„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Barbara Zychowicz

Stosowanie zabiegów cieplnych
514[03].Z2.04

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca:
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Ewa Kurlej-Bielak,

mgr Anna Uss-Wojciechowska

Opracowanie redakcyjne:

mgr Małgorzata Sołtysiak

Konsultacja:

mgr Małgorzata Sołtysiak

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 514[03].Z2.04
„Stosowanie zabiegów cieplnych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik usług kosmetycznych 514[03].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

11

5.1. Wpływ ciepła na organizm

11

5.1.1. Ćwiczenia

11

5.2. Zabiegi cieplne

13

5.2.1. Ćwiczenia

13

5.3. Wpływ zimna na organizm

15

5.3.1. Ćwiczenia

15

5.4. Zabiegi kriochirurgiczne

17

5.4.1. Ćwiczenia

17

5.5. Wodolecznictwo

19

5.5.1. Ćwiczenia

19

6. Ewaluacja osiągnięć

22

7. Literatura

36

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela pt. „Stosowanie zabiegów cieplnych”,

który będzie pomocny w przekazywaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności z zakresu tej
jednostki modułowej. Poradnik zawiera jedynie najważniejsze informacje. Poziom trudności
wykonywanych ćwiczeń powinien być dostosowany do możliwości i wcześniej
ukształtowanych

umiejętności

uczniów

oraz

uwzględniać

wyposażenie

pracowni

kosmetycznej. Wykonanie zaproponowanych przykładowych ćwiczeń pomoże uczniowi
ukształtować niezbędne umiejętności, wymagane programem kształcenia. Ważne jest, aby
uczeń nie przyzwyczajał się do zaproponowanych zabiegów pielęgnacyjnych. Jeśli ma taką
możliwość powinien uczestniczyć w targach i sympozjach, dających możliwość poznania
nowych technik kosmetycznych. Należy pamiętać, że w ciągu swojego życia zawodowego
będzie musiał wielokrotnie dokonywać zmian wykonywania zabiegów, stosowania
preparatów i aparatów kosmetycznych. Informacje w dziedzinie kosmetyki szybko się
dezaktualizują, zwłaszcza te, które są ściśle związane ze sprzętem kosmetycznym
i preparatami pielęgnacyjnymi.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł osiągnąć cele założone w programie kształcenia,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy z poradnikiem,

−

ćwiczenia wspomagające proces ukształtowania umiejętności praktycznych i intelektualnych;

−

ewaluację osiągnięć – przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że uczeń osiągnął założone w jednostce modułowej cele,

−

literaturę.
W przypadku wątpliwości w zakresie stosowania poradnika uczeń powinien zwrócić się

o pomoc do nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostki modułowej

514[03].Z2

Kosmetyka lecznicza

514[03].Z2.01

Pielęgnowanie skóry

zmienionej patologicznie

514[03].Z2.02

Wykorzystywanie światła

w kosmetyce

514[03].Z2.03

Wykorzystywanie prądu

w kosmetyce

514[03].Z2.04

Stosowanie zabiegów

cieplnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń, powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

analizować tekst ze zrozumieniem,

−

interpretować zasady do zabiegów,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami i przepisami BHP,

−

pracować indywidualnie i współpracować w grupie,

−

dobrać odpowiednie zabiegi zgodnie ze wskazaniami i przeciwwskazaniami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń, powinien umieć:

−

określić działanie ciepła i zimna na organizm człowieka,

−

określić działanie gorącego powietrza na organizm człowieka,

−

scharakteryzować zabiegi cieplne,

−

określić wskazania i przeciwwskazania do wykonywania zabiegów cieplnych,

−

określić rodzaje zabiegów wodoleczniczych i ich wpływ na organizm,

−

wykonać zabiegi z zastosowaniem pary wodnej,

−

wykonać zabiegi z wykorzystaniem ciepła i zimna,

−

wykonać okład parafinowy,

−

określić działanie peloidów wodoleczniczych,

−

określić ogólne i miejscowe działanie zabiegów krioterapii,

−

wykonać zabiegi zgodnie z obowiązującymi zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca ……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Technik usług kosmetycznych 514[03]

