Gryz Zagrożenia bezpieczeństwa państwa

AKADEMIA OBRONY NARODOWEJ

WYDZIAŁ STRATEGICZNO OBRONNY

Dr Jarosław GRYZ

SYSTEM BEZPIECZE

ŃSTWA RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ XXI WIEKU

TOM I

ZAGRO

ŻENIA BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA XXI WIEKU

WARSZAWA

2004 r.

SPIS TRE

ŚCI

Wst

ęp......................................................................................................................4

ZAGRO

ŻENIA GLOBALNE, REGIONALNE, SUBREGIONALNE DLA

BEZPIECZE

ŃSTWA PAŃSTWA W XXI WIEKU .............................................6

1.1. Zagro

żenia globalne ....................................................................................7

1.2. Zagro

żenia regionalne ...............................................................................14

1.3. Zagro

żenia subregionalne..........................................................................19

2. ZAGRO

ŻENIA DLA BEZPIECZEŃSTWA RP XXI WIEKU ......................24

2.1. Zagro

żenia polityczne................................................................................24

2.2. Zagro

żenia gospodarcze ............................................................................30

2.3. Zagro

żenia militarne..................................................................................36

2.4. Zagro

żenia wewnętrzne.............................................................................42

2.5. Zagro

żenia społeczne ................................................................................48

2.6. Zagro

żenia ekologiczne.............................................................................54

2.7. Zagro

żenia kulturowe................................................................................60

2.8. Zagro

żenia informacyjne...........................................................................66

2.9. Zagro

żenia awariami technicznymi RP.....................................................71

2.10. Zagro

żenia naturalne RP .........................................................................74

2.11. Zagro

żenia terrorystyczne RP .................................................................77

Zako

ńczenie .........................................................................................................83

Bibliografia ..........................................................................................................84

Wst

ęp

Podj

ęta w pracy pt. „Zagrożenia bezpieczeństwa państwa w XXI wieku”

problematyka stanowi materiał wspomagaj

ący do całościowego opracowania

święconego koncepcji „Systemu bezpieczeństwa Rzeczpospolitej Polskiej”

opracowanego przez prof. dr hab. in

ż. Romana Kulczyckiego. W związku z tym

zawarte w studium pogl

ądy nie są końcowym efektem prac naukowo-badawczych w

tym obszarze wiedzy, lecz jedynie prób

ą oglądu zagrożeń dla bezpieczeństwa z jakimi

spotyka si

ę oraz może spotkać państwo polskie w XXI wieku.

Wiedza o podj

ętych w pracy problemach w zakresie zagrożeń dla

bezpiecze

ństwa państwa XXI wieku w zawiązku z zastosowanym podejściem jest

nowa, a zło

żoność badań komplikuje fakt, iż poszukiwane odpowiedzi na pytania

dotycz

ące zagrożeń RP w XXI wieku zasadniczo dotyczą wiedzy prognozowanej. Na

tym tle wyniki bada

ń z zakresu zagrożeń bezpieczeństwa państwa implikują wyniki

bada

ń z zakresu polityki i strategii bezpieczeństwa państwa podjęte w tomie II,

opracowanym przez prof. dr hab. Stanisława Kozieja oraz ocen

ę systemu prawnego w

obszarze bezpiecze

ństwa RP opracowanego w tomie III przez prof. dr hab. Jana

Wojnarowskiego.

Wiedza oraz jej wiarygodno

ść jako rezultat przeprowadzonych badań jest

uzale

żniona od czasu prognozowanej rzeczywistości odwzorowanej w modelach

analitycznych w których znajduje sw

ą refleksję. W badaniach, będących ostatecznym

wynikiem prac przyj

ęto modele odzwierciedlające prognozowaną rzeczywistość w

przedziale czasowym 2004 – 2025. Tym samym, ustalenie faktów dotycz

ących

przyszło

ści jest możliwe w pierwszej kolejności drogą określenia istniejącego stanu

rzeczy w postaci zagro

żeń globalnych, regionalnych, subregionalnych w wymiarze

ponadnarodowym oraz narodowym, ich wpływu na zewn

ętrzne oraz wewnętrzne

bezpiecze

ństwo Polski, politykę i strategię państwa, jego system prawny oraz

kompleksowy system bezpiecze

ństwa RP w XXI wieku.

Wypracowana w tomie I wiedza dotycz

ąca zagrożeń RP, w tomie II dotycząca

polityki i strategii bezpiecze

ństwa RP oraz propozycja systemu prawnego zawarta w

tomie III jako cało

ść stanowią podstawę merytoryczną do opracowania w tomie IV

koncepcji systemu bezpiecze

ństwa RP XXI wieku. Zaprezentowane w poszczególnych

tomach podej

ście metodologiczne, jak i opracowanie kompleksowe stanowią całość,

która powinna umo

żliwić studiującym to opracowanie stworzyć wizję w jaki sposób

nale

żałoby podejść do rozwiązania tego niezwykle istotnego i trudnego problemu.

ąd też wizja ta przyjmuje postać prognozy, która z uwagi na ważność podjętych

rozwa

żań powinna być w trybie pilnym podjęta przez naczelne organa państwa.

1. ZAGRO

ŻENIA GLOBALNE, REGIONALNE, SUBREGIONALNE DLA

BEZPIECZE

ŃSTWA PAŃSTWA W XXI WIEKU

Zagro

żenia globalne, regionalne, subregionalne dla bezpieczeństwa Polski są

pochodn

ą wyzwań oraz niewykorzystanych szans politycznych, militarnych,

ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Ró

żnorodne procesy, zjawiska, zdarzenia

ą ich elementarnym składnikiem. Wśród tych pierwszych: procesy internacjonalizacji,

instytucjonalizacji, oddziaływa

ń i współzależności międzynarodowych; wśród tych

drugich zjawiska n

ędzy, głodu, bezrobocia, głupoty, terroryzmu, przestępczości

zorganizowanej oraz wiele innych im podobnych; w

śród tych trzecich wszelkiego

rodzaju zdarzenia, które mog

ą mieć negatywny wpływ na bezpieczeństwo państwa

polskiego w XXI wieku. W zwi

ązku z tym można przyjąć, że bezpieczeństwo Polski

zasadniczo kształtowane jest przez jej struktury i zale

ży przede wszystkim od wizji

przyszło

ści oraz działań, które towarzyszą dążeniom do zapewnienia bytu i rozwoju.

Na tym tle za

ś od umiejętności oceny uwarunkowań określających bezpieczeństwo

zewn

ętrzne i wewnętrzne państwa w postaci:

głównych trendów bezpiecze

ństwa międzynarodowego oraz procesów globalnych;

zjawisk i procesów zachodz

ących w obszarze bezpieczeństwa regionalnego;

składowych polityki aktorów pa

ństwowych, ich interesów narodowych, racji

stanu, jak i podmiotów pozapa

ństwowych;

zało

żeń

polityki

zagranicznej

wewn

ętrznej

ństwa,

ącznie

z przewidywanymi instrumentami politycznymi;

planowanych reakcji na zmiany ładu mi

ędzynarodowego, stanu bezpieczeństwa

globalnego, regionalnego, subregionalnego.

ąd też powyższe podejście do problematyki zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa w

XXI wieku wskazuje przede wszystkim na kierunki działa

ń konceptualnych państwa

umo

żliwiającym przeciwstawienie się kryzysom, konfliktom, wojnom. W każdym

przypadku wskazuje si

ę przede wszystkim na celowość koncepcji reagowania

ństwa na zagrożenia: polityczne, militarne, ekonomiczne, społeczno - kulturowe.

1.1. Zagro

żenia globalne

Kształtuj

ące współczesną rzeczywistość społeczną procesy globalizacji,

okre

ślające nasze postrzeganie świata idee postmodernistyczne oraz determinujące

nasz

ą przyszłość tendencje składają się na uwarunkowania, w których jednostki, grupy

społeczne, narody, pa

ństwa postrzegają zagrożenia dla zapewnienia swego bytu i

rozwoju w nadchodz

ącym stuleciu oraz w kolejnych wiekach.

Zmiany w sferze

mentalnej jednostek, grup społecznych, narodów, prowadz

ące często do konfliktów,

nie pozostan

ą bez wpływu na przyszłe działania państwa oraz jego struktur w

wymiarze globalnym, regionalnym, subregionalnym. Na tym tle polityczne, militarne,

ekonomiczne, społeczne i kulturowe procesy globalizacji s

ą podstawą istotnych

przewarto

ściowań w każdej ze sfer rzeczywistości społecznej: politycznej,

bezpiecze

ństwa, ekonomicznej, społecznej i kulturowej w Polsce. Prądy ideowe

przełomu XX-XXI wieku okre

ślają przy tym sposób jej postrzegania, wartościowania

procesów, zjawisk, zdarze

ń. Tym samym wpływają na kształt i charakter tendencji

okre

ślających zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa w XXI wieku.

Zagro

żenia globalne są pojęciem odnoszącym się w do procesów

internacjonalizacji,

instytucjonalizacji,

oddziaływa

współzale

żności

ędzynarodowych, tworzących podstawy strukturalne współczesnego świata w

sferach politycznej, militarnej, ekonomicznej, społecznej i kulturowej. Globalizacja

jest przy tym okre

śleniem, które odnosi się do wejścia ogółu społeczeństw w nowe

tysi

ąclecie, pozbawione geograficznych i mentalnych barier i ograniczeń.

Niesie przy

tym ze sob

ą groźbę w postaci utraty podmiotowości przez państwo.

Zasadniczymi cechami procesów globalizacji, które okre

ślają skalę i stopień

zagro

żeń dla bezpieczeństwa państwa w kontekście wyzwań oraz szans są:

Współcze

śnie teoretycy wyróżniają cztery podstawowe etapy rozwoju społecznego:

1) społecze

ństwo tradycyjne (przed przemysłowe),

2) społecze

ństwo częściowo zmodernizowane,

3) społecze

ństwo przemysłowe,

4) społecze

ństwo postprzemysłowe.

A. Toffler, Power shift, Wealth and Violence at the Edge the 21st Century. - New York: Basic Books, 1990. -
XXII, s. 586.

W. Anioł, Procesy globalizacji, Warszawa 2002.

integracja gospodarcza o zasi

ęgu światowym oparta o system tzw. „naczyń

poł

ączonych”;

rozwój pa

ństw wysokorozwiniętych tworzących rdzeń systemu;

upadek lub stagnacja pa

ństw niskorozwiniętych oraz ich przekształcanie w rejony

biedy, braku perspektyw, wojen;

rozwój korporacji ponadnarodowych o zasi

ęgu ogólnoświatowym, rządzących się

prawami rozwoju wykraczaj

ącymi poza ramy prawne narodów i państw.

Zagro

żenia dla bezpieczeństwa państwa określane procesami globalizacji

odnosz

ą się także do nowych trendów, które zaczynają dominować w podejściu do

globalnych problemów. S

ą to:

zrównowa

żony rozwój;

aksjologiczne (oparte na warto

ściach) współżycie ludzi w skali światowej;

współtworzenie w miejsce współzawodniczenia;

dialog nauki ze

światem przedsiębiorczości;

ążenie do zrównoważenia kosztów społecznych i środowiska naturalnego

w działalno

ści wytwórczej;

przepływ kapitału z centrów cywilizacyjno-kulturowych do wybranych obszarów

peryferii w poszukiwaniu ta

ńszej siły roboczej oraz rynków zbytu;

narastanie sprzeczno

ści wewnętrznych w związku ze zmianami w systemie

globalnym.

Istotnymi zagro

żeniami dla bezpieczeństwa państwa związanymi z procesami

globalizacji jest wzrost współzale

żności politycznych, militarnych, ekonomicznych,

społecznych i kulturowych jako nast

ępstwo integracji gospodarczej w ramach

makroregionów ekonomicznych (Unia Europejska – UE, Północnoameryka

ńska Strefa

Wolnego Handlu – NAFTA). Dla Polski oraz jej bezpiecze

ństwa oznacza to:

1. Wzrost

wra

żliwości i podatności na negatywne impulsy środowiska

ędzynarodowego. Można je mierzyć zdolnością adaptacji państwa do

niekorzystnych zmian zachodz

ących w środowisku międzynarodowym.

2. Ewolucj

ę charakteru zagrożeń. W warunkach głębokiej współzależności

zagro

żenia militarne przestają być jedynymi. Obok nich pojawiają się zagrożenia

polityczne, społeczne, ekonomiczne i inne.

3. „Reglamentowanie” stosowania siły militarnej oraz wzrost stabilno

ści środowiska

ędzynarodowego. Im bardziej państwo i społeczeństwo są zależne od zagrożeń

wyst

ępujących w wymiarze globalnym w tym mniejszym stopniu skłonne są do

rozwi

ązywania sporów za pomocą środków militarnych.

4. Poszerzenie przedmiotowego zakresu bezpiecze

ństwa państwa z uwagi na to, że

poj

ęcie bezpieczeństwa zawiera coraz więcej treści w stosunku do uprzednio

zdefiniowanych.

5. Narastanie potrzeby kolektywnego działania pa

ństwa wraz z innymi podmiotami.

Logika współzale

żności sprawia, że państwa działają wspólnie na rzecz

zapobiegania

zagro

żeniom. Współpraca ta z reguły wymaga rozwiązań

instytucjonalnych,

dodatkowo

wpływa

stabilizowanie

środowiska

ędzynarodowego.

6. Poszerzenie przestrzennego zakresu bezpiecze

ństwa. Niezależnie od priorytetu

bezpiecze

ństwa

narodowego,

wzrasta

znaczenie

bezpiecze

ństwa

ędzynarodowego, co sprawia, że państwo w coraz szerszym zakresie dąży do

wkomponowania

własnego

bezpiecze

ństwa w szersze struktury ładu

ędzynarodowego.

Wzrastaj

ąca ilość powiązań między Polską z pozostałymi państwami dotyczy

wszystkich obszarów stosunków mi

ędzynarodowych oraz płaszczyzn szeroko

rozumianego bezpiecze

ństwa, szczególnie w dziedzinach: politycznej, militarnej,

ekonomicznej, gdzie w przypadku wielkich mocarstw współzale

żność warunkuje

wzajemne bezpiecze

ństwo i istnienie. Stąd też wielość kanałów powiązań między

Polsk

ą a innymi państwami, rozwój więzi transnarodowych między społeczeństwami,

jak i brak hierarchii mi

ędzy zjawiskami prowadzi do występowania zagrożeń

współzale

żnych, których istota, zakres, charakter są trudne do jednoznacznej

klasyfikacji. Przykładem mog

ą być niestabilne, pozbawione jakiejkolwiek legalnej,

uznanej władzy regiony, w których generowane s

ą konflikty społeczne, kulturowe i

cywilizacyjne.

Tym

samym

współzale

żności zwiększają skalę zagrożeń dla

bezpiecze

ństwa państwa wskazując na zakres niezbędnych działań, które powinny

towarzyszy

ć ze strony struktur administracji publicznej, a by im się przeciwstawić.

Skutki zagro

żeń współzależnych nie są jednak jednoznaczne negatywne.

Stwarzaj

ą bowiem określone szanse na współpracę i współdziałanie z innymi

ństwami oraz podmiotami w celu zapobieżenia ich negatywnym następstwom.

śród problemów globalnych, związanych z funkcjonowaniem społeczności

ędzynarodowej, można wymienić te obszary działań, które jedynie poprzez

współprac

ę i współdziałanie wszystkich państw i podmiotów występujących w

stosunkach mi

ędzynarodowych mają szansę być ograniczone lub wyeliminowane. Są

to:

globalna katastrof

ą ekologiczna;

dysproporcje rozwojowe;

deficyt zasobów surowcowo-energetycznych;

niekontrolowany przyrostem ludno

ści

głód i niedo

żywienie;

zadłu

żeniem państw prowadzące do ich uzależnienia od wpływu podmiotów

ążących do ich upadku;

choroby epidemiczne;

nieodpowiednie zagospodarowanie oceanów;

nieodpowiednie zagospodarowanie kosmosu.

śród tych zagrożeń najistotniejszymi problemami są kwestie społeczne

zwi

ązane między innymi z postępującym podziałem cywilizacyjnym między

obszarami poło

żonymi na północy i południu globu, skażeniem środowiska

naturalnego oraz jego degradacj

ą, migracją ludności, wzmacnianiem przestępczości

zorganizowanej. Na tym tle pojawiaj

ą się także kwestie związane ze zjawiskiem

terroryzmu. Istota tych wszystkich zagadnie

ń zasadniczo wynika z patologii

współczesnego

świata: nędzy, głodu, epidemii, bezrobocia, ignorancji. Wspomniane

plagi rodz

ą bowiem w milionach ludzi uczucie upokorzenia, niszczenia ich ludzkiej

godno

ści. Beznadziejność, brak poczucia bezpieczeństwa są fundamentem, na którym

rodzi si

ę frustracja, fanatyzm, terror.

List

ę nieszczęść, plag oraz niesprawiedliwości dotykających setki milionów ludzi można długo wyliczać..

Statystyki ró

żnych agend Organizacji Narodów Zjednoczonych czy też Banku Światowego są najbardziej

wstrz

ąsającym materiałem dotyczącym tej materii. Co dzień umiera kilkanaście tysięcy dzieci do lat pięciu z

powodu braku

żywności i podstawowych leków. Liczba bezrobotnych i analfabetów sięga koło 2 miliardów

ludzi. Prawie 300 milionów dzieci zmuszanych jest do pracy niewolniczej. Ponad 20 milionów ludzi rocznie to

Wymienione powy

żej problemy występują niemal we wszystkich obszarach,

zarówno w pa

ństwach o niestabilnym układzie społeczno-politycznym, jak i w

ństwach o stabilizowanym systemie. Wynika to między innymi z kondycji władzy,

jej umiej

ętności zorganizowania ładu społecznego, zapewnienia bytu i rozwoju w

okre

ślonych uwarunkowaniach politycznych, ekonomicznych, społecznych, w czasie i

przestrzeni. St

ąd istotnego znaczenia nabiera współpraca międzynarodowa Polski,

która mo

że i powinna przezwyciężyć podziały, zapobiec powstawaniu nowych i

wyeliminowa

ć dotychczasowe główne źródła i przyczyny możliwych konfliktów,

wojen, zagłady całych społeczno

ści i obszarów. Stan ten wynika z faktu, że wraz z

rozpadem

bipolarnego

podziału

świata,

przeobra

żeń

stosunkach

ędzynarodowych, jego relatywna stabilność uległa zachwianiu. Gwałtowne

przej

ście państw w ostatniej dekadzie dwudziestego wieku od geopolityki

do geoekonomiki zakre

śliło nowe ramy konfliktów społecznych, w tym m.in.

terroryzmu mi

ędzynarodowego. W miejsce konfliktów rywalizujących ze sobą

bloków, demokratycznego i komunistycznego, pojawiły si

ę konflikty w szeroko

rozumianej sferze ideologicznej, społecznej, cywilizacyjnej, uwarunkowane religi

ą,

pochodzeniem rasowym, przynale

żnością do określonej grupy społecznej lub wysoko

uprzemysłowionej Północy przeciw ust

ępującemu jej gospodarczo Południu. Wynikła

ąd sytuacja sprawia, że na poprzednie, nie do końca wygasłe, spory i zatargi zostały

nało

żone nowe, w których aktywnymi podmiotami polityki są organizacje: państwa –

narody, zorganizowane grupy społeczne oraz indywidualne jednostki.

W zwi

ązku z powyższym, jedynym racjonalnym działaniem na rzecz

bezpiecze

ństwa państwa wydaje się być kompleks działań międzynarodowych

podejmowanych z jego udziałem nie tylko na rzecz ich zwalczania, lecz równie

aktywnego przeciwdziałania – politycznego, ekonomicznego, społeczno-kulturowego,

militarnego

wyst

ępującym oraz przyszłym zagrożeniom zewnętrznym oraz

uchod

źcy z Afryki, Azji, Ameryki Południowej. Uciekają oni przed nędzą, głodem, epidemiami, wyzyskiem i

prze

śladowaniami. Prowadzi to do sytuacji, w której coraz większej marginalizacji ulegają obszary, na których

poło

żone są państwa ubogie. Przykładem może być Afryka, której udział w światowym handlu stale ulega

zmniejszeniu. W tym kontek

ście rzeczą interesującą jest następujące zestawienie: 358 najbogatszych ludzi

posiada roczny dochód wy

ższy od łącznego dochodu 2,5 miliarda najbiedniejszych. Jak podkreślił w swym

wyst

ąpieniu, wygłoszonym podczas konferencji w Pradze w dniach 15-17 października 2000 B. Clinton:

,,gospodarka

światowa jest rzeczą problematyczną, ponieważ połowa ludzi na świecie żyje za mniej niż dwa

wewn

ętrznym, ponadnarodowym i narodowym.

żliwość kształtowania tych

działa

ń, jak i ich kierunkowania w znacznym stopniu zdecyduje przy tym o zdolności

ństwa do zapewnienia bezpiecznego bytu i rozwoju w XXI wieku oraz

nadchodz

ących stuleciach. Jest to wynikiem ukształtowania trzech determinantów:

po pierwsze, w chaosie obecnego ładu mi

ędzynarodowego, następuje wyraźny

spadek znaczenia pa

ństwa. Obok państw pojawiły się, rosnąc w znaczeniu,

uczestnicy niepa

ństwowi i aktorzy trans narodowi. Na terytorium geograficznym

ęsto panuje władza bogatej i wpływowej grupy przestępczej, a nie władza

ństwowa. Państwa nie mogą poradzić sobie z problemami współczesnego świata

ędącymi często następstwem nieuchronnych procesów globalnych). Władze

ństwowe stają się marionetkami na własnym terytorium. W rzeczywistości

władz

ę nad ludnością państwa spełnia grupa przestępcza;

po drugie trudnym staje si

ę do zinterpretowania cel działalności takich grup

przest

ępczych i terrorystycznych. Grupy te stają się przyczyną zagrożeń

asymetrycznych. Podejmowane przez nie akty terrorystyczne i przest

ępcze nie

ążą się z określonymi żądaniami. Stanowią niejako sprzeciw przeciwko nowemu

porz

ądkowi

światowemu,

procesom

globalnym

bunt

przeciwko

modernistycznemu

światu cywilizacji i kultury zachodniej;

po trzecie bro

ń masowego rażenia przestaje być głównym niebezpieczeństwem a

realne zagro

żenie stanowić może każdy środek i narzędzie nie będące bronią. Atak

dolary dziennie, poniewa

ż półtora miliarda ludzi nie może się napić czystej wody, ponieważ każdego roku jedną

czwart

ą wszystkich zgonów powodują AIDS, gruźlica i zakaźne biegunki…”.

Racjonaln

ą odpowiedzią na problemy współczesnego świata oraz zagrożeń, które generują - zgodnie z

raportami Klubu Rzymskiego (organizacji przedsi

ębiorców, naukowców, polityków) - powinno być:

stabilizowanie

środowiska międzynarodowego w celu stworzenia podstaw rozwoju stosunków

ędzypaństwowych w oparciu o demokratyczne reguły postępowania między państwami;

upowszechnianie wiedzy o wspólnych celach i zamiarach w

śród narodów, wśród których będą

podejmowane działania społeczno

ści międzynarodowej w celu wyeliminowania niewiedzy, głupoty i

ignorancji prowadz

ących do fiaska realizowanych przedsięwzięć;

opracowanie i przyj

ęcie programów wspierających rozwój obszarów generujących terroryzm w oparciu o

zasad

ę stwarzania możliwości: edukacji, rozwoju ekonomicznego i społecznego.

Działania te pozwoliłoby w sposób naturalny na realizacj

ę przedsięwzięć służących ograniczeniu i eliminacji

problemów globalnych. Co wi

ęcej, służyłyby nie tylko państwom, obszarom, wobec których prowadzono by

powy

żej zdefiniowaną politykę, lecz także – w wymiarze politycznym, ekonomicznym, bezpieczeństwa – tym,

którzy by j

ą prowadzili. Uświadamiałyby także wspólne zależności, postęp w zapewnieniu godnego bytu i

rozwoju we wszystkich cz

ęściach globu, na których znajdują się państwa skupione w Organizacji Narodów

Zjednoczonych. Dlatego te

ż rzeczą ważną jest przyjęcie przez państwa takiej polityki - stwierdzają, która

wykorzystywałaby szanse, minimalizuj

ąc zagrożenia; by była aktywna w zwalczaniu zjawisk, nie zaś reaktywna.

Op. Cit. J. Zubek, M. Obrusiewicz, Diagnoza przemian polityczno-militarnych w dziedzinie bezpiecze

ństwa na

pocz

ątku XXI wieku i ich znaczenie dla perspektyw rozwoju sił zbrojnych RP, Warszawa AON 2003, cz. I, s. 7.

Światowe Centrum Handlowe uświadomiło, że porwany samolot cywilny z

pełnymi zbiornikami paliwa mo

że na dłuższy czas obezwładnić międzynarodowy

system finansowy. Pojawiły si

ę zagrożenia asymetryczne, które wykorzystując

minimum

środków (zależnych od inwencji i pomysłowości przestępców)

przynosz

ą maksymalne efekty;

po czwarte składniki broni j

ądrowej stały się szeroko dostępne i możliwe jest

przygotowanie małych rozmiarów ładunków j

ądrowych. Ich transport i przemyt

(proliferacja) stał si

ę przez to łatwiejszy;

po pi

ąte nowe technologie przyniosły, obok ładunków jądrowych, nowe zagrożenia

bezpiecze

ństwa, w formie broni chemicznej i biologicznej. Możliwe staje się

zastosowanie biotechnologii i nanotechnologii w konstruowaniu małej i prostej w

życiu broni.

Tym samym zdolno

ść państwa do przeciwstawienia się zagrożeniom wynika z jego

gotowo

ści do współpracy z pozostałymi uczestnikami stosunków międzynarodowych,

jak i spójno

ści polityki wewnętrznej i zewnętrznej. Współcześnie jest to największe

wyzwanie, które okre

śla kształt systemu bezpieczeństwa państwa w XXI wieku. Nie

sprostanie mu pogł

ębi skalę zagrożeń być może generując nowe, dotychczas nieznane.

Ibidem.

