Wychowawcy profesjonalni

Wychowawcy profesjonalni

i nieprofesjonalni a błędy

i nieprofesjonalni a błędy

wychowawcze.

wychowawcze.

Bibliografia

Bibliografia



Gurycka Antonina,

Gurycka Antonina,

Błąd w wychowaniu,

Błąd w wychowaniu,

WSiP, Warszawa 1990.

WSiP, Warszawa 1990.



Kopaliński W.,

Kopaliński W.,

Słownik wyrazów obcych i

Słownik wyrazów obcych i

zwrotów obcojęzycznych, wyd. MUZA S.A.,

zwrotów obcojęzycznych, wyd. MUZA S.A.,

Warszawa 2000.

Warszawa 2000.



Okoń W.

Okoń W.

Wszystko o wychowaniu ,

Wszystko o wychowaniu ,

Wydawnictwo Akademickie” ŻAK”,

Wydawnictwo Akademickie” ŻAK”,

Warszawa 1999.

Warszawa 1999.



Encyklopedia pedagogiczna, Fundacja

Encyklopedia pedagogiczna, Fundacja

INNOWACJA pod red. Wojciecha Pomyłko,

INNOWACJA pod red. Wojciecha Pomyłko,

Warszawa 1993.

Warszawa 1993.

Profesja

Profesja



Przez

Przez

profesję

profesję

w socjologii i antropologii rozumie się te

w socjologii i antropologii rozumie się te

zawody, które wymagają długotrwałego przygotowania,

zawody, które wymagają długotrwałego przygotowania,

zazwyczaj poprzez konieczność odbycia studiów wyższych,

zazwyczaj poprzez konieczność odbycia studiów wyższych,

a także często stażu zawodowego. Dla profesji

a także często stażu zawodowego. Dla profesji

charakterystyczne jest zrzeszanie się w stowarzyszenia

charakterystyczne jest zrzeszanie się w stowarzyszenia

zawodowe, tworzenie własnych kodeksów etycznych, a

zawodowe, tworzenie własnych kodeksów etycznych, a

także ograniczanie dostępu do wykonywania zawodu wobec

także ograniczanie dostępu do wykonywania zawodu wobec

osób nienależących do organizacji. W naukach społecznych

osób nienależących do organizacji. W naukach społecznych

przez wiele lat dominował pogląd, że profesje powstają, by

przez wiele lat dominował pogląd, że profesje powstają, by

zaspokajać określone potrzeby zbiorowości, gwarantować

zaspokajać określone potrzeby zbiorowości, gwarantować

wysoki standard usług. Stąd

wysoki standard usług. Stąd

profesjonalizm

profesjonalizm

określa wysoki

określa wysoki

standard wykonania danej czynności.

standard wykonania danej czynności.

( Kopaliński W.,

( Kopaliński W.,

Słownik wyrazów obcych i obcojęzycznych,

Słownik wyrazów obcych i obcojęzycznych,

Warszawa 2000)

Warszawa 2000)

Co to jest błąd wychowawczy?

Co to jest błąd wychowawczy?



Zdarzenie, które zachodzi w konkretnej sytuacji

Zdarzenie, które zachodzi w konkretnej sytuacji

wychowawczej i jest związane z zachowaniem

wychowawczej i jest związane z zachowaniem

wychowawcy w toku interakcji z wychowankiem. Jest

wychowawcy w toku interakcji z wychowankiem. Jest

to zachowanie, które stanowi realną przyczynę powstania

to zachowanie, które stanowi realną przyczynę powstania

szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków. (Gurycka A.,

szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków. (Gurycka A.,

Błąd w wychowaniu,

Błąd w wychowaniu,

Warszawa 1990

Warszawa 1990

)

)



Bądź takie zachowanie wychowawcy, które tworzy

Bądź takie zachowanie wychowawcy, które tworzy

wychowankowi warunki sprzyjające popełnienia przez niego

wychowankowi warunki sprzyjające popełnienia przez niego

błędów.

błędów.

(Gurycka A.,

(Gurycka A.,

Błąd w wychowaniu,

Błąd w wychowaniu,

Warszawa 1990

Warszawa 1990

)

)

Interakcja

Interakcja



To wzajemne oddziaływanie na siebie

To wzajemne oddziaływanie na siebie

osób, przedmiotów lub zjawisk.

osób, przedmiotów lub zjawisk.