Moduł:

Kosmetyka lecznicza 514[03].Z2

Jednostka modułowa:

Stosowanie zabiegów cieplnych 514[03].Z2.04

Temat: Wykonywanie zabiegu parafiny na dłonie
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności wykonywania zabiegu parafiny.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bezpieczeństwa i przepisami BHP,

−

scharakteryzować różne metody zabiegów,

−

przygotować parafinę do zabiegu,

−

wskazać cel wykonania zabiegu,

−

wykonać zabieg na dłonie zgodnie z przepisami sanitarnymi i bhp.

Metody nauczania – uczenia się:

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

w dwuosobowych grupach.

Czas: 90 minut.

Środki dydaktyczne:

−

stanowiska pracy kosmetyczki z pełnym wyposażeniem (liczba stanowisk powinna

odpowiadać liczbie dwuosobowych grup uczniów),

−

podgrzewacz do parafiny,

−

folia do owinięcia dłoni(ceratka),

−

rękawiczki, kocyk,

−

krem lub maska odżywcza.

Przebieg zajęć:
1)

sprawy organizacyjne;

2)

nawiązanie do tematu;

3)

omówienie celu ćwiczenia;

4)

zorganizowanie stanowiska pracy;

5)

realizacja tematu:

−

nauczyciel wyjaśnia podstawowe pojęcia;

−

nauczyciel przeprowadza instruktaż wykonywania zabiegu parafinowego na

dłoniach z uwzględnieniem przygotowania klienta do zabiegu, przygotowania
parafiny oraz techniki nakładania preparatu na dłonie;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

podzielenie uczniów na dwuosobowe grupy: jeden uczeń wykonuje ćwiczenie,

drugi jest modelem;

−

uczniowie wykonują ćwiczenie;

−

nauczyciel nadzoruje pracę uczniów i ewentualnie pomaga w wykonaniu

ćwiczenia;

−

po wykonaniu ćwiczenia uczeń omawia zabieg;

−

nauczyciel z uczniem analizuje jego pracę;

−

grupa z nauczycielem dokonuje oceny wykonywanego ćwiczenia.

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Odszukaj wiadomości na temat zabiegu borowiny.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończeniu zajęć:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca ……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Technik usług kosmetycznych 514[03]

Moduł:

Kosmetyka lecznicza 514[03].Z2

Jednostka modułowa:

Stosowanie zabiegów cieplnych 514[03].Z2.04

Temat: Wykonywanie zabiegu borowiny na stopy.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności wykonywania zabiegu borowiny zgodnie

z wymogami bezpieczeństwa, higieny pracy.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

scharakteryzować różne zabiegi borowiny,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami higieny pracy i BHP,

−

wskazać cel wykonania zabiegu,

−

przygotować borowinę do zabiegu,

−

wykonać zabieg,

−

uporządkować stanowisko pracy.

Metody nauczania – uczenia się:

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne.

Czas: 90 minut.

Przebieg zajęć:
1)

sprawy organizacyjne;

2)

nawiązanie do tematu;

3)

omówienie celu ćwiczenia;

4)

zorganizowanie stanowiska pracy;

5)

realizacja tematu:

−

nauczyciel wyjaśnia podstawowe pojęcia;

−

nauczyciel przeprowadza instruktaż wykonania zabiegu borowinowego na stopach

z uwzględnieniem przygotowania preparatu do zabiegu oraz techniki jego aplikacji
na stopy;

−

podzielenie uczniów na dwuosobowe grupy: jeden wykonuje ćwiczenie, drugi jest

modelem

−

uczniowie wykonują ćwiczenie;

−

nauczyciel nadzoruje pracę uczniów, pomaga w wykonaniu zabiegu.

