszej istotnej ró¿nicy (NIR),

przy zastosowaniu procedur pakietu statystycznego SAS: Proc

MEAN, GLM oraz LSD.

Wyniki i omówienie

Analizowane osobniki najczêœciej brakowane by³y z po-

wodu problemów z rozrodem (tab. 2). Zanotowano a¿ 36,8%

takich przypadków. Krowy brakowane z tego powodu ¿y³y

œrednio 74,5 miesi¹ca. Liczn¹ grupê krów stanowi³y tak¿e

osobniki wybrakowane z powodu chorób zakaŸnych (odno-

towano 13,5% przypadków o œredniej d³ugoœci ¿ycia 74,5

miesi¹ca) oraz niskiej wydajnoœci (11,5%).

Krowy o niskiej wydajnoœci ¿y³y znacznie krócej (66 mie-

siêcy) ni¿ w przypadku wy¿ej wymienionych klas CZ i RO.

W dalszej kolejnoœci, pod wzglêdem iloœci wybrakowanych

osobników, znalaz³y siê klasy DDC (7,4%) i CW (5,3%),

przy czym do dalszego chowu sprzedawano osobniki m³od-

sze (w œrednim wieku oko³o 61,5 miesi¹ca), natomiast cho-

roby wymion przyczynia³y siê do eliminowania ze stada krów

starszych – œrednio w wieku 77 miesiêcy. W oko³o 4% przy-

padków przyczynami brakowania by³y choroby nóg oraz

choroby metaboliczne i przewodu pokarmowego, przy czym

choroby nóg dotyka³y osobników starszych, w wieku blisko

84 miesiêcy, natomiast choroby metaboliczne by³y przyczy-

n¹ brakowania krów poni¿ej 70 miesi¹ca ¿ycia. Niewielki

odsetek krów (poni¿ej 1% wszystkich przypadków) brako-

wano z powodu zachowania, trudnego doju oraz wad budo-

wy i pochodzenia.

Najd³u¿ej (œrednio ponad 12 lat) prze¿y³y w stadzie kro-

wy, które brakowano z powodu wieku. Krowy z podklas CN

i RZ eliminowano ze stada w wieku oko³o 7 lat. Szeœcioletni

okres d³ugoœci ¿ycia by³ najczêœciej odnotowywany i doty-

czy³ krów brakowanych z powodu: niskiej wydajnoœci (5,5

roku), padniêcia, innych przyczyn, chorób metabolicznych

i przewodu pokarmowego, zdarzeñ losowych, s³abej kondy-

cji, guzów, chorób uk³adu krwionoœnego, zalegania i pora-

¿enia poporodowego, zaburzeñ rozrodu, chorób zakaŸnych

i chorób wymienia (6,4 roku). Osobniki brakowane z powo-

du zachowania, budowy i pochodzenia, ciê¿kiego doju oraz

krowy sprzedawane do dalszego chowu prze¿y³y w stadzie

oko³o 5 lat.

Analiza przyczyny brakowania krów w ZZD IZ Paw³owice

EWA A. VARISELLA, ANNA NIENARTOWICZ-ZDROJEWSKA,

IRENEUSZ DYMARSKI*, ZBIGNIEW SOBEK

Katedra Genetyki i Podstaw Hodowli Zwierz¹t Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t AR, ul. Wo³yñska 33, 60-637 Poznañ

*Zootechniczny Zak³ad Doœwiadczalny Paw³owice Instytutu Zootechniki w Krakowie, ul. Miel¿yñskich 14, 64-122 Paw³owice

Varisella

E. A., Nienartowicz-Zdrojewska A., Dymarski I., Sobek Z.

Reasons for culling cows from ZZD IZ Paw³owice

Summary

Reasons for culling 6454 cows, used between 1909 and 2006 in IZ ZZD Paw³owice were analyzed. The

influence of 19 classes of culling reasons on the lifespan within subclasses included in the following years were

estimated. The percentage of participation of individual classes of culling in time was analyzed. Cows from the

Paw³owice herd were eliminated because of reproduction problems (36.8%), with a mean lifespan 73.2 months.

Numerous cows (13.5% cows with a mean lifespan 74.5 months) were culled because of infectious diseases and

low milk yield (11.5%, 66 months of lifespan). Cows eliminated because of behavior had the lowest lifespan

(58.5 months), whereas the highest lifespan had cows culled on account of age (147.9 months). The average

lifetime in the herd was 73.5 months.

Keywords: culling, lifespan, cow

Medycyna Wet. 2007, 63 (8)

976

W tab. 2 zestawiono procentowy udzia³ poszczególnych

przyczyn wybrakowania w zale¿noœci od roku urodzenia.

Kolorem czerwonym zaznaczono wyniki, stanowi¹ce naj-

wy¿sz¹ procentow¹ wartoœæ w danym zakresie lat. U krów

z roczników 1909-1934 najczêstsz¹ przyczyn¹ wybrakowa-

nia by³a rzeŸ (RZ), wykazuj¹ca jednak tendencjê spadkow¹.

W miejsce klasy RZ pojawi³a siê druga przyczyna o wyso-

kim procentowym udziale, jak¹ by³a sprzeda¿ do dalszego

chowu – wykazuj¹ca, w omawianych latach, tendencjê

wzrostow¹.

