Tablica 1

Wprowadzenie

Cel wystawy

Powstanie wystawy i jej tournée

Recenzje prasowe

Przygotowanie i realizacja projektu

Ź

ródła fotografii

Cel wystawy

Celem wystawy, przeznaczonej głównie dla młodzieży szkolnej, jest próba przedstawienia
wielowiekowego dorobku polskich śydów i skomplikowanych stosunków polsko-żydowskich,
którym podręczniki szkolne poświęcają niewiele miejsca lub podejmują temat prawie wyłącznie w
kontekście tragedii Holocaustu.

W potocznej świadomości Polaków obraz narodu żydowskiego jest w zasadzie zdeterminowany jego
dramatycznym losem w okresie drugiej wojny światowej. Także i na świecie funkcjonuje obraz
Polski jako kraju, w którym przede wszystkim ginęli śydzi. Na obrazie wielowiekowych, najczęściej
dobrych, stosunków polsko-żydowskich ciążą takie wydarzenia jak np. mord popełniony podczas
ostatniej wojny na żydowskiej społeczności Jedwabnego przez ich polskich sąsiadów. Wydarzenia te
wypierają ze świadomości fakt, że Polska była państwem, gdzie przez długie wieki mieszkała
najliczniejsza w świecie społeczność żydowska, która znajdowała tu lepsze warunki życia i rozwoju
własnej kultury, niż na Zachodzie Europy. Przez stulecia śydzi stanowili istotną część społeczeństwa
wielonarodowej Rzeczypospolitej, wnosząc w jej kulturę bogaty i oryginalny wkład.

Wystawa przedstawia różnorakie aspekty niespełna tysiącletniej historii polskich śydów. Odkrywa
zaginiony świat, porusza także skomplikowaną problematykę stosunków polsko-żydowskich w
przeszłości i obecnie.


Powstanie wystawy i jej tournée

Idea jej zorganizowania kształtowała się we współpracy z Domem Anny Frank w Amsterdamie.
Centrum Polsko-Niemieckie koordynowało bowiem w Polsce prezentację

wystawy Anna Frank.

Historia na dzień dzisiejszy

. Odwiedzające wystawę grupy młodzieży niejednokrotnie pytały

organizatorów, dlaczego nie mogą dowiedzieć się czegoś więcej o historii polskich śydów.
Odpowiadając na to zapotrzebowanie grupa krakowskich historyków, wraz z pracownikami Domu
Anny Frank w Amsterdamie, rozwijała od 1995 roku koncepcję niniejszej wystawy.

Wystawa dokumentuje w popularny sposób historię śydów mieszkających w Polsce od wczesnego
ś

redniowiecza po dzień dzisiejszy, wykorzystując do tego celu ponad 200 fotografii, pochodzących z

ok. 80 archiwów. Integralną jej częścią jest bogato ilustrowany katalog, z obszernym (100
stronicowym) wprowadzeniem, stanowiącym popularnonaukową syntezę dziejów śydów w Polsce.
Wystawie towarzyszą także

materiały dydaktyczne

dla nauczycieli szkół ponadpodstawowych,

zawierające test wiadomości oraz fragmenty tekstów źródłowych pomocnych przy realizacji tematyki
ż

ydowskiej w szkole. Materiały te rozprowadzane są przy okazji

prezentacji wystawy

. Istnieje także

możliwość nabycia ich w

Centrum Polsko-Niemieckim

.

Page 1 of 8

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/wprowadzenie.html

Wystawa śydzi w Polsce. Swoi czy obcy? została zaprezentowana po raz pierwszy w marcu 1998 roku
w Krakowie. Następnie odwiedziła wiele miast polskich (m.in. Warszawę, Lublin, Świdnicę,
Wrocław, Przemyśl, Opole, Oświęcim, Jarosław, Włodawę, Krzyżową, Chrzanów). Aktualnie
przygotowywany jest nowy plan wystawienniczy, obejmujący

prezentację wystawy

oraz jednodniowe

seminaria nauczycielskie, poświęconych problematyce żydowskiej. Wszystkich zainteresowanych
tym projektem prosimy o kontakt z

Centrum Polsko-Niemieckim w Krakowie

.