6)

po wykonaniu ćwiczenia uczniowie porządkują stanowiska pracy;

7)

uczeń omawia cel, zasady postępowania;

8)

nauczyciel analizuje pracę ucznia;

9)

klasa wspólnie z nauczycielem dokonuje oceny wykonywanej pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Wyszukaj w literaturze, czasopismach aktualne wiadomości na temat różnych zabiegów

borowinowych.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety na temat sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5. ĆWICZENIA

5.1. Wpływ ciepła na organizm

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokończ poniższe zdania:

Wymiana cieplna może zachodzić na drodze ..............................................................................
a.
b.
c.
Regulacja chemiczna polega na ...................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Regulacja fizyczna zależy ............................................................................................................
.......................................................................................................................................................

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) podkreślić w tekście fragmenty dotyczące wymiany cieplnej i termoregulacji ustroju,
3) wybrać właściwe treści i uzupełnić zdania,
4) porównać odpowiedzi z innymi osobami w grupie.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

−

aktywne czytanie,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

literatura zgodna z materiałem nauczania,

−

karty do uzupełnienia.

Ćwiczenie 2

Dokończ poniższe zdania wykorzystując informacje z puzzli.

1. Działanie miejscowe ciepła na ustrój polega na ......................................................................

.......................................................................................................................................................
2. Działanie ogólne ciepła na organizm polega na .......................................................................

.......................................................................................................................................................

Podpisy na puzzlach: poprawia ukrwienie, zwiększa przemianę materii, pobudza

przemianę komórkową, poprawia trofikę tkanek, przyspiesza pracę serca, poprawia trofikę
tkanek, wyrównuje napięcie układu wegetatywnego, uwalnia hormony tkankowe, stymuluje
układ przysadkowo-nadnerczy, ma działanie przeciwbólowe, uruchamia mechanizmy
termoregulacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przeczytać dokładnie, ze zrozumieniem polecenie zawarte w ćwiczeniu,
3) rozłożyć puzzle tak, aby wszystkie napisy były widoczne,
4) poukładać puzzle i dopasować do odpowiedniego zdania,
5) uzupełnić zdania,
6) porównać odpowiedzi z innymi osobami w grupie.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

−

aktywne czytanie,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

puzzle zawierające warianty odpowiedzi,

−

literatura zgodna z poradnikiem ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

5.2. Zabiegi cieplne

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj zabieg parafiny na dłonie metodą „rękawiczki”.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Następnie należy przeprowadzić pokaz
z objaśnieniem etapów wykonania zabiegu parafinowego z uwzględnieniem przygotowania
klientki do zabiegu, przygotowania parafiny oraz techniki jej nakładania na dłonie. Ćwiczenie
należy realizować w 2 – osobowych zespołach (jeden uczeń wykonuje zadanie, drugi jest
modelem) lub indywidualnie na żywym modelu. Należy nadzorować pracę uczniów i w razie
potrzeby pomóc w wykonaniu zadania. Po zakończeniu ćwiczenia nauczyciel powinien
omówić z uczniami szczegóły realizacji zadania, wskazać błędy i sposoby ich
wyeliminowania w przyszłości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) przygotować parafinę do zabiegu,
4) przygotować klientkę do zabiegu,
5) wykonać zabieg zgodnie z zasadami i przepisami BHP i wskazaniami,
6) sprzątnąć stanowisko pracy.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

kuchnia parafinowa,

−

folia,

−

kocyk,

−

rękawiczki frotte,

−

kremy odżywcze lub nawilżające.

Ćwiczenie 2

Wykonaj zabieg pastą borowinową na stopy metodą okładu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Następnie należy przeprowadzić pokaz
z objaśnieniem etapów wykonania zabiegu cieplnego z uwzględnieniem przygotowania
klientki do zabiegu, przygotowania pasty borowinowej oraz techniki nakładania preparatu na
stopy. Ćwiczenie należy realizować w 2 – osobowych zespołach (jeden uczeń wykonuje