1.2. Zagro

żenia regionalne

Zagro

żenia regionalne dla bezpieczeństwa państwa wiążą się z politycznymi,

militarnymi, ekonomicznymi, społecznymi i kulturowymi procesami transformacji

kontynentu europejskiego, towarzysz

ącymi im zjawiskami i zdarzeniami. Zagrożenia

te wyst

ępują przy tym w każdej ze sfer aktywności państw – politycznej,

bezpiecze

ństwa i obrony, ekonomicznej, społecznej i kulturowej. Ich charakter jest

przy tym niezwykle zró

żnicowany, co sprawia, że tylko zagrożenia związane z

transformacj

ą amerykańsko – europejskich stosunków zostaną poddane analizie, a

nast

ępnie znajdą swój wyraz w treści pracy. Zabieg ten jest podyktowany

konieczno

ścią odniesienia się do najistotniejszej grupy zagrożeń mającej bezpośredni

wpływ na pozycj

ę, rolę i miejsce Polski, jej bezpieczeństwo u progu XXI wieku.

W sferze politycznej najwa

żniejszym wyzwaniem, a zarazem zagrożeniem dla

Polski na kontynencie europejskim jest redefinicja stosunków transatlantyckich, która

dokonuje si

ę po zakończeniu okresu zimnej wojny. Zagrożenie to wiąże się bowiem ze

sposobem prowadzenia polityki pa

ństwa, jego działaniem w wypadku konfliktów,

kryzysów, wojen zarówno w Europie, jak i poza jej granicami. Wynika to z faktu,

że:

rozwój stosunków transatlantyckich po zako

ńczeniu zimnej wojny wszedł w

nowy etap, w którym dotychczasowe rozwi

ązania natury politycznej,

organizacyjnej i normatywnej ulegaj

ą rewizji;

nie istnieje spójna wizja stosunków transatlantyckich, co sprawia

że stanowią

zarówno

płaszczyzn

ę współpracy jak i rywalizacji między Stanami

Zjednoczonymi a ich europejskimi partnerami;

instytucjonalizacja stosunków transatlantyckich wpisana jest w proces zmian

cywilizacyjnych, społecznych i kulturowych wspólnoty transatlantyckiej;

we wzajemnych ameryka

ńsko – europejskich relacjach coraz bardziej zaznacza

ę proces ich instytucjonalizacji, który określają następujące zjawiska:

powi

ększanie geopolitycznej przestrzeni wspólnoty, integracja państw

europejskich

ramach

Unii

Europejskiej,

redefiniowanie

podstaw

normatywnych stosunków wspólnoty transatlantyckiej z Federacj

ą Rosyjską;

transformacja

stosunków

transatlantyckich

odbywa

ę w warunkach

narastaj

ących

współzale

żności

ró

żnorodnych

procesów

politycznych,

ekonomicznych, społecznych, które niejednokrotnie wyst

ępują poza obszarem

wspólnoty, lecz nie pozostaj

ą bez wpływu na jej kształt.

Skutkiem tego stanu rzeczy, istniej

ące rozwiązania natury politycznej, organizacyjnej i

normatywnej

stopniowo

dostosowywane

nowego

kształtu

ładu

ędzynarodowego w którym decydującą rolę odgrywają bądź zaczynają ogrywać

Stany Zjednoczone, Unia Europejska, Federacja Rosyjska, Japonia, Chiny.

Na tym

tle otwart

ą kwestią pozostaje, jak w dalszej perspektywie czasu będą rozwijały się

ameryka

ńsko – europejskie stosunki i czy wzajemna rywalizacja nie zastąpi

współdziałania i współpracy na rzecz zapewnienia bytu i rozwoju.

Pojedyncze znaczenie Stanów Zjednoczonych i Unii Europejskiej we

współczesnych stosunkach mi

ędzynarodowych jest ogromne. Suma wzajemnych

potencjałów, wpływów w czyni te dwa podmioty dominuj

ącymi w każdej z

wymienionych

sfer:

politycznej,

bezpiecze

ństwa, ekonomicznej, społecznej i

kulturowej. W zwi

ązku z tym, postępujący współcześnie proces instytucjonalizacji

stosunków transatlantyckich stanowi jedn

ą z głównych tendencji we wzajemnych,

ameryka

ńsko – europejskich stosunkach określaną:

ambicjami i d

ążeniami państw wspólnoty transatlantyckiej do kształtowania

własnej wizji

świata w oparciu o ideały wolności i demokracji.

ążeniami i ambicjami państw europejskich – głównych aktorów - do

odbudowania swego znaczenia, które utraciły w skutek drugiej wojny

światowej;

ameryka

ńskimi dążeniami i ambicjami utrzymania i utrwalania przewagi

politycznej, wojskowej, ekonomicznej, społecznej i kulturowej w skali globu,

J. Gryz, Stosunki transatlantyckie w erze post zimnowojennej, Przegl

ąd Europejski, Warszawa 2002, nr 1 (4).

W. Malendowski, Nowy ład mi

ędzynarodowy; w W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz (red.), Stosunki

ędzynarodowe, Wrocław 2000, s. 591-598.

Transatlantic Declaration…; Communication from the Commision to the Council. Reinforcing the

Transatlantic Relationship…;

A. Jarczewska – Romaniuk, Unia Europejska a idea transatlantycka…; w E. Hali

żak, S. Parzymies (red.),

Unia Europejska nowy typ wspólnoty mi

ędzynarodowej, Warszawa 2002, s. 281-294.

tak jak to miało miejsce w ostatniej dekadzie XX wieku i ma miejsce na

pocz

ątku XXI wieku.

Czynniki te zawieraj

ą w sobie element zagrożenia we wzajemnych, amerykańsko –

europejskich stosunkach w postaci braku ich spójnej wizji. St

ąd też istota zagrożenia

dla bezpiecze

ństwa Polski w XXI w. w przypadku, gdy amerykańsko – europejska

współpraca i współdziałanie zostan

ą zastąpione rywalizacją prowadzącą do konfliktów

politycznych,

ekonomicznych

kulturowych

oznaczaj

ących turbulencje i

nieprzewidywalno

ść w stosunkach międzynarodowych.

Zagro

żenia dla bezpieczeństwa państwa w XXI wieku w kontekście stosunków

transatlantyckich w sferze bezpiecze

ństwa i obrony wiążą się przede wszystkim z

transformacj

ą dotychczasowych metod, form i mechanizmów współpracy w sferze

bezpiecze

ństwa i obrony. Dotyczy to:

wzajemnych stosunków Stanów Zjednoczonych i Kanady z pa

ństwami

skupionymi

Unii

Europejskiej,

charakteru

tych

relacji,

funkcji

poszczególnych organizacji tworzonych z udziałem pa

ństw wspólnoty

transatlantyckiej w działaniach na rzecz zapewnienia bezpiecze

ństwa i obrony;

sposobu udziału północnoameryka

ńskich sojuszników w działaniach na rzecz

bezpiecze

ństwa, obrony i stabilności kontynentu europejskiego, a tym samym

realizacji ich polityki bezpiecze

ństwa i obrony w Europie;

roli i miejsca Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpiecze

ństwa Unii

Europejskiej,

ędącej płaszczyzną realizacji Europejskiej Tożsamości

Bezpiecze

ństwa i Obrony, w polityce bezpieczeństwa i obrony wpisanej

zarówno w struktury Sojuszu Północnoatlantyckiego, jak i Unii Europejskiej.

Bior

ąc pod uwagę występujące oraz pojawiające się typy zagrożeń dla

bezpiecze

ństwa i obrony państwa w środowisku międzynarodowym można stwierdzić,

ż w dalszej perspektywie czasu bardziej narażonym na ryzyko partnerem w

stosunkach transatlantyckich jest Europa. Stany Zjednoczone, z uwagi na swe

poło

żenie oraz zwartość polityczną są bardziej stabilnym podmiotem. Co więcej, mają

żliwość zapobiegać politycznie, militarnie i ekonomicznie negatywnym zjawiskom

Narodowa Strategia Bezpiecze

ństwa Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Rozdziały II, VII. Wrzesień

2002 (maszynopis).

i procesom wyst

ępującym praktycznie w każdym punkcie kuli ziemskiej. Tych

zdolno

ści nie posiada Unia Europejska, ani państwa ją tworzące. Wątpliwe jest

równie

ż, czy je uzyskają w najbliższym okresie czasu, tak by mogły skutecznie

wspomaga

ć Stany Zjednoczone w ich światowym przywództwie na zasadach

pełnoprawnego partnera. Tworzy to zagro

żenie w postaci możliwości pojawienia się

negatywnego procesu odst

ępowania od współpracy i współdziałania w ramach

wspólnoty transatlantyckiej, jak i poza ni

ą z innymi podmiotami.

Zagro

żenia dla bezpieczeństwa państwa w sferze ekonomicznej,

funkcjonuj

ącego w ramach państw tworzących wspólnotę transatlantycką w wymiarze

regionalnym, wynikaj

ą przede wszystkim:

ze zmian w

światowym systemie ekonomicznym oraz dążeń państw wspólnoty

transatlantyckiej do utrzymania i sprawowania nad nimi kontroli;

z d

ążeń państw europejskich do zrównoważenia amerykańskich i europejskich

wpływów i oddziaływa

ń ekonomicznych w gospodarce światowej;

z działa

ń na rzecz ustanowienia wspólnego rynku obejmującego przepływ

kapitałów, dóbr, usług, osób.

Sytuacja ta w kontek

ście stosunków transatlantyckich stwarza określone uwarunkowania,

które wyra

żone są w stałych zmianach w stosunkach ekonomicznych między Stanami

Zjednoczonymi, Kanad

ą, a ich europejskimi partnerami w formule dwustronnych

współzale

żności i oddziaływań w ramach ekonomii światowej. Tym samym zagrożenia dla

bezpiecze

ństwa państwa wiążą się z redefinicją podmiotowości ekonomicznej państwa,

żliwością wpływania na jego rozwój w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym.

Rozpatruj

ąc zagrożenia związane ze zmianami w światowym systemie

ekonomicznym oraz d

ążeniami państw wspólnoty transatlantyckiej do utrzymania i

sprawowania nad nimi kontroli nale

ży przede wszystkim podkreślić słabość polskiej

gospodarki i ekonomii. Słabo

ść ta ogranicza możliwość wywierania wpływu na kształt

wzajemnych ameryka

ńsko – europejskich stosunków ekonomicznych m.in. w oparciu takie

formy współpracy jak: Grupa Banku

Światowego, Organizacja Współpracy Gospodarczej i

Rozwoju,

Światowa Organizacja Handlu. Zjawisko słabości polskiej gospodarki i ekonomii

jest szczególnie istotne w warunkach przechodzenia wysoko uprzemysłowionych pa

ństw

poło

żonych na północnej półkuli globu od geopolityki do geoekonomiki.

Zagro

żenia dla bezpieczeństwa państwa w sferze społecznej i kulturowej

stanowi

ą przede wszystkim pochodną postmodernizmu.

Postmodernizm jako nurt w

filozofii opowiada si

ę za relatywizmem, ponieważ jest wrogiem idei wyłącznej,

obiektywnej, zewn

ętrznej i transcendentnej prawdy.

Dotyczy to roli i miejsca

człowieka w

świecie, jak i systemów politycznych, demokracji, wolnego wyboru,

praw i restrykcji umo

żliwiających działania państw, narodów, grup społecznych,

jednostek w rzeczywisto

ści społecznej przełomu XX-XXI wieku. W praktyce

idee postmodernizmu podwa

żają istniejący porządek społeczny, co sprawia, że w

poł

ączeniu z patologiami współczesnego świata stanowią źródło niestabilności

dla pa

ństwa, jego struktur, wartości, którymi się kieruje. Przejawem tego

zagro

żenia jest rozwój nauk kognitywnych (wiedza o procesach myślenia w

aspekcie filozoficznym i fizjologicznym) w kontek

ście rozwoju nanotechnologii,

biologii molekularnej, sztucznej inteligencji, in

żynierii kwantowej.

Rozwój tej

dyscypliny w poł

ączeniu postmodernistycznymi koncepcjami człowieka, jego rolą i

miejscem w

świecie, wszechświecie sprawia, że przy „negatywnym” rozwoju nauki

ństwo straci swą podmiotowość, a także – w perspektywie – rację bytu.

Wynika to z faktu,

że współczesny i przyszły świat określają trendy związane z

rozwojem cywilizacji, nauki, techniki. Trendy te wpływaj

ą na kształt i charakter wizji

przyszło

ści rysowanych przez naukowców, futurologów W związku z tym, często

odmienne wszech

świecie wiążą się z perspektywami historycznymi opartymi na

współczesnym stanie rozwoju politycznego, militarnego, ekonomicznego, społecznego

i kulturowego.

Postmodernizm stanowi współczesny ruch intelektualny osadzony w filozofii, antropologii społecznej,

socjologii, kulturze i sztuce. Do jego pojawienia si

ę i rosnącej popularności przyczynił się koniec wieku,

przełom, który ma miejsce u progu trzeciego milenium. Ł

ączy on w sobie różne podejścia, wśród których

jednym z najistotniejszych stanowi eklektyzm, czyli ł

ączenie wielu odmiennych koncepcji, wizji w jedną całość.

Współcze

śnie przedmiotem „postmodernistycznej debaty” prowadzonej między przedstawicielami

ró

żnych dyscyplin jest koncepcja świata i człowieka wyrażona w filozofii określanej jako

„o

świeceniowa”, „modernistyczna” czy „nowożytna”.

Według autorów raportu Poł

ączenie technologii dla poprawy ludzkich możliwości, sporządzonego

przez 50 naukowców na zlecenie Narodowej Fundacji Nauki i Ministerstwa Handlu USA w
najbli

ższych dekadach możliwe będzie wytworzenie technologii, dzięki którym pojawi się nowy

człowiek, wszechstronny tytan intelektu, b

ędący mistrzem w wielu dziedzinach jednocześnie. Jak

twierdz

ą autorzy raportu, połączenie nauk może zapoczątkować Nowy Renesans opierający się na

scaleniu nauki i technologii, które skoncentrowane b

ędą na człowieku, oferując mu nowe możliwości

1.3. Zagro

żenia subregionalne

Pocz

ątek XXI wieku to era zagrożeń asymetrycznych dla bezpieczeństwa

ństwa. Pojęcia „asymetria” i „asymetryczność” są terminami określającymi

ró

żnorodne formy dysproporcji, zróżnicowania i dysharmonii, które w sposób

naturalny

lub

zamierzony

wyst

ępują w otoczeniu przeciwstawianych sobie

rzeczywisto

ści. Dotyczą one zarówno ich sfery materialnej, np. gospodarczej,

ekonomicznej, naukowej, technicznej, informacyjnej i militarnej, jak i sfery duchowej

– obejmuj

ącej aspekty kulturowe, religijne, etyczne i inne – aspekty psychiczne

dotycz

ące sfery uczuć, emocji i zwyczajów w tym m.in. rozpowszechnionych

obrz

ędów i rytuałów, czy dominujących poglądów w kwestiach rasowych,

narodowo

ściowych i etnicznych. Wzajemna symetria czynników opisujących

wielowymiarowy układ porównywanych ze sob

ą zależności minimalizuje, w

okre

ślonym przedziale ufności,

żliwość generowania zagrożeń oraz stabilizuje

wzgl

ędnie trwałą równowagę ich zmian.

Uwarunkowania sprzyjaj

ące powstawaniu

asymetryczno

ści pomiędzy zwaśnionymi stronami, stają się, po przekroczeniu

okre

ślonego poziomu ryzyka, uwarunkowaniami realnych zagrożeń, które w dalszym

etapie ich narastania prowadz

ą do konfliktów zbrojnych.

Polem konfrontacji staje si

nieuchronnie obszar wyst

ępowania czynnika asymetryczności, na wykorzystanie

którego

decyduje

zwykle

strona

agresywna,

zdesperowana,

ądź

nieodpowiedzialna

Zmieniaj

ące się uwarunkowania bezpieczeństwa państwa związane z

transformacj

ą przestrzeni geopolitycznej i geoekonomicznej sprawiają, iż pojawiają

ę nowe rodzaje zagrożeń. Są one związane z położeniem Polski na styku obszarów

techniczne. Rekomendacje tego raportu zostały zaaprobowane przez ameryka

ńską administrację w

kontek

ście planowanych środków finansowych przeznaczonych na rozwój programów badawczych.

Swoista strefa bezpiecze

ństwa, wyznaczana (szacowana) w oparciu o wybrane funkcje rachunku

prawdopodobie

ństwa. Jej przekroczenie determinuje powstawanie zagrożeń.

J. Pawłowski, red., Poj

ęcie, istota oraz tendencje rozwojowe zagrożeń asymetrycznych, studium teoretyczne,

Warszawa AON, 2002, s. 35.

Próby oszacowania „progu ryzyka”, po przekroczeniu którego nast

ępuje stymulacja procesów generowania

zagro

żeń, a także wielowymiarowych sposobów zobrazowania towarzyszących im zjawisk, są obecnie

prowadzone (np. z wykorzystaniem technik ekonometrycznych) w wielu ameryka

ńskich ośrodkach naukowych,

w tym m.in. w wyspecjalizowanych instytutach Uniwersytetu Obrony USA (NDU – National Defense
University) oraz Uniwersytetu w Pitsburgu (Pittsburgh University).

Równie

ż nieobliczalna lub niezdolna do realnej oceny skutków swoich działań.

nale

żących do strefy euroatlantyckiej oraz do nich nie przynależących w Europie

Środkowej i Wschodniej. To położenie, jak również kontekst uwarunkowań

globalnych i regionalnych bezpiecze

ństwa XXI wieku sprawiają, że Polska narażona

jest na:

konflikty i kryzysy o podło

żu etnicznym i religijnym;

konflikty i kryzysy o podło

żu etnicznym, religijnym i politycznym.

Konflikty te i kryzysy mog

ą być przy tym zainicjowane szeregiem zjawisk, procesów

oraz zdarze

ń o charakterze politycznym, militarnym, ekonomicznym, społeczno -

kulturowym. Zasadniczo nie wi

ążą się przy tym z ryzykiem bezpośredniej agresji na

terytorium Rzeczpospolitej Polskiej w celu jego okupacji b

ądź trwałego przejęcia, lecz

osłabienia jego spójno

ści i koherentności społeczeństwa. W związku z tym nowe

rodzaje zagro

żeń dla państwa polskiego wynikają przede wszystkim z ewolucji

sytuacji na kontynencie oraz w przyległych regionach.

Logika podej

ścia do identyfikacji zagrożeń niemilitarnych wskazuje, że są one

pierwotne do grupy zagro

żeń militarnych.

Zagro

żenia niemilitarne determinują stany

kryzysowe bezpiecze

ństwa państwa. Są przesłankami sytuacji kryzysowych.

ąd też

głównym zagro

żeniem dla bezpieczeństwa państwa w XXI wieku mogą być działania

polityczne oraz towarzysz

ące im działania grup zbrojnych, których celem będzie:

terroryzm zorganizowany, prowadzony przez pa

ństwa oraz grupy społeczne

w celu zastraszenia i podporz

ądkowania ich interesom. Stanowi starannie

przemy

ślane narzędzie polityki traktowane jako najtańszy i potencjalnie

najefektywniejszy

środek prowadzący do celu;

terroryzm niezorganizowany – chaotyczny, prowadzony przez niewielkie,

bardzo aktywne grupy lub jednostki o charakterze dora

źnym, formowane w

celu

wykonania

okre

ślonego zadania, zazwyczaj, wiążący się z

wyznawanymi warto

ściami, ideologią.

C. Rutkowski, A. Dawidczyk, A. Kasprzeski (red.), Rozwój SZRP w

świetle nowych wyzwań, szans i

zagro

żeń. W stronę armii XXI wieku. Praca badawcza „Adaptacja”, Warszawa AON, 1999 r., cz. I, s. 23; C.

Rutkowski (red.), Strategia wojskowa pa

ństwa – członka sojuszu. Narodowe oraz sojusznicze aspekty kształtu i

życia sił zbrojnych, Praca badawcza „SZ – Sojusz”, Warszawa AON, 1998 r., s. 47.

R. Wróblewski, Metodologia strategii wojskowej, Warszawa AON, 1995, s. 222.

Dotychczasowe badania prowadzone w AON wskazuj

ą, że w obecnych i przewidywalnych uwarunkowaniach

kryzysowych zbiór sklasyfikowanych zagro

żeń dla bezpieczeństwa państwa będzie zawsze zbiorem otwartym.

W sytuacji „zmiany strategicznej” zwi

ększy się nieprzewidywalność zagrożeń dla bezpieczeństwa. Wydarzenia

Terroryzm zorganizowany mo

żna i należy przypisać przede wszystkim

ństwom, a następnie grupom społecznym. Takie ujęcie problemu sprawia, że

terroryzm stanowi pochodn

ą polityki państw oraz grup społecznych, jest jej skutkiem

oraz przyczyn

ą. W związku z tym jedynie państwa posiadają skuteczne narzędzia -

instrumenty polityki - które mog

ą przeciwstawić temu zjawisku. Pytaniem otwartym

jest na ile Polska oraz pozostałe pa

ństwa skutecznie będą w stanie przeciwstawić się

aktom terroru wynikaj

ącym z polityki innych podmiotów. Brak ostro zarysowanych

kryteriów definiuj

ących zjawisko pozwala na wybiórcze podejście i jego dowolną

interpretacj

ę. Tworzy to sytuację, w której państwo polskie, jak i społeczność

ędzynarodowa nie posiada skutecznych mechanizmów przeciwdziałania

terroryzmowi oraz wystarczaj

ącej legitymizacji prawnej do jego zwalczania. Na tym

tle terroryzm niezorganizowany stanowi równie istotne zagro

żenie, ponieważ wiąże

ę z destabilizacją państwa, zastraszeniem społeczeństwa, wpływem na struktury

władzy – po

średnim i bezpośrednim.

Zagro

żeniem dla Polski jest też rozprzestrzenianie broni masowego rażenia i

środków jej przenoszenia. Państwo polskie, jak również cała wspólnota państw

europejskich, nara

żona jest na potencjalne niebezpieczeństwo wynikające z

proliferacji broni nuklearnej (tzw. brudnych b

ąb). Na stan bezpieczeństwa w Europie

wpływa tak

że proliferacja broni chemicznej i bakteriologicznej, które są łatwiejsze do

wyprodukowania ni

ż broń nuklearna. Na tym tle występuje realne niebezpieczeństwo,

ż broń tego rodzaju będzie wyprodukowana przez organizacje terrorystyczne lub

że być przez nie zakupiona. Pozostawienie lub rozwijanie już posiadanych przez

niektóre pa

ństwa systemów rakietowych zdolnych do przenoszenia broni masowego

żenia stanowi również potencjalne zagrożenie dla Polski. Stąd też terroryzm

zorganizowany i niezorganizowany stanowi najpowa

żniejsze zagrożenie dla polskich

z 11 wrze

śnia 2001 r. dowodzą, że zagrożenia mogą nadejść z najmniej przewidywanego kierunku. W związku z

tym w badaniach prowadzonych w AON analizowano nie tylko wyzwania i zagro

żenia dla bezpieczeństwa, ale

przede wszystkim szanse. „Orientacja na zagro

żenia jako główny, często jedyny wyznacznik strategii wojskowej

i kształt sił zbrojnych oraz niedostrzeganie (niedocenianie) roli szans jakie pojawiaj

ą się przed siłami zbrojnymi.

Skutkuje to kształtowaniem i utrwalaniem postaw zachowawczych, stagnacyjnych”. C. Rutkowski, A.
Dawidczyk, A. Kasprzeski (red.), Rozwój SZRP w

świetle nowych wyzwań, szans i zagrożeń. W stronę armii

XXI wieku…, s. 7.

Przykładem w tym wzgl

ędzie może być konflikt w byłej Jugosławii, który stanowi źródło poważnych obaw i

zagro

żenia dla bezpieczeństwa europejskiego. Stabilizacja europejska w dłuższym okresie uzależniona jest od

interesów bezpiecze

ństwa. Akty terroryzmu zagrażają bowiem fundamentalnym

wolno

ściom, stabilności, bezpieczeństwu, a także ekonomicznemu i społecznemu

rozwojowi pa

ństwa.

W zwi

ązku z pojawieniem się nowoczesnych środków łączności i otwarciem

granic w Europie, przest

ępczość zorganizowana będąca podłożem terroryzmu

przestała by

ć problemem wyłącznie narodowym i zyskała wymiar międzynarodowy,

mog

ąc potencjalnie wpływać zarówno na wewnętrzną stabilność, jak i stosunki

ędzy państwami. Zorganizowana przestępczość ma swoje udziały w produkcji i

handlu narkotykami. Na tym tle problemem jest niekontrolowana lub nielegalna

migracja, której przyczynami s

ą:

ró

żnice w perspektywach zatrudnienia i poziomie zarobków w Europie,

niepokoje społeczne na du

żą skalę, masowe łamanie praw człowieka,

wewn

ętrzne konflikty i wojny domowe,

nie zabezpieczone granice i wadliwe mechanizmy kontrolne w wielu krajach,

ędące przyczyną migracji w kierunku Europy.

Kwestie nielegalnej migracji stały si

ę przy tym szczególnie istotnym problemem

stabilno

ści i bezpieczeństwa państwa, które zmieniło swoje położenie geopolityczne w

zwi

ązku z przystąpieniem do Unii Europejskiej. Mamy bowiem do czynienia z

nielegaln

ą migracją mogącą zagrażać bezpieczeństwu wewnętrznemu i wpływającą na

prawo i porz

ądek (import konfliktów politycznych).

Rozpatruj

ąc istotę terroryzmu zorganizowanego i niezorganizowanego można

wskaza

ć na listę jego potencjalnych celów. Pozwoli to na pełniejsze ukazanie tego

zjawiska oraz działa

ń państw zmierzających do jego ograniczenia. W związku z

globalnym charakterem stosunków mi

ędzynarodowych kolejne akty terroru będą

prawdopodobnie wymierzone w:

centra polityczne i ekonomiczne pa

ństwa;

systemy informatyczne, przesyłu i przechowywania danych;

infrastruktur

ę przemysłową, w tym gazo- i ropociągi;

obalenia nacjonalizmów i pokojowego rozstrzygni

ęcia konfliktu bałkańskiego, jak również konfliktów na

Kaukazie.

