1

oprac. Justyna Kowalczyk

Egipt

Architektura

Nowego Państwa po czasy rzymskie

•

Nowe Państwo to nie tylko okres największej potęgi politycznej, militarnej,
gospodarczej

i

kulturalnej

starożytnego

Egiptu,

ale

również

najwspanialszego rozkwitu sztuki.

•

Można wręcz powiedzieć iż w ciągu tych 500 lat panowania trzech dynastii
(od XVIII – XX) stworzono najwięcej pomników i budowli aniżeli we
wszystkich poprzednich i późniejszych dziejach tego kraju.

•

Nie ma gałęzi sztuki w tym okresie, która by nie osiągnęła najwyższej
doskonałości zarówno technicznej, jak i artystycznej.

•

Przejdźmy teraz do architektury

•

Jak można zauważyć ani okres Starego Państwa ani Średniego Państwa nie
wytworzyły jednolitego typu świątyni, jak wiadomo z różnych przyczyn.
- Stare Państwo

widzimy tu znaczną dominacje władzy święckiej w tym faraona co
sprzyjało wykształceniu się piramid.

Kapłanami w tym czasie były osoby świeckie z otoczenia faraona i

ś

wiątynia grobowa faraona (piramida) skupiała na sobie główny

akcent kultowy.

- Średnie Państwo

widzimy tu osłabienie autorytetu faraona co

wiązało się z wzrastającą działalnością budowlaną faraonów na rzecz
potrzeb kapłańskich w świątyniach poświęconym bogom.

- W Nowym Państwie

zaś pojawia się monumentalna świątynia poświęcona bóstwu,

dopiero w tym okresie wzmaga się potęga kleru oparta na bogactwach

ś

wiątynnych.

W tej epoce wytworzyłyby się w pełni sprzyjające warunki do
wykształcenia się architektury sakralnej do stworzenia klasycznego
typu świątyń egipskich.

2

I to właśnie świątynie a nie grobowce (piramidy) stają się najbardziej
reprezentacyjną budowlą państwową.

Za nim przejdę do opisywania poszczególnych świątyń chciałabym
przedstawić schemat budowy egipskiej świątyni który przeważał w
następnych budowlach.
Kanon świątyni jak zobaczymy w dużej mierze był podporządkowany
sprawowanej liturgii.
1.

Nad brzegiem Nilu wznosiło się małe molo, do którego przybijać mogły
barki wiozące w procesji świątecznej posąg bóstwa i orszak kapłański

2.

Od portu prowadziła do świątyni aleja sfinksów, która kończyła się przy

3.

pylonach ( wieża o prostokątnej podstawie, wznoszona parami i
zwężająca się ku górze (trapezoidalna), przed którymi stały zazwyczaj
wysokie maszty na flagi i kolosalne posągi króla

4.

za pylonami mieścił się obszerny podwórzec otoczony zazwyczaj z
trzech stron portykami

5.

za nim znajdowała się wielka sala hipostylowa, w której 2 środkowe
szeregi wyższych kolumn tworzyły niekiedy rodzaj nawy głównej (jak w
Karnaku)

6.

w tyle sali kolumnowej wejście prowadziło – niekiedy przez mniejszy
hipostyl – do sali na pomieszczenie barki; z obu jej stron znajdować się
mogły 2 obejścia

7.

końcową część stanowiła kaplica znajdująca się za salą na barkę, czasami
poprzedzona

niedużym

westybulem

(obszerny,

reprezentacyjny przedpokój, przedsionek przy wejściu do pałacu,
rezydencji, stanowiący połączenie głównego wejścia z innymi
pomieszczeniami. Hol, poczekalnia lub przedsionek w budynku
użyteczności publicznej) na pomieszczenie posągu bóstwa, a właściwie 3
kaplice – 2 po obu stronach kaplicy głównej, zgodnie z egipskim kultem
triady

8.

za tym kompleksem rozmieszczonym na jednej osi znajdowały się
rozliczne pomieszczenia na skarbce, archiwa, magazyny itp. (zależało to
od wielkości świątyni i jej roli w kulcie państwa)

9.

z zespołem świątynnym związany był najczęściej park a przede
wszystkim (zawsze) święte jezioro

10.

Układ tych pomieszczeń nie jest jednak rygorystyczny!!

3

Warto w tym miejscu wspomnieć o tym że układ pomieszczeń świątyni
Nowego Państwa, a więc i rytuał sakralny, którego wyrazem jest plan

ś

wiątyni, podkreślały zróżnicowanie społeczne Egiptu.

Lud pracujący dopuszczany był na podwórzec świątyni, gdzie w
spiekocie słońca brał udział w ceremonii dokonującej się wewnątrz
budowli.
Do Sali hipostylowej jako do recepcyjnej sali pałacu mieli już dostęp
wybrani: urzędnicy, dostojnicy wojskowi.
Zaś próg sali na barkę mogli prócz kapłanów przekroczyć wyżsi
dostojnicy państwowi.
W pobliżu posągu bóstwa, prócz faraona, znajdować się mogli chyba
tylko najwyżsi kapłani.