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

zadanie, drugi jest modelem) lub indywidualnie na żywym modelu. Należy nadzorować pracę
uczniów i w razie potrzeby pomóc w wykonaniu zadania. Po zakończeniu ćwiczenia
nauczyciel powinien omówić z uczniami szczegóły realizacji zadania, wskazać błędy
i sposoby ich wyeliminowania w przyszłości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przygotować stanowisko pracy,
3) przygotować klientkę do zabiegu,
4) przygotować pastę borowinową,
5) wykonać zabieg zgodnie z instrukcją w materiale nauczania przestrzegając zasad,

wskazań,

6) spłukać natryskiem stopy,
7) przygotować klientkę do wypoczynku,
8) sprzątnąć stanowisko pracy.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

kadź (urządzenie do przygotowania borowiny),

−

borowina,

−

folia lub papier woskowy,

−

prześcieradła,

−

koc,

−

zegar.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

5.3. Wpływ zimna na organizm

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokończ poniższe zdania.

Odczyn tkanek na zimno zależy od ……………………………………………..………………
…………………………………………………………………………………………………...
Przy obniżaniu temperatury skóry dochodzi do ………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
Skutki niepożądane przy długim i intensywnym działaniu zimna to …………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
Przeciwwskazania do zabiegu w kriokomorze to ………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………...
W kriokomorze obowiązują zasady: ……………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………...

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) podkreślić w tekście odpowiednie treści,
3) uzupełnić zdania,
4) porównać swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegów.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

−

aktywne czytanie,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

materiał nauczania,

−

schemat do wypełnienia.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij tabelkę.

Zabiegi krioterapeutyczne

Miejscowe

Ogólne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) wybrać i podkreślić właściwe treści w materiale nauczania,
3) uzupełnić tabelę,
4) porównać swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegów.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

−

aktywne czytanie,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

materiał nauczania,

−

schemat do wypełnienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

5.4. Zabiegi kriochirurgiczne

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokończ poniższe zdania.

1. Do zabiegów zamrażania tkanek używamy .............................................................................
.......................................................................................................................................................
2. Najbardziej popularną metodą zamrażania jest .......................................................................
.......................................................................................................................................................
3. Zabiegi ciekłym azotem wykonujemy metodami:

a.
b.
c.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się a materiałem nauczania,
2) podkreślić w tekście odpowiednie treści,
3) uzupełnić zdania,
4) porównać swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegów.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

−

aktywne czytanie,

−

ćwiczenia przedmiotowe.

Środki dydaktyczne:

−

materiał nauczania,

−

schemat do wypełnienia.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij tabelę.

Wskazania do kriochirurgii

Nowotwory

skóry

Zakażenia

wirusowe

Zmiany

barwnikowe

Zmiany

naczyniowe

Inne wskazania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Warianty odpowiedzi:
wykwity starcze, wykwity o wyraźnych granicach, naczyniak jamisty płaski, czerniak,
brodawki wirusowe, kłykciny kończyste, znamię komórkowe, bliznowce, trądzik pospolity,
guzy na powiekach, nosie, nawrotowe guzy po radioterapii, plamy soczewicowe, liszaj
rumieniowy, tatuaże, włókniak, cysta śluzowa, blizny poparzeniowe, gruczolak potowy,
łuszczyca, rogowacenie starcze i słoneczne.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) wybrać z puzzli odpowiednie odpowiedzi,
3) dopasować puzzle do odpowiedniej rubryki tabeli,
4) wpisać odpowiedzi do tabeli,
5) porównać odpowiedzi z odpowiedziami opracowanymi przez koleżanki/kolegów.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

−

aktywne czytanie,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

materiał nauczania,

−

schemat do wypełnienia,

−

puzzle z wariantem odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

5.5. Wodolecznictwo

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokończ zdania.