Nowe zagro

żenia, Bezpieczeństwo europejskie: wspólna koncepcja 27 państw UZE, Studia i Materiały

MON”, s. 31.

szlaki komunikacyjne.

Zakres tych celów u

świadamia skalę trudności, jaka jest do pokonania przez państwo

po to by zabezpieczy

ć swe bezpieczeństwo. Jedyną pewną możliwość stwarza w tym

wzgl

ędzie prawo, zarówno krajowe, jak i międzynarodowe, jego przestrzeganie i

egzekwowanie. Tylko ono mo

że stanowić barierę eliminującą stosowanie terroru

zorganizowanego

niezorganizowanego.

ć płaszczyzną współpracy i

współdziałania w wymiarze wewn

ętrznym oraz zewnętrznym.

Z bada

ń prowadzonych w AON wynika, że w identyfikowanej triadzie: „wyzwania”, „szanse” i „zagrożenia”,

wyzwania s

ą pojęciem pierwotnym, nadrzędnym, odnoszą się do wszelkich, aktualnych lub prognozowanych

zdarze

ń, sytuacji i procesów, które z racji swej natury, charakteru i cech mogą mieć istotny wpływ na stan

bezpiecze

ństwa. Wyzwania więc są tym wszystkim, co może się zdarzyć i co państwo musi brać pod uwagę.

ędą one tymi problemami dla bezpieczeństwa, które można rozwiązać przy pomocy części potencjału

obronnego. Wyzwania rozpatrywane z punktu widzenia systemu warto

ści, interesów, zamiarów i celów państwa

przybieraj

ą postać zagrożeń. Te zaś pojawiają się w sytuacji, gdy w ocenie subiektywnej szkodzą państwu i jego

interesom. szanse natomiast pojawiaj

ą się w sytuacji, gdy w ocenie subiektywnej, prognozowane zjawiska mogą

zwi

ększyć bezpieczeństwo państwa - sprzyjają one tworzeniu nowych pól aktywności. Mając powyższe na

uwadze, w AON sformułowano list

ę najistotniejszych zagrożeń i szans. Do zagrożeń m.in. zaliczono: terroryzm

wewn

ętrzny i zewnętrzny, katastrofalne zmiany klimatyczne, masowe migracje, problemy surowcowe, procesy

dezintegracji, przest

ępczość mafijną i niekontrolowane rozprzestrzenianie broni masowego rażenia, epidemie

chorób nowych, konflikty w cyberprzestrzeni, militaryzacj

ę kosmosu, turbulencyjne i nieprzewidywalne zmiany

globalne. Na tym tle do szans zaliczono: przewag

ę w technologii informacyjnej, użycie broni masowych

zakłóce

ń lub innych skutecznych środków zagłuszania strategicznego, super technologie w narzędziach polityki,

zwi

ększenie udziału w kształtowaniu środowiska, wielostronną, efektywną, lokalną współpracę

ędzynarodową, skuteczność w zwalczaniu narkobiznesu, terroryzmu i przestępczości zorganizowanej,

sprawno

ść we wczesnym identyfikowaniu i likwidowaniu zagrożeń kryzysowych, przewagę i dominację w

perspektywicznych dziedzinach produkcji i usług, działania dla pokoju, porz

ądku publicznego, konsolidacja i

aktywno

ść społeczna. B. Balcerowicz, R. Wróblewski, C. Rutkowski, W. Kitler, Strategiczne koncepcje obrony

– implikacje dla bezpiecze

ństwa RP, Warszawa AON, 1999.

2. ZAGRO

ŻENIA DLA BEZPIECZEŃSTWA RP XXI WIEKU

Zagro

żenia dla bezpieczeństwa RP w XXI wieku stanowią pochodną

globalnych, regionalnych, subregionalnych zagro

żeń dla bezpieczeństwa państwa w

wymiarze narodowym i ponadnarodowym. Wynika st

ąd ich złożoność oraz wzajemne

przenikanie

żdej ze sfer aktywności państwa: politycznej, militarnej,

ekonomicznej, społecznej i kulturowej.

2.1. Zagro

żenia polityczne

Bezpiecze

ństwo państwa, określane wyzwaniami, zagrożeniami, szansami

stanowi podstawow

ą kategorię poznawczą, która pozwala zrozumieć motywy działań

oraz działania podejmowane w imi

ę wartości, potrzeb, interesów, celów narodu. Jest,

zatem poj

ęciem odnoszącym się do rzeczywistości społecznej, warunków w niej

wyst

ępujących w czasie i przestrzeni. Na tym tle podstawowe znaczenie dla działań

podejmowanych dla utrzymania, przywrócenia b

ądź ustanowienia bezpieczeństwa

narodowego i mi

ędzynarodowego posiadają zagrożenia będące wraz z szansami oraz

wyzwaniami podstawowym czynnikiem okre

ślającym jego kształt i charakter w

wymiarze wewn

ętrznym oraz zewnętrznym. Zagrożenia, bowiem determinują sposoby

działania pa

ństwa, określając kształt jego polityki w wymiarze lokalnym, regionalnym,

subregionalnym, globalnym.

Zagro

żenia polityczne dla bezpieczeństwa państwa przyjmują podwójną postać

wynikaj

ącą z jego działalności w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym. W

wymiarze wewn

ętrznym, zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa generuje „[…] splot

zdarze

ń wewnętrznych lub w stosunkach międzynarodowych, w którym z dużym

prawdopodobie

ństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków

niezakłóconego bytu i rozwoju wewn

ętrznego bądź naruszenie lub utrata suwerenności

ństwa oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach międzynarodowych – w

wyniku zastosowania przemocy politycznej, psychologicznej, ekonomicznej, militarnej

itp.”

Oznacza to,

że zagrożenie stanowią wszelkie działania mogące prowadzić do

podwa

żanie istniejącego ładu i porządku publicznego, konstytucyjnego i

powszechnego. W wymiarze zewn

ętrznym, zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa

„[…] stanowi działanie lub ci

ąg wydarzeń, które 1. zagrażają drastycznie i w

stosunkowo krótkim okresie jako

ści mieszkańców (…) państwa lub 2. niosą ze sobą

istotne zagro

żenie ograniczenia możliwości dokonywania wyborów politycznych przez

ąd państwa lub prywatne instytucje pozarządowe (osoby prywatne, grupy,

korporacje) w ramach danego pa

ństwa.”

Rozpatruj

ąc kwestie zagrożeń politycznych państwa w wymiarze wewnętrznym

ich

źródeł można upatrywać w działaniach:

ruchów społecznych, d

ążących do realizacji swych celów politycznych poprzez

rezygnacj

ę z legalnych metod walki politycznej;

przest

ępczości zorganizowanej, której celem jest zabezpieczenie i umocnienie

wpływów w społeczno

ści, narodzie, państwie, bądź w danym regionie,

politycznym i/lub ekonomicznym;

jednostek, odrzucaj

ących istniejącą rzeczywistość i upatrujących możliwości

zmian politycznych w jednostkowych aktach terroru wymierzonych przeciw

innym jednostkom, grupom społecznym i narodowo

ściowym, państwu i/lub

ństwom.

Rozpatruj

ąc kwestie zagrożeń politycznych państwa w wymiarze zewnętrznym

ich

źródeł można upatrywać:

we wzro

ście wrażliwości i podatności państwa na negatywne impulsy

środowiska międzynarodowego, co wynika z pogłębiających się procesów

internacjonalizacji i współzale

żności w wymiarze globalnym oraz

regionalnym;

w ewolucji charakteru zagro

żeń politycznych, w których są one pochodną

ekonomicznych, kulturowych, informacyjnych oraz innych;

S. Dworecki, Zagro

żenia bezpieczeństwa państwa, AON, Warszawa 1994, s. 61.

Op. Cit. J. Sta

ńczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996, s. 24; J. Nye, Problemy

bada

ń nad bezpieczeństwem, Sprawy Międzynarodowe 1989, nr 6, s. 55.

Szerzej P. L. Berger, T. Luckmann, Społeczne tworzenie rzeczywisto

ści, Warszawa 1983.

Szerzej K. Loranty, Bezpiecze

ństwo społeczne Rzeczpospolitej Polskiej, AON, Warszawa 2003.

Szerzej J. Auleytner, K. Gł

ąbicka, Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków, Warszawa 2001.

Szerzej J. Baylis, N. Rengger (ed.), Dillemmas of World Politics. International Issues in Changing World,

Oxford 1992.

Szerzej J. Sta

ńczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996.

w poszerzeniu potrzeb, interesów, celów innych pa

ństw oraz podmiotów

pozarz

ądowych, co może prowadzić do zagrożeń politycznych dla bytu i

rozwoju pa

ństwa.

Na tym tle mo

żna wymienić poszczególne rodzaje zagrożeń wewnętrznych oraz

zewn

ętrznych dla politycznego bezpieczeństwa państwa. Będą to zagrożenia:

ideologiczne, b

ędące konsekwencją przyjęcia przez grupy społeczne bądź

ństwa określonych idei i wartości politycznych decydujących o postrzeganiu

stosunków społecznych, systemu politycznego, ekonomicznego i prawnego w

ramach istniej

ącej rzeczywistości w państwie;

religijne, wynikaj

ące z percepcji rzeczywistości społecznej przez grupy

społeczne b

ądź państwa poprzez pryzmat wiary, a tym samym przyjęcia

okre

ślonej postawy wyrażanej w aprobacie bądź negacji istniejącego stanu

rzeczy;

separatystyczno – narodowo

ściowe, będące pochodną dążeń społeczności lub

jej cz

ęści do uzyskania autonomii bądź przyłączenia do państwa, z którym się

identyfikuje i jest zwi

ązana emocjonalnie.

Wymienione powy

żej rodzaje zagrożeń politycznych dla bezpieczeństwa państwa w

wymiarze wewn

ętrznym oraz zewnętrznym można jednocześnie identyfikować jako

uwarunkowania rzeczywisto

ści społecznej wynikającej z zaspakajania wartości,

interesów, potrzeb, celów przez jednostki, grupy społeczne, naród.

Dokonuj

ąc charakterystyki źródeł zagrożeń politycznych w wymiarze

wewn

ętrznym dla bezpieczeństwa państwa należy podkreślić, iż wiążą się one z

działaniami pa

ństwa ukierunkowanymi na ewolucję rzeczywistości społecznej lub ich

brakiem. Tym samym, o zdolno

ści państwa do przeciwstawienia się zagrożeniom

politycznym przes

ądza jego polityka oraz strategia realizowana w wymiarze

narodowym oraz mi

ędzynarodowym. W pierwszym z tych wymiarów działania te

zwi

ązane są z:

Ibidem.

Szerzej S. M. Lipset, Homo Politicus. Społeczne podstawy polityki, Warszawa 1995.

Szerzej R. Legutko, Tolerancja. Rzecz o surowym pa

ństwie, prawie natury, miłości u sumieniu, Kraków 1997.

Szerzej R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Lublin 1987.

kompleksowym podej

ściem w ramach działań politycznych, ekonomicznych,

społecznych, kulturowych do rzeczywisto

ści społecznej;

jednoczesnym stabilizacj

ą oraz zmianą rzeczywistości społecznej w oparciu o

demokratyczne formy sprawowania rz

ądów;

upowszechnianiem wiedzy o wspólnych celach i zamiarach w odniesieniu do

środowiska wewnętrznego oraz zewnętrznego;

rozwojem programów edukacyjnych oraz innych wspieraj

ących proces

przekształce

ń społecznych.

W drugim z tych wymiarów, działania te zwi

ązane są z:

narastaj

ącą globalizacją procesów komunikacji na różnych szczeblach życia

politycznego, gospodarczego i socjalnego;

powstaniem geopolitycznych makroregionów jako nowej, po

średniej platformy

stosunków mi

ędzynarodowych;

utrwalaniem kolektywnych bytów politycznych, posiadaj

ących cechy etnicznie

lub religijnie;

liczbowym i jako

ściowym rozwojem ogółu organizacji działających na arenie

ędzynarodowej.

Dokonuj

ąc charakterystyki ww. źródeł zagrożeń politycznych dla

bezpiecze

ństwa państwa należy również wskazać na czynniki dokonujące

przewarto

ściowań w postrzeganiu rzeczywistości społecznej przez jednostki oraz

grupy społeczne. B

ędą to czynniki:

polityczne, odnosz

ące się do jednostek, jak i grup społecznych w wymiarze

wewn

ętrznym oraz zewnętrznym w kontekście akceptacji lub jej braku dla

istniej

ących rozwiązań ustrojowych, ideologii, systemu społecznego;

historyczno – polityczne, uwarunkowane do

świadczeniami historycznymi

jednostek, grup społecznych w procesach historycznych i politycznych tak w

czasie, jak i w przestrzeni;

społeczno – ekonomiczne, zwi

ązane z postrzeganiem przez jednostki, grupy

społeczne rozwoju ekonomicznego oraz dost

ępu do dóbr i ich podziału;

W. von Bredow. Turbulente Weltordnung – Internationale Politik am Ende des 20. Jahrhunderts. Berlin 1994,

s. 19.

społeczno – kulturowe, zwi

ązane z rozwojem społecznym i cywilizacyjnym

jednostek, grup społecznych;

psychologiczne (mentalne), wynikaj

ące z postrzegania zachodzących zmian

społecznych przez jednostki lub grupy społeczne w wymiarze wewn

ętrznym

oraz zewn

ętrznym.

Rola tych czynników w kontek

ście zagrożeń politycznych dla bezpieczeństwa państwa

jest niezwykle wa

żna. Determinują, bowiem sposób postrzegania rzeczywistości

społecznej, a tym samym działania jednostek, grup społecznych, narodów w imi

warto

ści, potrzeb, interesów, celów.

W tym miejscu nale

ży podkreślić istotę zagrożeń politycznych dla

bezpiecze

ństwa państwa związanych z procesami:

przenoszenia o

środków politycznych i ekonomicznych do nieustabilizowanych

obszarów;

koncentrowania władzy i pot

ęgi w państwach dążących do rewizji istniejącego

porz

ądku międzynarodowego.

wzrostu zale

żności państw od rozwoju sytuacji i problemów generowanych

ęsto w oddalonych od ich granic regionach.

Ich rola w wymiarze wewn

ętrznym oraz zewnętrznym dokonuje zasadniczych

przewarto

ściowań, co do sposobu prowadzenia polityki państwa oraz obranej strategii.

ąże się, bowiem z

podmiotow

ą strukturą środowiska międzynarodowego oraz jej ewolucją;

procesem narastania współzale

żności międzynarodowych;

procesem

przezwyci

ężania hegemonicznego paradygmatu sterowania

środowiskiem międzynarodowym.

W zwi

ązku z powyższym zagrożenia polityczne dla bezpieczeństwa państwa

ązać się będą z jego zdolnością do sprostania zagrożeniom gospodarczym,

militarnym, wewn

ętrznym, społecznym, ekologicznym, kulturowym, informacyjnym

W zwi

ązku z kryterium psychologicznym na uwagę zasługują takie czynniki jak: poczucie wyższości (a

niekiedy ni

ższości) wobec ludzi, których postrzega się jako odmiennych; nieufność i obawa przed takimi ludźmi;

trudno

ści w porozumieniu się, wynikające z różnic językowych oraz odmiennych norm zachowania; brak

obeznania z zało

żeniami motywacjami, stosunkami społecznymi i społeczną praktyka innych ludów. S. P.

Huntington. Zderzenie cywilizacji. Warszawa 2001, s. 181.

w wymiarze wewn

ętrznym oraz zewnętrznym. W tym aspekcie zaś z intelektualną i

konceptualn

ą gotowością sprawujących władzę do:

opracowania i przyj

ęcia programów wspierających rozwój obszarów generujących

zagro

żenia w oparciu o zasadę stwarzania możliwości: edukacji, rozwoju

ekonomicznego, społecznego;

stabilizowania

środowiska wewnętrznego w celu stworzenia podstaw rozwoju

stosunków mi

ędzy społecznych w oparciu o demokratyczne reguły postępowania;

stabilizowania

środowiska zewnętrznego w celu stworzenia podstaw rozwoju

stosunków mi

ędzynarodowych w oparciu o demokratyczne reguły postępowania

ędzy państwami.

2.2. Zagro

żenia gospodarcze

Rozpatruj

ąc kwestie zagrożeń gospodarczych dla bezpieczeństwa państwa

nale

ży podkreślić, iż wiążą się one z „[…] podatnością danego kraju na przeniesienie

przez płaszczyzn

ę gospodarczą, głównie przez transmisję kanałami i mechanizmami,

zale

żności ekonomicznych, działań gospodarczych o charakterze politycznym,

skierowanych na osłabienie bezpiecze

ństwa kraju”.

Tym samym jest to „[…] stan w

którym pa

ństwo nie może przeciwstawić się takim oddziaływaniom zewnętrznym i

wewn

ętrznym, które uniemożliwiają rozwój ekonomiczny zgodny z określonymi

kierunkami i tempem, a przez to osłabiaj

ą potencjał gospodarczo – obronny”.

efekcie „[…] Bezpiecze

ństwo ekonomiczne jest zagrożone, jeżeli zewnętrzne

parametry ekonomiczne zmieniaj

ą się w takim stopniu, że system społeczno –

polityczny narodu znajdzie si

ę pod takim naciskiem, pod którym załamie się”.

Na tym tle, w oparciu o kryteria przewidywanych, negatywnych skutków dla

bezpiecze

ństwa głównymi źródłami zagrożeń są te zjawiska i procesy, które prowadzą

do uzale

żnienia, a w efekcie do ograniczenia możliwości bytu i rozwoju państwa w

czasie i przestrzeni. W

śród nich należy wymienić procesy określające kształt i

charakter współczesnej gospodarki

światowej, która w obecnej postaci stwarza nie

tylko szanse dla rozwoju, lecz tak

że istotne zagrożenia. Wiążą się one z globalizacją

oraz regionalizacj

ą gospodarki światowej. Oba te zjawiska stanowią pochodną

umi

ędzynarodowienia produkcji

oraz rynków zbytu w dobie post

ępującej

informatyzacji i przepływu danych. Efektem tego jest zwi

ększenie handlu światowego,

jak i przepływu kapitałów.

W zwi

ązku z tym, do źródeł zagrożeń można zaliczyć:

destabilizacj

ę systemów finansowych na skutek załamania koniunktur

gospodarczych;

zanikanie z mapy ekonomicznej

świata regionów i obszarów w których

wytwarzane s

ą dobra;

Op. Cit. S. Michałowski, Bezpiecze

ństwo ekonomiczne w stosunkach Wschód – Zachód, PISM, Warszawa

1990, s. 22-23.

Op. Cit. T. Kami

ński (red.), Bezpieczeństwo gospodarcze, AON, Warszawa 1996 za Z. Stachowiak, S. Kurek,

S. Kurek, Bezpiecze

ństwo ekonomiczne Rzeczypospolitej Polskiej, AON, Warszawa 2003, s. 57.

G. Junne, S. Nour, Internationale Abhängigkeiten, Frankfurt a. Main 1974 za Op. Cit. S. Michałowski,

Bezpiecze

ństwo ekonomiczne w stosunkach Wschód – Zachód…, s. 23.

A. Gwiazda, Globalizacja i regionalizacja gospodarki

światowej, Toruń 2000, s. 77-79, 151-153.

pogł

ębianie podziałów społeczno - ekonomicznych na tle dostępu do rynków

pracy, dóbr oraz ich podziału.

Odnosz

ąc się do pierwszego rodzaju źródeł zagrożeń ekonomicznych dla

bezpiecze

ństwa państwa w XXI wieku w postaci destabilizacji systemów finansowych

w rezultacie załamania koniunktur gospodarczych nale

ży stwierdzić, iż ich zasadniczą

przyczyn

ą jest słabość ekonomiczna. Słabość ekonomiczna państwa prowadzi bowiem

do wi

ększej podatności na kryzysy ekonomiczne, a tym samym załamania gospodarki

narodowej. Ryzyko tego zagro

żenia zwiększa się w sytuacji, gdy państwo posiada

nieustabilizowany system ekonomiczny oraz ograniczone zasoby przeciwdziałania

skutkom

tego

kryzysu.

konsekwencji

jego

potencjał

wewn

ętrzny ulega

wyczerpaniu, a gospodarka załamaniu.

Bior

ąc pod uwagę drugi rodzaj źródeł zagrożeń ekonomicznych dla

bezpiecze

ństwa państwa w XXI wieku w postaci zanikania z mapy ekonomicznej

świata regionów i obszarów w których wytwarzane są dobra należy stwierdzić, iż w

dobie globalizacji zagro

żenie to zwiększa ryzyko destabilizacji ekonomicznej. Czyni

bowiem gospodark

ę światową bardziej podatną na uzależnienie od tych regionów w

których jest ona skupiona. W przypadku ich zagro

żenia pozaekonomicznego może

doj

ść do załamania gospodarczego, co czyni charakter tego źródła zagrożeń

wielopłaszczyznowym. Na płaszczy

źnie ekonomicznej wiąże się przede wszystkim z

ryzykiem turbulencji na rynkach

światowych destabilizujących rynek pracy oraz

bud

żet. Zagrożenie to wzrasta w sytuacji postępującego podziału ekonomicznego

ędzy obszarami położonymi na północy i południu globu.

Odnosz

ąc się do trzeciego rodzaju źródeł zagrożeń ekonomicznych dla

bezpiecze

ństwa państwa w XXI wieku związanych z pogłębianiem się podziałów

społeczno - ekonomicznych na tle dost

ępu do rynków pracy, dóbr oraz ich podziału

nale

ży uznać, że jest to jedno z najgroźniejszych zagrożeń dla jego bytu i rozwoju.

ąże się bowiem z destabilizacją makroekonomiczną, która w konsekwencji może

prowadzi

ć do konfrontacji między wysokorozwiniętymi regionami, a obszarami

A. Lubbe, Bezpiecze

ństwo ekonomiczne państwa, Sprawy międzynarodowe, PFSM, Warszawa 1997 nr 4.

E. Hali

żak, Północ w stosunkach międzynarodowych; Południe – (państwa rozwijające się – Trzeci Świat) w

E. Hali

żak, R. Kuźniar (red.), Stosunki międzynarodowe geneza struktura dynamika, Warszawa 2000, s. 405-

413, 426-446.

pozbawionymi mo

żliwości rozwoju.

źródło zagrożeń, podobnie jak poprzednie,

wskazuje na pozaekonomiczne aspekty zagro

żeń, które określają gospodarkę

światową. Jego kształt i charakter jest bowiem ściśle związany z podejściem państw

do gospodarki

światowej w aspekcie rozwoju gospodarczego świata.

W zwi

ązku z powyższym, wymienione źródła zagrożeń ekonomicznych dla

bezpiecze

ństwa państwa w XXI wieku mogą prowadzić do:

zahamowania rozwoju gospodarczego lub utraty zdolno

ści rozwojowych;

pogorszenia pozycji pa

ństwa mierzonej udziałem w tworzeniu dochodu

narodowego oraz w mi

ędzynarodowym podziale pracy;

utraty

swobody

(suwerenno

ści) podejmowania decyzji w sprawach

gospodarczych;

utraty zdolno

ści do dostarczania wystarczającej ilości dóbr i usług:

w okresie pokoju dla utrzymania po

żądanego poziomu potencjału

militarnego i rezerw gospodarczych;

w okresie wojny dla wojsk walcz

ących i szeroko rozumianego

zaplecza.

Na tym tle, zewn

ętrzne zagrożenia gospodarcze wyrażane są zasadniczo

poprzez przez powi

ązania gospodarcze z zagranicą w postaci przepływu kapitału oraz

żliwe do zaangażowania środki finansowe służące destabilizacji sytuacji

ekonomicznej w pa

ństwie. Tego typu rodzaje zagrożeń gospodarczych występują w

wymiarze stosunków wielostronnych (globalnym, regionalnym) oraz dwustronnych.

W zwi

ązku z tym, zagrożenia wynikające z wielostronnych stosunków gospodarczych

zwi

ązane są z procesami globalizacji, zmianą układów gospodarczych, powstawaniem

kontynencie

europejskim

makroregionu

gospodarczego

postaci

Unii

Statystyki ró

żnych agend Organizacji Narodów Zjednoczonych, czy też Banku Światowego stwierdzają: co

dzie

ń umiera kilkanaście tysięcy dzieci do lat pięciu z powodu braku żywności i podstawowych leków. Około 2

miliardy ludzi wynosi liczba bezrobotnych i analfabetów. Prawie 300 milionów dzieci zmuszanych jest do pracy
niewolniczej. Ponad 20 milionów ludzi rocznie to uchod

źcy z Afryki, Azji, Ameryki Południowej. Uciekający

przed n

ędzą, głodem, epidemiami, wyzyskiem i prześladowaniami. Prowadzi to do sytuacji, w której coraz

ększej marginalizacji ulegają obszary, na których położone są państwa ubogie. Przykładem może być Afryka,

której udział w

światowym handlu stale ulega zmniejszeniu. ONZ – Raporty, BŚ – Raporty J. Milewski.

Problemy rozwoju gospodarczego; w J. Milewski, W. Lizak (red.). Stosunki mi

ędzynarodowe w Afryce.

Warszawa 2002, s. 55-69.

E. Hali

żak, R. Kuźniar, Globalne zarządzanie – nowe podejście do gospodarki światowej, w E. Haliżak, R.

źniar (red.), Stosunki międzynarodowe geneza struktura dynamika…, s. 384-391.

Europejskiej. W sytuacji zaniku tych procesów, zmiany układów gospodarczych,

rozpadu Unii Europejskiej zagro

żenie dla bytu i rozwoju państwa realnie wzrasta.

Jest to rezultatem nasilenia si

ę współzależności i oddziaływań dwustronnych

wyra

żanych m.in. poprzez charakter zagrożeń wynikających z:

braku

równorz

ędności

potencjałów

ekonomicznych

stosunkach

gospodarczych, co mo

że prowadzić do zależności ekonomicznych, techniczno –

technologicznych, kapitałowych;

zale

żności: surowcowo – energetycznej oraz kredytowo – płatniczej

zwi

ązanych z koniecznością zaspokajania potrzeb określanych dostawami

surowców oraz spłat

ą zobowiązań;

uzale

żnienia sfery regulacji gospodarki związanej z wymogiem uzgadniania

polityki gospodarczej, w tym polityki gospodarczo – obronnej;

wymuszonym

ograniczeniem

udziału

ędzynarodowej wymianie

gospodarczej produktów uznanych za chronione przez silniejszych partnerów

gospodarczych;

dost

ępem do wiedzy niezbędnej dla funkcjonowania gospodarki.

