PROFESOR WACŁAW JĘDRZEJEWICZ

Urodził się 29 stycznia 1893 r. w Stpiczyńcach na Ukrainie w rodzinie o
tradycjachpatriotycznych; jego przodkowie walczyli o wolność Polski w czasie wojen
napoleońskich, powstania listopadowego, powstania styczniowego. Uczęszczał do
Gimnazjum Chrzanowskiego w Warszawie. W latach 1912 - 1913 rozpoczął studia w
Instytucie Rolniczym w Warszawie, które kontynuował w Krakowie (1913 - 1914) na
Wydziale Rolnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tutaj związał się z ruchem strzeleckim
organizowanym przez Komendanta Józefa Piłsudskiego.
Od 1915 r. z polecenia Piłsudskiego organizował Polską Organizację Wojskową
(POW) wchodząc w skład jej Komendy Naczelnej. We wrześniu 1915 r. wymaszerował z
,,Batalionem Warszawskim" do I Brygady Legionów Polskich, gdzie uzyskał awans na
podporucznika. W wyniku tzw. Kryzysu przysięgowego w Legionach został 14 lipca 1917
r. aresztowany przez Niemców. W więzieniu przebywał do 7 września 1918 r.
Po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości w 1918 r. od razu rozpoczął pracę w
Oddziale II Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. W 1919 r. został oddelegowany
na I Kurs Szkolny Sztabu Generalnego. Od kwietnia 1920 znalazł się ponownie w II
Oddziale. Wówczas (24 kwietnia), już jako kapitan W.P., sygnował konwencję wojskową
z rządem Republiki Ukraińskiej atamana Semena Petlury, otwierającą nową kartę w
wojnie polsko - sowieckiej (wyprawa kijowska). Następnie był szefem Oddziału II w armii
gen. Kazimierza Sosnkowskiego, potem w armii gen. Gustawa Zygadłowicza. Od
września do listopada 1920 r., już w stopniu majora, pełnił obowiązki oficera
łącznikowego Naczelnego Dowództwa W.P. do sojuszniczych oddziałów białoruskich
gen. Stanisława Bułak - Bałachowicza. Po zakończeniu działań zbrojnych, na konferencji
pokojowej w Rydze (1920 - 1921) był ekspertem wojskowym delegacji polskiej.
W latach 1922 - 1925 pełnił dalszą służbę w Sztabie Generalnym jako kierownik
Departamentu "Wschód". W 1925 awansowany na podpułkownika. Następnie, do 1928 r.
przebywał w Tokio jako attaché wojskowy, gdzie też pełnił jednocześnie obowiązki
charge d 'affairs. Po powrocie do kraju zajmował szereg odpowiedzialnych funkcji
państwowych: dyrektor Departamentu Konsularnego ministerstwa spraw zagranicznych
(1928-1933), wiceminister skarbu (1933 - 1934). 22 stycznia 1934 r. został mianowany
ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w rządzie jego brata, premiera
Janusza Jędrzejewicza. Wówczas zapisał się jako współtwórca i wykonawca reformy
szkolnictwa. Tzw. reforma Jędrzejewiczów, wzbudzająca kontrowersje, przyjęta została w
świecie z uznaniem i z jej doświadczeń korzystały też inne kraje.
Po śmierci Marszałka Piłsudskiego nie pełnił już funkcji ministerialnych. Był
sekretarzem w Kapitule Krzyża i Medalu Niepodległości. W 1937 r. przewodniczył
Polskiemu Komitetowi Wystawy Światowej w Paryżu.
Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 r. brał udział w transporcie
ewakuacyjnym skarbu Funduszu Obrony Narodowej, który dostarczył do Francji w lutym
1940 r. Skarb ten został przekazany rządowi gen. Władysława Sikorskiego w Paryżu.
Wówczas, w ramach czystek antypiłsudczykowskich jakie prowadził gen. Sikorski,

1

Jędrzejewicz nie został przyjęty do służby wojskowej, co zdecydowało o jego emigracji w
marcu 1941 r. do Nowego Jorku. Do Ojczyzny już nie powrócił. W USA wspólnie z
Ignacym Matuszewskim i Henrykiem Floyar-Rajchmanem, zorganizował Komitet
Narodowy Amerykanów Polskiego Pochodzenia (KNAPP).
4 lipca 1943 r. był współzałożycielem Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku
poświęconego badaniu najnowszej historii Polski, którego został pierwszym dyrektorem
(5 lipca 1943 - 28 września 1948 r.).
W latach 1948-1963 wykładał literaturę, język rosyjski i historię Europy Wschodniej na
uczelniach amerykańskich. Po tym okresie powrócił do Instytutu, gdzie pełnił szereg
kierowniczych funkcji. Z tą niezwykle zasłużoną placówką dla nauki, kultury i patriotyzmu
związał się do końca życia, stając się jej symbolem. Od 17 marca 1978 r. był Członkiem
Honorowym Instytutu J. Piłsudskiego.
Autor wielu książek, artykułów i wspomnień z historii najnowszej. W 1974 r. został
nagrodzony przez Fundację Alfreda Jurzykowskiego za prace historyczne. Jego
najważniejszym dziełem jest pomnikowa "Kronika życia Józefa Piłsudskiego", którą w
1978r. Związek Pisarzy na Obczyźnie nagrodził jako najlepszą książkę wydaną na
emigracji.
Prof. Jędrzejewicz odznaczony był Krzyżem Virtuti Militari V klasy (osobiście przez
Marszałka Piłsudskiego 11 listopada 1921 r.), Krzyżem Niepodległości z Mieczami,
poczwórnie Krzyżem Walecznych, Orderem "Polonia Restituta" I i IV klasy oraz
odznaczeniami 13 państw, w tym francuską Legią Honorową.
W 1992 r. prezydent Lech Wałęsa podpisał nominację generalską dla prof. Wacława
Jędrzejewicza.
Zmarł 30 listopada 1993 r w Cheshire, jako ostatni z żyjących ministrów Marszałka
Piłsudskiego i ostatni z założycieli Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. Został
pochowany 4 czerwca 1994 r. na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Był Członkiem Honorowym TJP od 24.03.1992 r.

opracował starszy kustosz Janusz Tadeusz Nowak,
pracownik naukowy Muzeum Historycznego Miasta Krakowa

2