W zależności od temperatury wody wyróżnia się zabiegi: ..........................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Do czynników mechanicznych w wodolecznictwie zalicza się ...................................................
.......................................................................................................................................................
Natryski są to ...............................................................................................................................
Zabiegi wodolecznicze wpływają na układy ...............................................................................
.......................................................................................................................................................
Zimna kąpiel ................................. napięcie mięśniowe, gorąca .................................................
napięcie mięśniowe.
Krótki zabieg zimnej wody .................................................... przemiany materii, gorącej wody
............................................. przemiany materii.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i sposób wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) wybrać i podkreślić właściwe treści,
3) uzupełnić zdania,
4) porównać swoje odpowiedzi z odpowiedziami kolegów.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

−

aktywne czytanie, ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

materiał nauczania,

−

schemat do wypełnienia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj okład rozgrzewający na uda.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Następnie należy przeprowadzić pokaz
z objaśnieniem etapów wykonania zabiegu z uwzględnieniem przygotowania klientki
do zabiegu, przygotowania okładu rozgrzewającego oraz techniki wykonania okładu
na udach. Ćwiczenie należy realizować w 2 – osobowych zespołach (jeden uczeń wykonuje
zadanie, drugi jest modelem) lub indywidualnie na żywym modelu. Należy nadzorować pracę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

uczniów i w razie potrzeby pomóc w wykonaniu zadania. Po zakończeniu ćwiczenia
nauczyciel powinien omówić z uczniami szczegóły realizacji zadania, wskazać błędy
i sposoby ich wyeliminowania w przyszłości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z opisem wykonania ćwiczenia (materiał nauczania),
2) przygotować stanowisko pracy,
3) przygotować klientkę do zabiegu,
4) wykonać zabieg zgodnie z zasadami,
5) po zabiegu sprzątnąć stanowisko pracy.

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

leżanka,

−

tonik, olejki, bandaże,

−

folia, miseczki, koc, prześcieradła,

−

zegar.

Ćwiczenie 3

Wykonaj masaż wirowy kończyn dolnych.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

oraz zapoznać uczniów z zasadami bezpiecznej pracy. Następnie należy przeprowadzić pokaz
z objaśnieniem etapów wykonania masażu wirowego z uwzględnieniem przygotowania
klientki i stanowiska pracy do zabiegu oraz techniki wykonania masażu. Ćwiczenie należy
realizować w 2 – osobowych zespołach( jeden uczeń wykonuje zadanie, drugi jest modelem)
lub indywidualnie na żywym modelu. Należy nadzorować pracę uczniów i w razie potrzeby
pomóc w wykonaniu zadania. Po zakończeniu ćwiczenia nauczyciel powinien omówić
z uczniami szczegóły realizacji zadania, wskazać błędy i sposoby ich wyeliminowania
w przyszłości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przeprowadzić wywiad z klientką uwzględniając przeciwwskazania,
3) przygotować wannę do zabiegu (dezynfekcja),
4) nalać wodę o odpowiedniej temperaturze i w odpowiedniej ilości,
5) przygotować klientkę do zabiegu,
6) włączyć wannę i wykonać zabieg zgodnie z zasadami i przepisami BHP,
7) po zabiegu wypuścić wodę z wanny,
8) umyć i zdezynfekować wannę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Zalecane metody nauczania – uczenia się:

−

instruktaż,

−

ćwiczenia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

wanna do masażu wirowego nóg,

−

środki czystości, dezynfekujące,

−

ręczniki,

−

rękawiczki gumowe (jednorazowe), szczotki (myjki),

−

zegar.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

TEST 1

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Stosowanie zabiegów
cieplnych”

Test składa się z 20 zadań, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 14, 15, 18, 19, 20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 7, 12, 13, 16, 17 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

-

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

-

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

-

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

-

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu

ponadpodstawowego,

Plan testu

Klucz odpowiedzi

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1.

Zdefiniować pojecie ciepła

A

P

… postać energii powodującej
wzrost temperatury ciał ogrzanych

2. Wskazać drogi przenoszenia ciepła

C

P

- przewodzenie
- przenoszenie
- promieniowanie

3.

Określić temperaturę skóry i części
rdzeniowej człowieka

C

P

… 36,6° C; 37°C

4.

Wyjaśnić pojęcie regulacji
fizycznej

B

P

… na oddawaniu ciepła drogą
przewodzenia, przenoszenia,
promieniowania, parowania

5.