W zwi

ązku z powyższym, zagrożenia wynikające z dwustronnych stosunków

gospodarczych zasadniczo zwi

ązane są ze stopniem i charakterem zależności

ekonomicznej oraz z geopolitycznym oraz geoekonomicznym układem stosunków

gospodarczych.

Bior

ąc pod uwagę zagrożenia wewnętrzne, będą to zagrożenia

których charakter wynika z:

niedoboru

środków na rozwój i potrzeby modernizacyjne gospodarki;

gł

ębokich deformacji działania mechanizmów rynkowych;

wielko

ści i struktury niewykorzystanych czynników produkcji (potencjału

wiedzy, zdolno

ści, umiejętności, zasobów ludzkich i materiałowych);

deficytu bud

żetowego i długu publicznego;

Op. Cit. Z. Stachowiak, S. Kurek, S. Kurek, Bezpiecze

ństwo ekonomiczne Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 60-

61.

B. Balcerowicz (red.), Gospodarcze podstawy bezpiecze

ństwa państwa wobec wyzwań rozwojowych świata

na pocz

ątku XXI wieku, AON, Warszawa 2002, s. 189

Z. Stachowiak, S. Kurek, S. Kurek, Bezpiecze

ństwo ekonomiczne Rzeczypospolitej …, s. 65-66.

E. Frejtag-Mika, Z. Kołodziejak, W. Putkiewicz, Bezpiecze

ństwo ekonomiczne we współczesnym świecie,

Radom 1996, s. 22.

słabych b

ądź niewystarczających nakładów na podstawowe potrzeby społeczne

(brak zdolno

ści i/lub umiejętności ich wygenerowania oraz zagospodarowania);

destrukcyjnych konfliktów społecznych na tle ekonomicznym;

niedorozwoju b

ądź braku infrastruktury techniczno – technologicznej.

W tym miejscu warto odnie

ść się do czynników, które wywierają pozytywy

ądź negatywny wpływ na polską gospodarkę. Tym samym, zmniejszają lub

zwi

ększają zagrożenia zewnętrzne i wewnętrzne dla Polski z uwagi na: udział Polski w

procesie integracji z europejsk

ą przestrzenią gospodarczą generowaną w ramach Unii

Europejskiej; udział Polski w transatlantyckiej wymianie gospodarczej; udział Polski

światowej wymianie gospodarczej.

Bior

ąc pod uwagę udział Polski w procesie integracji z europejską przestrzenią

gospodarcz

ą generowaną w ramach Unii Europejskiej wśród czynników pozytywnych

nale

ży wymienić:

makroekonomiczn

ą stabilizację związaną z udziałem w europejskiej przestrzeni

gospodarczej;

wsparcie dla restrukturyzacji polskiej gospodarki poprzez szeroko rozumiane

programy pomocowe Unii Europejskiej;

dobór

środków finansowych z poza budżetu państwa na restrukturyzację

gospodarki narodowej.

śród czynników negatywnych związanych z udziałem Polski w procesie integracji z

europejsk

ą przestrzenią gospodarczą należy wymienić:

brak umiej

ętności wykorzystania wsparcia dla restrukturyzacji polskiej

gospodarki

poprzez

szeroko

rozumiane

programy

pomocowe

Unii

Europejskiej;

brak strategii wykorzystania

środków finansowych z poza budżetu państwa

dost

ępnych w ramach Unii Europejskiej na restrukturyzację gospodarki

narodowej.

Regular Report on Poland’s Progress Towards Accession, Com (2002) 700 final

(

http://www.europa.eu.int/comm/enlargement/report2002/pl_en.pdf

); szerzej (

http://www.europa

.eu.

int/comm/enlargement/report_2003/index.htm)

Ibidem.

Bior

ąc pod uwagę udział Polski w transatlantyckiej wymianie gospodarczej

oraz

światowej wymianie gospodarczej wśród czynników pozytywnych należy

wymieni

ć:

dost

ępność do amerykańskich rynków zbytu na zasadach wypracowanych przez

Stany Zjednoczone, Kanad

ę, Unię Europejską;

udział w

światowych instytucjach finansowych jako uczestnik wspólnoty

transatlantyckiej;

szeroki udział w procesie globalizacji gospodarki

światowej.

śród czynników negatywnych związanych z udziałem Polski w transatlantyckiej

wymianie gospodarczej nale

ży wymienić:

słabo

ść ekonomiczną Polski uniemożliwiającą czerpanie korzyści z dostępności

do rynków finansowych, dóbr, usług

brak kompleksowej wizji (strategii) rozwoju polskiej gospodarki w

światowej

wymianie gospodarczej.

W zwi

ązku z tym, posiadana wizja udziału gospodarce światowej, a przez to kształt

gospodarki narodowej determinowa

ć będą zagrożenia gospodarcze dla Polski w XXI

wieku. Wykorzystanie istniej

ących oraz potencjalnych szans będzie przy tym

decyduj

ące.

2.3. Zagro

żenia militarne

Rozpatruj

ąc kwestie zagrożeń militarnych dla bezpieczeństwa państwa należy

podkre

ślić, iż są one wynikiem stale występującej groźby wojny w której państwo

że być zaangażowane. Biorąc pod uwagę fakt zaniku groźby wojny globalnej (na

wielk

ą skalę) wraz z upadkiem dwu blokowego podziału Europy i dwu biegunowego

podziału

świata należy wskazać na jej lokalny oraz regionalny charakter.

Przewidywane nast

ępstwa tego rodzaju wojny, a zarazem konfliktu i kryzysu

przes

ądzają współcześnie o naturze zagrożeń militarnych dla państwa.

W zwi

ązku z powyższym, zagrożenie militarne państwa to „[…] splot zdarzeń

w stosunkach mi

ędzynarodowych, w których z dużym prawdopodobieństwem może

nast

ąpić ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu i rozwoju

ństwa, albo naruszenie bądź utrata jego suwerenności i integralności terytorialnej

w wyniku zastosowania wobec niego przemocy zbrojnej (militarnej)”.

Tym samym

zagro

żenia militarne dla bezpieczeństwa państwa posiadają charakter bezpośrednich i

średnich, co określa ich źródła.

Źródła zagrożeń militarnych dla bezpieczeństwa państwa określane są poprzez

stany: kryzysu, konfliktu, wojny. Stany te wyra

żają zarówno skalę militarnego

zaanga

żowania państwa, jak i w sposób pośredni rodzaje zagrożeń dla jego

niezakłóconego bytu i rozwoju. Pocz

ąwszy od zagrożeń prowadzących do naruszenia

przestrzeni l

ądowej, morskiej i powietrznej państwa po jego częściowe lub całkowite

zaj

ęcie przez przeciwnika. Warto jednak podkreślić, że w obecnej sytuacji

geostrategicznej nie wyst

ępują one w bezpośredniej bliskości polskich granic i nie

stanowi

ą zasadniczego zagrożenia.

Identyfikuj

ąc pierwszy stan zagrożenia militarnego dla bezpieczeństwa państwa

w postaci kryzysu jako

źródło zagrożenia należy stwierdzić, iż może być to zagrożenie

bezpo

średnie lub pośrednie, Kryzys bowiem, może mieć miejsce z udziałem państwa

ądź wystąpić w jego bliższym bądź dalszym otoczeniu. W pierwszym przypadku

zagro

żenie militarne wiąże się z możliwością wystąpienia incydentów zbrojnych na

S. Dworecki, Zagro

żenia bezpieczeństwa państwa, AON, Warszawa 1994, s. 25.

J. Skrzyp,

Środkowoeuropejski region strategiczny jako element przestrzeni Euroatlantyckiej, Warszawa 2001,

s. 17.

granicach morskich, l

ądowych i powietrznych państwa. W drugim przypadku -

średniego zagrożenia militarnego dla bezpieczeństwa państwa - zagrożenie to może

ę wiązać z narażeniem na skutki incydentów zbrojnych w wyniku działań

prowadzonych w obszarze przygranicznym. W przypadku oddalonego od granic

ństwa kryzysu może on grozić jego niezakłóconemu bytowi i rozwojowi.

Identyfikuj

ąc drugi stan zagrożenia militarnego dla bezpieczeństwa państwa w

postaci konfliktu zbrojnego jako

źródło zagrożenia, należy stwierdzić, iż podobnie jak

zagro

żenie w postaci kryzysu może wystąpić w formie bezpośredniej lub pośredniej.

W formie bezpo

średniej wiąże się z groźbą ograniczenia lub utraty warunków do

niezakłóconego bytu i rozwoju pa

ństwa, naruszenia jego suwerenności i integralności

terytorialnej w wyniku zastosowania przemocy zbrojnej. W formie po

średniej, konflikt

zbrojny mo

że wiązać się z zaangażowaniem państwa w jego rozwiązanie w warunkach

operacji mi

ędzynarodowej (sojuszniczej).

Identyfikuj

ąc trzeci stan zagrożenia militarnego dla bezpieczeństwa państwa w

postaci wojny, nale

ży stwierdzić, iż posiada ono podwójny wymiar narodowy i

ponadnarodowy. W wymiarze narodowym zagro

żenie militarne wiąże się z groźbą

zaj

ęcia lub zniszczenia terytorium państwa. W pierwszym przypadku, zajęcie

terytorium pa

ństwa w wyniku zastosowania przemocy zbrojnej prowadzi do utraty

jego integralno

ści terytorialnej oraz suwerenności na części lub całości okupowanego

obszaru. W drugim przypadku - zniszczenia terytorium na skutek ataku sił l

ądowych

(np. wojsk specjalnych), powietrznych lub morskich – zagro

żenie to związane jest z

naruszeniem podstaw jego bytu i rozwoju. W wymiarze ponad narodowym zagro

żenie

militarne dla bezpiecze

ństwa państwa związane jest z operacjami militarnymi wobec

sojuszników w bli

ższym lub dalszym otoczeniu geostrategicznym państwa.

Na tym tyle mo

żna wyróżnić poszczególne rodzaje zagrożeń militarnych dla

bezpiecze

ństwa państwa. Będą to:

uderzenia konwencjonalnych sił morskich, powietrznych i l

ądowych innego

ństwa lub koalicji państw na terytorium Polski;

Przykładem operacji mi

ędzynarodowych mogą być te, które podejmowane są pod auspicjami Organizacji

Narodów Zjednoczonych, Sojuszu, Północnoatlantyckiego, Unii Europejskiej lub w koalicji pa

ństw.

uderzenia broni

ą jądrową, chemiczną, biologiczną innego państwa lub koalicji

ństw na terytorium Polski;

uderzenia w infrastruktur

ę informacyjną państwa;

działania pa

ństwa lub koalicji państw zmierzające do wybuchu wojny domowej

na terytorium Polski.

Odnosz

ąc się do rodzajów zagrożeń militarnych wynikających z pośredniego

zagro

żenia dla bezpieczeństwa państwa należy stwierdzić, że są to te, które wynikają

zasadniczo z zaanga

żowania państwa w stabilizację obszarów wojen, konfliktów i

kryzysów na Bałkanach (Bo

śnia i Hercegowina, Kosowo, Macedonia), Bliskim

Wschodzie (konflikt arabsko – izraelski), w Zatoce Perskiej (Irak) oraz w Azji

Środkowej (Afganistan). Na tym tle, rodzajów zagrożeń militarnych upatrywać można

w atakach stron konfliktu na:

polskich obywateli przebywaj

ących poza granicami państwa oraz w regionach

konfliktów i kryzysów;

polskie obiekty cywilne (ambasady, konsulaty, placówki kulturalne) oraz

wojskowe,

żołnierzy, sprzęt w regionach konfliktów i kryzysów oraz poza nimi;

sojusznicze obiekty wojskowe,

żołnierzy, sprzęt w misjach z udziałem polskich

żołnierzy bądź pod polskim dowództwem.

Na tym tle, szczególnym rodzajem zagro

żenia poza militarnego mogą być ataki

terrorystyczne podejmowane za wiedz

ą i zgodą jednej ze stron konfliktu przeciw

polskim

żołnierzom, obywatelom, obiektom cywilnym i wojskowym.

Dokonuj

ąc charakterystyki zagrożeń militarnych dla bezpieczeństwa państwa

poprzez geostrategiczne poło

żenie państwa można określić główne kierunki zagrożeń

agresj

ą oraz obszary, na których są generowane. Wymaga to równoczesnego

stwierdzenia, i

ż zagrożenia te wiążą się w sposób pośredni lub bezpośredni z

przyst

ąpieniem Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego, Unii Europejskiej.

Zagro

żenia militarne nie przybierają przy tym postaci zagrożeń dla suwerenności i

integralno

ści terytorialnej państwa, a jedynie dla jego niezakłóconego bytu i rozwoju.

Okre

ślane są przy tym działaniami militarnymi państwa poza jego terytorium.

B. Balcerowicz, Strategia obronna pa

ństwa średniej wielkości, AON, Warszawa 1994.

B. Balcerowicz, Obrona narodowa a zobowi

ązania sojusznicze, AON, Warszawa 1997, cz. II.

zwi

ązku z powyższym, stosując kryteria podziału: lokalnego,

subregionalnego, regionalnego, globalnego mo

żna dokonać ich charakterystyki w

stosunku do konkretnych obszarów. Nale

ży przy tym podkreślić, iż zagrożenia te są

ograniczane

zarówno

przez

przynale

żność państwa do sojuszy militarnych,

ekonomicznych, politycznych, jak i regulacje normatywne w postaci traktatów,

konwencji oraz innych aktów prawa mi

ędzynarodowego.

Rozpatruj

ąc zagrożenia militarne w wymiarze lokalnym należy podkreślić, iż

ążą się one z koncentracją wojsk w obszarach przygranicznych państwa. Biorąc pod

uwag

ę liczbę skoncentrowanych wojsk będzie to przede wszystkim Obwód

Kaliningradzki stanowi

ący bazę morską, lądową i powietrzną dla sił zbrojnych

Federacji Rosyjskiej. Fakt obowi

ązywania porozumień w zakresie kontroli liczby

wojsk oraz ich rozmieszczenia w postaci Traktatu o Konwencjonalnych Siłach

Zbrojnych oraz Traktatu o Otwartych Przestworzach sprawia,

że nie stanowią

zagro

żenia związanego z nie przewidywanym rozwojem sytuacji militarnej.

Odnosz

ąc się do militarnych zagrożeń subregionalnych dla bezpieczeństwa

ństwa można wskazać, iż zasadniczo wiążą się one z działaniami poza strefami

przygranicznymi pa

ństwa. Na tym tle można wskazać na konflikt zbrojny na

Zaddniestrzu, uregulowany pod koniec XX wieku, jako zagro

żenie militarne mogące

poprzez swoj

ą eskalację doprowadzić do destabilizacji południowych obszarów

ństwa

Bior

ąc pod uwagę wymiar regionalny zagrożeń militarnych dla bezpieczeństwa

ństwa jako region zagrożeń należy przede wszystkim wskazać Bałkany po rozpadzie

Jugosławii. Mo

żliwość destabilizacji tego regionu, a w konsekwencji Europy

Południowo – Wschodniej sprawiała, i

ż zagrożone były (i do pewnego stopnia nadal

ą) warunki do niezakłóconego bytu i rozwoju państwa. Ponadto, zaangażowanie

polskich sił zbrojnych w rozwi

ązanie szeregu kolejnych wojen i konfliktów sprawiło,

ż występowało (i do pewnego stopnia nadal występuje) ryzyko pojawienia się

którego

ś z ww. rodzajów zagrożeń.

A. Bógdał – Brzezi

ńska, Ewolucja miejsca i roli państw w ładzie europejskim, w J. Kukułka, L. Łukaszuk, Od

konfliktów do partnerskiej współpracy, Warszawa 1997, s. 224-230.

Szerzej J. Gryz,

Środki budowy zaufania w regionie Morza Bałtyckiego, Warszawa 1998.

Rozpatruj

ąc zagrożenia militarne w wymiarze globalnym należy stwierdzić, iż

ą to wszelkie zagrożenia związane z możliwością destabilizacji poszczególnych

rejonów, czy te

ż części świata. Przede wszystkim Bliskiego Wschodu, Środkowego

Wschodu, Azji Centralnej. Na tym tle jako szczególnie istotny region w którym

wyst

ępują zagrożenia militarne dla państwa można (z uwagi na jego bliskość)

postrzega

ć basen Morza Śródziemnego. Nie rozwiązany w sposób pokojowy konflikt

izraelsko – palesty

ński stanowi jeden z najistotniejszych determinantów tego stanu

rzeczy.

W zwi

ązku z tym, że bezpieczeństwo militarne nie jest wyłącznie sprawą

jednego pa

ństwa i wymaga wspólnego, ponad narodowego działania można wskazać

na cztery zbiory, które w cało

ści stanowić będą o jego zdolnościach do

przeciwstawiania si

ę zagrożeniom militarnym. Będą to: w pierwszym zbiorze,

rozwi

ązania prawne regulujące sferę bezpieczeństwa militarnego państwa w czasie

pokoju, kryzysu, wojny; w zbiorze drugim, zaplecze logistyczne i mobilizacyjne; w

zbiorze trzecim, wyspecjalizowane w sztuce wojennej siły zbrojne oraz infrastruktura;

w czwartym zbiorze, zadania sił zbrojnych w operacjach sojuszniczych.

W oparciu o

ww. zbiory mo

żna wskazać zarówno na pozytywne, jak i negatywne czynniki

zwi

ązane z zapewnieniem bytu i rozwoju państwa w zmiennej, turbulentnej sytuacji

ędzynarodowej.

Rozpatruj

ąc pierwszy zbiór w postaci rozwiązań prawnych regulujących sferę

bezpiecze

ństwa militarnego państwa w czasie pokoju, kryzysu, wojny wśród

czynników pozytywnych mo

żna wskazać: rozwiązania konstytucyjne oraz ustawowe

okre

ślające stany w których państwo poddane jest zagrożeniom militarnym. Na tym tle

jako istotny czynnik negatywny nale

ży wskazać na brak sprecyzowanych,

systemowych rozwi

ązań związanych z kierowaniem obroną państwa w warunkach

wojny.

Bior

ąc pod uwagę drugi zbiór w postaci zaplecza logistycznego i

mobilizacyjnego w

śród czynników pozytywnych można wymienić:

B. Balcerowicz, Pokój i „nie-pokój” na progu XXI wieku, Warszawa 2002.

Podział przyj

ęto za J. Wojnarowski, J. Babula, Bezpieczeństwo militarne RP, AON, Warszawa 2003, s. 101.

S. Koziej, Kierowanie obron

ą narodową Rzeczypospolitej Polskiej, Toruń 1996; Podstawowe problemy

strategii i systemu obronno

ści na przełomie XX i XXI wieku, AON, Warszawa 2001.

podtrzymywanie i modyfikacj

ę systemu militaryzacji organów administracji

publicznej i gospodarki (jest ono niezb

ędne do uruchomienia i wykorzystania

zdolno

ści produkcyjnych, remontowych, usługowych i zaopatrzeniowych w

celu rozwini

ęcia elementów systemu obronności państwa);

tworzenie warunków do przyj

ęcia sił sojuszniczych w wypadku kryzysu,

konfliktu zbrojnego, wojny (wsparcie pa

ństwa gospodarza – Host Nation

Support).

Na tym tle, w

śród czynników negatywnych, jako zasadnicze można wymienić stan

infrastruktury, w tym infrastruktury transportowej (przede wszystkim w odniesieniu do

transportu kołowego).

Rozpatruj

ąc trzeci zbiór w postaci wyspecjalizowanych w sztuce wojennej siły

zbrojnych oraz infrastruktury w

śród czynników pozytywnych można wymienić:

dostosowywanie kształtu sił zbrojnych do warunków współczesnego pola walki

(zakupy sprz

ętu: samoloty wielozadaniowe, transporter piechoty), edukację sił

zbrojnych w oparciu o krajowe i zagraniczne o

środki naukowe. Wśród czynników

negatywnych mo

żna wymienić: zbyt niskie nakłady na siły zbrojne oraz zbyt powolną

ich transformacj

ę od armii z poboru do armii w pełni uzawodowionej.

Odnosz

ąc się do zbioru czwartego w postaci zadań sił zbrojnych w operacjach

sojuszniczych w

śród czynników pozytywnych można wskazać na: umiejętność

działania w operacjach mi

ędzynarodowych utrzymywania pokoju (Bośnia 0

Hercegowina), stanowienia pokoju (Afganistan), przywracania pokoju (Irak). W tym

kontek

ście, nabyta wiedza i umiejętności pozwalają na pełniejsze przygotowanie sił

zbrojnych do przeciwstawienia si

ę zagrożeniom militarnym dla państwa. Na tym tle

jako niezwykle istotny czynnik negatywny mo

żna potraktować brak docelowej wizji

kształtu Polskich Sił Zbrojnych, a tym samym ich rodzajów, stanów osobowych,

wyposa

żenia w czasie pokoju, kryzysu, konfliktu i wojny.

Szerzej J. Wojnarowski, J. Babula, Bezpiecze

ństwo militarne RP…

2.4. Zagro

żenia wewnętrzne

Rozpatruj

ąc kwestie zagrożeń wewnętrznych dla bezpieczeństwa państwa

nale

ży podkreślić, iż są to wszelkie zagrożenia prowadzące do podważenia

istniej

ącego ładu i porządku publicznego, konstytucyjnego i powszechnego. Odnoszą

ę bowiem do „[…] stanu niezakłóconego panowania porządku prawnego, albo też, z

punktu widzenia podmiotowego, stanu

świadomości społeczeństwa o istnieniu tego

stanu”.

Tym samym, sprowadzane s

ą do naruszenia „[…] stanu, w którym ogół

społecze

ństwa i jego interesy, jako też państwo wraz ze swymi celami, mają

zapewnion

ą ochronę od szkód zagrażających im z jakiegokolwiek źródła.

W zwi

ązku z powyższym można wyodrębnić trzy typy zagrożeń dla

bezpiecze

ństwa państwa o charakterze wewnętrznym. Będą to zagrożenia dla

porz

ądku:

publicznego, czyli zespołu norm prawnych i poza prawnych, których

przestrzeganie

warunkuje

normalne

współ

życie jednostek ludzkich w

organizacji pa

ństwowej

konstytucyjnego, czyli porz

ądku prawnego w którym działania instytucji

powołanych przez pa

ństwo, jego funkcjonowanie oraz ład prawny nie są

zagro

żone;

powszechnego, czyli stanu zapewniaj

ącego ochronę życia i zdrowia obywateli

oraz maj

ątku narodowego przed skutkami klęsk żywiołowych i katastrof

technicznych.

Rozpatruj

ąc zagrożenia dla porządku publicznego państwa ich źródeł można

upatrywa

ć w postaci zagrożeń społecznych i kulturowych, w tym:

wysokiego poziomu bezrobocia;

rozwarstwienia ekonomicznego społecze

ństwa;

wzrostu migracji wewn

ętrznej;

osłabienia wi

ęzi społecznych;

poczucia marginalizacji du

żych grup społecznych;

braku dostatecznej kontroli dost

ępu do broni palnej;

S. Glaser, Polskie prawo karne w zarysie, Kraków 1933, s. 46.

Op. Cit. W. Kawka, Policja w uj

ęciu historycznym i współczesnym, Wilno 1939, s. 46.

braku skutecznej kontroli skarbowej;

zmiany i niedoskonało

ść stanowionego prawa;

niskiej efektywno

ści organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości;

braku efektywnych programów przeciwdziałania patologiom społecznym w

tym przest

ępczości;

korupcji władzy wykonawczej, ustawodawczej i s

ądowniczej.

Bior

ąc pod uwagę zagrożenia dla porządku konstytucyjnego państwa można

wskaza

ć, iż będą to te zagrożenia, które prowadzą do podważenia:

zmiany ustroju pa

ństwa (zbrojne przewroty polityczne);

istniej

ącego porządku konstytucyjnego w państwie (kryzysy ekonomiczne i

polityczne prowadz

ące do buntów);

zaniku funkcji instytucji demokratycznych w pa

ństwie (anarchia);

działa

ń państwa w kształtowaniu ładu społecznego – polityczno –

ekonomicznego (zamieszki, strajki);

ęzi między państwem a obywatelem.

Odnosz

ąc się do zagrożeń dla porządku powszechnego państwa należy

podkre

ślić, że są to te które wiążą się z działalnością człowieka, jak i sił natury. W

zwi

ązku z tym wśród źródeł zagrożeń dla bezpieczeństwa powszechnego państwa

żna wymienić zagrożenia ekologiczne, zdefiniowane w dalszej części pracy.

Na tym tle mo

żna wskazać na źródła zagrożeń wewnętrznych dla porządku

publicznego, konstytucyjnego, powszechnego pa

ństwa, wynikające z uwarunkowań

zewn

ętrznych. Będą to:

masowe migracje z rejonów obj

ętych konfliktami, wojnami lub nędzą i głodem;

wojny i konflikty zbrojne w regionach oddalonych od polskich granic, lecz

poprzez gro

źbę terroryzmu oddziałujące na stan bezpieczeństwa wewnętrznego;

starcia i incydenty graniczne z udziałem grup przest

ępczych.

M. Zajder, Przest

ępczość w okresie transformacji, w W. Bednarek, S. Pikulski (red.), Prawne i

administracyjne aspekty bezpiecze

ństwa osób i porządku publicznego w okresie transformacji ustrojowo –

gospodarczej, Olsztyn 2000, s. 232.

A. Dumała, Mechanizmy decyzyjne w demokracji konstytucyjnej, Lublin 1998; J. Elster, Porz

ądek

konstytucyjny i demokracja, w J. Szczupaczy

ński (red.), Władza i społeczeństwo, Warszawa 1998, s 180 i

kolejne.

Rozpatruj

ąc kwestie źródeł zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego

ństwa można wyodrębnić poszczególne ich rodzaje związane z kategoriami

przest

ępczości

zorganizowanej

niezorganizowanej.

Rozpatruj

ąc

kwestie

przest

ępczości zorganizowanej należy podkreślić, iż ten rodzaj zagrożenia z uwagi na

rozwój ogólno

światowych powiązań odgrywa coraz większa rolę.