Krowy z roczników 1935-1949 najczêœciej brakowane

by³y z powodu zaburzeñ rozrodu. Najprawdopodobniej skut-

a

s

a

l

K

-

a

r

b

y

w

a

i

n

a

w

o

k

K

a

w

z

a

n

a

n

l

ó

g

O

y

n

y

z

c

y

z

r

p

a

i

n

a

w

o

k

a

r

b

y

w

B

P

a

i

n

a

w

o

k

a

r

b

y

w

y

n

y

z

c

y

z

r

p

e

w

o

³

ó

g

e

z

c

z

S

B

P

S

Z

C

y

b

o

r

o

h

C

a

k

a

z

Ÿ e

n

a

c

y

z

c

z

s

y

r

P

a

z

o

l

e

c

u

r

B

a

k

z

c

a

³

a

i

B

a

k

z

c

a

t³

ó

¯

u

r

G Ÿ a

c

il

a

z

o

ir

e

t

s

i

L

W

C

y

b

o

r

o

h

C

a

i

n

e

i

m

y

w

a

i

n

e

i

m

y

w

e

i

n

e

l

a

p

a

Z

a

i

n

e

i

m

y

w

i

c

œ

ê

z

c

w

a

k

e

l

m

k

a

r

B

a

i

n

e

i

m

y

w

æ

œ

o

t

a

w

o

z

u

G

W

N

a

k

s

i

N

æ

œ

o

n

j

a

d

y

w

æ

œ

o

n

j

a

d

y

w

a

k

s

i

N

æ

œ

o

n

z

c

e

l

m

z

e

B

O

R

a

i

n

e

z

r

u

b

a

Z

u

d

o

r

z

o

r

i

u

r

w

ó

w

a

j

b

o

a

i

n

a

w

y

z

a

k

o

z

e

b

æ

œ

o

w

o

³

a

J

o

p

a

i

n

a

l

e

i

c

a

z

e

i

n

z

a

c

¹

j

a

k

i

n

y

w

æ

œ

o

w

o

³

a

J

_

_

u

i

n

a

w

o

n

i

m

e

s

n

i

y

t

ê

i

n

œ

o

r

y

z

r

p

b

u

l

,

w

ó

k

i

n

j

a

j

k

i

n

a

z

b

u

l

a

j

c

k

n

u

f

s

y

D

_

_

k

i

n

j

a

j

w

ó

k

i

n

j

a

j

æ

œ

o

t

a

w

o

t

s

y

C

y

w

h

c

o

p

e

i

n

a

d

a

p

y

W

h

c

y

n

d

o

r

w

ó

d

¹

z

r

a

n

æ

œ

o

t

a

w

o

z

u

G

d

ó

³

p

y

³r

a

m

a

z

b

u

l

a

i

n

e

i

n

o

r

o

P

æ

œ

o

n

z

rt

e

i

w

o

p

i

e

i

n

e

l

a

p

a

z

b

u

l

e

z

c

i

c

a

m

o

p

o

R

_

_

y

w

h

c

o

p

o

g

e

w

o

n

o

³

a

i

n

e

j

o

p

s

o

d

a

t

ê

i

n

œ

o

r

y

z

r

p

a

c

i

c

a

M

_

_

,

a

t

a

w

o

k

a

lf

b

u

l

,

a

t

a

w

o

k

s

e

d

b

u

l

_

_

,

a

n

a

t

s

a

r

e

z

r

p

o

p

b

u

l

,

a

n

o

z

d

o

k

z

s

u

b

u

l

_

_

a

t

ê

i

n

œ

o

r

e

z

r

p

b

u

l

,

a

n

o

c

ê

r

k

s

b

u

l

d

ó

r

o

p

i

k

¿

ê

i

C

W

k

e

i

W

k

e

i

W

N

C

g

ó

n

y

b

o

r

o

h

C

a

n

zi

w

a

l

u

K

a

c

i

c

k

o

n

a

Z

,

k

ê

z

r

b

o

b

u

l

w

ó

w

a

t

s

a

j

c

a

m

r

o

f

e

D

_

_

e

i

n

e

l

a

p

a

z

b

u

l

,

e

i

n

e

c

e

i

n

g

d

o

b

u

l

a

j

c

a

m

r

o

f

e

d

b

u

l

i

k

z

c

i

c

a

r

a

j

c

a

t

u

p

m

A

i

m

a

k

z

c

i

c

a

r

y

z

d

ê

i

m

y

t

s

o

r

a

N

g

ó

n

k

ê

z

r

b

O

i

n

œ

ê

i

m

k

i

n

a

Z

n

e

i

g

ê

i

c

œ

e

i

n

a

w

r

e

d

a

n

b

u

l

i

g

o

n

e

i

n

a

m

a

³

Z

e

i

n

e

i

n

w

y

tz

s

b

u

l

u

d

a

z

i

n

y

z

c

ñ

o

k

d

a

³

w

o

d

e

i

N

_

_

n

y

z

c

ñ

o

k

y

w

o

d

u

b

a

d

a

W

P

P

M

C

y

b

o

r

o

h

C

e

n

z

c

il

o

b

a

t

e

m

u

d

o

w

e

z

r

p

i

o

g

e

w

o

m

r

a

k

o

p

,

æ

œ

o

n

w

a

rt

s

e

i

n

,

e

w

o

m

r

a

k

o

p

e

i

c

u

rt

a

z

,

a

r

o

h

C

_

_

u

d

o

w

e

z

r

p

e

i

n

e

¿

a

r

o

p

,

u

t

y

t

e

p

a

k

a

r

b

_

_

o

g

e

w

o

m

r

a

k

o

p

a

k

n

u

g

e

i

B

a

i

n

o

t

a

;