Klasyfikacja błędów

Klasyfikacja błędów

wychowawczych i kryteria ich

wychowawczych i kryteria ich

wyodrębnienia

wyodrębnienia



Wśród błędów w wychowaniu występuje ogromna

Wśród błędów w wychowaniu występuje ogromna

ich różnorodność, jednakże da się je sprowadzić

ich różnorodność, jednakże da się je sprowadzić

do pewnej ograniczonej, ale wyczerpującej i

do pewnej ograniczonej, ale wyczerpującej i

rozłącznej listy, opisującej odmienne ich

rozłącznej listy, opisującej odmienne ich

kategorie. Wyróżniamy dziewięć typów błędów

kategorie. Wyróżniamy dziewięć typów błędów

wychowawczych (osiem podstawowych i jeden

wychowawczych (osiem podstawowych i jeden

pochodny), ich podstawowe źródła lokowane są w

pochodny), ich podstawowe źródła lokowane są w

funkcjonowaniu wychowawcy, bądź wychowanka,

funkcjonowaniu wychowawcy, bądź wychowanka,

bądź też w sposobie realizacji zadania.

bądź też w sposobie realizacji zadania.

Podstawowe rodzaje błędów zostały opisane na podstawie

Podstawowe rodzaje błędów zostały opisane na podstawie

trzech dwubiegunowych kryteriów – wymiarów opisujących

trzech dwubiegunowych kryteriów – wymiarów opisujących

zachowania wychowawcy:

zachowania wychowawcy:



- ekstremalna emocjonalna akceptacja dziecka

- ekstremalna emocjonalna akceptacja dziecka

(„żar”) oraz ekstremalne odrzucenie

(„żar”) oraz ekstremalne odrzucenie

emocjonalne dziecka („lód”);

emocjonalne dziecka („lód”);



- nadmierna koncentracja na dziecku oraz

- nadmierna koncentracja na dziecku oraz

nadmierna koncentracja na sobie;

nadmierna koncentracja na sobie;



- nadmierna koncentracja na zadaniu dziecka

- nadmierna koncentracja na zadaniu dziecka

oraz niedocenianie zadań dziecka.

oraz niedocenianie zadań dziecka.

Do podstawowych błędów

Do podstawowych błędów

w wychowaniu należą:

w wychowaniu należą:



Rygoryzm

Rygoryzm

– polega na bezwzględnym

– polega na bezwzględnym

egzekwowaniu wykonywania poleceń

egzekwowaniu wykonywania poleceń

przez dziecko, sztywność i pedanterii

przez dziecko, sztywność i pedanterii

oceniania, stawianiu bardzo dokładnie

oceniania, stawianiu bardzo dokładnie

określonych wymagań, bez pozostawiania

określonych wymagań, bez pozostawiania

swobody wychowankowi, co wiąże się ze

swobody wychowankowi, co wiąże się ze

ścisłym kontrolowaniem postępowania

ścisłym kontrolowaniem postępowania

dziecka (egzekwowanie posłuszeństwa).

dziecka (egzekwowanie posłuszeństwa).



Agresja

Agresja

–

–

wiąże się z atakiem słownym,

wiąże się z atakiem słownym,

fizycznym lub symbolicznym wobec dziecka,

fizycznym lub symbolicznym wobec dziecka,

zagrażającym lub poniżającym je.

zagrażającym lub poniżającym je.



Hamowanie aktywności

Hamowanie aktywności

– polega na

– polega na

zakazywaniu, przerywaniu aktywności własnej

zakazywaniu, przerywaniu aktywności własnej

dziecka, co dokonuje się przez fizyczne lub

dziecka, co dokonuje się przez fizyczne lub

symboliczne zachowanie wychowawcy, bądź też

symboliczne zachowanie wychowawcy, bądź też

na zmianę rodzaju aktywności dziecka bez

na zmianę rodzaju aktywności dziecka bez

racjonalnych przesłanek.

racjonalnych przesłanek.



