A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A

L U B L I N – P O L O N I A

VOL. XXIV, 31

SECTIO EE

2006

Katedra Etologii i Podstaw Technologii Produkcji Zwierz cej

Wydziału Biologii i Hodowli Zwierz t Akademii Rolniczej w Lublinie

MARIAN BUDZY SKI, LESZEK SOŁTYS, MONIKA BUDZY SKA,

WANDA KRUPA, MAREK SAPUŁA, JAROSŁAW KAMIENIAK

Wykorzystanie równa regresji do szacowania

pobudliwo ci nerwowej koni arabskich

Use of Regression Equation to Assess Nervous Irritability of Arabian Horses

Du a zmienno w ocenach cech psychicznych koni, dokonywanych przez

ró nych obserwatorów, wskazuje na brak obiektywnych mierników. Jednocze-

nie podejmowane s próby znalezienia optymalnej metody, która w obiektywny

sposób, na podstawie prostych testów, mogłaby mie zastosowanie do okre le-
nia stopnia zrównowa enia systemu nerwowego konia, jego charakteru i cech
psychicznych [1–4, 10]. W ród tych metod s testy oceny pobudliwo ci zasto-
sowane przez Budzy skiego [2–8], które jak si wydaje spełniaj wymagania sta-
wiane tego typu testom i za ich pomoc oceniane jest z powodzeniem zrównowa-

enie systemu nerwowego koni z uwzgl dnieniem ró nych typów, ras, płci, grup

wiekowych. Testy te, rozszerzone o ocen wska ników fizjologicznych koni (t t-
no, oddechy) w trakcie ich wykonywania, mog okre la stopie zrównowa enia
systemu nerwowego, jego charakter oraz kompleks cech psychicznych.

Wa nym zagadnieniem jest jednak dotychczas niewyja niony problem wpły-

wu wieku koni na poziom wyników testów oceny pobudliwo ci. Okre lenie w
młodym wieku stereotypu reakcji pobudliwo ci nerwowej konia umo liwi wybór
odpowiednich metod wychowu, dokonanie selekcji w stosunkowo młodym wieku
zwierz cia oraz da mo liwo przewidywania jego cech u ytkowych.

W podj tych badaniach dokonano zatem oceny procesów psychicznych i

emocjonalnych uwarunkowanych zrównowa eniem nerwowym młodych kla-
czek arabskich w wieku jednego roku i w wieku dorosłym (6 lat). Maciejowski i
Zi ba [9] podaj , e współczynnik regresji (b

yx

) wydajno ci pó niejszej (y) na

M. Budzy ski, L. Sołtys, M. Budzy ska, W. Krupa, M. Sapuła, J. Kamieniak

228

wcze niejsz (x) jest szacunkiem powtarzalno ci cechy. Oceny w wieku jednego
roku i sze ciu lat tych samych osobników przyj to jako zmienne, mi dzy który-
mi okre lono zale no ci wyra one współczynnikiem korelacji, współczynnikiem
regresji i prost regresji.

MATERIAŁ I METODY

Badania, na których podstawie został zgromadzony materiał do niniejszej pracy, przeprowadzono

w stadninach koni arabskich Białka, Janów Podlaski, Kurozw ki i Michałów w latach 1996–1998 i
obj to nimi klaczki roczne (173 szt.). Nast pnie w stadninach tych (z wyj tkiem Kurozw k) te same
osobniki jako klacze stadne poddano analogicznym eksperymentom w wieku 6 lat (77 szt.)

Badane konie w obydwu wymienionych etapach zostały poddane indywidualnej ocenie stopnia

pobudliwo ci za pomoc testów l kliwo ci według metody Budzy skiego [3] w trzech układach.
W u k ł a d z i e o p t y c z n y m (O) reakcj konia na bodziec wzrokowy bada si w czasie
prowadzenia konia st pem przez masztalerza na placu eksperymentalnym pomi dzy dwoma para-
wanami, za którymi s ustawione z lewej i prawej strony dwa urz dzenia wyposa one w obracaj -
ce si czarno-białe kwadraty. Ocen zachowania si konia zarówno przy przej ciu, jak i powrocie
okre la si w skali punktowej od 1 (niezrównowa ony nerwowo) do 10 (zachowanie spokojne,
zrównowa one). W u k ł a d z i e a k u s t y c z n y m (A