a

c

p

e

z

c

,

a

c

ñ

e

i

w

a

rt

,

g

¹

i

s

k

e

i

n

e

l

a

p

a

Z

_

_

a

c

ñ

e

i

w

a

rt

e

i

n

e

z

c

z

s

e

i

m

e

z

r

p

,

a

z

c

a

w

¿

,

e

i

n

e

i

n

d

o

r

y

w

z

,

æ

œ

o

k

s

r

a

m

,

y

b

o

rt

¹

w

e

i

n

e

z

r

o

h

c

S

_

_

a

c

il

y

t

o

m

,

a

it

a

p

o

t

a

p

e

h

,

e

i

n

e

l

a

p

a

z

_

_

e

w

o

i

c

³

ó

¿

e

i

n

e

i

m

a

k

,

a

w

o

b

o

rt

¹

w

j

e

n

w

e

z

rt

o

e

i

n

e

l

a

p

a

Z

ti

l

e

j

t

ê

r

k

s

b

u

l

e

i

n

e

l

a

p

a

Z

a

z

o

t

e

K

a

k

z

c

y

¿

ê

T

a

n

il

k

u

p

e

z

r

P

e

i

c

ê

d

z

W

a

c

i

s

a

w

K

a

s

a

l

K

-

a

r

b

y

w

a

i

n

a

w

o

k

K

a

w

z

a

n

a

n

l

ó

g

O

y

n

y

z

c

y

z

r

p

a

i

n

a

w

o

k

a

r

b

y

w

B

P

a

i

n

a

w

o

k

a

r

b

y

w

y

n

y

z

c

y

z

r

p

e

w

o

³

ó

g

e

z

c

z

S

B

P

S

P

P

Z

e

i

n

a

g

e

l

a

Z

e

i

n

e

¿

a

r

o

p

i

e

w

o

d

o

r

o

p

o

p

e

w

o

d

o

r

o

p

o

p

e

i

n

a

g

e

l

a

Z

e

w

o

d

o

r

o

p

o

p

e

i

n

e

¿

a

r

o

P

e

w

o

¿

¹

i

c

e

i

n

e

¿

a

k

a

z

b

u

l

e

i

c

u

rt

a

Z

,

y

c

i

c

a

m

e

i

c

ê

i

n

d

a

p

y

w

,

e

iz

d

o

r

o

p

o

p

a

i

n

a

³

k

i

w

o

P

k

o

t

o

w

r

k

D

C

i

o

d

ê

i

s

o

k

¿

ê

i

C

i

o

d

ê

i

s

o

k

¿

ê

i

C

u

j

o

d

o

d

ê

i

s

e

j

a

d

a

n

e

i

n

(

ê

i

m

y

w

e

³

s

i

w

b

O

_

_

a

i

n

e

i

m

y

w

a

w

o

d

u

b

a

w

il

d

a

w

)