Obojętność

Obojętność

– opisywana jest przez

– opisywana jest przez

obserwowalny dystans, jaki przyjmuje

obserwowalny dystans, jaki przyjmuje

wychowawca wobec spraw dziecka i wobec

wychowawca wobec spraw dziecka i wobec

niego osobiście, a także przez okazywanie

niego osobiście, a także przez okazywanie

braku zainteresowania jego aktywnością.

braku zainteresowania jego aktywnością.



Eksponowanie siebie

Eksponowanie siebie

– polega

– polega

na koncentrowaniu uwagi dziecka na

na koncentrowaniu uwagi dziecka na

własnych walorach, potrzebach, odczuciach

własnych walorach, potrzebach, odczuciach

wtórnych do aktualnych potrzeb i odczuć

wtórnych do aktualnych potrzeb i odczuć

dziecka, a także na chęci imponowania,

dziecka, a także na chęci imponowania,

wyróżniania się oraz obrażania na dziecko.

wyróżniania się oraz obrażania na dziecko.



Uleganie

Uleganie

(bezradność) – wyraża się w

(bezradność) – wyraża się w

spełnianiu zachcianek dziecka, rezygnowaniu

spełnianiu zachcianek dziecka, rezygnowaniu

z wymagań mu stawianych, w

z wymagań mu stawianych, w

demonstrowaniu własnej bezradności wobec

demonstrowaniu własnej bezradności wobec

dziecka.

dziecka.



Zastępowanie

Zastępowanie

(wyręczanie) dziecka w jego

(wyręczanie) dziecka w jego

działaniach – ma miejsce wówczas, gdy

działaniach – ma miejsce wówczas, gdy

wychowawca nie czekając na wyniki pracy

wychowawca nie czekając na wyniki pracy

dziecka zastępuje je w działaniu, przejmuje

dziecka zastępuje je w działaniu, przejmuje

jego zadania i formy aktywności.

jego zadania i formy aktywności.



Idealizacja dziecka

Idealizacja dziecka

– polega na

– polega na

utożsamianiu się z nim jako najwyższym

utożsamianiu się z nim jako najwyższym

dobrem, ciągłym zajmowaniu się dzieckiem i

dobrem, ciągłym zajmowaniu się dzieckiem i

jego sprawami, wykonywaniu czynności

jego sprawami, wykonywaniu czynności

zabezpieczających przed możliwym, nawet

zabezpieczających przed możliwym, nawet

nie bezpośrednim niebezpiczeństwem, ale

nie bezpośrednim niebezpiczeństwem, ale

równocześnie przed zachowaniem dziecka

równocześnie przed zachowaniem dziecka

niezgodnym z idealnym obrazem (np.

niezgodnym z idealnym obrazem (np.

wzorem grzecznego dziecka), braku

wzorem grzecznego dziecka), braku

krytycyzmu.

krytycyzmu.



Błąd pochodny

Błąd pochodny

– niekonsekwencji, opisywany

– niekonsekwencji, opisywany

może być różnie, ale zawsze stanowi przechodzenie

może być różnie, ale zawsze stanowi przechodzenie

do zachowań w jakimś zakresie

do zachowań w jakimś zakresie

sprzecznych; np. rygoryzm – hamowanie

sprzecznych; np. rygoryzm – hamowanie

aktywności (1-3), rygoryzm – obojętność (1-

aktywności (1-3), rygoryzm – obojętność (1-

4), agresja – uleganie (2-6), obojętność –

4), agresja – uleganie (2-6), obojętność –

zastępowanie, wyręczanie (4-7), eksponowanie

zastępowanie, wyręczanie (4-7), eksponowanie

siebie – idealizacja dziecka (5-8), itp.; błąd

siebie – idealizacja dziecka (5-8), itp.; błąd

niekonsekwencji charakteryzuje więc występowanie

niekonsekwencji charakteryzuje więc występowanie

w jednym lub w kolejnych zachowaniach

w jednym lub w kolejnych zachowaniach

wychowawcy, ale w jednej sytuacji wychowawczej –

wychowawcy, ale w jednej sytuacji wychowawczej –

różnych cech, niedokrewnych wobec siebie.

różnych cech, niedokrewnych wobec siebie.

Błędy

Błędy

1.

1.

„

„

zimne” (rygoryzm, agresja,

zimne” (rygoryzm, agresja,

hamowanie aktywności,

hamowanie aktywności,

obojętność);

obojętność);

2.