) ko przechodzi mi dzy parawanami,

przy kwadratach nieobracaj cych si , natomiast wł czone zostaj bod ce akustyczne, którymi s
d wi ki o okre lonej wysoko ci, uzyskiwane z tonometru (generatora elektrycznego) o cz stotli-
wo ci 80 tonów na minut , emitowane za pomoc gło ników o sile 90 dB ustawionych za parawa-
nami obok biało-czarnych kwadratów. Tak samo jak w układzie optycznym notowane jest zacho-
wanie si konia i rejestrowany czas przej cia obok emituj cych d wi k gło ników. Ocen zacho-
wania si konia przy przej ciu i powrocie okre la si w skali punktowej od 1 (niezrównowa ony
nerwowo) do 10 (zachowanie spokojne, zrównowa one). W u k ł a d z i e o p t y c z n o - a k u s-
t y c z n y m (OA) rejestrowane jest zachowanie si konia przy przej ciu mi dzy parawanami przy
obracaj cych si kwadratach oraz emitowanych d wi kach. Do pomiarów t tna indywidualnie u
ka dego konia w trakcie poszczególnych prób testów l kliwo ci u ywano elektronicznych rejestra-
torów Monitora Pracy aparatu HIPPOCARD – Polar Sport Tester PEH 4000, uzyskuj c wielko ci
t tna dla okresów pi ciosekundowych z jednoczesnym opracowaniem graficznym.

Wyniki zgromadzone w czasie bada eksperymentalnych zostały opracowane statystycznie

przy wykorzystaniu pakietu STATISTICA wersja 6.0. Podano: rednie arytmetyczne (x), istotno ci
ró nic pomi dzy rednimi zweryfikowane za pomoc jednoczynnikowej analizy wariancji, współ-
czynniki korelacji (r

xy

) pomi dzy grupami w poszczególnych układach testów, okre lono współza-

le no liniow pomi dzy badanymi cechami, podaj c współczynniki regresji (b

yx

), proste i rów-

nania prostych regresji.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

Wyniki bada zestawiono w ryc. 1–3, które zawieraj nast puj ce informa-

cje: warto ci rednie, prost regresji z przedziałem ufno ci, równanie regresji
oraz warto ci współczynników korelacji (r

xy

) i regresji (b

yx

) wyników oceny w

Wykorzystanie równa regresji do szacowania pobudliwo ci ...

229

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1 rok (test O w pkt.)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

6

la

t (

te

st

O

w

p

kt

.)

1rok x = 8,80

xx

6 lat x = 13,08

xx

r

xy

= 0,437 **

b

yx

= 0,333**

Y = 11,00 + 0,333*x

Ryc. 1. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufno ci dla punktów uzyskanych w te cie

optycznym (O) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy;

xx

oznaczone rednie (x) ró ni si istotnie

przy P

≤ 0,01, **oznaczone współczynniki korelacji (r

xy

) i regresji (b

yx

) s istotne przy P

≤ 0,01

Spread dimension and regression line with confidence interval; for points scored in optic test (O)

at mares at the age of one and six years,

xx

marked means (x) differ significantly P

≤ 0.01, **

marked correlation (r

xy

) and regression (b

yx

) coefficients are significant at P

≤ 0.01

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

1 rok (test A w pkt.)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

6

la

t (

te

st

A

w

p

kt

.)

1 rok x = 10,15

xx

6 lat x = 14,31

xx

r

xy

= 0,452 **

b

yx

= 0,224**

Y = 12,48 + 0,224*x

Ryc. 2. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufno ci dla punktów uzyskanych w te cie

akustycznym (A) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy;

xx

oznaczone rednie (x) ró ni si istotnie

przy P

≤ 0,01, **oznaczone współczynniki korelacji (r

xy

) i regresji (b

yx

) s istotne przy P

≤ 0,01

Spread dimension and regression line with confidence interval; for points scored in accoustic test

(A) in mares at the age of one and six years,

xx

marked means (x) differ significantly at P

≤ 0.01

**

marked correlation (r

xy

) and regression (b

yx

) coefficients are significant at P

≤ 0.01

M. Budzy ski, L. Sołtys, M. Budzy ska, W. Krupa, M. Sapuła, J. Kamieniak

230

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

1 rok (test OA w pkt.)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

22

6

la

t (

te

st

O

A

w

p

kt

.)