Od 1999 roku istnieje także

niemieckojęzyczna wersja wystawy

, której powstanie było możliwe

dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Sprawa Zagranicznych RP i Fundacji Konrada
Adenauera. Wystawa ta cieszy się w Niemczech bardzo dobrą opinią, także w środowiskach
ż

ydowskich, i była dotąd prezentowana w wielu różnych miastach, m.in. w Berlinie, Monachium,

Akwizgranie, Münster, Dreźnie, Lipsku i Düsseldorfie. Miała ona również swoją premierę w
Szwajcarii, oraz Bułgarii, gdzie jesienią 2001 r. była eksponowana w Instytucie Kultury Polskiej w
Sofii.

Page 2 of 8

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/wprowadzenie.html

Recenzje prasowe:

Jak przypuszczam, tytuł wystawy
[śydzi w Polsce. Swoi czy obcy?], w
intencjach jej organizatorów zapewne
nie

rozstrzyga

sprawy,

raczej

pozostawia otwarty problem, odwołuje
się,

zgodnie

z

edukacyjnym

charakterem

ekspozycji

do

umiejętności wnioskowania młodych
ludzi, do samodzielnej odpowiedzi na
pytanie zawarte w drugim członie
"Swoi czy obcy?". Być może tytuł
"Polscy śydzi" nie tylko byłby zbyt
bliski nazwie tamtej. wielkiej i
monumentalnej wystawy [wystawa
ś

ydzi polscy" zorganizowana przez

Muzeum Narodowe], ale w dodatku
przesądzałby sprawę. Być może dzięki
prostemu zabiegowi młodzież będzie
musiała sama znaleźć odpowiedź,
strząsając z siebie to, co przylepia się
do nas wszystkich - albo stare
antysemickie uprzedzenia, albo nowe
filosemickie mody.

Wystawie towarzyszy katalog świetnie
wydany, w którym oprócz ikonografii,
znalazło się także kilka szkiców pióra
krakowskich historyków. Blisko tysiąc
lat historii, wspólnej historii Polaków
i śydów, w kilku salach i na kilkuset
stronach - to przedsięwzięcie nie tylko
ambitne, ale także trudne.

Wystawa skromna, posługująca się
tylko tekstem i zdjęciami, ale bardzo
treściwa, odtwarza dzieje obecności
ż

ydowskiej w Polsce od początków

państwowości

polskiej

po

współczesność. (...) Znakomita okazja,
by (zwłaszcza) młodzież szkolna i
nauczyciele zapoznać się mogli z
tysiącletnim

dorobkiem

polskich

ś

ydów. Z ich miejscem w społeczności

polskiej

i

ze

skomplikowanymi

(niekiedy bardziej, niekiedy mniej)
stosunkami

polsko-żydowskimi.

Dobrze

będzie,

jeżeli

również

wycieczki

młodzieży

izraelskiej

obejrzą tę wystawę.

M.T. Obecność śydów,
"Polityka", Nr 27, 4 VII 1998



Druga połowa października była
miesiącem ogromnej promocji Polski
u naszych zachodnich sąsiadów. (...)
największym

echem

odbiła

się

jednakże przywieziona z Krakowa
wystawa "śydzi w Polsce. Swoi czy
obcy?", którą w niemieckiej wersji
językowej prezentuje tutaj Bawarskie
Archiwum

Państwowe

i

Stowarzyszenie na rzecz Popierania
ś

ydowskiej Kultury i Tradycji. (...) ...

Page 3 of 8

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/wprowadzenie.html

... krakowska wystawa, którą zobaczą
także inne miasta, po części jest także
wystawą o nas samych - Polakach. Nie
tylko naszych dawnych przodkach,
naszych dziadach i ojcach, ale także o
nas samych. Znalazło się na wystawie
zdjęcie antysemickich, przerażających
w swej treści napisów na murach i
fotografie przedstawiające polskich
licealistów uczących się hebrajskiego i
odwiedzających Izrael. Wystawa, jak
się

rzekło

jest

skierowana

do

młodzieży, polskiej młodzieży. Dobrze
jeżeli w najmniejszym nawet stopniu
spowoduje zmianę postaw wobec
naszych dawnych sąsiadów. I dobrze
byłoby też. Gdyby izraelska młodzież
tradycyjnie pielgrzymująca do Polski,
kraju przodków, ale jednocześnie
kraju, na którego terenie dokonała się
Zagłada, miała okazję do zmiany
przekonań równie niesprawiedliwych
jak antysemityzm - odwiecznego mitu
uważającego w s z y s t k i c h
Polaków za żydożerców ...