Określić rodzaje odczynów na
ciepło

C

P

- miejscowy
- ogólny

6.

Rozróżnić rodzaje zabiegów
cieplnych ogólnych

B

P

… kąpiel parowa, sauna fińska,
sauna z wykorzystaniem promieni
podczerwonych( IR)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

7.

Przewidzieć efekt pielęgnacyjny
sauny na podczerwień

D

PP

… poprawa wyglądu skóry,
redukcja cellulitu, relaks
psychiczny i fizyczny

8.

Określić rodzaje oddziaływania
borowiny na organizm

C

P

- cieplnym
- mechanicznym
- związków chemicznych i ciał
charakterze hormonalnym

9.

Rozróżnić metody wykonywania
zabiegów z parafiny

B

P

- pędzlowanie
- okłady
- kąpiele( „skarpetki” i
„rękawiczki”)

10.

Określić

przeciwwskazania

do

wykonania zabiegu z borowiny

C

P

b

11.

Wskazać,

do

jakiej

grupy

zabiegów zalicza się saunę

C

P

b

12.

Przewidzieć wygląd skóry po
zabiegu kriochirurgicznym

D

PP

c

13.

Zaproponować zastosowanie
zamrażania aplikatorem

D

PP

… do leczenia zmian punktowych
o średnicy do kilku centymetrów

14.

Określić wskazania do
przeprowadzania zabiegów
kriochirurgicznych

C

P

… plamy soczewicowate,
znamiona komórkowe, czerniak

15.

Określić parametry decydujące o
odczynie skóry poddanej działaniu
zimna

C

P

- różnicy temperatur między temp.
ciała a temp. bodźca zimnego
- czasu trwania zabiegu
- ilości ciepła i szybkości, z jaką
zostaje odebrane tkankom

16.

Przewidzieć, co się dzieje z
tkankami
w pierwszej fazie działania zimna

D

PP

… zwężenia naczyń krwionośnych
skóry i tkanki podskórnej,
zmniejsza się przemiana materii

17.

Zaproponować sposób
usytuowania pacjenta podczas
wykonywania półkąpieli

D

PP

… półleżącą, … pępka,… siedząca

18.

Określić czynniki pełniące istotna
rolę w zabiegach wodoleczniczych

C

P

-termiczny
- mechaniczny
- właściwości fizyczne wody

19.

Wskazać rodzaje zabiegów
zaliczanych do natrysków
ruchomych

C

P

… bicze, bicze szkockie, natrysk
wachlarzowy, natrysk nitkowy

20.

Określić przeciwwskazania do
wykonania biczy

C

P

… żylaki, choroby krążenia i

serca, miażdżyca tętnic,
nadciśnienie, podeszły wiek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,

jakie będą w teście.

5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony

na udzielanie odpowiedzi.

8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących stosowania zabiegów cieplnych. Zadanie 19 to

zadanie wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa; zadania: 1 – 6,
10, 13 – 16, 18 i 20 to zadania wymagające uzupełnienia a 7 – 9, 11, 12 i 17
to zadania z luką, w których należy udzielić krótkiej odpowiedzi.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

−

w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole,

−

w zadaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy lub części zdania,

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli któreś zadanie sprawia Ci trudności, przejdź do następnego, odkładając jego

rozwiązanie na później, po rozwiązaniu całego testu. Trudności mogą przysporzyć Ci
zadania: 15 – 20, gdyż są na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Cześć I

1. Wymiana cieplna jest to ......................................................................................

2. Leczenie ciepłem polega .....................................................................................

3. Podstawowym odczynem na bodźce cieplne jest odczyn

..........................................................................................................................................

4. Termoregulacja chemiczna steruje procesami

..........................................................................................................................................

5. Zabiegi z parafiny wykonuje się stosując następujące metody:

..........................................................................................................................................

6. Temperatura parafiny do zabiegu metodą pędzlowania wynosi

.............................................................