1 rok x = 10,15

xx

6 lat x = 14,49

xx

r

xy

= 0,438 **

b

yx

= 0,235**

Y = 12,64 + 0,235*x

Ryc. 3. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufno ci dla punktów uzyskanych w te cie optycz-

no-akustycznym (OA) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy;

xx

oznaczone rednie (x) ró ni si istotnie;

przy P

≤ 0,01, **oznaczone współczynniki korelacji (r

xy

) i regresji (b

yx

) s istotne przy P

≤ 0,01

Spread dimension and regression line with confidence interval; for points scored in optic-acoustic

test (OA) in mares at the age of one and six years,

xx

marked means (x) differ significantly

at P

≤ 0.01, **

marked correlation (r

xy

) and regression (b

yx

) coefficients are significant at P

≤ 0.01

0

20

40

60

80

100 120 140 160 180 200 220

1 rok (test O - t tno)

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

6

la

t (

te

st

O

-

t

tn

o)

1 rok x = 139,60

xx

6 lat x = 121,92

xx

r

xy

= 0,263 *

b

yx

= 0,339 *

Y = 73,76 + 0,339*x

Ryc. 4. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufno ci dla warto ci t tna w te cie

optycznym (O) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy;

xx

oznaczone rednie (x) ró ni si istotnie

przy P

≤ 0,01, * oznaczone współczynniki korelacji (r

xy

) i regresji (b

yx

) s istotne przy P

≤0,05

Spread dimension and regression line with confidence interval; for heart rate values in optic test

(O) in mares at the age of one and six years,

xx

marked means (x) differ significantly at P

≤ 0.01

*

marked correlation (r

xy

) and regression (b

yx

) coefficients are significant at P

≤ 0.05

Wykorzystanie równa regresji do szacowania pobudliwo ci ...

231

0

20

40

60

80

100 120 140 160 180 200 220

1 rok (test A - t tno)

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

6

la

t (

te

st

A

-

t

tn

o)

1 rok x = 134,98

xx

6 lat x = 113,48

xx

r

xy

= 0,324 **

b

yx

= 0,350 **

Y = 63,96 + 0,350*x

Ryc. 5. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufno ci dla warto ci t tna w te cie aku-

stycznym (A) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy;

xx

oznaczone rednie (x) ró ni si istotnie

przy P

≤ 0,01, **oznaczone współczynniki korelacji (r

xy

) i regresji (b

yx

) s istotne przy P

≤ 0,01

Spread dimension and regression line with confidence interval for heart rate values in accoustic

test (A) in mares at the age of one and six years;

xx

marked means (x) differ significantly

at P

≤ 0.01, **

marked correlation (r

xy

) and regression (b

yx

) coefficients are significant at P

≤ 0.01

0

20

40

60

80 100 120 140 160 180 200 220 240

1 rok (test OA - t tno)

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

6

la

t (

te

st

O

A

-

t

tn

o)

1 rok x = 132,94

xx

6 lat x = 110,68

xx

r

xy

= 0,361 **

b

yx

= 0,387 **

Y = 57,15 + 0,387*X

Ryc. 6. Wykres rozrzutu i prosta regresji z przedziałem ufno ci dla warto ci t tna w te cie optyczno-