A. Kozioł, Swoi czy obcy?,
"Dziennik Polski", 18 III 1998 r.



Na kilku podświetlanych planszach
można prześledzić dzieje kultury
ż

ydowskiej na ziemiach polskich od

zamierzchłych

czasów

Aszkenazyjczyków po współczesność.
Każda

plansza

opatrzona

jest

komentarzami i notami historycznymi,
można się z niej dowiedzieć równie
wiele o religii i kulturze żydowskiej, co
dramacie II wojny światowej. A także
o

osadnikach

z

okresu

wojen

krzyżowych, udziale w walkach o
niepodległość Polski i działalności
społecznej - dzięki wystawie można
poznać także te mniej znane rozdziały
z historii polskich śydów.

A. Bugajska, Swoi czy obcy?,
"Gazeta Wyborcza", 18 III 1998 r.

prezentacja

wystawy

stanowiła

szczególny sukces, ponieważ na jej
otwarcie

przybyli

przedstawiciele

najwyższych

władz

bawarskich

i

monachijskich, i pisały o tym wszystkie
media. Wystawa fotograficzna (...) jest
prawdziwym fenomenem rzeczowości,
neutralności, poszukiwania prawdy.
(...) Natomiast to, co na tej wystawie
jest najważniejsze, to jej dokładność,
staranność, spokojne podejście do tak
trudnej przecież tematyki, prezentacja
wszystkich

punktów

widzenia,

dostrzeganie szerokiego spektrum tej
problematyki,

łącznie

ze

współczesnymi działaniami polskich
władz i społeczeństwa polskiego na
rzecz

poszanowania

ż

ydowskiej

kultury i tradycji. (...) Po prostu jest to
wystawa, która przynosi duże korzyści
opinii

o

Polsce,

aczkolwiek

zamieszczono w niej także np. aktualne
fotografie,

przedstawiające

antysemickie wybryki współczesne czy
paskudne napisy na murach polskich
miast. Obok tego jest mowa jednak o
wspólnym, dobrym życiu obu nacji, o
ż

ydowskich synagogach w Polsce, o

Festiwalu

Kultury

ś

ydowskiej

w

Krakowie, o rozwoju życia religijnego
i kulturalnego nielicznych polskich
ś

ydów.

Obraz

ten

jest

więc

wielostronny i niczego się w nim nie
ukrywa - oto najważniejsze przesłanie
wystawy.

A. Grabowska, Promocja Polski.
Głos z Monachium,
"Dziennik Polski", 27 X 2000 r.

Page 4 of 8

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/wprowadzenie.html

Przygotowanie i realizacja projektu

Organizator wystawy:
Stowarzyszenie Centrum Polsko-Niemieckie w Krakowie
31-124 Kraków
ul. Rajska 10/5
tel./fax.: [phone]
e-mail: [e-mail]

Koordynacja:
Dr Zdzisław Noga (Centrum Polsko-Niemieckie w Krakowie);
Levien Rouw (Dom Anny Frank w Amsterdamie);

Autorzy:
Dr Stefan Gąsiorowski (Katedra Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego);
Andrzej Kuler (Muzeum Historyczne Miasta Krakowa);
Beata Łabno (Muzeum Historyczne Miasta Krakowa);
Dr Piotr Trojański (Instytut Historii Akademii Pedagogicznej w Krakowie)
Recenzenci:
Prof. dr hab. Feliks Tych (śydowski Instytut Historyczny w Warszawie)
Dr Hanna Węgrzynek (śydowski Instytut Historyczny w Warszawie)

Konsultacje:
Dr hab. Jan Rydel (Instytut Historii Uniwersytetu jagiellońskiego)
Mgr Waldemar Bukowski (Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk)

Wsparcie finansowe:
Program Unii Europejskiej PHARE, Bruksela
Programu MATRA Ministerstwa Spraw Zagranicznych Królestwa Holandii dla Wspierania

Page 5 of 8

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/wprowadzenie.html

Demokracji w Europie Środkowej i Wschodniej
Fundacja im. Stefana Batorego w Warszawie

Do powstania strony internetowej wystawy przyczynili się:
Dr Piotr Trojański (koordynacja projektu)
Anna Woźniak i BLUE LINE design studio (projekt i opracowanie strony)