2.

„

„

ciepłe” (idealizacja dziecka,

ciepłe” (idealizacja dziecka,

zastępowanie, uleganie).

zastępowanie, uleganie).

Nadmierna koncentracja na

Nadmierna koncentracja na

dziecku lub sobie

dziecku lub sobie



błędy nadmiernej koncentracji na

błędy nadmiernej koncentracji na

dziecku (zastępowanie,

dziecku (zastępowanie,

idealizacja, rygoryzm, agresja);

idealizacja, rygoryzm, agresja);



błędy nadmiernej koncentracji na

błędy nadmiernej koncentracji na

sobie (hamowanie aktywności

sobie (hamowanie aktywności

dziecka, obojętność, eksponowanie

dziecka, obojętność, eksponowanie

siebie, uleganie – bezradność).

siebie, uleganie – bezradność).

Nadmierna koncentracja na zadaniu

Nadmierna koncentracja na zadaniu

dziecka oraz niedocenianie zadań

dziecka oraz niedocenianie zadań

dziecka

dziecka



nadmierna koncentracja na zadaniu

nadmierna koncentracja na zadaniu

wykonywanym przez dziecko, pozwala

wykonywanym przez dziecko, pozwala

wyodrębnić błędy przeceniania zadań

wyodrębnić błędy przeceniania zadań

dziecka (zastępowanie – wyręczanie,

dziecka (zastępowanie – wyręczanie,

idealizacja dziecka i jego zadań,

idealizacja dziecka i jego zadań,

rygoryzm, agresja) i niedocenienia zadań

rygoryzm, agresja) i niedocenienia zadań

dziecka (hamowanie aktywności dziecka,

dziecka (hamowanie aktywności dziecka,

obojętność, eksponowanie siebie,

obojętność, eksponowanie siebie,

uleganie – bezradność wobec dziecka).

uleganie – bezradność wobec dziecka).

KOŁO BŁĘDÓW

Błędy i „właściwe” zachowania

wychowawcy

Zachowania błędne Zachowania

„właściwe”

I.Rygoryzm-

bezwzględne

egzekwowanie wykonywania poleceń,

pedanteria ocen; stawianie wymagań

bardzo dokładnie określonych, nie

pozostawiających swobody: ścisłe

kontrolowanie postępowania dziecka.

1.

Stawianie realnych
wymagań, kontrolowanie
ich spełniania z

prawidłowym systemem
wzmocnień: równowaga
kar i nagród,
równoważenie potrzeb

dziecka wymagań
zadania.

II. Agresja-

atak słowny,

fizyczny lub symboliczny,

zagrażający lub poniżający w

stosunku do dziecka.

2.

Rozwiązywanie konfliktów

przez dążenie do racjonalizacji
stanowisk; tolerancja.

III.

Hamowanie

aktywności-

Przerywanie, zakazywanie

aktywności własnej dziecka

poprzez fizyczne lub symboliczne

zachowanie własne. Zmienianie

bez racjonalnych przyczyn

rodzaju aktywności dziecka.

3.

Tworzenie warunków dla

rozwijania przez dziecko
własnej aktywności; ustalanie
z dzieckiem rodzaju

aktywności zastępczej wobec
jego własnej (negocjowanie).

IV. Obojętność-

obserwowany dystans do spraw

dziecka i do niego osobiście;

okazywanie braku

zainteresowania dla jego

aktywności.

4.

Tworzenie warunków dla

wyrażania się samodzielności
dziecka i jego akceptacja.

V. Eksponowanie
siebie-

koncentrowanie uwagi

dziecka na walorach

wychowawcy, potrzebach,

odczuciach wtórnych do

aktualnych potrzeb i odczuć

dziecka; chęć imponowania,

wyróżniania się, obrażanie się.

5.

Demonstrowanie własnych

zachowań zgodnych z
wymaganiami stawianymi
dziecku, bez nacisku na
naśladownictwo; bycie

wzorem; skromność w
traktowaniu własnej osoby;
równoważne traktowanie

swoich i dziecka interesów
(potrzeb).

VI

. Uleganie

(bezradność)-

spełnianie

zachcianek dziecka,

rezygnowanie z wymagań

stawianych dziecku;

demonstrowanie własnej

bezradności wobec dziecka.