7. Przeciwwskazaniami do wykonania zabiegu z borowiny są:

−

−

−

8. W zabiegu sauny wyróżnia się dwie fazy:

−

−

9. Pod wpływem zimna powstają odczyny:

−

−

10. Do zabiegu kriochirurgicznego używa się ....................... o temperaturze ...............

11. Zabiegi ciekłym azotem wykonuje się stosując metody:

−

−

−

12. Krioterapia działa:

−

−

−

−

13. Czas trwania zabiegu krioterapeutycznego wynosi ......................

14. Temperatura w komorze kriosauny wynosi ..................

15. W kriokomorze jednocześnie może przebywać…………………………………..

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Część II
16. Do zabiegów miejscowych krioterapii należą: .....................................................
17. W zależności od temperatury wody wyróżnia się:

−

−

−

−

−

18. Wskazaniami do kąpieli ogólnych są: ......................................................................

19. Kąpiel kinezyterapeutyczna odbywa się:

a) w basenie,
b) w kąpieli wirowej,
c) w basenie, w specjalnych wannach,
d) w kapieli wirowej i specjalnych wannach.

20. Odczyn konsensualny to ...........................................................................................

………………………………………………………………………………………….

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko………………………………………………………………………………….

Stosowanie zabiegów cieplnych

Zakreśl prawidłową odpowiedź, dokończ zdanie lub wpisz brakujące części zdania

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

Część I

1

2

3

4

5

6

7

-
-
-

8

-
-

9

-
-

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

10

11

-
-
-

12

-
-
-
-

13

14

15

16

17

-
-
-
-
-

18

19

a

b

c

d

20

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

TEST 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Stosowanie zabiegów
cieplnych”

Test składa się z 20 zadań, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 19 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 9, 16, 17, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

-

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,

-

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,

-

dobry – za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

-

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu

ponadpodstawowego,

Plan testu

Klucz odpowiedzi

Nr

zad

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1. Zdefiniować pojęcie wymiana ciepła

A

P

proces przekazywania energii za
pośrednictwem ruchu cząsteczek

2.

Wyjaśnić, na czym polega leczenie
ciepłem

B

P

… przekazywaniu do ustroju
energii cieplnej drogą
przewodzenia, przenoszenia

3.

Wskazać podstawowy odczyn na
bodźce cieplne

C

P

… ze strony naczyń krwionośnych
(cieplny)

4.

Określić, jakimi procesami steruje
termoregulacja chemiczna

C

P

… przemiany materii

5.

Rozróżnić metody wykonywania
zabiegów z parafiny

B

P

pędzlowanie, okłady, kąpiele

6.

Zaproponować temperaturę parafiny
do zabiegu pędzlowania

C

P

… ok. 60°C

7.

Określić

przeciwwskazania

do

wykonania zabiegów borowinowych

C

P

- ostre stany zapalne
- choroby nerek
- miażdżyca

8.

Określić fazy zabiegu sauny

C

P

- rozgrzewająca
- chłodząca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

9.

Przewidzieć odczyny skóry pod
wpływem zimna

D

PP

- miejscowy
- ogólny

10.

Scharakteryzować

zabieg

kriochirurgiczny

C

P

… ciekłego azotu, … - 196°C

11.

Określić

metody

wykonywania

zabiegów ciekłym azotem

C

P

- za pomocą wacików
- natryskowo
- kontaktowo( aplikatorem
zamkniętym)

12.

Wskazać

efekt

terapeutyczny

krioterapii

C

P

- przeciwbólowo
- przeciwzapalnie
- przeciwkrwotocznie
- przeciwobrzękowo

13.

Oszacować czas trwania zabiegu
krioterapeutycznego

C

P

… 1 – 3 minuty

14.

Określić temperaturę w komorze
kriosauny

C

P

… - 160°C

15.

Wskazać ile osób może przebywac
równocześnie w kriokomorze

C

P

… kilka osób

16.