-akustycznym (OA) w wieku 1 roku i 6 lat u klaczy;

xx

oznaczone rednie (x) ró ni si istotnie

przy P

≤ 0,01, **oznaczone współczynniki korelacji (r

xy

) i regresji (b

yx

) s istotne przy P

≤ 0,01

Spread dimension and regression line with confidence interval for heart rate values in optic-

accoustic test (OA) in mares at the age of one and six years;

xx

marked means (x) differ significantly

at P

≤ 0,01, **

marked correlation (r

xy

) and regression (b

yx

) coefficients are significant at P

≤ 0.01

M. Budzy ski, L. Sołtys, M. Budzy ska, W. Krupa, M. Sapuła, J. Kamieniak

232

poszczególnych testach dla tych samych klaczy w wieku jednego roku i doro-
słych. Na rycinie 1 podano informacj i przedstawiono graficznie omawiane
współzale no ci w te cie optycznym (O). rednia ocen (8,80 pkt) w tym te cie
klaczek jednorocznych była wysokoistotnie ni sza od redniej, jak uzyskały te
klaczki w wieku dorosłym (13,08 pkt). Jednak wysokie istotno ci współczynni-
ków korelacji (r

xy

) i regresji (b

yx

) wskazuj na zwi zek wyników ocen uzyska-

nych u klaczek w wieku jednego roku z wynikami osi gni tymi przez nie w
wieku dorosłym. Prosta regresji okre laj ca współzale no oceny zrównowa-

enia nerwowego klaczy dorosłych w te cie optycznym w odniesieniu do wyni-

ków oceny u klaczy jednorocznych wyra a si równaniem Y = 11,00 +0,333*x.
Na rycinie 2 zamieszczono wyniki klaczy dorosłych oraz klaczy jednorocznych
w te cie akustycznym (A), konstatuj c wi ksz redni liczb punktów uzyska-
n przez klacze w wieku jednego roku jak i w wieku dorosłym, przy zachowanej
wysokoistotnej ró nicy pomi dzy rednimi. Zale no mi dzy wynikami wyra a
si podobnie jak w układzie optycznym testu poprzez wysokoistotne współ-
czynniki korelacji i regresji oraz prost regresji, która przybiera posta wyra o-
n równaniem Y = 12,48 + 0,224*x. Wyniki uzyskane w te cie optyczno-
-akustycznym, przedstawione na rycinie 3, potwierdzaj zale no ci z testów
optycznego i akustycznego.

Valette i Sablon [11]zauwa aja, e informacje dotycz ce cz stotliwo ci i re-

gularno ci skurczów serca uzyskane podczas eksperymentu wysiłkowego s
wykorzystywane najcz ciej i najbardziej miarodajne, gdy rejestruje si zmia-
ny fizjologiczne, które umo liwiaj precyzyjne powi zanie analizowanego
czynnika eksperymentalnego (np. test l kliwo ci) z zachodz cymi zmianami
pracy serca.

Pomiary t tna przeprowadzone u badanych koni w trakcie wykonywania po-

szczególnych układów testów wykazały istnienie zwi zku pomi dzy wynikami
oceny reakcji konia w poszczególnych testach a poziomem t tna, jaki przejawia
si u konia na skutek stresu spowodowanego działaniem bod ców wizualnych i
akustycznych.

Na rycinach 4–6 zestawiono rednie warto ci pomiarów t tna (ud./min.) do-

konanych w trakcie wykonywanych testów u tych samych klaczy badanych w
wieku jednego roku i sze ciu lat. Najwi ksze warto ci t tna stwierdzono u ba-
danych klaczy w te cie optycznym (139,60 ud./min. u jednorocznych i 121,92
ud./min. u sze cioletnich), ni sze w te cie akustycznym (134,98 ud./min. u jed-
norocznych i 113,48 ud./min. u sze cioletnich), a najni sze w te cie optyczno-
-akustycznym (132,94 ud./min. u jednorocznych i 110,68 ud./min. u sze ciolet-
nich). Uzyskany układ istotno ci ró nic pomi dzy rednimi warto ciami t tna u
klaczy jednorocznych i sze cioletnich kształtował si podobnie jak dla istotno ci

Wykorzystanie równa regresji do szacowania pobudliwo ci ...

233

ró nic pomi dzy rednimi dla tych klaczy wyra onymi liczb punktów. Przed-
stawione na ryc. 4–6 warto ci współczynników korelacji (r

xy

) i regresji (b

yx

)

oraz proste i równania regresji dla wyników warto ci t tna w testach wskazuj
na wysokie zale no ci pomi dzy poziomem t tna w testach l kliwo ci u klaczek
jednorocznych i poziomem t tna u nich po osi gni ciu wieku dorosłego (6 lat).