6.

Uzgadnianie, pertraktacje.

VII. Zastępowanie-

bez

oczekiwania na wyniki pracy

dziecka, zastępowanie go w

działaniu, przejmowanie jego

zadań, aktywności.

7.

Pomoc, współdziałanie- z

zachowaniem aktywności

dziecka.

VIII.

Idealizacja dziecka,

utożsamianie się z nim jako
najwyższym dobrem-

ciągłe

zajmowanie się dzieckiem, jego

sprawami; czynności

zabezpieczające przed możliwym,

nawet nie bezpośrednim,

niebezpieczeństwem, a

równocześnie przed zachowaniem

dziecka niezgodnym z idealnym

wzorem, np.. bardzo grzecznego

dziecka; afektacja w stosunku do

dziecka; braku krytycyzmu, co

rzutuje na maksymalizację ocen

pozytywnych.

8.

Pozytywne i adekwatne

wzmacnianie zachowań
dziecka; krytycyzm połączony
z akceptacją.

IX. Niekonsekwencja:

przemienność zachowań
błędnych zaliczamy do
różnych kategorii błędów.

9.

Adekwatność zachowań

wychowawcy do zachowań i
własności sytuacji- z
utrzymaniem pewnej linii

postępowania, a szczególnie
struktury ”wspólne działanie”

Wychowawcy profesjonaliści

Wychowawcy profesjonaliści

i nieprofesjonaliści

i nieprofesjonaliści

1.

1.

Wychowawcy profesjonaliści (zawodowo

Wychowawcy profesjonaliści (zawodowo

pełniący swe role) i nieprofesjonaliści

pełniący swe role) i nieprofesjonaliści

(np. rodzice, opiekunowie) mogą cechować

(np. rodzice, opiekunowie) mogą cechować

się różnymi strukturami osobowościowymi,

się różnymi strukturami osobowościowymi,

warunkującymi trwałe skłonności do

warunkującymi trwałe skłonności do

pewnych ustosunkowań wobec świata,

pewnych ustosunkowań wobec świata,

innych ludzi i siebie samych, a

innych ludzi i siebie samych, a

niektóre z nich są skorelowane z tendencją

niektóre z nich są skorelowane z tendencją

do popełniania błędów wychowawczych.

do popełniania błędów wychowawczych.

Przyczyny błędów

Przyczyny błędów

popełnianych przez nauczycieli

popełnianych przez nauczycieli

i rodziców

i rodziców

1.

1.

Postawy wychowawcze nabyte w toku własnego

Postawy wychowawcze nabyte w toku własnego

doświadczenia, przez modelowanie,

doświadczenia, przez modelowanie,

wykształcenie czy przyjętą ideologię,

wykształcenie czy przyjętą ideologię,

warunkują uznawany przez wychowawcę

warunkują uznawany przez wychowawcę

system przekonań na temat dziecka, siebie

system przekonań na temat dziecka, siebie

samego i procesu wychowania, a więc

samego i procesu wychowania, a więc

przyjętą teorię wychowania, przekonania na

przyjętą teorię wychowania, przekonania na

temat trudności wychowawczych i skuteczności

temat trudności wychowawczych i skuteczności

wychowania.

wychowania.

Czynniki sytuacyjne

Czynniki sytuacyjne



różnego rodzaju utrudnienia i zagrożenia, np. formalizacja

różnego rodzaju utrudnienia i zagrożenia, np. formalizacja

roli nauczyciela (nakazy, zakazy, przyjęte reguły zachowań),

roli nauczyciela (nakazy, zakazy, przyjęte reguły zachowań),



wytyczone jednolite zadania (programy nauczania),

wytyczone jednolite zadania (programy nauczania),



presja czasu (terminy wykonania zadania),

presja czasu (terminy wykonania zadania),



hałas,

hałas,



zewnętrzna kontrola, złożoność zadań, organizacja procesu

zewnętrzna kontrola, złożoność zadań, organizacja procesu

dydaktyczno – wychowawczego (np. liczne grupy uczniów),

dydaktyczno – wychowawczego (np. liczne grupy uczniów),



zróżnicowanie intelektualne i osobowościowe wychowanków,

zróżnicowanie intelektualne i osobowościowe wychowanków,



charakterologiczna odmienność partnerów interakcji

charakterologiczna odmienność partnerów interakcji

wychowawczej,

wychowawczej,



opór wobec działań wychowawcy ze strony wychowanka,

opór wobec działań wychowawcy ze strony wychowanka,

podważanie jego kompetencji, jawna i bezpośrednio

podważanie jego kompetencji, jawna i bezpośrednio

okazywana niechęć w stosunku do wychowawcy.

okazywana niechęć w stosunku do wychowawcy.