Określić

rodzaje

zabiegów

zaliczanych

do

miejscowej

krioterapii

C

PP

…okłady z lody, masaż lodem,
okłady z żeli, solanki

17. Określić rodzaje kąpieli

C

PP

- kąpiel zimna( 8 – 20°C)
- kąpiel chłodna( 21 - 27°C)
- kąpiel letnia( 28 - 33°C)
- kąpiel ciepła( 34 - 37°C)
- kąpiel gorąca( 38 - 42°C)

18.

Określić

wskazania

do

kąpieli

ogólnych

C

PP

…otyłość, cukrzyca

19.

Scharakteryzować

kąpiel

kinezyterapeutyczną

C

P

c

20.

Zanalizować

wygląd

odczynu

konsensualnego

D

PP

… rozszerzenie naczyń

krwionośnych na drodze
odruchowej w tkankach nie
objętych działaniem
mechanicznym wody

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu, z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,

jakie będą w teście.

5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony

na udzielanie odpowiedzi.

8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących stosowania zabiegów cieplnych.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

−

w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole,

−

w zadaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy lub części zdania,

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli któreś zadanie sprawia Ci trudności, przejdź do następnego, odkładając jego

rozwiązanie na później, po rozwiązaniu całego testu. Trudności mogą przysporzyć Ci
zadania: 15 – 20, gdyż są na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Cześć I

1. Wymiana cieplna jest to ......................................................................................

2. Leczenie ciepłem polega .....................................................................................

3. Podstawowym odczynem na bodźce cieplne jest odczyn

..........................................................................................................................................

4. Termoregulacja chemiczna steruje procesami

..........................................................................................................................................

5. Zabiegi z parafiny wykonuje się stosując następujące metody:

..........................................................................................................................................

6. Temperatura parafiny do zabiegu metodą pędzlowania wynosi

.............................................................

7. Przeciwwskazaniami do wykonania zabiegu z borowiny są:

−

−

−

8. W zabiegu sauny wyróżnia się dwie fazy:

−

−

9. Pod wpływem zimna powstają odczyny:

−

−

10. Do zabiegu kriochirurgicznego używa się ....................... o temperaturze ...............

11. Zabiegi ciekłym azotem wykonuje się stosując metody:

−

−

−

12. Krioterapia działa:

−

−

−

−

13. Czas trwania zabiegu krioterapeutycznego wynosi ......................

14. Temperatura w komorze kriosauny wynosi ..................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

15. W kriokomorze jednocześnie może przebywać…………………………………..

16. Do zabiegów miejscowych krioterapii należą: .....................................................

17. W zależności od temperatury wody wyróżnia się:

−

−

−

−

−

18. Wskazaniami do kąpieli ogólnych są: ......................................................................

19. Kąpiel kinezyterapeutyczna odbywa się:

a) w basenie,
b) w kąpieli wirowej,
c) w basenie, w specjalnych wannach,
d) w kapieli wirowej i specjalnych wannach.

20. Odczyn konsensualny to ...........................................................................................

………………………………………………………………………………………….

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko………………………………………………………………………………….

Stosowanie zabiegów cieplnych

Zakreśl prawidłową odpowiedź, dokończ zdanie lub wpisz brakujące części zdania

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

Część I

1

2

3

4

5

6

7

-
-
-

8

-
-

9

-
-

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

10

11

-
-
-

12

-
-
-
-

13

14

15

16

17

-
-
-
-
-

18

19

a

b

c

d

20

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

7. LITERATURA

1. Czasopisma kosmetyczne Nouvelles, katalog zabiegów, Salon kosmetyczny, Kosmetyka,

Kosmetyka i kosmetologia

2. Dylewska-Grzelakowska J.: „Kosmetyka stosowana”, wydanie IV, WSiP, Warszawa

2005

3. Katalog producentów sprzętu rehabilitacyjnego
4. Kaźmierowski M.: „Kriochirurgia w chorobach skóry”, Czelej, Lublin 1997
5. Mika T.: „Fizykoterapia”. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001-2003

6. Strabuczyński G., Strabuczyńska A.: „Medycyna fizykalna”, Lekarskie PZWL,

Warszawa 1997-2000