Determinuje tym

samym bezpiecze

ństwo państwa w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym. Wiąże

ę bowiem z takimi formami przestępstw jak:

handel narkotykami, złotem, diamentami, broni

ą;

przest

ępczość gospodarcza;

obrót nielegalnie uzyskanymi

środkami finansowymi (ok. 1.5 bln. USD

rocznie);

przemyt ludzi (ok. 4 mln.) oraz ich handel;

prostytucja.

Rozpatruj

ąc kwestie przestępczości niezorganizowanej należy podkreślić, iż ten

rodzaj zagro

żenia jest najbardziej powszechnym i wiążę się z kradzieżami,

włamaniami, rozbojem zarówno wobec mienia społecznego, jak i prywatnego.

Jego

narastanie b

ądź zanikanie zasadniczo wiąże się z kondycją finansową społeczeństwa

oraz poszerzaniem obszarów n

ędzy, biedy i bezrobocia. Występuje przy tym tendencja

do „ogniskowania” tego rodzaju przest

ępczości w obszarach zurbanizowanych i

niezurbanizowanych w których kondycja gospodarcza ludno

ści ulega radykalnym,

negatywnym zmianom. Nale

ży w tym miejscu podkreślić, iż w dobie otwartości

granic, swobody przepływu dóbr w ramach Unii Europejskiej te rodzaje przest

ępstw

mog

ą prowadzić do formowania zorganizowanych związków przestępczych bądź

wst

ępowania lokalnych grup przestępczych do związków ponadnarodowych. W

konsekwencji zwi

ększa to poziom terroru kryminalnego w społeczeństwie oraz

wpływa na poczucie bezpiecze

ństwa w państwie.

W. Fechler, Przest

ępczość zorganizowana – Polski wymiar globalnego problemu, w J. Tymanowski (red.),

Współczesne problemy globalne a bezpiecze

ństwo europejskie, Toruń 2001, s. 97 i kolejne.

Ibidem.

Bezpiecze

ństwo i porządek publiczny w Polsce, MSWiA, Warszawa 2000, s.127.

W Polsce od 1989 r. odnotowywany jest systematyczny wzrost przest

ępczości. W ciągu dekady, do 1999 r.

wzrosła ona o 104,8%. Ibidem.

Dokonuj

ąc charakterystyki wewnętrznych źródeł zagrożeń dla bezpieczeństwa

ństwa należy przede wszystkim podkreślić proces przenikania przestępczości

zorganizowanej do struktur władzy pa

ństwowej oraz dążenie grup przestępczych do

kształtowania porz

ądku prawnego zgodnie ze swoimi interesami. Odbywa się to często

poprzez korupcj

ę, szantaż i terror; wiąże także z umiejętnym wykorzystywaniem

prawa. Na tym tle mo

żna wskazać na charakter zagrożenia poprzez :

ró

żnorodność ponadnarodowych organizacji przestępczych oraz trudności w

identyfikacji ich organizacyjnego i operacyjnego modelu;

umiej

ętne wykorzystywanie państw w których władza jest słaba oraz regionów

w których nie wyst

ępują struktury państwa;

wykorzystanie zanikaj

ącego znaczenia granic państwowych w sytuacji

pojawienia si

ę makroregionów gospodarczych (Północnoamerykańska Strefa

Wolnego Handlu. Wspólnota Europejska);

wykorzystanie

globalnej

infrastruktury

poł

ączeń

ędzynarodowych

(komunikacyjnych, teleinformatycznych);

posługiwanie

ę światowym system finansowym ze szczególnym

uwzgl

ędnieniem systemu bankowego;

stosowanie najnowszych technologii do celów przest

ępczych;

liczne

trudne

identyfikacji

powi

ązań z legalnymi strukturami

gospodarczymi i politycznymi tworz

ących symbiotyczne układy z państwem;

tworzenie

wielosektorowych,

równoległych

struktur

gospodarczych

posiadaj

ących własną siłę roboczą, system dystrybucji, finansów i informacji;

tworzenie struktur sieciowych opartych na powi

ązaniach etnicznych;

tworzenie

ędzy

trans

narodowymi

organizacjami

przest

ępczymi

strategicznych sojuszy poł

ączonych wspólną strategią działania;

wykorzystywanie niepokoi politycznych i destabilizacji ró

żnych regionów

świata do rozwijania nielegalnej działalności (handel bronią, przemyt i handel

lud

źmi, zawłaszczanie dóbr kulturowych i gospodarczych, środków

finansowych).

P. Williams, Gro

źny nowy świat – Transnarodowa przestępczość zorganizowana w przededniu XXI wieku, w

D.B. Bobrow, E. Hali

żak, R. Zięba (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku,

Warszawa 1997, s. 381-397.

Współczesny charakter przest

ępczości międzynarodowej sprawia trudności,

zwi

ązane z określeniem jego wpływu na działania państwa. Wynika to z faktu, że

struktury władzy pa

ństwowej nie są w stanie samodzielnie przeciwstawiać się

zjawisku przest

ępczości zorganizowanej. W związku z tym, można wskazać na

czynniki pozytywne oraz negatywne okre

ślające skuteczność działań państwa na rzecz

zwalczania zagro

żeń wewnętrznych, będących pochodną kondycji ekonomicznej

ludno

ści, skuteczności struktur władzy, umiejętności przeciwstawienia się

zagro

żeniom kryminalnym. Wśród czynników pozytywnych można wskazać na

narodowe i ponad narodowe, okre

ślające zdolność państwa do przeciwstawienia się

zagro

żeniom wewnętrznym. Są to, w wymiarze narodowym:

prawne podstawy systemu bezpiecze

ństwa wewnętrznego państwa w postaci

konstytucji,

ustaw

oraz

aktów

wykonawczych

ukierunkowanych

bezpiecze

ństwo obywateli, porządek publiczny oraz w przypadku katastrof i

ęsk żywiołowych ochronę przeciwpowodziową i przeciwpożarową;

system bezpiecze

ństwa wewnętrznego składający się z organów władzy

wykonawczej

skład

którego

wchodz

ą: podsystem bezpieczeństwa

publicznego,

podsystem

bezpiecze

ństwa

konstytucyjnego,

podsystem

bezpiecze

ństwa powszechnego;

śród czynników pozytywnych o charakterze ponad narodowym, określających

zdolno

ść państwa do przeciwstawiania się zagrożeniom wewnętrznym można wskazać

na:

ędzynarodowe formy zwalczania przestępczości oraz związane z nimi

regulacje przyjmowane pod auspicjami Komisji Narodów Zjednoczonych ds.

Zwalczania Przest

ępczości oraz Wymiaru Sprawiedliwości (UNCCCJ);

prawne podstawy zwalczania przest

ępczości zawarte w Układzie z Schengen,

Konwencji z Schengen oraz traktatach europejskich (pocz

ąwszy od traktatu z

Maastricht);

B. Wi

śniewski, S. Zalewski, D. Podleś, K. Kozłowska, Bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczpospolitej Polskiej,

AON, Warszawa 2003, s. 61-66.

Ibidem, s. 67-86.

W. Fechler, Przest

ępczość zorganizowana – Polski wymiar globalnego problemu…, s. 101-106.

Ibidem.

tworzenie w procesie integracji europejskiej ponadnarodowych struktur

słu

żących zwalczaniu przestępczości zorganizowanej w postaci: tzw. grupy

TREVI oraz EUROPOL-u.

śród czynników negatywnych o charakterze narodowym, określających zagrożenia

wewn

ętrzne dla bezpieczeństwa państwa można wymienić wzrost:

niekontrolowanego obrotu narkotykami;

produkcji i rozwoju narkotyków syntetycznych;

zorganizowanej przest

ępczość gospodarcza;

korupcji w strukturach władzy;

umacnianie wpływów grup przest

ępczych (przede wszystkim w małych

miasteczkach, rejonach przygranicznych).

śród czynników negatywnych o charakterze ponad narodowym, określających

zagro

żenia wewnętrzne dla bezpieczeństwa państwa można wymienić:

ekspansj

ę przestępczości zorganizowanej z zagranicy (mafia rosyjska z USA,

mafia włoska, Chi

ńczycy, Wietnamczycy);

wykorzystanie Polski jako miejsca legalizacji nielegalnie uzyskanych

środków

finansowych;

wyłudzenia podatku WAT, przemyt;

wyłudzenia bankowe i manipulacje giełdowe.

W zwi

ązku z powyższym, tylko działania organów państwa zmierzające do

zwalczania korupcji, zapobieganie wpływom grup przest

ępczych, współpraca

ędzynarodowa są kierunkiem, który może zapobiec przestępczości zorganizowanej.

W przypadku przest

ępczości niezorganizowanej podniesienie poziomu życia oraz –

przez edukacj

ę we współpracy z kościołami, organizacjami społecznymi – utrwalanie

pozytywnych wzorców społecznych.

Ibidem.

Raport na zło i przemoc – omówienie raportu MSWiA o stanie bezpiecze

ństwa, Gazeta Wyborcza z

24.4.2000. Opublikowany a nast

ępnie wycofany z oficjalnej strony internetowej raport UOP dotyczący zagrożeń

bezpiecze

ństwa państwa.

W. Fechler, Przest

ępczość zorganizowana – Polski wymiar globalnego problemu…, s. 108-109.

2.5. Zagro

żenia społeczne

Rozpatruj

ąc kwestie zagrożeń dla bezpieczeństwa społecznego państwa należy

podkre

ślić, iż dotyczą one „[…] trwałej wspólnoty ludzi, utworzonej historycznie na

gruncie wspólnoty losów, kultury, j

ęzyka, terytorium i życia ekonomicznego,

przejawiaj

ącej się w świadomości narodowej jej członków”.

W tym uj

ęciu

bezpiecze

ństwo społeczne „[…] to taki stan życia społecznego w państwie, w którym

stosunek człowieka do społecze

ństwa oparty jest (przyp. autora) na zasadach

wynikaj

ących z istoty i natury osoby ludzkiej oraz społeczeństwa”.

W tym uj

ęciu

bezpiecze

ństwo społeczne określane jest przede wszystkim poprzez obszary nauki, a

nast

ępnie przez sfery aktywności państwa: polityczną, ekonomiczną, militarną,

społeczno – kulturow

ą.

W zwi

ązku z powyższym, źródeł zagrożeń dla bezpieczeństwa społecznego

ństwa należy upatrywać przede wszystkim w wymiarze wewnętrznym jego

aktywno

ści. Aktywność ta generuje bowiem stany w których państwo, jego byt i

rozwój s

ą zagrożone.

ą to:

zahamowanie rozwoju cywilizacyjnego narodu i społecze

ństwa w związku z

zaprzepaszczeniem jego szans rozwojowych;

destabilizacja ładu politycznego;

narastaj

ący autorytaryzm w systemie demokratycznym prowadzący do

naruszenia zasad otwartego społecze

ństwa obywatelskiego.

Wymienione

źródła zagrożeń są implikowane:

bł

ędnymi działaniami oraz błędnym rozwojem ładu społecznego w odniesieniu

do postawionego przed społecze

ństwem zadania realizacji dobra wspólnego;

świadomionymi sprzecznościami rozwoju gospodarczego wynikającymi z

ideowo uzasadnionej i realizowanej w

życiu politycznym zasady równości i

wolno

ści;

W. Kitler, Obrona narodowa w wybranych pa

ństwach demokratycznych, Warszawa 2001, s. 32-33.

W tak sformułowanej definicji wyst

ępuje jedna niewiadoma – jaka jest natura ludzka? Odmienne spojrzenia

na natur

ę człowieka implikują całkowicie inne postrzeganie problemów bezpieczeństwa społecznego. W

zwi

ązku z tym, w pracy występować będą rozważania oparte na orientacji personalistycznej. Op. Cit. oraz

komentarz za K. Loranty, Bezpiecze

ństwo społeczne Rzeczpospolitej Polskiej…, s. 18-19.

K. Popper, Społecze

ństwo otwarte i jego wrogowie, Warszawa 1993, cz. I i II.

K. Kici

ński, Socjologiczne problemy bezpieczeństwa narodowego – prognozy, przewidywania; w J.

Kunikowski (red.), Wybrane problemy socjologii wojska, Warszawa 1999, cz. I, s. 91-92.

niezgodno

ścią idei społecznej z zastaną - istniejącą rzeczywistością społeczną;

sytuacjami kryzysowymi w

życiu jednostek i zbiorowości powodującymi trwałe

zakłócenia w funkcjonowaniu społecze

ństwa.

W zwi

ązku z tym, z perspektywy współczesnych uwarunkowań społecznych

bezpiecze

ństwa narodowego, bezpieczeństwo to można zdefiniować jako wyraz

asymetrycznych przekształce

ń w rozwoju gospodarczym, które tworzą zagrożenia

społeczne.

Na tym tle, jako rodzaje zagro

żeń dla bezpieczeństwa społecznego można

wymieni

ć: bezrobocie, ubóstwo, edukację korupcję, demografię. Ich lista wskazuje

tylko najistotniejsze, maj

ące wpływ na bezpieczeństwo społeczne państwa w XXI

wieku w wymiarze wewn

ętrznym oraz zewnętrznym. Wymiary te są bowiem ściśle ze

sob

ą związane w dobie integracji politycznej i gospodarczej, mającej miejsce w

ramach Unii Europejskiej, oraz w procesie umi

ędzynarodowienia polskiego rynku

pracy.

Bior

ąc pod uwagę kwestie bezrobocia, czyli braku zatrudnienia w sytuacji

gotowo

ści do pracy, należy podkreślić, iż bez względu na jego rodzaje jest ono

zagro

żeniem społecznym i gospodarczym. Będąc zagrożeniem społecznym wiąże się

z patologiami

życia społecznego w tym: degeneracją jednostki pozbawionej pracy,

zanikiem wi

ęzi rodzinnych i rozpadem rodziny, zanikiem wartości społecznych,

wzrostem przest

ępczości pospolitej i zorganizowanej. Oznacza także pauperyzację

społecze

ństwa oraz zwiększenie kosztów utrzymania państwa dla posiadających

zatrudnienie. B

ędąc zagrożeniem gospodarczym bezrobocie wiąże się ze spadkiem

zdolno

ści nabywania dóbr i usług, co generuje spadek podaży obniżając potencjał

ekonomiczny

ństwa.

konsekwencji,

bezrobocie

niszczy

podstawy

funkcjonowania pa

ństwa, czyniąc je podatnym na zagrożenia poza społeczne.

Odnosz

ąc się do zagrożenia w postaci ubóstwa, czyli braku dostatecznych

środków materialnych do zaspokojenia potrzeb życiowych człowieka lub rodziny,

nale

ży stwierdzić, iż poziom egzystencji wyznacza zakres zdolności państwa do

działa

ń prorozwojowych, zarówno w sferze społecznej, ekonomicznej, jak i

J. Auleytner, K. Gł

ąbicka, Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków…, s.11-12.

K. Loranty, Bezpiecze

ństwo społeczne Rzeczpospolitej Polskiej…, s. 64.

politycznej. W sferze społecznej przede wszystkim z uwagi na koszty, które ponosi na

rzecz najubo

ższych, przez co nie jest w stanie w sposób racjonalny kierunkować

swoich wydatków na inne sfery aktywno

ści.

W sferze ekonomicznej kwestia

ubóstwa determinuje zdolno

ść państwa do wytwarzania nowych zasobów techniczno –

technologicznych, infrastrukturalnych oraz innych. Jest to

ściśle związane z

kształceniem obecnych oraz przyszłych kadr dla gospodarki narodowej. W sferze

politycznej ubóstwo, poł

ączone z niskim poziomem wykształcenia społeczeństwa

generuje zagro

żenia dla jego stabilności. Wynika to z pojawiania się na scenie

politycznej partii, stowarzysze

ń, itp. grup o charakterze populistycznym będących

refleksj

ą społecznych nastrojów.

Bior

ąc pod uwagę kwestie edukacyjne, czyli kreowanie aksjologicznego oblicza

społecze

ństwa poprzez uwzględnianie w wychowaniu określonych systemów wartości

nale

ży podkreślić, że edukacja tworzy podstawy bytu i rozwoju państwa, przesądza o

jego zdolno

ściach lub ich braku. W związku z tym, edukacja dla bezpieczeństwa, w

tym bezpiecze

ństwa społecznego państwa posiada podstawowe znaczenie. Jest to

zwi

ązane z celami edukacji narodowej, czyli tworzeniem poczucia wspólnoty ludzkiej

w rodzinie, szkole, miejscu pracy, w pa

ństwie, we wspólnocie narodowej, wspólnocie

ogólnoludzkiej.

Bez ukształtowanej przez system edukacji to

żsamości, języka,

tolerancji,

współpracy,

partnerstwa,

niemo

żliwym jest stworzenie struktur

społecznych, które nie b

ędą narażone na zagrożenie konfliktami narodowościowymi

na tle ideologii, czy wyznania, a tym samym na destabilizacj

ę wewnętrzną państwa.

Istotny rodzaj zagro

żenia dla państwa stanowi korupcja, czyli przywłaszczania

zasobów publicznych lub takie nimi dysponowanie, by bezprawnie uzyska

ć osobistą

korzy

ść. Jej występowanie przy braku przeciwdziałania państwa dokonuje erozji jego

struktur, a tak

że systemu społecznego, który demoralizuje.

W zwi

ązku z tym

zagro

żenie to - będące zwykle pochodną edukacji - sprawia, że państwo staje się

podatne na wpływy wewn

ętrzne, jak i zewnętrzne prowadzące do jego osłabienia, a w

konsekwencji upadku.

Świadczy także o potrzebie działań prorozwojowych państwa,

J. Auleytner, K. Gł

ąbicka, Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków…, s. 51 i kolejne.

Z. Cackowski, Sprawy edukacji. Szkoła o

świata, wychowanie, Edukacja Filozoficzna 1999, vol 27, s. 73.

A. Koljder, Korupcja i poczucie moralne Polaków, w J. Maria

ński (red.), Kondycja moralna społeczeństwa

polskiego, Kraków 2002, s. 234.

Przykładem tego procesu mo

że być Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVII i XVIIII wieku.

gdy

ż korupcja jest zwykle zjawiskiem charakterystycznym dla państw słabo

rozwini

ętych, w których jest powszechnie akceptowana jako źródło dochodu.

Bior

ąc pod uwagę ostatni z wymienionych rodzajów zagrożeń dla

bezpiecze

ństwa społecznego państwa, czyli kwestię demograficzną należy podkreślić

jej zasadnicze znaczenie dla jego bytu i rozwoju. Wi

ąże się bowiem z biologicznym

przetrwaniem narodu w czasie i przestrzeni. Na tym tle mo

żna wskazać na negatywną

tendencj

ę związaną z obniżeniem liczby ludności. Tendencja ta wynika z sytuacji w

której warunki materialne społecze

ństwa utrudniają, a zarazem nie sprzyjają jego

rozwojowi.

W konsekwencji przyrost demograficzny w Polsce uległ zatrzymaniu i

wyst

ępuje w nim trend do regresu. W perspektywie oznacza to konieczność

przyjmowania imigrantów oraz przekształcenie społecze

ństwa polskiego w wielo

etniczne na podobie

ństwo społeczeństw państw Europy Zachodniej. Wiąże się to z

konieczno

ścią dostosowania systemu edukacji oraz innych dziedzin państwa do

nowego typu sytuacji społecznej w okresie po drugiej wojnie

światowej.

W zwi

ązku z powyższym, dokonując charakterystyki wymienionych źródeł

oraz rodzajów zagro

żeń dla bezpieczeństwa społecznego państwa można stwierdzić, iż

ą one nowego typu, nieznane w polskiej rzeczywistości społecznej w okresie po

drugiej wojnie

światowej. O ile jednak kwestie bezrobocia, ubóstwa są zasadniczo

domen

ą polityki gospodarczej państwa to kwestie edukacji oraz demografii należą

stricte do jego polityki społecznej. Zwi

ązek polityki gospodarczej ze społeczną

przes

ądza przy tym o kształcie ładu społecznego w Polsce. Biorąc pod uwagę proces

integracji Polski z Uni

ą Europejską zarówno w wymiarze wewnętrznym, jak i

zewn

ętrznym, w ramach kształtującego się społeczeństwa europejskiego.

W odniesieniu do ww. wymiarów – narodowego i ponad narodowego - mo

żna

scharakteryzowa

ć wymienione powyżej zagrożenia. W wymiarze narodowym będą

one funkcj

ą:

zdolno

ści państwa do przekształceń w zakresie polityki społecznej i

kulturowej;

zdolno

ści państwa do stworzenia i utrzymania stabilnego ładu społecznego;

M. Okólski, Przemiany ludno

ściowe we współczesnej Polsce w perspektywie minionego stulecia, w M.

Marody (red.) Wymiary

życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku, Warszawa 2002, s. 27-28.

W. Turnowiecki, Polityka społeczna, Gda

ńsk 2002.

stworzenia

systemu

edukacyjnego

zdolnego

integrowa

ć narodowe i

transnarodowe warto

ści wynikające z osiedlania na terenie Polski nowych grup

etnicznych (kulturowych).

W wymiarze ponad narodowym zagro

żenia społeczne można scharakteryzować jako

funkcje:

zdolno

ści państw Unii Europejskiej do absorpcji obcych cywilizacyjnie i

kulturowo grup etnicznych;

żliwości stworzenia w ramach Unii Europejskiej polityki społecznej

ukierunkowanej na integracj

ę zróżnicowanych pod względem społecznym

obszarów.

W zwi

ązku z tym, o wzroście lub zmniejszeniu zagrożeń społecznych przesądzi w

pierwszej kolejno

ści polityka gospodarcza i społeczna państwa, w drugiej zaś polityka

gospodarcza i społeczna Unii Europejskiej.

Nale

ży w tym miejscu wskazać na czynniki które wpłyną na wzrost bądź zanik

zagro

żeń dla bezpieczeństwa społecznego. Wiążą się one z modelem polityki

społecznej, który ostatecznie zostanie w Polsce przyj

ęty w ujęciu:

liberalnym, zakładaj

ącym niską aktywność państwa w zakresie polityki

społecznej, pozostawiaj

ący obywatelom wybór, co do sposobu zapewnienia

bytu i rozwoju;

socjal-liberalnym, zakładaj

ącym interwencję państwa w ograniczonym zakresie

w zapewnienie obywatelom ich bytu i rozwoju;

socjalnym, zakładaj

ącym instytucjonalno – redystrybutywną politykę państwa

zapewniaj

ącą byt i rozwój jego obywateli.

Model ten de facto zdeterminuje czynniki pozytywne, prowadz

ące do obniżenia

zagro

żeń dla bezpieczeństwa społecznego państwa w postaci:

wyrównania

rozwoju

społecznego

obszarów

zurbanizowanych

niezurbanizowanych;

M. Marody (red.) Wymiary

życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku…

B. Mikołajewska (red.), Zjawisko wspólnoty. Wybór tekstów, Warszawa 1989.

L. Łukaszuk, Integracja europejska – stan i perspektywa, Przegl

ąd Europejski, Warszawa 2001, nr 1.

M. Nadolski, Europa XX wieku – materializacja idei jedno

ści kontynentu, Przegląd Europejski, Warszawa

2000, nr 1.

M. Ksi

ężopolski, Polityka społeczna. Wybrane problemy porównań międzynarodowych, Katowice 1999, s.

101-109.

rekonstrukcji

programów

społecznych

ukierunkowanych

zwalczanie

bezrobocia, ubóstwa oraz innych, pochodnych patologii społecznych;

ukształtowania stabilnego ładu społecznego.

Kształtuj

ący się w Polsce model polityki społecznej przesądzi także o zdolności

przeciwstawienia si

ę zagrożeniom określanym przez czynniki w postaci:

zdolno

ści państwa do elastycznego kształtowania polityki społecznej w

zale

żności od potrzeb;

umiej

ętności rozwiązywania konfliktów społecznych na tle dostępu do dóbr

oraz usług;

konceptualnych i intelektualnych zdolno

ści do ukształtowania stabilnego ładu

społecznego.

W zwi

ązku z tym kształt i realizacja modelu polityki społecznej przesądzi o

zdolno

ściach państwa do przeciwstawiania się zagrożeniom dla bezpieczeństwa

społecznego w wymiarze wewn

ętrznym oraz zewnętrznym (w ramach Unii

Europejskiej).

2.6. Zagro

żenia ekologiczne

Rozpatruj

ąc kwestie zagrożeń ekologicznych dla bezpieczeństwa państwa

nale

ży na wstępnie podkreślić, iż są one rezultatem działania „[…] w wyniku którego

że nastąpić niebezpieczeństwo dla istot żywych na skutek zmiany środowiska

naturalnego”.

W zwi

ązku z tym, bezpieczeństwo ekologiczne państwa „[…] to stan

przeciwdziałania społecznego skutkom przekształce

ń otaczającego środowiska” w

którym „(…) ryzyko zakłóce

ń jego składowych jest niewielkie”.

100

W zwi

ązku z powyższym, można wyróżnić główne oraz pochodne źródła

zagro

żeń ekologicznych. Do głównych źródeł zagrożeń ekologicznych dla państwa

żna zaliczyć w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym:

załamanie równowagi przyrodniczej jako nast

ępstwo nadmiernej eksploatacji

zasobów

środowiska;

zanieczyszczenie sfer ziemi i otoczenia przez substancje pochodzenia

przemysłowego, transportowego i komunalnego;

post

ępującą degradację ekosystemów wskutek zanieczyszczeń odpadami

toksycznymi powstałymi w wyniku katastrof ekologicznych.

101

źródeł pochodnych zagrożeń ekologicznych dla państwa można zaliczyć w

wymiarze wewn

ętrznym oraz zewnętrznym:

rozmieszczenie na terenie pa

ństwa oraz poza jego granicami obiektów

gospodarczych stwarzaj

ących zagrożenie dla bezpieczeństwa ekologicznego w

skutek awarii;

transport niebezpiecznych

środków, materiałów i technologii na terenie

ństwa oraz poza jego granicami stwarzających zagrożenie dla bezpieczeństwa

ekologicznego w rezultacie katastrof;

ujemny wpływ działalno

ści gospodarczej i wojskowej na środowisko naturalne;

zastosowanie nie ekologicznych, szkodliwych dla

środowiska naturalnego

technologii.