o

g

e

n

z

c

i

n

a

h

c

e

m

i

o

d

ê

i

s

o

g

u

³

D

a

k

y

z

rt

s

e

i

n

e

z

d

o

k

z

s

U

a

k

e

l

m

e

i

n

a

w

y

m

y

z

rt

s

W

K

S

a

b

a

³

S

a

j

c

y

d

n

o

k

a

j

c

y

d

n

o

k

a

b

a

³

S

K

U

C

y

b

o

r

o

h

C

u

d

a

³

k

u

o

g

e

n

œ

o

n

o

i

w

r

k

a

iz

d

r

e

i

s

o

e

i

n

e

l

a

p

a

Z

³

a

w

a

z

b

u

l

a

i

n

e

¿

¹

r

k

æ

œ

o

n

l

o

d

y

w

e

i

N

C

D

D

¿

a

d

e

z

r

p

S

o

g

e

z

s

l

a

d

o

d

u

w

o

h

c

u

w

o

h

c

o

g

e

z

s

l

a

d

o

d

¿

a

d

e

z

r

p

S

Z

e

i

n

a

w

o

h

c

a

Z

a

i

n

a

m

o

f

m

i

n

,

a

c

i

b

ê

n

s

,

a

³i

z

d

o

w

o

t

s

ê

z

C

a

w

o

w

r

e

N

y

w

o

r

k

e

n

n

i

i

o

D

I

e

n

n

I

,

a

c

i

n

z

s

u

d

,

c

u

³

p

a

m

d

e

z

o

r

,

c

u

³

p

e

i

n

e

l

a

p

a

Z

_

_

a

c

i

w

a

h

c

y

d

y

n

s

ê

i

m

t

n

e

g

n

y

t

n

o

K

y

³

o

z

c

u

r

g

e

n

o

z

s

k

ê

i

w

o

P

u

w

o

h

c

o

d

a

n

t

a

d

z

e

i

N

a

t

o

p

e

l

œ

,

u

z

c

o

a

b

o

r

o

h

C

k

o

t

o

w

r

K

k

e

r

e

n

,

a

z

r

e

h

c

ê

p

a

b

o

r

o

h

C

u

t

y

b

d

o

a

z

c

a

r

e

i

w

z

a

i

n

e

¿

ê

w

Z

y

n

o

iz

d

e

l

œ

e

i

c

ê

i

n

k

ê

p

b

u

l

k

ê

z

r

b

O

y

n

zi

b

a

³

s

y

c

il

o

k

o

w

¹

r

ó

k

s

d

o

p

e

i

n

p

o

R

t

¹

l

e

i

c

æ

œ

o

n

t

o

w

y

¿

a

b

a

³

S

a

c

j

o

a

n

a

l

w

o

d

o

h

æ

œ

o

tr

a

w

a

³

a

M

a

n

o

i

s

a

p

a

Z

a

c

i

n

p

o

r

a

n

l

ó

g

O

i

c

œ

o

n

z

c

e

i

n

o

k

z

j

ó

b

U

y

w

o

j

o

rt

s

u

o

n

l

ó

g

o

y

n

l

a

p

a

z

n

a

t

S

G

y

z

u

G

a

³

a

i

c

i

c

œ

ê

z

c

h

c

y

n

¿

ó

r

y

r

o

w

t

o

w

o

n

i

y

z

u

G

Z

R

)j

ó

b

u

(

Ÿ

e

z

R

y

n

y

z

c

y

z

r

p

j

e

n

a

d

o

p

z

e

b

Ÿ

e

z

R

P

a

³

d

a

P

w

ó

w

a

j

b

o

z

e

b

a

³

d

a

P

¹

n

n

i

t

s

e

j

y

r

ó

t

k

,

w

a

j

b

o

y

n

a

n

z

–

a

³

d

a

P

_

_

a

i

n

a

w

o

k

a

r

b

y

w

¹

n

y

z

c

y

z

r

p

L

Z

e

i

n

e

z

r

a

d

Z

e

w

o

s

o

l

e

i

n

e

z

s

u

d

U

ê

i

s

e

i

n

e

c

ó

r

w

e

z

r

P

o

³

a

i

c

e

c

b

O

a

k

y

z

rt

s

e

i

c

ê

i

n

p

e

d

U

e

i

n

d

a

³

k

o

d

e

n

a

s

i

p

o

e

i

n

e

w

o

s

o

l

e

i

n

e

z

r

a

d

Z

P

B

a

w

o

d

u

B

e

i

n

e

z

d

o

h

c

o

p

i

a

i

n

e

i

m

y

w

y

w

o

d

u

b

a

d

a

W

a

t

ê

i

n

i

w

z

o

r

o

b

a

³

S

a

i

n

e

z

d

o

h

c

o

p

k

a

r

B

a

³

a

i

c

a

w

o

d

u

b

a

³

Z

e

n

a

z

a

k

s

w

e

i

n

b

u

l

e

i

n

e

z

d

o

h

c

o

p

e

n

a

n

z

e

i

N

_

_

)

¹

s

a

r

¹

n

n

i

z

a

k

w

ó

¿

y

z

r

k

(

e

i

n

e

z

d

o

h

c

o

p

Tab. 1. Ogólne i szczegó³owe przyczyny brakowania

Medycyna Wet. 2007, 63 (8)

977

kiem tego by³o pogorszenie siê warunków œrodowiskowych

(szczególnie ¿ywienia i opieki weterynaryjnej) w okresie

II wojny œwiatowej i w okresie powojennym. W grupie osob-

ników z roczników 1935-1944 nadal jako druga, pod wzglê-

dem czêstotliwoœci wystêpowania, utrzymywa³a siê sprze-

da¿ do dalszego chowu, która od 1945 roku wykazywa³a ten-

dencjê spadkow¹ w zwi¹zku z odbudowywaniem i powiêk-

szaniem stada (wiêcej ja³ówek pozostawiano do remontu).

Od roku 1945 obserwowano systematyczny wzrost udzia³u

brakowania z powodu chorób zakaŸnych. Tendencja ta utrzy-

mywa³a siê w latach póŸniejszych. Szczególne nasilenie bra-

kowania z powodu chorób zakaŸnych odnotowano od lat

piêædziesi¹tych (1950-1969), kiedy to rozpoczêto intensyw-

ne eliminowanie krów cierpi¹cych na choroby zakaŸne zwal-

czane z urzêdu, za wyj¹tkiem roczników 1960-1964, u któ-

rych stanowi³y drug¹ co do wielkoœci przyczynê brakowa-

nia, po sprzeda¿y do dalszego chowu. Ponadto w latach 1950-

-1969 jedn¹ z g³ównych przyczyn brakowania by³y zaburze-

nia rozrodu, jednak wewn¹trz omawianych roczników ich

czêstotliwoœæ wykazywa³a tendencjê spadkow¹. Dla roczni-

ków 1965-1969 drug¹ wa¿n¹ przyczyn¹ brakowania by³a

niska wydajnoœæ, która dominowa³a równie¿ u krów urodzo-

nych w latach od 1970 do 1989, wykazuj¹c jednak tenden-

cjê spadkow¹.