Skutki błędów

Skutki błędów

wychowawczych

wychowawczych



Konsekwencje popełnianych błędów

Konsekwencje popełnianych błędów

przez wychowawców są powiązane z ich

przez wychowawców są powiązane z ich

rodzajem.

rodzajem.

Generalnie jednak wystąpienie błędu powoduje:

Generalnie jednak wystąpienie błędu powoduje:



pogorszenie obrazu wychowawcy;

pogorszenie obrazu wychowawcy;



niekorzystne zmiany w nastroju wychowanka;

niekorzystne zmiany w nastroju wychowanka;



niekorzystne zmiany w samoocenie

niekorzystne zmiany w samoocenie

wychowanka.

wychowanka.

Błąd obojętności

Błąd obojętności



wpływa głównie na obniżenie samooceny wychowanka,

wpływa głównie na obniżenie samooceny wychowanka,

błąd niekonsekwencji powoduje obniżenie nastroju

błąd niekonsekwencji powoduje obniżenie nastroju

wychowanka,

wychowanka,



pogorszenie obrazu wychowawcy, a więc i zaburzenie

pogorszenie obrazu wychowawcy, a więc i zaburzenie

interakcji z nim (wychowawca – niekompetentny,

interakcji z nim (wychowawca – niekompetentny,

zagubiony, słaby).

zagubiony, słaby).

Najsilniej wpływa na obniżenie poziomu wykonywania

Najsilniej wpływa na obniżenie poziomu wykonywania

zadań przez wychowanka, co jednakże modyfikowane

zadań przez wychowanka, co jednakże modyfikowane

jest typem układu nerwowego i poziomem inteligencji.

jest typem układu nerwowego i poziomem inteligencji.

Niekonsekwencja wychowawcy paradoksalnie powoduje

Niekonsekwencja wychowawcy paradoksalnie powoduje

też skutki pozytywne dla wychowanka, zwiększając jego

też skutki pozytywne dla wychowanka, zwiększając jego

poziom kontroli nad sytuacją, w której wychowawcy tej

poziom kontroli nad sytuacją, w której wychowawcy tej

kontroli zabrakło.

kontroli zabrakło.

Błędy „ciepłe”

Błędy „ciepłe”



powodują nadmierne uzależnienie od

powodują nadmierne uzależnienie od

rodziców,

rodziców,



zawyżoną samoocenę, ale też i brak pewności

zawyżoną samoocenę, ale też i brak pewności

siebie w różnych sytuacjach,

siebie w różnych sytuacjach,



zmniejszenie odporności na sytuacje trudne,

zmniejszenie odporności na sytuacje trudne,

co hamuje rozwój indywidualności,

co hamuje rozwój indywidualności,

sprawczości, autokreacji, kompetencji życiowej

sprawczości, autokreacji, kompetencji życiowej

i społecznej dziecka, wywołując wtórnie

i społecznej dziecka, wywołując wtórnie

problemy związane z przystosowaniem.

problemy związane z przystosowaniem.

Błędy „zimne”

Błędy „zimne”



skutkują zaniżoną samooceną,

skutkują zaniżoną samooceną,



poczuciem osamotnienia,

poczuciem osamotnienia,



brakiem poczucia bezpieczeństwa,

brakiem poczucia bezpieczeństwa,



postawą lękową,

postawą lękową,



licznymi objawami nieprzystosowania

licznymi objawami nieprzystosowania

(np. agresja, uzależnienie emocjonalne),

(np. agresja, uzależnienie emocjonalne),



mniejszą odporność na stres i

mniejszą odporność na stres i

dewiacjami osobowościowymi.

dewiacjami osobowościowymi.

Dziękuję za uwagę.