102

Słownik terminów z zakresu bezpiecze

ństwa narodowego, AON, Warszawa 2002, s. 162.

100

L. Zacher, Bezpiecze

ństwo ekologiczne – wymiary polityczne, międzynarodowe i globalne. W

ędzynarodowe bezpieczeństwo ekologiczne, Lublin 1991, s. 98.

101

Op. Cit. S.

Śladkowski, Bezpieczeństwo ekologiczne Rzeczpospolitej Polskiej, AON, Warszawa 2003, s. 27-

28.

102

Op. Cit., s. 27.

Z uwagi na rodzaje zagro

żeń, do naturalnych oraz cywilizacyjnych źródeł

zagro

żeń ekologicznych należy zaliczyć zagrożenia środkami radiologicznymi,

chemicznymi oraz biologicznymi (mikrobiologicznymi), które mog

ą wystąpić

zarówno w czasie pokoju, jak i wojny.

103

Niezale

żne od nich źródła zagrożenia

stanowi

ą: dziura ozonowa oraz zmiany klimatyczne. Tym samym do źródeł

naturalnych zaliczane s

ą: pożary, powodzie, trąby powietrzne, promieniowanie

kosmiczne; do

źródeł cywilizacyjnych: katastrofy (komunikacyjne, budowlane) i

awarie. W sytuacji wyst

ąpienia prowadzą do katastrofy ekologicznej, czyli „[…]

nieuchronnych jako

ściowych oraz ilościowych przekształceń w biocenozach (…), bez

których nie mo

że istnieć biosystem”.

104

Na tle powy

żej wymienionych źródeł zagrożeń ekologicznych dla państwa

wyst

ępują poszczególne ich rodzaje. Są one wynikiem działalności człowieka w

postaci zanieczyszcze

ń prowadzących do niszczenia ekosystemu w skutek zatruć,

ska

żeń, zniszczeń i porażeń organizmów. Do wymienionych źródeł zagrożeń

ekologicznych dla pa

ństwa zaliczane są:

zanieczyszczenia przemysłowe; posiadaj

ą one postać stałych (ciągłych) i

nadzwyczajnych. Okre

ślane są zwykle przez przyczyny sprawcze (awarie,

katastrofy, wypadki) oraz ró

żnorodność skutków w czasie i przestrzeni.

zanieczyszczenia

poza

przemysłowe,

ędące skutkiem funkcjonowania

gospodarstw domowych, przybieraj

ące podobną postać do przemysłowych;

powodzie i zatopienia; obejmuj

ą określone obszary utrzymując się w czasie,

wyst

ępują cyklicznie w różnych porach roku. Generują zagrożenie dla

obszarów zurbanizowanych i niezurbanizowanych zamieszkałych przez ponad

milion osób.

105

huragany, tr

ąby powietrzne; występujące na całym obszarze państwa,

generuj

ące zagrożenia dla komunikacji (transporcie) oraz dla infrastruktury;

zmiany klimatyczne; wynikaj

ące z ocieplania klimatu w skali globu oraz

post

ępującego niszczenia ozonu przybierające postać anomalii pogodowych;

103

M. Pietra

ś, Bezpieczeństwo ekologiczne w Europie, Lublin 1996.

104

Op. Cit. S.

Śladkowski, Bezpieczeństwo ekologiczne Rzeczpospolitej Polskiej…, s. 28.

105

W Polsce katastrofalnymi powodziami i zatopieniami zagro

żony jest obszar ponad 2,5 tys. km

na którym

znajduje si

ę: 40 miast i osiedli, 150 zakładów przemysłowych mogących dokonać rozległych skażeń

chemicznych. Krajowy System Ratowniczo – Ga

śniczy, Komenda Główna PSP, Warszawa 1994, s. 40.

żary; posiadające charakter incydentalnych.

Na tym tle specyficznymi rodzajami zagro

żeń są skażenia środowiska naturalnego:

radiologiczne. chemiczne, biologiczne. Posiadaj

ą one postać realnie istniejących, jak i

potencjalnych. W

śród realnie istniejących można wymienić: skażone radiologicznie

obszary po wybuchu elektrowni j

ądrowej w Czarnobylu, zatopioną amunicję

chemiczn

ą z okresu I wojny światowej w Bałtyku, biologiczne skutki skażenia

obszarów przemysłowych na niektórych obszarach pa

ństwa (Górny i Dolny Śląsk,

centra przemysłowe). Do potencjalnych ska

żeń można zaliczyć te, które mogą powstać

w rezultacie naturalnych lub cywilizacyjnych działa

ń człowieka.

Z uwagi na czynniki, które tworz

ą powyżej wymienione zagrożenia, jak i

zwi

ązki, które między nimi zachodzą możemy dokonać ich charakterystyki w postaci

zagro

żeń selektywnych, kompleksowych lub kombinowanych.

106

Niezale

żnie od

charakteru b

ędą one wywierać skutki bezpośrednie oraz pośrednie w postaci

oddziaływania na ludzi, zwierz

ęta, ekosystemy.

W przypadku zagro

żeń selektywnych, posiadających charakter zagrożeń

rodzajowych, s

ą to zagrożenia powstałe w skutek katastrof lub celowych działań

człowieka (wojny, ataki terrorystyczne):

radioaktywne, powoduj

ące skażenia, pożary, zmianę cykli przyrodniczych;

107

chemiczne, powoduj

ące skażenia;

108

biologiczne, powoduj

ące masowe zachorowania ludzi, zwierząt na choroby

zaka

źne.

109

Selektywne wyst

ępowanie zagrożeń radioaktywnych i chemicznych sprawia, iż w

przypadku ich niskiego nat

ężenia możliwa jest długotrwała likwidacja skutków

zniszczenia i degradacji ekosystemu. W przypadku zagro

żenia biologicznego jego

likwidacja nie daje pewno

ści, czy nadal nie występuje przybierając nową postać (np.

106

Śladkowski, Bezpieczeństwo ekologiczne Rzeczpospolitej Polskiej…, s. 33.

107

Charakter zagro

żenia radioaktywnego sprawia, że w przypadku pojawienia się wpływa ono na kształt

populacji w postaci zniekształcenia struktury wiekowej, naruszenia czynników jego egzystencji (infrastruktury),
osłabienia kondycji fizycznej i psychicznej oraz dewastacji i degradacji

środowiska naturalnego. G. Pietrowiak,

Perspektywy samozagłady. Człowiek przeciwko sobie, Warszawa 1996.

108

Charakter zagro

żenia chemicznego sprawia, że w sytuacji jego pojawienia się dokonuje zniszczeń populacji

oraz biosfery zwykle pozostawiaj

ąc nienaruszoną infrastrukturę. Tym niemniej efektem przypomina zagrożenia

radioaktywne, gdy

ż utrzymuje się w sposób długotrwały oraz wywiera wpływ na rejony odległe od miejsca

wyst

ąpienia. Ibidem.

wirusy). St

ąd też czynnik czasu nie odgrywa podobnej roli jak w przypadku dwóch

pierwszych.

Odnosz

ąc się do charakteru kompleksowych zagrożeń dla bezpieczeństwa

ekologicznego pa

ństwa - powstałych w skutek katastrof lub celowych działań

człowieka (wojny, ataki terrorystyczne) - nale

ży podkreślić ich postać: zagrożenia

radiologiczno – chemiczno – biologicznego. W takiej sytuacji, obszar poddany

ska

żeniu staje się trwale niezdatny do zamieszkania. Oznacza to konieczność

przeniesienia populacji, zapewnienia jej warunków bytu i rozwoju w nowym miejscu.

Tego typu charakter zagro

żenia, z uwagi na swoją postać, jest najbardziej

niebezpieczny. Nie pozostawia bowiem

żadnej alternatywy, co do sposobu likwidacji

skutków wyst

ępowania, stwarza jedynie możliwość minimalizacji następstw.

Bior

ąc pod uwagę charakter zagrożeń kombinowanych, powstałych w skutek

katastrof lub celowych działa

ń człowieka (wojny, ataki terrorystyczne) w zmiennej

postaci np.: radiologiczno – chemicznych, radiologiczno – biologicznych, chemiczno –

biologicznych, nale

ży stwierdzić, iż ich rodzaj i skala determinować będzie wywierany

wpływ. Stosuj

ąc kryterium czasowe, każde z tych zagrożeń, z uwagi na swoją

specyfik

ę, posiadać będzie odmienny charakter dla bezpieczeństwa ekologicznego

ństwa. Decyduje o tym skala oraz rodzaj zagrożenia. W przypadku zagrożeń

radiologiczno – chemicznych likwidacja ich nast

ępstw wydaje się możliwa w długim

okresie czasu. W przypadku zagro

żeń radiologiczno – biologicznych i chemiczno –

biologicznych prawdopodobne jest uznanie danego obszaru za trwale niezdatnego do

zamieszkania.

Odnosz

ąc się do pozytywnych oraz negatywnych czynników przesądzających o

zdolno

ści państwa do przeciwstawienia się zagrożeniom ekologicznym wśród tych

pierwszych nale

ży wymienić:

narodowy system bezpiecze

ństwa ekologicznego w Polsce wymierzony w

zagro

żenia klęskami żywiołowymi dla bezpieczeństwa ekologicznego oraz

zwalczanie ich skutków;

109

Charakter zagro

żenia biologicznego sprawia, że na jego skutki narażeni są przede wszystkim ludzie oraz

zwierz

ęta. Ibidem.

tworzenie trans narodowych systemów bezpiecze

ństwa ekologicznego państw

poło

żonych na kontynencie europejskim ukierunkowanych na monitoring i

wczesne ostrzeganie;

tendencje rozwojowe systemów bezpiecze

ństwa ekologicznego na kontynencie

europejskim i na

świecie.

W przypadku pierwszego i drugiego czynnika nale

ży podkreślić ich wzajemne

uzupełnianie w ramach polityki wewn

ętrznej, jak i regionalnej państwa polegające na:

współpracy i współdziałaniu z innymi pa

ństwami w zwalczaniu skutków zagrożeń;

posiadaniu systemu informacji i wczesnego ostrzegania o zagro

żeniach; wspólnych

regulacjach normatywnych (m.in. wynikaj

ących z procesu integracji w ramach Unii

Europejskiej).

110

W przypadku trzeciego czynnika w postaci tendencji do rozwojów

systemów bezpiecze

ństwa ekologicznego na kontynencie europejskim i na świecie ich

wzrastaj

ącą skuteczność w niwelowaniu i zapobieganiu zagrożeniom ekologicznym.

111

Na tym tle, w

śród czynników negatywnych przesądzających o zdolności państwa do

przeciwstawienia si

ę zagrożeniom ekologicznym należy wymienić:

wyst

ępowanie zagrożeń ekologicznych w regionach oddalonych od granic

Polski (elektrownia j

ądrowa w Czarnobylu – Ukraina, radzieckie i rosyjskie

łodzie podwodne w Morzu Barentsa, zanieczyszczenia radioaktywne z łodzi

podwodnych za rosyjskim Kołem Podbiegunowym);

pojawianie si

ę nowego typu zagrożeń na obszarach oddalonych od granic

Polski b

ądź w jej bezpośredniej bliskości (epidemia SARS w Azji Południowo

– Wschodniej, epidemia gru

źlicy na Ukrainie, AIDS na obszarze byłych

Republik Zwi

ązku Radzieckiego);

niezdolno

ść państwa do przeciwstawiania się zagrożeniom w postaci chorób, w

tym chorób zaka

źnych wynikających z ubóstwa, np. „chorób brudnych rąk”

(choroby układu pokarmowego -

żółtaczka, choroby układu oddechowego –

gru

źlica).

110

A. Budnikowski, Współpraca Polski i Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony

środowiska oraz

ekologiczne nast

ępstwa Jednolitego Aktu Europejskiego i ich konsekwencje dla Polski, Warszawa 1992; Unia

Europejska a ochrona

środowiska, Instytut na Rzecz Ekorozwoju 2000.

111

Environmental Politics in the International Area. Movements, Parties, Organizations and Policy, State

University of New York, New York 1993,K. Kozlowski, W drodze do ekorozwoju, Warszawa 1997.

W zwi

ązku z powyższym, o skali zagrożeń ekologicznych dla państwa przesądzi

jego gotowo

ść do zwalczania istniejących oraz przeciwstawienie się nowym ich

rodzajom, przede wszystkim biologicznym. Działania te, wspomagane przez

społeczno

ść międzynarodową (Unię Europejską) oraz podejmowane i realizowane w

jej ramach powinny podnie

ść poziom bezpieczeństwa ekologicznego państwa w czasie

przestrzeni.

Tylko

dzi

ęki działaniom indywidualnym oraz współpracy

ędzynarodowej możliwe jest powstrzymanie degradacji środowiska naturalnego

oraz jego rekultywacja w skali pa

ństwa, regionu, kontynentu europejskiego, a także,

poprzez zakres rozwi

ązań normatywnych, świata. Umiejętność działania przesądzi o

zdolno

ści do przeciwstawienia się zagrożeniom ekologicznym w wymiarze

wewn

ętrznym i zewnętrznym, a także zwalczania następstw katastrof i skażeń, które

dotychczas nast

ąpiły.

2.7. Zagro

żenia kulturowe

Rozpatruj

ąc kwestie zagrożeń kulturowych dla bezpieczeństwa państwa należy

podkre

ślić, iż bezpieczeństwo kulturowe „[…] w wymiarze narodowym oznacza

warunki, w których społecze

ństwo może utrwalać i pielęgnować wartości decydujące o

jego to

żsamości, a jednocześnie swobodnie czerpać z doświadczeń i osiągnięć innych

narodów. Jest wi

ęc stanem pewnej równowagi niezbędnym, lecz ani teoretycznie, ani

empirycznie niemo

żliwym do określenia”.

112

Tym samym, bezpiecze

ństwo kulturowe

zawiera w sobie „[…] zdolno

ść do pomnażania dotychczasowego dorobku

kulturalnego oraz obrony przed niepo

żądanym wpływem innych kultur”,

113

która

umo

żliwia „[…] zapewnienie ochrony tożsamości narodowej, przeciwdziałanie

zagro

żeniom dla kultury (w związku z napływem obcych wartości z innych kręgów

kulturowych), religii, j

ęzyka”.

114

W zglobalizowanym, wielo kulturowym

świecie, Polska nie jest państwem

odizolowanym od zagro

żeń generowanych w sferze kulturowej. Są to zagrożenia

których

źródeł można upatrywać w:

procesie

globalizacji,

nios

ącym internacjonalizację kultury masowe,

wypieraj

ącym tradycyjne wzorce kulturowe;

115

procesie ujednolicania przestrzeni kulturowej w ramach Unii Europejskiej

pomimo podkre

ślania „różnorodności w całości”;

116

napływu nowych społeczno

ści, a tym samym kultur wraz z imigracją do Polski,

co w poł

ączeniu z globalizacją oraz ujednolicaniem przestrzeni kulturowej

że prowadzić do wynarodowienia;

117

112

OP. Cit., G. Michałowska, Bezpiecze

ństwo kulturowe w warunkach globalizacji, w D.B. Bobrow, E. Haliżak,

R. Zi

ęba (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa 1997, s. 132.

113

T. Jemioło, Bezpiecze

ństwo kulturowe w warunkach globalizacji i procesów społecznych, Kultura narodowa

w kształtowaniu

świadomości obronnej społeczeństwa i bezpieczeństwa państwa, Zeszyt Problemowy TWO,

3/25/2001, s. 20.

114

A. Dawidczyk, Nowe wyzwania, zagro

żenia, szanse dla bezpieczeństwa Polski u progu XXI wieku, AON,

Warszawa 2001, s.16; J. Czaputowicz, Kryteria bezpiecze

ństwa międzynarodowego państwa – aspekty

teoretyczne, w S. D

ębski, B. Górki-Wintera, Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa, PISM,

Warszawa 2003, s. 24-25.

115

J. Czaja, Bezpiecze

ństwo kulturowe Rzeczpospolitej Polskiej, AON, Warszawa 2003, s. 40 i kolejne.

116

K.A. Wojtaszczyk, Unia Europejska – integralna wspólnota Europejczyków, Przegl

ąd Europejski 1/2000, s.

9-21.

117

J. Czaja, Bezpiecze

ństwo kulturowe Rzeczpospolitej Polskiej…

techniczno – technologicznym rozwojem społecze

ństwa, które posługuje się

narz

ędziami ujednolicającymi przestrzeń kulturową (telewizja, internet)

tworz

ąc nowe, uniwersalne wzorce kulturowe;

118

atrakcyjno

ścią kulturową społeczeństw europejskich biorących udział w

procesie integracji europejskiej z uwagi na poziom rozwoju cywilizacyjnego

oraz istotne opó

źnienia Polski;

119

tradycyjn

ą formą polskiej polityki kulturowej podkreślającej tożsamość,

polsko

ść, tradycyjne wzory zachowań zarówno w państwie, jak i poza jego

granicami.

Ponadto, w sytuacji ubóstwa oraz braku perspektyw znacznej cz

ęści społeczeństwa na

podj

ęcie zatrudnienia w Polsce dodatkowym, istotnym źródłem zagrożenia jest

imigracja młodego pokolenia do pa

ństw Unii Europejskiej oraz zasymilowania w

nowym

środowisku. Tym bardziej, że tworzone są nowe, ogólnoeuropejskie wzorce

kulturowe.

120

W odniesieniu do ww.

źródeł, opierając się na kryterium kultury niematerialnej

(symbolicznej) oraz materialnej, mo

żna wskazać na ich poszczególne rodzaje. W

odniesieniu do kryterium kultury niematerialnej b

ędą to zagrożenia w postaci:

zanikania roli i znaczenia symboli narodowych okre

ślających tożsamość (godła,

flagi, hymnu);

osłabiania i relatywizacji tradycji narodowych (niepodległo

ściowych, oręża

polskiego, wiary);

przejmowania obcych wzorców kulturowych;

ujednolicania przekazu j

ęzykowego opartego na słownictwie i terminologii

angloj

ęzycznej (szerzej obcojęzycznej);

narastania d

ążeń separatystycznych na tle etniczno - kulturowym (Górny

Śląsk).

Tym samym, niematerialne zagro

żenia kulturowe dla bezpieczeństwa państwa

sprowadzaj

ą się do zaniku patriotyzmu, komercjalizacji życia w okresie świąt

118

K. Krzysztofek, A. Ziemi

ński, Czynnik kulturowy w procesie modernizacji społecznej. Casus Polski na tle

świadczeń międzynarodowych, w K. Krzysztofek, M.S. Szczepański, A. Ziemiński (red.), Kultura a

modernizacja społeczna, Warszawa 1993, s. 170-178.

119

M. Nadolski, Europa XXI wieku – materializacja idei kontynentu, Przegl

ąd Europejski 1/2000, s. 22-39.

120

J. Czaja, Europa warto

ści – pytania o tożsamość Unii Europejskiej, Przegląd Europejski 2/2001, s. 22-39.

ństwowych i kościelnych (traktowanych jako czas komercji i konsumpcji). Ponadto,

prowadz

ą do zaniku tzw. kultury elitarnej uniwersalnej i narodowej. Na tym tle, wśród

zagro

żeń materialnych dla bezpieczeństwa państwa można wymienić:

ochron

ę dóbr kultury materialnej w tym zabytków, kompleksów zabytkowych,

przedmiotów;

ochron

ę dóbr przyrody postrzeganych jako dobra kulturowe w tym

krajobrazów, parków, zało

żeń architektoniczno – przyrodniczych;

wywóz dóbr kultury za granic

ę;

brak dokumentacji i archiwizacji cz

ęści zasobów kultury materialnej (dzieł

sztuki) znajduj

ących się w muzeach państwowych, kościołach, galeriach,

kolekcjach prywatnych.

121

Wymienione rodzaje zagro

żeń niematerialnych i materialnych nie tworzą pełnej listy,

lecz wskazuj

ą na główne spośród nich. W oparciu o nie można dokonać jednak

charakterystyki, okre

ślając poszczególne rodzaje.

W zwi

ązku z powyższym, bezpieczeństwo kulturowe państwa w odniesieniu do

ww.

źródeł oraz rodzajów można scharakteryzować jako:

zapewnienie bezpiecze

ństwa kulturowego jednostkowego, społecznego i

narodowego w ramach zało

żonej „różnorodności w całości” w odniesieniu do

polskich tradycji wolno

ści kulturowych i religijnych;

122

działania na rzecz umocnienia kultury polskiej w kraju oraz poza jego

granicami w d

ążeniu do zachowania równowagi między tym co polskie, a tym

co obce kulturowo;

123

ochron

ę wartości kultury niematerialnej (symbolicznej), istotnych dla

żsamości narodowej (języka, tradycji historycznych, zwyczajów, religii,

literatury, filozofii, ideologii);

124

121

Ibidem, s. 47 i kolejne.

122

J. Purchla, Kultura a transformacja Polski, Rocznik Mi

ędzynarodowego Centrum Kultury, Kraków 2001, nr

10.

123

A. Szpoci

ński, O polskiej tożsamości narodowej w perspektywie wejścia do Unii Europejskiej, Rocznik

polskiej polityki zagranicznej 1998.

124

Ibidem.

ochron

ę materialnych dóbr kultury i dziedzictwa kulturowego (zabytki,

pomniki, obiekty w Polsce oraz poza jej granicami, dzieła sztuki oraz wytwory

rzemiosła artystycznego).

125

Nale

ży w tym miejscu podkreślić, że tylko dzięki umiejętnej polityce

kulturowej pa

ństwa możliwe jest zachowanie oraz rozwój narodowych składników

kultury niematerialnej i materialnej. Powinna ona przy tym by

ć częścią polityki

bezpiecze

ństwa narodowego oraz strategii bezpieczeństwa narodowego. Jest to

niezwykle istotne w zwi

ązku z procesem integracji Polski z Unią Europejską oraz jego

pogł

ębianiem w ramach organizacji. W przypadku braku polityki kulturowej

poszczególne rodzaje, jak i ich suma mog

ą prowadzić do:

pogł

ębiania kryzysu tożsamości narodowej;

dalszego spadku poczucia wi

ęzi kulturowej wśród Polaków;

internacjonalizacji zagro

żeń kulturowych w związku ze wzrostem zależności

kulturowych;

erozji suwerenno

ści państwa.

126

Ponadto, charakter ww. rodzajów zagro

żeń skłania do refleksji w jakim stopniu kryzys

ństwa narodowego będący udziałem większości państw europejskich w tym Polski

na przełomie XX – XXI wieku przenosi si

ę na kulturę, w jaki sposób uniformizacja

tre

ści przekazywanych przez media prowadzi do ujednolicenia przestrzeni kulturowej;

w jakim tempie wzrost ekspansji kultury masowej prowadzi do rozkładu tradycyjnych

form kulturowych. Pytania te w zasadniczy sposób implikuj

ą kształt polityki

kulturowej pa

ństwa w sferze bezpieczeństwa. Dotyczą, bowiem takich zagadnień hak:

kryzys warto

ści, redefinicja więzi społecznych (w tym rodzinnych), transformacja

społecze

ństwa i narodu u progu XXI wieku.

W tym miejscu nale

ży wskazać na czynniki przesądzające o zdolności państwa

do przeciwstawienia si

ę zagrożeniom kulturowym. Wśród czynników pozytywnych

żna wskazać na:

rol

ę struktur społecznych (rodziny, kościoła, administracji publicznej) jako

„no

śnika” wartości narodowych w społeczeństwie obywatelskim;

125

J. Pruszy

ński, Dziedzictwo kultury Polskiej, Kraków 2001.

126

J. Czaja, Bezpiecze

ństwo kulturowe Rzeczpospolitej Polskiej…

zwi

ązki kulturowe Polaków zamieszkujących w Polsce oraz poza granicami

ństwa poprzez nowoczesne środki przekazu (telewizja satelitarna Polonia,

rozgło

śnie radiowe, internet);

127

istniej

ące, kompleksowe regulacje prawne w zakresie ochrony dóbr kultury

zawarte w Konstytucji RP, ustawach oraz aktach ni

ższej rangi;

system opieki i ochrony dóbr kultury składaj

ący się z organów państwa na

szczeblu administracji rz

ądowej i samorządowej;

współprac

ę i współdziałanie Polski z innymi państwami w ramach Organizacji

Narodów Zjednoczonych ds. O

światy, Nauki i Kultury (UNESCO), Rady

Europy oraz innych struktur mi

ędzynarodowych.

śród czynników negatywnych, determinujących zdolność państwa do

przeciwstawienia si

ę zagrożeniom kulturowym można wskazać na:

stan struktur pa

ństwa wynikających z transformacji ustrojowej oraz ich

niedostosowanie do potrzeb społecznych;

ukierunkowanie działa

ń państwa na obszary polityki społecznej bezpośrednio

nie zwi

ązane z kulturą;

erozj

ę tradycyjnych wartości rodzinnych i społecznych, etyki i moralności w

życiu publicznym, obyczajów;

brak umiej

ętności skutecznego przeciwstawiania się „zalewowi” kultury

masowej oraz zanikiem tzw. kultury wysokiej;

brak sensu stricto polityki kulturowej pa

ństwa.

W zwi

ązku z powyższym, należy stwierdzić, iż źródła zagrożeń kulturowych

dla bezpiecze

ństwa państwa, ich rodzaje oraz charakter jednoznacznie wskazują na

potrzeb

ę sformułowania polityki bezpieczeństwa kulturowego państwa oraz strategii

bezpiecze

ństwa kulturowego państwa, czyli „[…] świadome, zgodne z celami i

warto

ściami, wpływanie na procesy kulturowe w celu pobudzenia uczestnictwa w

kulturze i jej demokratyzacji, tworzenia korzystnych warunków dla twórczo

ści,

zachowania duchowego i materialnego dorobku pokole

ń, przygotowania – przez

edukacj

ę – nowych pokoleń do dziedziczenia tego dorobku, czyli przekazu kanonu

kultury danej społeczno

ści oraz sprzyjania jej udziałowi w komunikacji między

127

R. Rybi

ński (red.), Kultura polska w zintegrowanej Europie – szanse czy zagrożenia? Toruń 2003.

kulturami”.