Od 1970 do 2004 roku problemy z rozrodem wykazywa³y

pewn¹ fluktuacjê: pocz¹tkowo obserwowano tendencjê

wzrostow¹, a nastêpnie od 1990 roku trend spadkowy. Naj-

wiêcej krów urodzonych w latach 1985-1989 brakowano

z powodu rozrodu. U roczników 1990-1994 kolejnymi przy-

czynami brakowania (po problemach z rozrodem) by³y:

sprzeda¿ do dalszego chowu, choroby metaboliczne prze-

wodu pokarmowego oraz zaleganie i pora¿enie poporodo-

we. Pojawienie siê wymienionych przyczyn brakowania

wskazuje na intensywne u¿ytkowanie krów. U roczników

1995-2004, najczêstsz¹ przyczyn¹ brakowania po proble-

mach z rozrodem by³o brakowanie z powodu chorób wy-

mienia, padniêcia, chorób metabolicznych i przewodu po-

karmowego oraz zalegania i pora¿enia poporodowego.

W latach 1995 do 2004 padniêcie krów nastêpowa³o po po-

rodzie na skutek pora¿enia poporodowego.

W stadzie paw³owickim ju¿ od lat dwudziestych ubieg³e-

go stulecia skrupulatnie zapisywano przyczynê ubycia ka¿-

dej sztuki. Zdarza³y siê przypadki, gdy opisywano przyczy-

nê wybrakowania ogólnie jako „rzeŸ” (ubój). Dotyczy³o to

krów o s³abo udokumentowanym pochodzeniu, zw³aszcza

urodzonych przed drug¹ wojn¹ œwiatow¹, maj¹cych nisko

wydajne matki lub wpisanych do ksi¹g wstêpnych. Takich

osobników odnotowano 211 (krowy te by³y przodkami krów

obecnie ¿yj¹cych dlatego pozostawiono je w bazie). W wiêk-

szoœci przypadków szczegó³owe informacje, zachowane

w ksiêgach rodowodowych i archiwum gospodarstwa, poz-

woli³y dok³adnie podaæ jedn¹ lub wiêcej przyczyn wybrako-

wania. Podobne podejœcie daje siê te¿ zauwa¿yæ w piœmien-

nictwie, w którym czêsto opisuje siê przyczyny wybrakowa-

nia z kilku powodów, przyczyniaj¹cych siê równolegle do

zapadniêcia decyzji o eliminacji zwierzêcia ze stada (2).

W celu dok³adniejszego przeanalizowania przyczyn bra-

kowania, autorzy pos³uguj¹ siê kodami przyjêtymi przez

KCHZ (16) lub wprowadzaj¹ inne przyczyny brakowania,

nie ujête przez KCHZ (5, 6, 8, 9). Inni autorzy u¿ywaj¹ bar-

dziej uproszczonego kodowania przyczyn wybrakowania,

obejmuj¹cego: wydajnoœæ, zaburzenia rozrodu, zdrowie

i wiek (1, 2). Faust i wsp. (4) wyró¿nili ponadto choroby nóg,

wymienia i poronienia zamiast ogólnej klasy zdrowotnoœci.

