1
LEKI DO OCZU
WST
Ę
P
PODSTAWY ANATOMII I
FIZJOLOGII OKA
1
11
1
komora tylna
spojówka
powieka górna
tęczówka
komora przednia
soczewka
rogówka
wyrostki rzęskowe
powieka dolna
ciecz szklista
twardówka
nerw wzrokowy
siatkówka
– powieki
wy
ś
cielone
s
ą
spojówk
ą
,
która
przechodzi na przedni
ą
powierzchni
ę
gałki ocznej
– po zamkni
ę
ciu powiek spojówki tworz
ą
tzw. worek
spojówkowy
– pod górn
ą
kraw
ę
dzi
ą
oczodołu znajduje si
ę
gruczoł łzowy wydzielaj
ą
cej stale łzy do worka
spojówkowego
– nadmiar łez odpływa przez kanaliki łzowe do
woreczka łzowego,
a stamt
ą
d przez kanał
nosowo-łzowy do jamy nosowej
– łzy wraz z wydzielin
ą
gruczołów powiekowych i
spojówkowych pokrywaj
ą
stale cienk
ą
warstw
ą
przednia
powierzchnie
spojówki
i
rogówki
działaj
ą
c ochronnie, bakteriobójczo i utrzymuj
ą
c
odpowiedni
ą
wilgotno
ść
tkanek
– łzy maj
ą
odczyn lekko alkaliczny –
pH w
zakresie 7,4 – 7,5
– ich główne składniki to:
woda – 98%
białka 0,15 – 0,7%
NaHCO3 – 0,2%
enzym lizozym
2
PODSTAWY PATOFIZJOLOGII OKA
Zapalenie spojówek
– mog
ą
by
ć
spowodowane:
zaka
ż
eniem bakteryjnym
uczuleniem (leki, ciała obce, alergeny)
działaniem energii promienistej
Schorzenia siatkówki
– zmiany zapalne
– zwyrodnienia
Choroby rogówki
– zapalenia (wirusowe lub bakteryjne)
– owrzodzenia
– mog
ą
one
prowadzi
ć
do
zmian
przejrzysto
ś
ci a tak
ż
e do zbliznowacenia
(bielmo)
Zmiany w soczewce
– zm
ę
tnienie (za
ć
ma, katarakta)
powodowana jest urazami, zmianami starczymi,
chorobami oka lub innymi chorobami ogólnymi
(np. cukrzyca)
powoduje znaczne obni
ż
enie ostro
ś
ci wzroku,
gdy
ż
promienie
ś
wietlne nie mog
ą
przedosta
ć
si
ę
do siatkówki przez zm
ę
tniał
ą
soczewk
ę
Jaskra
– wynika z zaburze
ń
w odpływie i wytwarzaniu
cieczy wodnistej, co powoduje wzrost
ci
ś
nienia
ś
ródgałkowego
– konsekwencj
ą
rozwijaj
ą
cej si
ę
choroby jest
zanik nerwu wzrokowego
Schorzenia nerwu wzrokowego
– obok jaskry mo
ż
e by
ć
powodowany tak
ż
e
innymi czynnikami takimi jak: zapalenia,
zatrucia, urazy.
BIOFARMACEUTYCZNE
ASPEKTY LEKÓW DO OCZU
– osi
ą
gni
ę
cie
zamierzonego
efektu
terapeutycznego uzale
ż
nione jest od kilku
czynników:
rodzaju schorzenia i stanu jego zaawansowania
sposobu leczenia
wyboru substancji leczniczej
rodzaju postaci leku
szybko
ś
ci uwalniania z postaci leku
szybko
ś
ci penetracji i dystrybucji substancji
leczniczej w tkankach
stopnia wi
ą
zania z białkami
tempa metabolizmu i eliminacji
3
– wa
ż
ne jest, aby substancja lecznicza pozostawała
i oddziaływała w okre
ś
lonym miejscu przez
odpowiednio długi czas – tak wi
ę
c wła
ś
ciwo
ś
ci
fizykochemiczne samej substancji leczniczej jak
i
substancji
pomocniczych,
u
ż
ytych
do
przygotowania postaci leku jak równie
ż
procesy
biochemiczne, jakim b
ę
dzie podlega
ć
lek w
ustroju decyduj
ą
o skuteczno
ś
ci farmakoterapii
– przenikanie leku do oka mo
ż
e odbywa
ć
si
ę
poprzez:
krew – w przypadku podania ogólnego
wnikanie przez rogówk
ę
– przy podaniu
miejscowym
Podanie ogólne
– przedostawaniu si
ę
leków do oka sprzyja jego
bardzo dobre ukrwienie
– natomiast
utrudnia
bariera
naczyniowo-
siatkówkowa (porównywalna z barier
ą
krew-
mózg)
– ponadto no
ś
nikiem substancji leczniczych mo
ż
e
by
ć
ciecz wodnista, której zadaniem jest
od
ż
ywiane soczewki i rogówki oka – dwóch
struktur nieunaczynionych
Podanie miejscowe
szybko
ść
penetracji leku do gł
ę