128

Brak polityki oraz sformułowanej w stosunku do niej strategii sprawia,

że państwo coraz bardziej narażone jest na zagrożenia kulturowe. Tym samym

jedynym rozwi

ązaniem wydają się być kompleksowe działania państwa w czasie i

przestrzeni, które umo

żliwią przeciwstawienie się zagrożeniom kulturowym o

charakterze wewn

ętrznym oraz zewnętrznym. Casus państw zachodnioeuropejskich,

przede wszystkim Francji wskazuje,

że jest to niezbędne dla jego bezpieczeństwa.

129

128

K. Krzysztofek, Polityka kulturalna w mi

ędzynarodowych raportach o kulturze, w K. Mazurek – Łapaciński

(red.), Problemy zarz

ądzania sferą kultury i turystyki, Warszawa – Wrocław 1999, s. 11.

129

Ataki terrorystyczne przedstawicieli mniejszo

ści muzułmańskiej zamieszkującej południe Francji w latach

1998 – 1999 na tle nieakceptowania warto

ści kultury zachodniej dowodzą skali zagrożenia zarówno

społecznego, jak i poniek

ąd kulturowego. Szerzej B. Bolechów, Terroryzm w świecie podwubiegunowym.

Przewarto

ściowania i kontynuacje, Toruń 2002, s. 186 i kolejne.

2.8. Zagro

żenia informacyjne

Rozpatruj

ąc kwestie zagrożeń informacyjnych dla bezpieczeństwa państwa

nale

ży podkreślić, iż są to te, które „[…] prowadzą do zmian strukturalnych oraz

funkcjonalnych okre

ślonego systemu społecznego. Proces tych przekształceń może być

wywołany oddziaływaniami (czynnikami) zewn

ętrznymi i/lub wewnętrznymi”.

130

Tym

samym, zagro

żenia informacyjne to „[…] wszelkie działania fizyczne, którym

towarzyszy działanie psychiczne”

131

prowadz

ące do „[…] uzyskania przewagi

informacyjnej nad przeciwnikiem i osi

ągnięcia zamierzonych celów militarnych

(politycznych)”.

132

Jako

źródła zagrożeń informacyjnych dla bezpieczeństwa państwa można

potraktowa

ć szerokie spektrum przyczyn: od zdarzeń losowych poprzez awarię

urz

ądzeń oraz oprogramowania po celowe działania ludzkie. Na tym tle można

wyró

żnić trzy typy źródeł zagrożeń: zagrożenia losowe wewnętrzne, zagrożenia

losowe zewn

ętrzne, intencjonalne.

133

Do pierwszego typu zagro

żeń (losowych

wewn

ętrznych) zaliczane są:

wadliwa

konstrukcja

systemu

przesyłu,

przetwarzania,

udost

ępniania

informacji;

utrata

lub

uszkodzenie

informacji

skutek

awarii

urz

ądzeń lub

oprogramowania;

utrata kontroli na skutek bł

ędu w oprogramowaniu;

zaniedbania lub zaniechania działa

ń ze strony administratora sieci;

wadliwa konfiguracja systemu.

134

Do drugiego typu zagro

żeń (losowych zewnętrznych) zaliczane są zagrożenia

ekologiczne, społeczne i militarne. Do trzeciego za

ś typu zagrożeń (intencjonalnych)

zaliczane s

ą - z uwagi na sposoby dokonania lub próby dokonania infiltracji, ataku -

pasywne w postaci: podsłuchu, analizy promieniowania, analizy transmisji oraz

130

Op. Cit. P. Sienkiewicz, Bezpiecze

ństwo informacyjne w erze globalizacji, Zeszyty Naukowe AON,

Warszawa 2003, nr 3-4, s. 24.

131

Op. Cit. N. Couffignal, Bezpiecze

ństwo informacyjne, Mały słownik cybernetyczny, Warszawa 1973, s. 155

132

Op. Cit. P. Sienkiewicz, Bezpiecze

ństwo informacyjne w erze globalizacji…, s. 27.

133

Klasyfikacja za Z. Fiołna, M. Szawiłow, Organizacyjno – prawne aspekty ochrony systemów ł

ączności i

informacji w nich przesyłanej, praca studyjna AON, Warszawa 2001, s. 15.

134

Ibidem, s. 16.

aktywne w postaci: korzystania z systemu w formie legalnego u

żytkownika,

neutralizacji systemu; falsyfikacji danych, niszczenia danych.

135

Na tym tle odnosz

ąc

ę do wewnętrznych, zewnętrznych oraz intencjonalnych źródeł zagrożeń

informacyjnych dla bezpiecze

ństwa państwa należy stwierdzić, że są to:

zagro

żenia ustrukturalizowane ze strony innych państw, terroryzmu, jednostek

transnarodowych;

zagro

żenia nieustruktualizowane ze strony frustratów, hakerów, przestępców,

krakerów, wandali.

136

W odniesieniu do ww.

źródeł zagrożeń należy wymienić poszczególne ich

rodzaje. Wi

ążą się one z procesami „obróbki” informacji w postaci jej: tworzenia,

przetwarzania, przechowywania i archiwizowania, przesyłania, prezentacji, niszczenia,

zarówno w czasie pokoju, jak i walki informacyjnej, czyli „[…] rozpoznawania

(zdobywania informacji), zakłócania informacyjnego i obrony informacyjnej, gdzie

żdemu działaniu jednej strony przyporządkowane jest działanie antagonistyczne

drugiej strony”.

137

W zwi

ązku z powyższym, jako rodzaje zagrożeń informacyjnych dla

bezpiecze

ństwa państwa można traktować operacje informacyjne (działania)

ofensywne, jak i defensywne. Nale

ży jednak podkreślić, że „[…] Warunkiem

powodzenia ww. działa

ń jest uzyskanie przewagi informacyjnej rozumianej jako

zdolno

ść do zbierania, przetwarzania i udostępniania informacji przy wykorzystaniu

(lub deprecjonowaniu) zdolno

ści przeciwnika do wykonania tego samego.”

138

śród tych pierwszych – operacji ofensywnych - można wymienić:

osłon

ę operacji przy użyciu zabezpieczeń w systemach informacyjnych,

gromadzenia, przetwarzania, udost

ępniania danych;

operacje psychologiczne, polegaj

ące na celowej dezinformacji;

pozoracj

ę działań, których celem jest odwrócenie uwagi przeciwnika;

destrukcj

ę polegającą na zniszczeniu zasobów przeciwnika;

135

Ibidem, s. 19-20.

136

P. Sienkiewicz, Bezpiecze

ństwo informacyjne w erze globalizacji…, s. 26.

137

Op. Cit. J. Janczar, Obrona informacyjna w działaniach obronnych zwi

ązku operacyjnego. Przedmiot, cel i

zadania obrony informacyjnej, cz. I, Zeszyty Naukowe AON, Warszawa 2002, nr 2, s. 59.

138

Op. Cit.

walk

ę elektroniczną uniemożliwiającą bądź utrudniającą sprawne działanie

systemów informacyjnych.

139

śród tych drugich - działań defensywnych - można wymienić zapewnienie:

poufno

ści informacji poprzez ograniczenie do niej dostępu oraz działania na

rzecz reglamentacji wiedzy na ten temat;

integralno

ści informacji, czyli niezmienności jej postaci;

autentyczno

ści informacji, czyli zachowanie jej autentyczności między

nadawc

ą a odbiorcą;

rozliczalno

ści informacji, czyli jednoznaczne i precyzyjne powiązanie dostępu

do informacji z uprawnion

ą osobą oraz możliwości sprawdzenia tego;

niezawodno

ści informacji, czyli w chwili żądania dostępu jego zapewnienie

(jest to

ściśle związane z niezawodnością systemu, który tę informację

udost

ępnia).

140

Dokonuj

ąc charakterystyki źródeł zagrożeń informacyjnych dla bezpieczeństwa

ństwa należy podkreślić, że współczesne koncepcje walki informacyjnej szczególną

rol

ę przywiązują do posiadania zdolności w postaci „przewagi informacyjnej” oraz

„przewagi wiedzy” umo

żliwiającej prowadzenie wojny cybernetycznej.

141

ąże się to

bezpo

średnio z potencjałem informacyjnym jako elementem potencjału militarnego

ństwa w postaci posiadania zasobów obronno – zaczepnych (tzn. wirusów

komputerowych,

bomb

logicznych,

impulsów

elektromagnetycznych,

itp.)

umo

żliwiających:

zniszczenie lub degradacj

ę zasobów informacyjnych przeciwnika oraz

stosowanych przez niego systemów informacyjnych;

zapewnienie

bezpiecze

ństwa

własnych

zasobów

informacyjnych

wykorzystanie systemów informacyjnych.

142

Na tym tle w walce i wojnie cybernetycznej teleinformatyczna infrastruktura pa

ństwa

jest

środkiem, a zarazem celem działań prowadzących do:

139

P. Sienkiewicz, Bezpiecze

ństwo informacyjne w erze globalizacji…, s. 29.

140

Z. Fiołna, M. Szawiłow, Organizacyjno – prawne aspekty ochrony systemów ł

ączności i informacji…, s. 6-7.

141

Do swoistych cech wojny cybernetycznej P. Sienkiewicz zalicza: uzyskanie przewagi informacyjnej,

działanie wobec „niewidzialnego” przeciwnika, prowadzenie walk w cyberprzestrzeni, uzale

żnienie od czasu.

Bezpiecze

ństwo informacyjne w erze globalizacji…,

142

Ibidem, s. 27.

ujawnienia zgromadzonej i przetwarzanej informacji;

utraty lub zniekształce

ń informacji;

wymuszonych przerw w pracy sytemu informacyjnego pa

ństwa;

wykorzystania systemu ł

ączności państwa do działań pozaprawnych.

143

Odnosz

ąc się do czynników przesądzających o skali zagrożeń informacyjnych

dla bezpiecze

ństwa państwa należy stwierdzić, iż wiążą się one przede wszystkim z

jego udziałem w post

ępie cywilizacyjnym. Paradoksalnie, im jest on większy tym

skala zagro

żeń narasta. W związku z tym, wśród czynników pozytywnych,

przes

ądzających o zdolności państwa do przeciwstawienia się zagrożeniom

informacyjnym mo

żna wymienić ochronę:

fizyczn

ą, uniemożliwiającą osobom nieupoważnionym dostęp do informacji, w

tym:

obcym służbom specjalnym;
sabotażem;
kradzieżą lub zniszczeniem;;
nieuprawnionym dostępem pracowników;
próbą ataku terrorystycznego;

elektromagnetyczn

ą, w postaci zabezpieczenia systemów gromadzenia,

przetwarzania i przesyłania informacji przed infiltracj

ą;

kryptograficzn

ą, uniemożliwiającą dokonanie odczytu przez nieuprawnionego

odbiorc

ę dzięki zapewnieniu:

poufności;
integralności;
wiarygodności nadawcy, odbiorcy oraz przesyłanych treści;

bezpiecze

ństwa transmisji, poprzez użycie odpowiedniego sprzętu oraz

infrastruktury telekomunikacyjnej;

kontroli dost

ępu do systemu, związanej ze ścisłym przestrzeganiem zasad

korzystania z zasobów informacji.

144

143

Z. Fiołna, M. Szawiłow, Organizacyjno – prawne aspekty ochrony systemów ł

ączności i informacji…, s. 15.

144

Ibidem, s. 25 i kolejne.

śród czynników negatywnych, przesądzających o zdolności państwa do

przeciwstawienia si

ę zagrożeniom informacyjnym można wymienić:

powstawanie nowych technologii rozpoznawania i wykrywania systemów

przesyłania informacji, przetwarzania informacji, jak i samej informacji;

zachowanie poufno

ści o zasobach informacji, jak i dostępu do nich przez

uprawnione osoby;

brak narodowych, systemowych rozwi

ązań w zakresie zabezpieczeń informacji

oraz jej wykorzystania w przypadku kryzysu, konfliktu, wojny;

brak utrwalonej w procesie edukacji

świadomości społecznej o istocie zagrożeń

informacyjnych (Np. w postaci

ćwiczeń).

Istota, zakres, charakter, ww. zagro

żeń informacyjnych dla bezpieczeństwa

ństwa wskazują na ich złożoność w wymiarze narodowym, jak i ponad narodowym.

Dzi

ęki globalnym systemom komunikowania się – w warunkach globalnego

społecze

ństwa informacyjnego – skala tych zagrożeń będzie ulegać stałemu

zwi

ększeniu. W związku z tym, działania ukierunkowane na zapobieganie

zagro

żeniom informacyjnym dla bezpieczeństwa państwa poprzez ochronę sytemu

teleinformacyjnego, jak i poszczególnych jego komponentów w coraz wi

ększym

stopniu decydowa

ć będą o bycie i rozwoju państwa. Bycie „wirtualnym” i rozwoju

realnym.

2.9. Zagro

żenia awariami technicznymi RP

Bior

ąc pod uwagę zagrożenie awariami dla bezpieczeństwa państwa należy

wskaza

ć, że zagrożenie to jest wynikiem „[…] nagłego uszkodzenia maszyny lub

urz

ądzenia technicznego, uniemożliwiającego dalsze funkcjonowanie”.

145

W zwi

ązku

z tym, głównych

źródeł zagrożeń awariami można upatrywać w:

żarach;

awariach chemicznych i radiacyjnych;

katastrofach budowlanych;

katastrofach drogowych;

katastrofach kolejowych.

146

Odnosz

ąc się do głównych źródeł zagrożeń technicznych dla bezpieczeństwa

ństwa należy stwierdzić, iż pożary, powodujące straty i zagrożenie wynikają przede

wszystkim z powodu nieprzestrzegania przepisów stanowi

ących o zasadach używania

lub zakazu u

żywania ognia. Są przy tym rezultatem działalności człowieka (nieuwagi,

bezmy

ślności, sabotażu), jak i działań natury (burze, wysoka temperatura powietrza,

długotrwała susza). Bior

ąc pod uwagę awarie techniczne i radiacyjne należy

podkre

ślić, iż są one konsekwencją rozwoju przemysłu przede wszystkim:

energetycznego,

gumowego,

celulozowo

–

papierniczego,

metalurgicznego,

chemicznego (nawozów sztucznych, farb, lakierów). Na tym tle, zagro

żenie awariami

dla bezpiecze

ństwa państwa wiąże się z wydostaniem wysokotoksycznych związków

chemicznych lub radiacyjnych ze zbiorników, urz

ądzeń technologicznych, cystern, itp.

ą one przy tym rezultatem działalności człowieka oraz czynników naturalnych.

Rozpatruj

ąc kwestie katastrof budowlanych jako źródeł awarii technicznych można

wskaza

ć, że są one wtórnym skutkiem zdarzeń w postaci trzęsienia ziemi, huraganów,

powodzi, jak i działalno

ści człowieka, przede wszystkim w postaci bezmyślności i

sabota

żu. Odnosząc się do zagrożeń awariami technicznymi w postaci katastrof

drogowych to s

ą one przyczyną złego stanu technicznego pojazdów, złego stanu dróg,

niekorzystnych warunków atmosferycznych, nieprzestrzegania przepisów ruchu

drogowego. Mog

ą być także rezultatem sabotażu. Na tym tle, zagrożenia awariami

145

Op. Cit. R. Grocki, Vademecum zagro

żeń, Warszawa 2003, s. 51.

146

Ibidem, s. 47-69.

technicznymi w postaci katastrof kolejowych s

ą rezultatem awarii technicznych taboru

kolejowego, złego stanu torowisk, niekorzystnych warunków atmosferycznych,

bł

ędów człowieka, aktów wandalizmu i chuligaństwa (kradzieże szyn, podkładów,

elementów infrastruktury), awarii urz

ądzeń kolejowych, nieprzestrzegania przepisów,

sabota

żu. Pochodnymi źródłami zagrożeń technicznych są katastrofy:

powietrzne, kosmiczne;

wodne.

147

Katastrofy powietrzne s

ą związane są z transportem ludzi oraz towarów drogą

powietrzn

ą, niekiedy zaś z awariami urządzeń w przestrzeni kosmicznej (promów

kosmicznych, stacji kosmicznych). Mog

ą być one przyczyną katastrof, które mają

miejsce w przestrzeni, jak i na ziemi na skutek bł

ędów człowieka, warunków

atmosferycznych, awarii urz

ądzeń, sabotażu lub dywersji, zdarzeń losowych (np.

kolizji z innymi obiektami powietrznymi). Katastrofy wodne zwi

ązane są z kolizjami,

utoni

ęciami statków, promów oraz innych jednostek pływających na różnorodnych

akwenach (morskich i l

ądowych). Są przy tym zwykle skutkiem błędu obsługi,

niekorzystnych warunków atmosferycznych, awarii mechanizmów, awarii urz

ądzeń

pomiarowych sabota

żu lub dywersji.

W zwi

ązku z powyższym można wyróżnić poszczególne rodzaje zagrożeń,

ędą to:

zanieczyszczenia powietrza;

zanieczyszczenia wód.

ą one zagrożeniami ekologicznymi, prowadzącymi do:

załamania równowagi przyrodniczej jako nast

ępstwa zanieczyszczenia gleby

oraz wód gruntowych;

zanieczyszczenie sfer ziemi i otoczenia przez substancje pochodzenia

przemysłowego, pochodz

ącego z awarii urządzeń bądź składowisk odpadów

przemysłowych;

degradacji ekosystemów wskutek zanieczyszcze

ń odpadami toksycznymi,

radiologicznymi powstałymi w wyniku katastrof.

148

147

Ibidem

148

Śladkowski, Bezpieczeństwo ekologiczne Rzeczpospolitej Polskiej…, s. 27-28.

W tym miejscu mo

żna wskazać na czynniki pozytywne związane z

zapobieganiem awariom technicznymi dla bezpiecze

ństwa państwa:

prowadzenie szkole

ń i ćwiczeń osób, które mają do czynienia z zagrożeniem

awariami technicznymi;

prowadzenie analizy zagro

żeń: pożarowego, powodziowego, huraganów oraz

ocena prawdopodobie

ństwa ich wystąpienia na określonym obszarze lub w

danym obiekcie;

przygotowanie planów ochrony przeciwpo

żarowej, przeciwpowodziowej oraz

przeciw huraganom dla zagro

żonych obszarów lub obiektów;

przygotowanie

planów

ewakuacji

pracowników

ludno

ści z miejsca

potencjalnego zagro

żenia;

prowadzenie bada

ń gruntu, wody, atmosfery, pozwalające na właściwe

lokalizacje obiektów przemysłowych, składowisk materiałów chemicznych i

radiacyjnych;

utrzymanie dobrego stanu infrastruktury drogowej i kolejowej;

utrzymanie prawidłowego stanu szlaków morskich i

śródlądowych;

utrzymanie

prawidłowego

stanu

urz

ądzeń

komunikacyjnych,

telekomunikacyjnych;

prowadzenie monitoringu, kontroli i nadzoru obiektów, których awarie mog

prowadzi

ć do zagrożenia bezpieczeństwa państwa.

Odnosz

ąc się do czynników negatywnych związanych z zapobieganiem

awariom technicznymi nale

ży przede wszystkim podkreślić braki w systemie

monitorowania tego typu zagro

żeń. Uwidoczniły się one w czasie powodzi w roku

1997 w południowo – zachodniej cz

ęści Polski oraz w 2002 r. w tym samym rejonie.

Kompleksowo

ść działań, które w następstwie podjęto (polegających m.in. na

ustanowieniu sytemu monitorowania opadów w Polsce, Czechach, Niemczech)

wskazuje działania, które powinny mie

ć miejsce również w pozostałych rejonach

ństwa. Działania te powinny być przy tym ukierunkowane nie tylko na obiekty

mog

ące na skutek awarii doprowadzić do skażenia środowiska naturalnego, lecz

równie

ż rekultywację tego środowiska oraz tworzenie w nim warunków do

zapobiegania awariom i katastrofom.

2.10. Zagro

żenia naturalne RP

Zagro

żenie naturalne dla bezpieczeństwa RP to „[…] rodzaj zagrożenia w

wyniku którego mo

że nastąpić niebezpieczeństwo dla istot żywych, na skutek zmiany

środowiska naturalnego”.

149

ą one warunkowane zmianami:

geologicznymi;

klimatycznymi.

W zwi

ązku z tym wśród głównych zagrożeń naturalnych dla bezpieczeństwa państwa

nale

ży wymienić:

powodzie;

trz

ęsienia ziemi;

osuwiska;

huragany;

susze.

150

Bior

ąc pod uwagę główne zagrożenia naturalne dla bezpieczeństwa państwa w postaci

powodzi to s

ą one zazwyczaj wynikiem nieumiejętnego postępowania człowieka. Brak

lub likwidacja tzw. terenów zalewowych przeznaczonych do ograniczenia skutków

zagro

żenia, brak lub nieumiejętna konserwacja wałów przeciwpowodziowych,

infrastruktury powoduje,

że straty mogą wystąpić nie tylko w bezpośredniej bliskości

zlewisk, czy cieków wodnych, lecz tak

że w znacznej od nich odległości (np. w staro

rzeczach na skutek cofni

ęcia wód). Powodzie, z uwagi na ich genezę (opadowe,

roztopowe, zatorowe, sztormowe) s

ą przy tym możliwe do identyfikacji w skali

lokalnej, regionalnej i krajowej. Dzi

ęki temu możliwe jest określenie ich charakteru

jako zwyczajnych, wielkich i katastrofalnych.

151

Odnosz

ąc się do trzęsień ziemi, to

zagro

żenie to występuje w Polsce przede wszystkim na terenach wyrobisk

kopalnianych, które nie s

ą umiejętnie lub w ogóle zabezpieczane. W związku z tym,

zagro

żenie to dotyczy określonych obszarów Górnego i Dolnego Śląska i może

prowadzi

ć do zniszczeń infrastruktury, jak i budynków (mieszkalnych, użyteczności

publicznej). Osuwiska s

ą kolejnym źródłem zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa,

149

Op. Cit. Słownik terminów z zakresu bezpiecze

ństwa narodowego, AON, Warszawa 2001, s. 89.

150

Autor pomija jako

źródła zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa erupcje wulkanów, czy tsunami, które w

przypadku Polski nie wyst

ępują.

151

Podział za R. Grocki, Vademecum zagro

żeń…, s. 14-16.

przede wszystkim na terenach górskich oraz podgórskich, na których została

zachwiana równowaga ekologiczna (np. na skutek nadmiernego wyr

ębu lasów,

eksploatacji pokładów skał,

żwirowisk niezgodnie z warunkami geologicznymi

wyst

ępującymi na danym terenie). Osuwiska są przy tym zazwyczaj wynikiem działań

natury w postaci powodzi, trz

ęsień ziemi oraz huraganów. Wśród pozostałych źródeł

zagro

żeń dla bezpieczeństwa państwa występują huragany oraz susze. Powodowane są

one czynnikami, na które człowiek w sposób bezpo

średni nie jest w stanie

oddziaływa

ć, a jedynie w przypadku pojawienia się przystąpić do usuwania ich

skutków. Na tym tle, w

śród pochodnych zagrożeń naturalnych dla bezpieczeństwa

ństwa można wymienić zagrożenia awariami w postaci:

żarów;

awarii chemicznych i radiacyjnych;

katastrof budowlanych;

katastrof drogowych;

katastrof kolejowych.

ędąc rezultatem działań natury wywołują identyczne skutki, jak działania człowieka.

W zwi

ązku tym, mieszczą się wśród zagrożeń awariami technicznymi dla

bezpiecze

ństwa państwa.

Rozpatruj

ąc kwestie zagrożeń naturalnych dla bezpieczeństwa państwa należy

wskaza

ć na czynniki pozytywne ograniczające ich skalę oraz skutki. Są to działania

ństwa związane z:

tworzeniem

norm

prawnych

ich

przestrzeganie

poprzez

edukacj

społecze

ństwa;

tworzeniem

udoskonalaniem

systemów

obserwacji,

ostrzegania

alarmowania;

planowaniem przestrzennym (budowa dróg, wyznaczanie miejsc ewakuacji

ludno

ści, ujęć wody, systemów irygacyjnych itp.);

planowaniem działa

ń na wypadek zagrożeń naturalnych oraz ich skutków

wtórnych (np. w postaci szkolenia zespołów ratunkowych);

budow

ą i konserwacją zbiorników retencyjnych, tam, zapór, wałów

przeciwpowodziowych, kanałów, obszarów zalewowych;

posiadaniem kompleksowego systemu reagowania kryzysowego.

śród czynników negatywnych, prowadzących do eskalacji zagrożeń naturalnych

żna wymienić:

brak kompleksowego sytemu monitoringu zagro

żeń powodziami, trzęsieniami

ziemi w rejonach wyst

ępowania, rozpoznanych potencjalnych miejsc osuwisk;

brak wystarczaj

ących nakładów na rozwój i modernizację systemów retencji

wód, irygacji, konserwacji wałów przeciwpowodziowych;

brak

kompleksowego

planu

zagospodarowania

przestrzennego

kraju

zakładaj

ącego tworzenie miejsc ewakuacji ludności, mienia;

brak wystarczaj

ącej edukacji ludności na obszarach zagrożonych katastrofami

naturalnymi.

Wymienione powy

żej czynniki negatywne jednoznacznie wskazują na niedobór

środków finansowych umożliwiających kompleksowe działania w skali państwa

polegaj

ące na planowaniu, jak i realizacji przedsięwzięć służących zabezpieczaniu

przed zagro

żeniami naturalnymi. Konstatacja ta wskazuje pilną potrzebę zmiany

istniej

ącego stanu rzeczy. Do pewnego stopnia może posłużyć współpraca

ędzynarodowa jednak zasadnicze działania wiążą się z polityką wewnętrzną

ństwa. W przeciwnym wypadku byt i rozwój obszarów na których występują lub

mog

ą wystąpić powodzie, czy pożary określony będzie występowaniem tych zjawisk

w czasie i przestrzeni.

2.11. Zagro

żenia terrorystyczne RP

Odnosz

ąc się do zagrożeń terrorystycznych dla bezpieczeństwa państwa należy

podkre

ślić, iż są to zagrożenia asymetryczne, występujące „[…] w formie izolowanych

aktów, a tak

że ekstremalnej, totalnej i arbitralnej przemocy masowej”.

152

W zwi

ązku z

tym terroryzm oznacza „(…) polityk

ę zorganizowanego terroru, czy to ze strony

ństwa, ruchu, czy frakcji, czy też małej grupy jednostek”.