WNIOSKI

1. Na podstawie wyników oceny pobudliwo ci nerwowej klaczek arabskich

w wieku jednego roku, okre lonych za pomoc testów l kliwo ci według meto-
dy Budzy skiego, wykorzystuj c równania i proste regresji mo na oszacowa
wynik oceny pobudliwo ci u klaczy w wieku sze ciu lat.

2. Na podstawie wyników pomiarów poziomu t tna u klaczek arabskich w

wieku jednego roku podczas wykonywania testów l kliwo ci według metody
Budzy skiego, wykorzystuj c równania i proste regresji, mo na oszacowa
wynik poziomu t tna podczas testów u klaczy w wieku sze ciu lat.

PI MIENNICTWO

1.

B l e n d i g e r W.: Psychologie und Verhaltensweisen des Pferdes. VPP, Berlin Hamburg 1980.

2.

B u d z y s k i M.: Metody oceny pobudliwo ci oraz zrównowa enia układu nerwowego

koni. Przegl. Nauk. Lit. Zoot. XXVIII, z. 3, 1982

3.

B u d z y s k i M.: Powtarzalno i odziedziczalno wska ników oceny zrównowa enia

systemu nerwowego koni pełnej krwi angielskiej. Ann. UMCS, EE, I, 25, Lublin 1983.

4.

B u d z y s k i M.: Test l kliwo ci zastosowany do oceny stopnia zrównowa enia nerwowe-

go koni. Med. Wet., 40, 3, 1984.

5.

B u d z y s k i M., S o ł t y s L.: Poziom wska ników t tna i oddechów u ogierów podda-

wanych testom oceny pobudliwo ci nerwowej. Ann. UMCS, EE, VII, 9, Lublin 1989.

6.

B u d z y s k i M., S o ł t y s L., S ł o m k a Z.: Ocena pobudliwo ci nerwowej koni pełnej

krwi angielskiej. Ann. UMCS, EE, XI, 21, Lublin 1993.

7.

B u d z y s k i M., S o ł t y s L., S ł o m k a Z., B u d z y s k a M., K a m i e n i a k J.,

K r u p a W.: Variability of Behaviour Reaction Estimation Results in Young Arabian
Horses. 49

th

Annual Meeting of the European Association for Animal Production, Book of

Abstracts No 4, HM 1.10, 297, 1998.

8.

B u d z y s k i M., S o ł t y s L., S ł o m k a Z., S a p u ł a M., B u d z y s k a M.:

Reakcje etologiczne koni arabskich z uwzgl dnieniem zmian rytmu pracy serca. Symp. nauk.
„ Nauka w polskiej zootechnice XXI wieku”. Wyd. AR Lublin, 257–258, 1998.

9.

M a c i e j o w s k i J., Z i b a J.: Genetyka i ogólna hodowla zwierz t. PWN, Warszawa 1972.

10.

M i l l s D. S., K e n n e d y M. J.: What is normal for the domestic horse. Materiały EAAP,

Warszawa 1998

11.

V a l e t t e J.P., S a b l o n Ph.: Test for Precosious Detection of Running Ability in Ara-

bian Horses. 43 rd Annual Meeting of the EAAP, Madrid, vol. 2, H 1a, 5, 544–545, 1992.

M. Budzy ski, L. Sołtys, M. Budzy ska, W. Krupa, M. Sapuła, J. Kamieniak

234

SUMMARY

The studies were conducted in the studs of Arabian horses including one-year-old fillies that

were tested again as breeding mares at the age of six years (77 individuals). The level of irritability
was assessed by Excitability Test according to Budzy ski's method in three stages: optic (O),
accoustic (A), and optic-accoustic one (OA). The apparatus HIPPOCARD – Polar Sport Tester
PEH 4000 was used to measure the heart rate in every horse. Assessment of nervous irritability of
Arabian fillies at the age of one year by Excitability Test and regression equation can be useful to
evaluate the irritability level of mares at the age of six years.