y

n

y

z

c

y

z

r

P

*

a

i

n

a

w

o

k

a

r

b

-

9

0

9

1

4

2

9

1

-

5

2

9

1

9

2

9

1

-

-

0

3

9

1

4

3

9

1

-

-

5

3

9

1

9

3

9

1

-

-

0

4

9

1

4

4

9

1

-

-

5

4

9

1

9

4

9

1

-

-

0

5

9

1

4

5

9

1

-

-

5

5

9

1

9

5

9

1

-

-

0

6

9

1

4

6

9

1

-

-

5

6

9

1

9

6

9

1

-

-

0

7

9

1

4

7

9

1

-

-

5

7

9

1

9

7

9

1

-

-

0

8

9

1

4

8

9

1

-

-

5

8

9

1

9

8

9

1

-

-

0

9

9

1

4

9

9

1

-

-

5

9

9

1

4

0

0

2

-

P

B

1

5

7

,

0

1

4

5

,

0

1

4

8

,

0

1

9

6

,

0

1

2

9

,

0

1

8

5

,

1

1

9

8

,

1

1

3

9

,

0

1

5

2

,

0

1

4

2

,

0

K

U

C

1

5

7

,

0

1

8

0

,

1

1

3

4

,

0

1

7

7

,

0

1

3

5

,

0

1

8

5

,

0

1

6

1

,

0

1

1

0

,

1

1

4

4

,

1

W

C

1

1

5

,

3

1

4

2

,

2

1

7

5

,

3

1

8

0

,

1

1

6

4

,

3

1

3

7

,

2

1

0

4

,

2

1

3

1

,

6

1

3

1

,

6

1

2

3

,

9

1

0

8

,

2

1

1

3

,

5

4

0

,

1

1

P

P

M

C

1

8

8

,

0

1

4

7

,

1

1

6

3

,

9

1

2

1

,

1

1

7

5

,

3

1

0

7

,

2

1

6

0

,

6

1

5

0

,

1

1

3

2

,

2

1

0

6

,

2

1

3

9

,

1

1

6

0

,

3

1

1

7

,

1

1

5

4

,

6

1

8

6

,

7

N

C

1

8

5

,

0

1

7

8

,

1

1

8

3

,

2

1

8

0

,

1

1

9

4

,

6

1

0

2

,

4

1

7

9

,

4

1

2

8

,

5

1

3

1

,

6

1

8

6

,

5

1

1

1

,

3

1

3

0

,

3

1

8

8

,

5

Z

C

1

0

2

,

1

1

8

4

,

3

1

6

3

,

9

3

0

,

9

1

1

8

,

3

2

6

7

,

6

3

4

5

,

5

2

1

1

,

3

2

0

2

,

2

4

1

4

,

0

1

9

3

,

8

1

1

9

3

,

5

1

2

5

,

6

1

1

3

,

5

D

C

1

3

6

,

0

1

2

9

,

0

1

6

1

,

0

1

3

1

,

0

C

D

D

2

4

,

8

1

6

4

,

4

1

7

5

,

9

2

1

7

,

8

1

6

7

,

2

2

1

5

9

,

5

1

7

5

,

7

5

1

,

5

1

2

7

,

1

3

1

2

9

,

2

1

6

1

,

0

1

5

9

,

6

1

2

9

,

4

G

1

9

1

,

1

1

0

7

,

2

1

0

3

,

1

1

6

2

,

1

1

4

3

,

0

1

7

0

,

1

1

8

8

,

0

1

1

3

,

1

1

0

4

,

1

1

8

3

,

0

1

6

3

,

4

I

1

3

6

,

2

1

2

8

,

4

1

7

8

,

0

1

2

9

,

2

1

5

8

,

4

1

9

1

,

1

1

4

8

,

0

1

4

3

,

0

1

4

8

,

1

1

5

3

,

0

1

6

1

,

1

1

1

3

,

0

1

6

7

,

0

1

4

2

,

4

W

N

1

2

2

,

5

3

5

,

0

1

1

4

8

,

7

1

4

2

,

3

9

6

,

1

1

9

2

,

4

1

7

4

,

2

2

1

8

,

4

2

1

4

,

5

1

9

3

,

3

1

1

7

0

,

8

1

9

6

,

5

1

2

9

,

4

P

1

8

8

,

0

1

0

2

,

1

1

5

3

,

4

1

4

3

,

2

1

9

4

,

1

1

7

5

,

3

1

8

0

,

1

1

1

2

,

0

1

6

8

,

0

1

1

6

,

0

1

5

0

,

1

1

1

3

,

1

1

5

5

,

1

1

9

7

,

3

1

6

3

,

9

O

R

1

1

4

,

2

1

9

,

3

1

5

1

,

5

2

1

5

,

3

2

8

4

,

0

4

9

8

,

1

3

8

3

,

3

2

8

0

,

4

1

1

6

,

5

1

6

0

,

7

3

6

8

,

1

4

1

5

,

0

5

3

9

,

6

6

4

4

,

0

5

3

9

,

4

3

Z

R

9

1

,

7

7

9

2

,

2

7

9

3

,

7

3

0

2

,

5

1

7

0

,

0

1

1

8

3

,

2

1

2

4

,

0

1

7

1

,

0

K

S

1

8

5

,

0

1

4

5

,

0

1

4

8

,

0

1

8

1

,

0

1

4

4

,

0

1

3

9

,

0

1

4

1

,

1

1

2

7

,

0

W

1

1

6

,

3

1

4

7

,

1

1

8

3

,

2

1

4

5

,

0

1

0

3

,

1

1

4

8

,

0

1

6

8

,

0

1

4

1

,

2

1

0

7

,

0

1

8

5

,

0

1

7

4

,

0

1

1

5

,

0

Z

1

7

3

,

0

1

4

5

,

0

1

3

4

,

0

1

2

4

,

0

1

9

6

,

0

1

6

4

,

0

1

5

1

,

0

1

6

1

,

0

P

P

Z

1

7

8

,

0

1

8

5

,

0

1

2

1

,

1

1

7

5

,

3

1

4

5

,

0

1

6

4

,

3

1

5

0

,

1

1

3

0

,

1

1

6

0

,

3

1

8

6

,

3

1

0

2

,

3

1

4

6

,

2

1

7

5

,

6

1

2

3

,

7

L

Z

1

7

8

,

0

1

7

1

,

1

1

4

2

,

2

1

5

9

,

5

1

1

1

,

8

1

0

3

,

1

1

7

4

,

1

1

3

2

,

2

1

8

3

,

1

1

3

2

,

1

1

4

0

,

2

1

2

0

,

2

1

8

2

,

2

1

4

2

,

3

Tab. 2. Procentowy udzia³ przyczyn brakowania krów w poszczególnych latach urodzenia

Objaœnienie: * – jak w tab. 1

Medycyna Wet. 2007, 63 (8)

978

W niniejszym opracowaniu jedn¹ z czo-

³owych przyczyn wybrakowania by³y

zaburzenia rozrodu. Kategoria ta pojawi-

³a siê w rocznikach 1930-1934 i póŸniej

utrzymywa³a swoj¹ czo³ow¹ pozycjê, wy-

mieniaj¹c siê tylko z chorobami zakaŸny-

mi i sprzeda¿¹ do dalszego chowu. Po-

dobny wynik odnotowa³ Detkens (3), ana-

lizuj¹c przyczynê wybrakowania krów

¿yj¹cych w zachodniej Polsce w latach

1961-1968. Podobne wyniki otrzymali

Litwiñczuk i wsp. (6), z niewielk¹ pro-

centow¹ ró¿nic¹ udzia³u klas – ja³owoœæ

33% i niska wydajnoœæ 34%. Taka ró¿ni-

ca mo¿e œwiadczyæ, ¿e stado paw³owic-

kie odznacza³o siê wy¿sz¹ wydajnoœci¹

i nie prowadzono w nim intensywnej se-

lekcji w kierunku wzrostu wydajnoœci, jak

w stadach badanych przez Litwiñczuka

i wsp. (6). Podobne wnioski mo¿na wy-

snuæ analizuj¹c opracowanie Trautmana

i wsp. (12), w którym jako g³ówn¹ przy-

czynê brakowania podano nisk¹ wydaj-

noœæ (35,7%) i ja³owoœæ (30,9%). Analo-

giczne wyniki dla zaburzeñ rozrodu, cho-

rób wymienia i niskiej wydajnoœci otrzy-

mali, miêdzy innymi, Ahmad i wsp. (1)

oraz Bascom i Young (2).