bszych warstw oka
zale
ż
y głównie od kinetyki procesów w cz
ęś
ci
przedrogówkowej oka, a zwłaszcza:
wi
ą
zania substancji leczniczej z białkami
całkowita ich ilo
ść
w płynie łzowym to 0,7% z
czego 0,4% to albuminy; w stanach chorobowych
ilo
ść
białek mo
ż
e wzrasta
ć
wymiany płynu łzowego i szybko
ś
ci jego parowania
szybko
ść
odtwarzania płynu łzowego wpływa na
zmian
ę
st
ęż
enia substancji leczniczej –
po
zaaplikowaniu na powierzchnie oka dochodzi do
jej wypłukiwania na skutek łzawienia
zarówno substancja lecznicza w formie wolnej
jak i zwi
ą
zanej z białkami w jednakowym
stopniu
ulega
usuwaniu
z
cz
ęś
ci
przedrogówkowej na skutek wymiany łez
szybko
ś
ci wchłaniania przez spojówk
ę
i
rogówk
ę
oka
wnikanie leku do wn
ę
trza gałki ocznej odbywa
si
ę
głównie
przez
rogówk
ę
(mimo
i
ż
powierzchnia spojówki jest 5 – 6 razy wi
ę
ksza
ni
ż
powierzchnia rogówki)
4
o zdolno
ś
ci przechodzenia substancji leczniczej przez
rogówk
ę
decyduj
ą
jej wła
ś
ciwo
ś
ci fizyko-chemiczne:
pKa
wielko
ść
cz
ą
steczki
lipofilno
ść
istniej
ą
dwie drogi przenikania substancji leczniczej
przez rogówk
ę
:
intracellularna – przez komórki
intercellularna – pomi
ę
dzy komórkami
dost
ę
pno
ść
biologiczna substancji leczniczej podanej
do oka wynosi poni
ż
ej 10% (cz
ę
sto około 1%), co jest
powodowane:
fizjologicznymi mechanizmami obronnymi
istnieniem barier metabolicznych i przenikania
okre
ś
lonymi wła
ś
ciwo
ś
ciami substancji leczniczej
wielowarstwowa budowa gałki ocznej powoduje,
ż
e
dla opisu losów leku podanych na powierzchni
ę
gałki
ocznej
konieczne
s
ą
ró
ż
ne
modele
farmakokinetyczne
bardzo
istotne
znaczenie
dla
dost
ę
pno
ś
ci
biologicznej substancji podanej miejscowo do oka
ma aktywno
ść
enzymów obecnych w tkankach gałki
ocznej
esterazy
reduktazy
monoaminooksydazy
transferazy
hydroksylazy
β
-glukuronidazy
ich obecno
ść
mo
ż
e wpływa
ć
na zmiany skuteczno
ś
ci
działania podanej substancji leczniczej:
przekształcanie do form nieaktywnych
aktywowanie substancji do form czynnych
(zjawisko
wykorzystywane
w
lekach
prekursorowych – pro-lekach)
ten sam czynnik mo
ż
e w ró
ż
ny sposób oddziaływa
ć
na
ró
ż
ne
substancje
lecznicze,
np.
enzymy
odpowiedzialne
za
aktywacj
ę
diestru
izowalerianowego adrenalonu do czynnej epinefryny
s
ą
równie
ż
odpowiedzialne
za
unieczynnianie
pikokarpiny
5
w oparciu o znajomo
ść
enzymatycznego metabolizmu
leku opracowano koncepcj
ę
soft drug
soft drug – to biologicznie aktywna substancja, która
po wykazaniu zamierzonego działania terapeutycznego
ulega dezaktywacji do cz
ą
stki nietoksycznej
stwarza ona mo
ż
liwo
ść
znacznej eliminacji działa
ń
niepo
żą
danych niektórych leków, np., NLPZ
Deksametazon podany do oka wykazuje działanie przeciwzapalne
powoduj
ą
c jednocze
ś
nie wzrost ci
ś
nienia
ś
ródgałkowego
Etabonian loteprednolu – soft drug otrzymany z prednizolonu,
wykazuje 5-krotnie wy
ż
sz
ą
aktywno
ść
ni
ż
deksametazon bez
jednoczesnego wpływu na ci
ś
nienie
ś
ródgałkowe
przy podaniu do worka spojówkowego lek mo
ż
e
przedostawa
ć
si
ę
kanałami łzowymi do nosa, gardła i
dalej – przewodu pokarmowego i ulega
ć
wchłoni
ę
ciu,
co w konsekwencji mo
ż
e prowadzi
ć
do ogólnych
działa
ń
niepo
żą
danych
podobna sytuacja mo
ż
e mie
ć
miejsce w przypadku
stanów zapalnych spojówek; gdzie ich bogate
unaczynienie mo
ż
e sprzyja
ć
przechodzeniu leku do
kr
ąż
enia ogólnego