153

Tym samym terroryzm

stanowi poddany kontroli oraz uj

ęty w pewne strukturalne ramy w oparciu o ideologie

przemocy usystematyzowany terror.

154

Terroryzm „[…] jest tam, gdzie przecinaj

ą się

polityka i przemoc w nadziei dostarczenia władzy. Terroryzm zawsze dotyczy d

ążenia

do władzy: potrzebnej, by dominowa

ć i wywierać przymus, zastraszać i kontrolować, a

ostatecznie wprowadza

ć zasadniczą zmianę polityczną”.

155

Okre

ślając charakter terroryzmu jako źródła zagrożenia dla bezpieczeństwa

ństwa, nie sposób pominąć uwarunkowań z nim związanych. Przesłanki decydujące

o skali i randze terroryzmu wi

ążą się zazwyczaj ze specyficznymi cechami

poszczególnych, geopolitycznych regionów oraz poło

żonych w nich państw. Na

znaczeniu zyskuj

ą wówczas pewne, określone cechy polityczne, ekonomiczne,

społeczne, kulturowe definiuj

ące dany obszar, a tym samym przyczyny terroryzmu.

Nie ulega w

ątpliwości, że są one jednym z podstawowych determinantów

okre

ślających charakter terroryzmu, poprzez pryzmat bytu i rozwoju jednostek, grup

społecznych, narodów. W zwi

ązku z tym, można wytypować pewne, szczególne cechy

terroryzmu, w

śród których na uwagę zasługują:

ideologiczne, b

ędące konsekwencją przyjęcia przez państwa bądź grupy

społeczne

okre

ślonych idei i wartości politycznych decydujących o

postrzeganiu

stosunków

ędzynarodowych,

systemu

politycznego,

ekonomicznego i prawnego;

religijne, wynikaj

ące z percepcji rzeczywistości poprzez pryzmat wiary, a tym

samym przyj

ęcia określonej postawy wyrażanej w aprobacie bądź negacji

rzeczywisto

ści, środowiska międzynarodowego;

152

Op. Cit. P. Wilkinson, Political Terrorism, London 1974, s. 17.

153

Ibidem, s 17-18.

154

B. Bolechów, Terroryzm w

świeci podwubiegunowym. Przewartościowania i kontynuacje, Toruń 2002, s. 26.

155

B. Hoffman. Oblicza terroryzmu. Warszawa 1999, s. 174.

separatystyczno – narodowo

ściowe, będące pochodną dążeń społeczności lub

jej cz

ęści do uzyskania autonomii bądź przyłączenia do państwa, z którym się

identyfikuje i jest zwi

ązana emocjonalnie.

Wymienione cechy terroryzmu mo

żna jednocześnie identyfikować jako jego

zasadnicze

źródła, wynikające z zaspakajania wartości, interesów, potrzeb, celów.

śród nich zaś można wyodrębnić zagrożenia terrorystyczne wynikające z

uwarunkowa

ń:

politycznych, zarówno pa

ństw, jak i grup społecznych w środowisku

ędzynarodowym, w wymiarze wewnętrznym oraz zewnętrznym;

historyczno – politycznych, uwarunkowanych procesami historycznymi i

politycznymi;

społeczno – ekonomicznych, zwi

ązanych z czynnikami ekonomicznymi, na tle

dost

ępu do dóbr i ich podziału;

społeczno

–

kulturowych,

uwarunkowanych

rozwojem

społecznym

cywilizacyjnym;

psychologicznych, wynikaj

ących z postrzegania rzeczywistości przez jednostki

lub grupy społeczne, zwi

ązanych ze zmianami zachodzącymi w mentalności

społecze

ństw.

156

Źródła te są ściśle związane z rozwojem państw i narodów, ich polityką zarówno w

stosunkach mi

ędzynarodowych, jak i w stosunkach wewnątrzpaństwowych. Często,

bowiem terroryzm osadzony jest w kontek

ście uwarunkowań wewnętrznych danej

społeczno

ści, narodu. Przybiera wówczas postać działań zorganizowanych grup

społecznych, których celem jest zdobycie pot

ęgi i wynikającej stąd władzy bądź

jednostek, których motywy s

ą często nieodgadnione. Jako taki, poprzez swój

specyficzny charakter, mo

że być identyfikowany w działaniach:

ruchów społecznych, d

ążących do realizacji swych celów politycznych poprzez

terroryzm, rezygnuj

ąc bądź nie z legalnych metod walki politycznej;

156

W zwi

ązku z kryterium psychologicznym na uwagę zasługują takie czynniki jak: poczucie wyższości (a

niekiedy ni

ższości) wobec ludzi, których postrzega się jako odmiennych; nieufność i obawa przed takimi ludźmi;

trudno

ści w porozumieniu się, wynikające z różnic językowych oraz odmiennych norm zachowania; brak

obeznania z zało

żeniami motywacjami, stosunkami społecznymi i społeczną praktyka innych ludów. Op. Cit. S.

P. Huntington. Zderzenie cywilizacji. Warszawa 2001, s. 181.

przest

ępczości zorganizowanej, której celem jest zabezpieczenie i umocnienie

wpływów w społeczno

ści, narodzie, państwie, bądź w danym regionie,

politycznym i/lub ekonomicznym;

jednostek, odrzucaj

ących istniejącą rzeczywistość i upatrujących możliwości

zmian politycznych w jednostkowych aktach terroru wymierzonych przeciw

innym jednostkom, grupom społecznym i narodowo

ściowym, państwu i/lub

ństwom.

W zwi

ązku z powyższym, jako główne źródła zagrożeń terrorystycznych dla

bezpiecze

ństwa Polski w XXI wieku można potraktować konflikty społeczne i

ędzypaństwowe przybierające postać:

terroryzmu zorganizowanego, prowadzonego przez pa

ństwa oraz grupy

społeczne w celu zastraszenia i podporz

ądkowania ich interesom (stanowi

on starannie przemy

ślane narzędzie polityki, traktowane jako najtańszy i

potencjalnie najefektywniejszy

środek prowadzący do celu);

terroryzm niezorganizowany – chaotyczny, prowadzony przez niewielkie,

bardzo aktywne grupy lub jednostki o charakterze dora

źnym, formowane w

celu wykonania okre

ślonego zadania.

157

Jako pochodne

źródła zagrożeń terrorystycznych dla bezpieczeństwa państwa można

potraktowa

ć: zatopienia, pożary, skażenia, zakażenia, i cyber uderzenia. Są one

bezpo

średnim przejawem ataków terrorystycznych wymierzonych w populację,

obiekty przemysłowe, infrastruktur

ę, itp., zmierzające do dezorganizacji życia

społecznego na wybranych obszarach b

ądź w całym państwie. Dlatego też nie sposób

pomin

ąć działań terrorystów zmierzających do:

zwrócenia uwagi na przedmiot walki (polityczny, ideologiczny, społeczny, itp.);

uznania celów walki przez

światową opinię publiczną lub jej część;

uzyskania moralnej legitymizacji dla prowadzonej walki przez

światową opinię

publiczn

ą lub jej część;

uznania obj

ęcia sterów rządów.

Terroryzm zorganizowany mo

żna i należy przypisać przede wszystkim

ństwom, a następnie grupom społecznym (terroryzm stanowi pochodną polityki

157

J. Gryz, Soucasny mezinarodni terrorismus, Sbornik Vojenske Akademie v Brnie nr 2/2002, s. 23-33.

ństw oraz grup społecznych, jest jej skutkiem oraz przyczyną). Terroryzm

niezorganizowany, mo

żna zaś przypisać grupom oraz jednostkom działającym z

pobudek ideowych lub w celu korzy

ści (grupy przestępcze). Na tym tle można

wyró

żnić poszczególne rodzaje terroryzmu:

terroryzm pa

ństwowy (polityczny);

terroryzm nacjonalistyczny;

terroryzm etniczny;

terroryzm religijny.

158

Bliski zwi

ązek terroryzmu ze środowiskiem międzynarodowym skłania do

okre

ślenia uwarunkowań zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa Wskazując na

charakter obecnych stosunków mi

ędzynarodowych możemy wyróżnić:

podmiotow

ą strukturę środowiska międzynarodowego i jej ewolucję;

proces narastania współzale

żności międzynarodowych;

proces

przezwyci

ężania

hegemonicznego

paradygmatu

sterowania

środowiskiem międzynarodowym.

ąże się to z:

narastaj

ącą globalizacją procesów komunikacji na różnych szczeblach życia

politycznego, gospodarczego i socjalnego;

powstaniem geopolitycznych makroregionów jako nowej, po

średniej platformy

stosunków mi

ędzynarodowych;

utrwalaniem kolektywnych bytów politycznych, posiadaj

ących cechy etnicznie

lub religijnie;

liczbowym i jako

ściowym rozwojem ogółu organizacji działających na arenie

ędzynarodowej.

159

Powy

ższa konstatacja pozwala na ukazanie specyfiki terroryzmu, jego charakteru jako

zjawiska b

ędącego pochodną:

przenoszenia o

środków politycznych i ekonomicznych do nieustabilizowanych

obszarów;

158

B. Bolechów, Terroryzm w

świecie podwubiegunowym. Przewartościowania i kontynuacje…, s. 51 i kolejne

159

W. von Bredow. Turbulente Weltordnung – Internationale Politik am Ende des 20. Jahrhunderts. Berlin 1994,

s. 19.

koncentrowania władzy i pot

ęgi w państwach dążących do rewizji istniejącego

porz

ądku międzynarodowego.

wzrostu zale

żności państw od rozwoju sytuacji i problemów generowanych

ęsto w oddalonych od ich granic regionach;

Odnosz

ąc się do czynników pozytywnych, przesądzających o skali zagrożeń

terrorystycznych dla bezpiecze

ństwa państwa, należy przede wszystkim podkreślić

jego zdolno

ść do:

zapobiegania zagro

żeniom wewnętrznym;

zapobiegania zagro

żeniom społecznym;

zapobiegania zagro

żeniom ekologicznym;

zapobiegania zagro

żeniom informacyjnym;

zapobiegania zagro

żeniom awariami technicznymi;

zapobiegania zagro

żeniom naturalnym.

Ponadto, odpowiedz

ą na zagrożenie terrorystyczne dla bezpieczeństwa państwa

wydaje si

ę być kompleks działań międzynarodowych podejmowanych nie tylko na

rzecz jego zwalczania, lecz równie

ż aktywnego przeciwdziałania – politycznego,

ekonomicznego, społeczno – kulturowego, militarnego, polegaj

ący na:

stabilizowaniu

środowiska międzynarodowego w celu stworzenia podstaw

rozwoju stosunków mi

ędzypaństwowych w oparciu o demokratyczne reguły

post

ępowania między państwami;

upowszechnianiu wiedzy o wspólnych celach i zamiarach w

śród narodów w

adres, których b

ędą podejmowane działania społeczności międzynarodowej w

celu wyeliminowania niewiedzy, głupoty i ignorancji prowadz

ących do fiaska

realizowanych przedsi

ęwzięć.

opracowaniu

przyj

ęciu programów wspierających rozwój obszarów

generuj

ących terroryzm w oparciu o zasadę stwarzania możliwości: edukacji,

rozwoju ekonomicznego, społecznego.

Tego rodzaje działa

ń pozwoliłoby w sposób naturalny na realizację

przedsi

ęwzięć służących ograniczeniu i eliminacji źródeł terroryzmu. Co więcej,

słu

żyłyby nie tylko państwom, obszarom, wobec których prowadzono by powyżej

zdefiniowan

ą politykę, lecz także – w wymiarze politycznym, ekonomicznym,

bezpiecze

ństwa – tym, którzy by ją prowadzili. Dlatego też, rzeczą ważną jest

przyj

ęcie przez państwa takiej polityki, która wykorzystywałaby szanse, minimalizując

wynikaj

ące z terroryzmu zagrożenia. By była ona aktywna w zwalczaniu zjawiska, nie

ś reaktywna. Postulat ten, jakkolwiek trudny, jest możliwy do zrealizowania. W

przeciwnym wypadku czynniki negatywne w postaci: post

ępującego podziału

cywilizacyjnego mi

ędzy obszarami położonymi na północy i południu globu, skażenia

środowiska naturalnego oraz jego degradacji, migracji ludności, wzmacnianiem

przest

ępczości zorganizowanej

pogł

ębią zjawisko.

Zako

ńczenie

Podsumowuj

ąc rozważania w zakresie zagrożeń dla bezpieczeństwa państwa w

XXI wieku nale

ży stwierdzić, że podstawowe znaczenie dla ich określenia oraz

wygenerowania

środków przeciwdziałania mają:

1. Zidentyfikowanie i wytłumaczenie istoty uwarunkowa

ń polityczno-militarnych w

dziedzinie bezpiecze

ństwa.

2. Wskazanie

wyja

śnienie

przesłanek

przemian

polityczno-militarnych

w dziedzinie bezpiecze

ństwa.

3. Wykazanie i sprawdzenie zakresu dynamiki procesów zmian polityczno-

militarnych w dziedzinie bezpiecze

ństwa.

4. Sprawdzenie wpływu przemian polityczno-militarnych na przeciwdziałania

kryzysom, konfliktom i wojnom.

Czynniki te przes

ądzają bowiem o konstrukcji systemu bezpieczeństwa państwa, jego

składowych: polityki bezpiecze

ństwa i strategii, systemu prawnego, jak i kształtu

narz

ędzi – instrumentów którymi będzie ono przeciwdziałało kryzysom, konfliktom,

wojnom.

Bibliografia

Dokumenty

Bezpiecze

ństwo i porządek publiczny w Polsce, MSWiA, Warszawa 2000.

Krajowy System Ratowniczo – Ga

śniczy, Komenda Główna PSP, Warszawa 1994.

Narodowa Strategia Bezpiecze

ństwa Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.

Rozdziały II, VII. Wrzesie

ń 2002.

Regular Report on Poland’s Progress Towards Accession, Com (2002) 700 final.

Pozycje encyklopedyczne

Mały słownik cybernetyczny, Warszawa 1973.

Słownik terminów z zakresu bezpiecze

ństwa narodowego, AON, Warszawa 2002.

Prace naukowo – badawcze

C. Rutkowski, A. Dawidczyk, A. Kasprzeski (red.), Rozwój SZRP w

świetle nowych

wyzwa

ń, szans i zagrożeń. W stronę armii XXI wieku. Praca badawcza „Adaptacja”,

Warszawa AON, 1999 r., cz. I.

C. Rutkowski (red.), Strategia wojskowa pa

ństwa – członka sojuszu. Narodowe oraz

sojusznicze aspekty kształtu i u

życia sił zbrojnych, Praca badawcza „SZ – Sojusz”,

Warszawa AON 1998.

J. Zubek, M. Obrusiewicz, Diagnoza przemian polityczno-militarnych w dziedzinie

bezpiecze

ństwa na początku XXI wieku i ich znaczenie dla perspektyw rozwoju sił

zbrojnych RP, Praca naukowo – badawcza, Warszawa AON 2003, cz. I.

Pozycje zwarte

W. Anioł, Procesy globalizacji, Warszawa 2002.

J. Auleytner, K. Gł

ąbicka, Polskie kwestie socjalne na przełomie wieków, Warszawa

2001.

B. Balcerowicz, Strategia obronna pa

ństwa średniej wielkości, AON, Warszawa 1994.

B. Balcerowicz, Obrona narodowa a zobowi

ązania sojusznicze, AON, Warszawa

1997, cz. II.

B. Balcerowicz, R. Wróblewski, C. Rutkowski, W. Kitler, Strategiczne koncepcje

obrony – implikacje dla bezpiecze

ństwa RP, Warszawa AON, 1999.

B. Balcerowicz (red.), Gospodarcze podstawy bezpiecze

ństwa państwa wobec

wyzwa

ń rozwojowych świata na początku XXI wieku, AON, Warszawa 2002.

B. Balcerowicz, Pokój i „nie-pokój” na progu XXI wieku, Warszawa 2002.

J. Baylis, N. Rengger (ed.), Dillemmas of World Politics. International Issues in

Changing World, Oxford 1992.

W. Bednarek, S. Pikulski (red.), Prawne i administracyjne aspekty bezpiecze

ństwa

osób i porz

ądku publicznego w okresie transformacji ustrojowo – gospodarczej,

Olsztyn 2000.

P. L. Berger, T. Luckmann, Społeczne tworzenie rzeczywisto

ści, Warszawa 1983.

.B. Bobrow, E. Hali

żak, R. Zięba (red.), Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe

u schyłku XX wieku, Warszawa 1997.

B. Bolechów, Terroryzm w

świecie podwubiegunowym. Przewartościowania i

kontynuacje, Toru

ń 2002.

W. von Bredow, Turbulente Weltordnung – Internationale Politik am Ende des 20.

Jahrhundertsm, Berlin 1994.

A. Budnikowski, Współpraca Polski i Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie ochrony

środowiska oraz ekologiczne następstwa Jednolitego Aktu Europejskiego i ich

konsekwencje dla Polski, Warszawa 1992.

J. Czaja, Bezpiecze

ństwo kulturowe Rzeczpospolitej Polskiej, AON, Warszawa 2003.

A. Dawidczyk, Nowe wyzwania, zagro

żenia, szanse dla bezpieczeństwa Polski u

progu XXI wieku, AON, Warszawa 2001.

S. D

ębski, B. Górki-Wintera, Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa,

PISM, Warszawa 2003.

S. Dworecki, Zagro

żenia bezpieczeństwa państwa, AON, Warszawa 1994.

A. Dumała, Mechanizmy decyzyjne w demokracji konstytucyjnej, Lublin 1998.

Environmental Politics in the International Area. Movements, Parties, Organizations

and Policy, New York 1993.

Z. Fiołna, M. Szawiłow, Organizacyjno – prawne aspekty ochrony systemów ł

ączności

i informacji w nich przesyłanej, praca studyjna AON, Warszawa 2001.

E. Frejtag-Mika, Z. Kołodziejak, W. Putkiewicz, Bezpiecze

ństwo ekonomiczne we

współczesnym

świecie, Radom 1996.

S. Glaser, Polskie prawo karne w zarysie, Kraków 1933.

J. Gryz,

Środki budowy zaufania w regionie Morza Bałtyckiego, Warszawa 1998.

A. Gwiazda, Globalizacja i regionalizacja gospodarki

światowej, Toruń 2000.

E. Hali

żak, R. Kuźniar (red.), Stosunki międzynarodowe geneza struktura dynamika,

Warszawa 2000.

Hali

żak, S. Parzymies (red.), Unia Europejska nowy typ wspólnoty

ędzynarodowej, Warszawa 2002.

S. P. Huntington. Zderzenie cywilizacji, Warszawa 2001.

G. Junne, S. Nour, Internationale Abhängigkeiten, Frankfurt a. Main 1974.

W. Kawka, Policja w uj

ęciu historycznym i współczesnym, Wilno 1939.

W. Kitler, Obrona narodowa w wybranych pa

ństwach demokratycznych, Warszawa

2001.

S. Koziej, Kierowanie obron

ą narodową Rzeczypospolitej Polskiej, Toruń 1996; M.

Ksi

ężopolski, Polityka społeczna. Wybrane problemy porównań międzynarodowych,

Katowice 1999.

J. Kukułka, L. Łukaszuk, Od konfliktów do partnerskiej współpracy, Warszawa 1997.

K. Krzysztofek, M.S. Szczepa

ński, A. Ziemiński (red.), Kultura a modernizacja

społeczna, Warszawa 1993.

J. Kunikowski (red.), Wybrane problemy socjologii wojska, Warszawa 1999.

XX i XXI wieku, AON, Warszawa 2001.

R. Legutko, Tolerancja. Rzecz o surowym pa

ństwie, prawie natury, miłości u

sumieniu, Kraków 1997.

S. M. Lipset, Homo Politicus. Społeczne podstawy polityki, Warszawa 1995.

K. Loranty, Bezpiecze

ństwo społeczne Rzeczpospolitej Polskiej, AON, Warszawa

2003.

W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz (red.), Stosunki mi

ędzynarodowe, Wrocław 2000.

M. Marody (red.) Wymiary

życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku,

Warszawa 2002.

S. Michałowski, Bezpiecze

ństwo ekonomiczne w stosunkach Wschód – Zachód,

PISM, Warszawa 1990.

ędzynarodowe bezpieczeństwo ekologiczne, Lublin 1991.

B. Mikołajewska (red.), Zjawisko wspólnoty. Wybór tekstów, Warszawa 1989.

J. Milewski, W. Lizak (red.). Stosunki mi

ędzynarodowe w Afryce. Warszawa 2002.

K. Popper, Społecze

ństwo otwarte i jego wrogowie, Warszawa 1993.

J. Skrzyp,

Środkowoeuropejski region strategiczny jako element przestrzeni

Euroatlantyckiej, Warszawa 2001.

Z. Stachowiak, S. Kurek, S. Kurek, Bezpiecze

ństwo ekonomiczne Rzeczypospolitej

Polskiej, AON, Warszawa 2003.

J. Sta

ńczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996

J. Szczupaczy

ński (red.), Władza i społeczeństwo, Warszawa 1998.

Śladkowski, Bezpieczeństwo ekologiczne Rzeczpospolitej Polskiej, AON,

Warszawa 2003.

Pawłowski,

red.,

Poj

ęcie, istota oraz tendencje rozwojowe zagrożeń

asymetrycznych, studium teoretyczne, Warszawa AON, 2002.

M. Pietra

ś, Bezpieczeństwo ekologiczne w Europie, Lublin 1996.

G. Pietrowiak, Perspektywy samozagłady. Człowiek przeciwko sobie, Warszawa

1996.

J. Pruszy

ński, Dziedzictwo kultury Polskiej, Kraków 2001.

Rocznik polskiej polityki zagranicznej, Warszawa 1998.

R. Rybi

ński (red.), Kultura polska w zintegrowanej Europie – szanse czy zagrożenia?

Toru

ń 2003.

J. Sta

ńczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Warszawa 1996

R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Lublin 1987.

Toffler, Power shift, Wealth and Violence at the Edge the 21st Century. - New York:

Basic Books, 1990.

J. Tymanowski (red.), Współczesne problemy globalne a bezpiecze

ństwo europejskie,

Toru

ń 2001.

W. Turnowiecki, Polityka społeczna, Gda

ńsk 2002.

Unia Europejska a ochrona

środowiska, Instytut na Rzecz Ekorozwoju 2000.

B. Wi

śniewski, S. Zalewski, D. Podleś, K. Kozłowska, Bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczpospolitej Polskiej, AON, Warszawa 2003.

J. Wojnarowski, J. Babula, Bezpiecze

ństwo militarne RP, AON, Warszawa 2003.

R. Wróblewski, Metodologia strategii wojskowej, Warszawa AON, 1995.

Artykuły

Z. Cackowski, Sprawy edukacji. Szkoła o

świata, wychowanie, Edukacja Filozoficzna

1999, vol 27.

J. Czaja, Europa warto

ści – pytania o tożsamość Unii Europejskiej, Przegląd

Europejski 2/2001.

J. Gryz, Stosunki transatlantyckie w erze post zimnowojennej, Przegl

ąd Europejski,

Warszawa 2002, nr 1 (4).

J. Janczar, Obrona informacyjna w działaniach obronnych zwi

ązku operacyjnego.

Przedmiot, cel i zadania obrony informacyjnej, cz. I, Zeszyty Naukowe AON,

Warszawa 2002, nr 2.

T. Jemioło, Bezpiecze

ństwo kulturowe w warunkach globalizacji i procesów

społecznych, Kultura narodowa w kształtowaniu

świadomości obronnej społeczeństwa

i bezpiecze

ństwa państwa, Zeszyt Problemowy TWO, 3/25/2001.

A. Lubbe, Bezpiecze

ństwo ekonomiczne państwa, Sprawy międzynarodowe, PFSM,

Warszawa 1997 nr 4.

L. Łukaszuk, Integracja europejska – stan i perspektywa, Przegl

ąd Europejski,

Warszawa 2001, nr 1.

K. Mazurek – Łapaci

ński (red.), Problemy zarządzania sferą kultury i turystyki,

Warszawa – Wrocław 1999.

M. Nadolski, Europa XX wieku – materializacja idei jedno

ści kontynentu, Przegląd

Europejski, Warszawa 2000, nr 1.

M. Nadolski, Europa XXI wieku – materializacja idei kontynentu, Przegl

ąd Europejski

1/2000.

J. Nye, Problemy bada

ń nad bezpieczeństwem, Sprawy Międzynarodowe 1989, nr 6.

J. Purchla, Kultura a transformacja Polski, Rocznik Mi

ędzynarodowego Centrum

Kultury, Kraków 2001, nr 10.

P. Sienkiewicz, Bezpiecze

ństwo informacyjne w erze globalizacji, Zeszyty Naukowe

AON, Warszawa 2003.

K.A. Wojtaszczyk, Unia Europejska – integralna wspólnota Europejczyków, Przegl

ąd

Europejski 1/2000.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zagrożenia bezpieczeństwa państwa-wyk lad dla studentów, Notatki Bezpieczeństwo wewnętrzne, Bezpiecz
Wspolczesne zagrozenia bezpieczenstwa panstwa Wojciech Lis red
Cyberterroryzm jako potencjalne źródło zagrożenia informacji i bezpieczeństwa państwa
T 2 Podmioty systemu bezpieczeństwa państwa
globalizacja a bezpieczeństwo państwa
08 Paczkowska T i inni Bledy projektanta zagrozeniem bezpieczenstwa stalowej konstrukcji dachu
polcja w systemie bezpieczenstwa panstwa
Bezpieczeństwo państwa
polityka na egzamin1, Uczelnia, Bezpieczeństwo państwa
2011-12-10 Bezpieczenstwo Panstwa
(15)Syst.rz-d. Cz. II, Prawne podstawy bezpieczeństwa państwa
ODPOWIEDZI, administracja semestr II, polityka bezpieczeństwa państwa
CYBERTERRORYZM NOWA FORMA ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO W XXI WIEKU
Memorandum w sprawie zagrożenia niepodległości Państwa Polskiego przez działającą w Polsce masonerię
Bezpieczeństwo państwa instytucje bezpieczeństwa
System Bezpieczenstwa Panstwa

więcej podobnych podstron