W badaniach £ukaszewicza i Krencik

(7) ja³owoœæ stanowi³a g³ówn¹ przyczynê

wybrakowania (35%). Przeciwn¹ tenden-

cjê obserwowano w stosunku do niskiej

wydajnoœci, która w stadzie paw³owickim

wynios³a 8%, a w przytaczanych bada-

niach (7) a¿ 24%. Œrednia wydajnoœæ krów

ze stada IZ ZDD Paw³owice by³a wy¿sza

o ponad 2 tys. litrów mleka od wydajnoœci zamieszczonej

w cytowanym opracowaniu (7). Fakt ten potwierdza za³o¿e-

nie, ¿e krowy o wy¿szej wydajnoœci by³y czêœciej brakowa-

ne z powodu rozrodu.

£ukaszewicz i Krencik (7) wskazuj¹, ¿e przyczyna bra-

kowania okreœlana jako „wypadki losowe” wynosi 32,5%

ogó³u przypadków. Do kategorii tej autorzy zaliczyli choro-

by nóg, choroby oko³oporodowe i metaboliczne. Gnyp i wsp.

(5) otrzymali analogiczne wyniki dla udzia³u chorób meta-

bolicznych, komplikacji poporodowych i chorób wymienia.

Podobne wyniki podaj¹ m.in. Pawlina i wsp. (8) oraz Piech

(9). Wed³ug tych autorów, mniej by³o przypadków ja³owoœ-

ci, a wiêcej niskiej wydajnoœci i chorób zakaŸnych. Iden-

tyczny wynik (1,1%) dla brakowania z powodu s³abej kon-

dycji, czyli wyeksploatowania organizmu uzyskali Pawlina

i wsp. (8).

Podsumowuj¹c nale¿y stwierdziæ, ¿e na przestrzeni 98 lat

obserwacji znacznie zmieni³a siê struktura przyczyn brako-

wania, skróci³ wiek u¿ytkowania krów oraz zwiêkszy³a siê

ich wydajnoœæ ¿yciowa. Krowy o wy¿szych wydajnoœciach

czêœciej brakowane by³y z powodu problemów oko³oporo-

dowych i chorób metebolicznych.

Piœmiennictwo

1.Ahmad Z., Berger P. J., Healey M. H.: Age-specific probabilities of culling

under different culling criteria in Nili-Ravi buffalo. J. Dairy Sci. 1992, 75, 1715-

-1724.

2.Bascom S. S., Young A. J.: A summary of the reasons why farmers cull cows.

J. Dairy Sci. 1998, 81, 2299-2305.

3.Detkens S.: Spostrze¿enia na temat d³ugowiecznoœci i przyczyn wybrakowania

krów. Przegl. Hod. 1974, 1, 3-4.

4.Faust M. A., Kinsel M. L., Kirkpatrick M. A.: Characterizing biosecurity, health,

and culling during dairy herd expansions. J. Dairy Sci. 2001, 84, 955-965.

5.Gnyp J., Trautman J., Kamieniecki K.: P³odnoœæ i przyczyny brakowania krów

mieszañców z ró¿nym udzia³em genów byd³a rasy holsztyñsko-fryzyjskiej. Me-

dycyna Wet. 1995, 51, 09, 533-535.

6.Litwiñczuk Z., Borkowska D., Oberda A.: Obserwacje nad d³ugoœci¹ u¿ytkowa-

nia mlecznego i przyczynami brakowania krów w oborze zarodowej. Medycyna

Wet. 1984, 2, 122-125.

7.£ukaszewicz M., Krencik D.: Przyczyny brakowania krów w okrêgu olsztyñ-

skim. Przegl. Hod. 1991, 1, 3-4.

8.Pawlina E., Nowicki B., Hibner A., Kruszynski W.: D³ugoœæ u¿ytkowania i war-

toœæ cech u¿ytkowych wybrakowanych krów rasy czerwono-bialej. Zesz. Nauk.

AR Wroc. Zoot. 1997, 42, 105-114.

9.Piech M.: Struktura stada, d³ugoœæ u¿ytkowania i przyczyny brakowania krów

w RZD AR Lublin. Ann. UMCS Sec. EE. 1998, 16, 125-131.

10.Sobek Z., Dymarski I., Piekarska O.: Analiza d³ugowiecznoœci i przyczyny

brakowania krów mlecznych w stadzie ZZD IZ Paw³owice. Acta Sci. Pol. Zoot.

2005, 4, 97-112.

11.Sobek Z., Rzemykowska M., Dymarski I.: Zmiana wieku pierwszego wycielenia

i d³ugoœci u¿ytkowania byd³a mlecznego w stadach ZZD IZ Paw³owice. Acta

Sci. Pol. Zoot. 2006, 5, 51-66.

12.Trautman J., Tarkowski J., Szwast M.: Œredni wiek ¿ycia i wydajnoœæ krów

simentalskich oraz przyczyny ich brakowania. Medycyna Wet. 1990, 46, 298-

-301.