Źródła fotografii

ABC Press, Amsterdam
Archiwum CAF
Archiwum Dokumentacji Mechanicznej w Warszawie
Archiwum "Echa Krakowa"
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
Archiwum Państwowe w Krakowie
Archiwum Państwowe Muzeum w Oświęcimiu
Archiwum Państwowe Muzeum na Majdanku
Archiwum Prowincji Polskiej O.O. Dominikanów w Krakowie
Archiwum "Wprost"
Archiwum śydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie
Biblioteka Jagiellońska
Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Gabinet Rycin
Biblioteka Narodowa w Warszawie
Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie
Bund Archives of the Jewish Labor Movement, New York
Centralne Archiwum Korczakowskie w Polsce, Warszawa
Archiwum "Gazety Wyborczej"
Kościół O.O. Bernardynów w Krakowie
Instytut im. Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku
Instytut Sztuki PAN w Warszawie
Muzeum Historyczne we Wrocławiu
Muzeum Historyczne Miasta Stołecznego Warszawy
Muzeum Izraelskie w Jerozolimie
Muzeum Mazowieckie w Płocku
Muzeum Narodowe w Krakowie
Muzeum Historyczne Miasta Krakowa
Fundacja Książąt Czartoryskich przy Muzeum Narodowym w Krakowie
Muzeum Okręgowe w Jarosławiu
Muzeum Okręgowe w Tarnowie
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego
Muzeum śydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie
Archiwum "Wprost"
Wydawnictwo Dolnośląskie we Wrocławiu
YIVO, Nowy Jork

Fotografie i mapy zaczerpnięte z opracowań:
Atlas Historyczny świata, Warszawa 1974
Bałaban M., Historia śydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304-1868, t. 1-2, Kraków 1931-1936
Bałaban M., śydzi lwowscy na przełomie XVI i XVII wieku, Lwów 1906
Dąbrowska-Kostka S., Hitlerowskie afisze śmierci, Warszawa 1983
Dziecko polskie w latach wojny i okupacji, Warszawa 1979

Page 6 of 8

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/wprowadzenie.html

Gawroński F. G., Bohdan Chmielnicki, t. 1, Lwów 1906
Głos Gminy śydowskiej, nr 10-11, 1939
The Hebrew Book, A Historical Survey, ed. By R. Rosner, J. Ta-Shem, Jerusalem 1975
Hollaenderski L., Les Israélite de Pologne, Paryż 1946
Image Before My Eyes. A Photographic History of Jewish Life in Poland 1804-1938, L. Dobroszycki
and B. Kirshenblatt - Gimbett, USA 1977
"Jidełe" (Magazyn)
Kalendarz śydowski 1988-1989
Kłosy, 1875
Kraushar A., Frank i frankiści polscy 1727-1816, t.1, Kraków 1895
They lieved among us. Jevish heritage in Poland, Polska Agencja Promocji Turystyki 1995
Męczeństwo, walka i zagłada śydów w Polsce 1939-1945, Warszawa 1960
Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich, pod red. Cz. Pilichowskiego, Warszawa 1979
Państwowy Teatr śydowski im. Ester Rachel Kamińskiej, opr. Sz. Gąsowski, Warszawa 1995
Pogonowski I. C., Atlas Historyczny Polski, Kraków 1996, Wydawnictwo Baran i Suszczyński
Popławska I., Architektura Łodzi w XIX wieku, Studia i Materiały do Teorii Architektury i
Urbanistyki, t. 11, Warszawa 1973
Ruszczyc M., Strzały w Zachęcie, Katowice 1987
Stola D., Nadzieja i zagłada,Warszawa 1995
Ś

wiat Anny Frank, Amsterdam 1985

Warszawskie getto, Warszawa 1988
Wir zogen gegen Polen, München 1940
ś

ydzi w Polsce Odrodzonej, t. 1-2, Warszawa 1932-1933

śyndul J., Zajścia antyźydowskie w Polsce w latach 1935-1937 - geografia i formy, Biuletyn śIH,
1991

Autorzy fotografii:
J. Bednarczyk
T. Duda
S. Gąsiorowski
H. Górecki
J. Górz
Z. Jarzyński
A. Kaczmarz
S. Kamiński
J. Korzeniowski
G. Kozakiewicz
M. Machay
E. Małka
S. Michta
M. Mutor
R. Okoński
K. Pempel
K. Piksa
H. Rosiak
Z. Staszyszyn
W. Susid
P. Trojański
K. Wojda
P. Wójcik
E. Wołoszczuk

Właścicieli praw autorskich do niektórych wykorzystanych na wystawie fotografii nie udało się nam
odszukać. Prosimy zatem wszystkie zainteresowane osoby i instytucje, które odnalazły swoje

Page 7 of 8

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/wprowadzenie.html

fotografie na wystawie o kontakt z Centrum Polsko-Niemieckim w Krakowie

© 2002, Centrum Polsko-Niemieckie w Krakowie

Page 8 of 8

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/wprowadzenie.html