13.Varisella E. A., Sobek Z., Nienartowicz-Zdrojewska A., Dymarski I.: Wp³yw

stopnia zinbredowania w rodzinach byd³a mlecznego w odniesieniu do d³u-

goœci ¿ycia w stadzie byd³a mlecznego I¯ ZZD Paw³owice. Pr. Kom. Nauk Roln.

Kom. Nauk Les. PTPN. (w druku).

14.Vollema A. R., Groen A. F.: Genetic Parameters of Longevity Traits of an Up-

grading Population of Dairy Cattle. J. Dairy Sci. 1996, 79, 2261-2267.

15.Wójcik P., Czaja H.: Przyczyny brakowania krów w gospodarstwach rolnych na

terenie Polski Po³udniowej. Biul. Inf. IZ 2001, 4, 53-61.

Adres autora: dr Anna Nienartowicz-Zdrojewska, ul. 11-go Listopada

15/73, 62-510 Konin; e-mail: [e-mail]

Tab. 3. Charakterystyka d³ugoœci ¿ycia krów w klasach brakowania

a

s

a

l

K

a

i

n

a

w

o

k

a

r

b

a

n

y

z

c

y

z

r

P

a

i

n

a

w

o

k

a

r

b

a

b

z

c

i

L

w

ó

k

i

n

b

o

s

o

h

c

a

i

n

d

w

a

i

c

y

¿

æ

œ

o

g

u

³

D

a

i

n

d

e

r

œ

n

i

m

x

a

m

e

i

n

e

l

y

h

c

d

o

.

d

n

a

t

s

W

k

e

i

W

9

4

1

7

,

0

1

5

4

5

2

3

3

1

9

0

1

6

6

,

9

5

6

N

C

g

ó

n

y

b

o

r

o

h

C

9

7

2

6

4

,

4

1

5

2

3

3

7

0

9

0

5

2

6

,

1

6

9

Z

R

)j

ó

b

u

(

Ÿ

e

z

R

9

4

2

2

9

,

2

7

4

2

5

0

8

1

3

1

5

9

5

,

7

2

9

W

C

a

i

n

e

i

m

y

w

y

b

o

r

o

h

C

3

4

3

7

7

,

6

4

3

2

9

2

8

3

0

0

5

4

5

,

4

1

9

Z

C

a

k

a

z

y

b

o

r

o

h

C

Ÿ e

n

9

6

8

5

4

,

1

7

2

2

9

7

7

9

3

3

5

0

9

,

2

8

9

O

R

d

ó

r

z

o

R

8

7

3

2

3

6

,

2

3

2

2

9

3

5

0

0

0

6

6

4

,

9

6

8

P

P

Z

e

i

n

e

¿

a

r

o

p

i

e

i

n

a

g

e

l

a

Z

e

w

o

d

o

r

o

p

o

p

0

2

2

0

3

,

2

7

1

2

5

8

7

4

2

8

4

9

0

,

8

4

7

K

U

C

u

d

a

³

k

u

y

b

o

r

o

h

C

o

g

e

n

œ

o

n

o

i

w

r

k

8

3

9

2

,

8

5

1

2

1

6

8

5

8

8

3

5

3

,

1

4

8

G

y

z

u

G

3

5

8

5

,

2

5

1

2

4

7

8

9

8

1

4

7

1

,

3

5

9

K

S

a

j

c

y

d

n

o

k

a

b

a

³

S

1

3

1

6

,

0

5

1

2

1

1

8

8

7

7

4

2

7

,

0

5

0

1

1

L

Z

e

w

o

s

o

l

e

i

n

e

z

r

a

d

Z

0

4

1

6

8

,

0

0

1

2

2

1

8

5

5

9

4

9

3

,

2

9

8

P

P

M

C

.l

o

b

a

t

e

m

y

b

o

r

o

h

C

.

m

r

a

k

o

p

u

d

o

w

e

z

r

p

i

7

6

2

4

6

,

3

9

0

2

2

4

7

2

6

6

5

3

1

,

5

5

8

I

e

n

n

I

5

6

0

2

,

0

6

0

2

0

6

8

0

1

7

4

6

3

,

1

2

9

P

a

³

d

a

P

3

6

1

2

7

,

7

5

0

2

1

6

7

0

8

3

4

1

7

,

5

3

8

W

N

æ

œ

o

n

j

a

d

y

w

a

k

s

i

N

7

5

7

8

7

,

2

1

0

2

5

5

7

1

4

1

6

4

2

,

9

9

8

C

D

D

¿

a

d

e

z

r

p

S

u

w

o

h

c

o

g

e

z

s

l

a

d

o

d

9

7

4

9

3

,

7

7

8

1

1

7

7

0

4

4

5

4

0

,

5

3

8

C

D

D

i

o

d

ê

i

s

o

k

¿

ê

i

C

1

1

9

0

,

3

3

8

1

7

0

9

3

0

7

3

1

5

,

3

6

9

P

B

a

w

o

d

u

B

e

i

n

e

z

d

o

h

c

o

p

i

9

4

0

8

,

9

9

7

1

6

4

8

9

6

0

4

4

7

,

6

8

8

Z

e

i

n

a

w

o

h

c

a

Z

4

1

4

6

,

4

8

7

1

2

2

0

1

1

4

7

2

3

1

1

,

9

7

7