Dodatkowo z układem pomieszczeń związane jest wykorzystanie światła:
1.

podwórzec zalany jest promieniami słońca

2.

w hipostylu panuje półmrok, gdyż światło sączy się do wnętrza tylko
(prócz drzwi) przez kraty okien

3.

sala na barkę tonie w głębokim półmroku

4.

i wreszcie najgłębszym mrokiem spowita jest kaplica z posągiem
bóstwa na które mógł czasem padać promień światła przez otwór w
dachu mieszczący się tuż nad statuą

Warto również zauważyć iż w świątyni egipskiej odbity mamy również nie
tylko układ stosunków społecznych i dogmat panującego kultu ale

zarówno

w jej dekoracji jaki i ukształtowaniu występuje bardzo wyraźna tendencja do

realistycznego odtwarzania przyrody. Świątynia egipska (w tym kontekście)
jest odbiciem ziemskiej przyrody Egiptu. Stoi na żyznej ziemi tego kraju.

- dolne partie zdobiły zazwyczaj ornamenty roślinne
- niektóre świątynie posiadały u dołu wzdłuż zewnętrznej strony murów
charakterystyczny odgięty na zewnątrz niski profil (dekorowany ornamentem
roślinnym) – pełniący dodatkowo funkcje użytkową

ochrony przed wężami

- w salach hipostylowych (jak zobaczymy) kolumny były w kształcie palm lub
związanych łodyg lotosu czy papirusu
- kapitele były w formie zamkniętych pąków kwiatów - jedynie w nawach
głównych występowały kapitele o otwartych kielichach.

Warto w tym miejscu zrobić podsumowanie świątyni egipskiej stwierdzając iż:

4

1.

Kanon świątyni egipskiej zrodził się w określonych warunkach historycznych

jako wzrost wpływów i władzy kleru (głownie tebańskiego Amona) – w

okresie Nowego Państwa

2.

Schemat świątyni odbija w swoim układzie, zgodne z rytuałem sakralnym,
zróżnicowanie klasowe społeczeństwa egipskiego

3.

Oddaje w ukształtowaniu i w dekoracji wybitne realistyczne elementy,
stanowiące wartość rodzimej sztuki egipskiej

4.

a kompozycja osi świątyni podkreśla podstawowy dogmat danego kultu

ARCHTEKTURA NOWEGO PAŃSTWA:

Stolicą państwa egipskiego są Teby, które w czasie Nowego Państwa
przeżywają swój największy rozkwit.

•

Karnak (jak widzimy) to zespół trzech wielkich kompleksów świątynnych
wzniesionych dla trójki bogów tebańskich

•

Jego centralnym elementem jest świątynia Amona-Re do którego:

•

od północy przylega okręg kultowy boga Montu

•

na południe zaś od świątyni znajdują się ruiny świątyni Mut (uważanej za

ż

onę Amona)

•

długa aleja kamiennych sfinksów prowadziła ze świątyni Amona ku
południu wzdłuż Nilu, ku Świątyni Narodzin w Luksorze
plan zespołu świątyń w Karnaku

Ś

wiątynia Amona-Re w Karnaku

•

Nie jest tworem jednolitym,

•

ś

wiątynie tą rozbudowywali kolejni faraonowie do ogromnych rozmiarów

•

poprzez uzupełnianie budowli poprzedników, wstawiając nowe kaplice
na miejsce już istniejących,

•

zdarzało się nawet że burzono starsze części świątyni a pozostałe po nich
bloki z dekoracją reliefową wykorzystywano ponownie

•

składają się na nią wielkie budowle sakralne, wznoszone kolejno przez
Totmesa III, Hatszepsut, Amenhotepa III,

•

oraz wzniesiona następnie olbrzymia sala hipostylowa i dziedziniec z
pylonami – dzieło faraonów Seti I i Ramzesa II.

•

Ich następcy również starali się uświetnić swoimi budowlami ten
niezwykły zespół sakralny.

5

•

Mamy więc tu świątynie Ramzesa III,

•

a później nawet Tharka (XXV dynastia) kazał ustawić na wielkim
dziedzińcu swoją kolumnadę (do dziś zachowała się 1 kolumna)

•

zaś za XXX dynastii obszar okręgu świątyni (480/550 m) został otoczony
ceglanym murem o grubości 12 m.

•

Do świątyni Amona od strony Nilu do pierwszego pylonu prowadziła
aleja procesyjna z 40 sfinksami o głowach barana (baran to święte
zwierzę Amona).

•

Przed każdym sfinksem, między jego łapami, ustawiono posąg faraona.

•

Za pierwszym pylonem znajdował się wielki dziedziniec oddzielony od
sali hypostylowej drugim pylonem,

•

przed

którym

ustawiono

wyrzeźbione

w

różowym

granicie

posągi Ramzesa II.

•

Przed nim znajduje się postać jego żony, sięgająca faraonowi do kolan.

•

Sala hypostylowa o wymiarach 102x53 m

•

podparta jest 134 kolumnami, najwyższe o wysokości 23 m

•

zakończone są kapitelami w kształcie rozwiniętego kwiatu papirusu.

•

Kolumny niższe, ustawione w 14 rzędach, mają głowice o zamkniętych
kwiatach papirusu.

•

Różnica poziomów pomiędzy kolumnami pozwoliła na zamontowanie
okien oświetlających wnętrze sali.

•

Ś

ciany i trzony kolumn ozdobiono bogatymi reliefami.

•

Ta część świątyni została wzniesiona za czasów XIX dynastii.

•

Za salą hypostylową znajdują się kolejne pylony (trzy i cztery) oraz
starsza część świątyni, w skład której wchodzi sala na barkę i świątynia
Totmesa III wzniesiona za czasów XVII dynastii.

•

Główna oś olbrzymich świątyń w Karnaku biegnie z zachodu od
wschodu;

•

W Karnaku możemy wspomnieć niemal wszystkie typy kolumn i
dekoracji artystycznych poczynając

•

Sala Hypostylowa Karnaku i kapitele papirusowe zamknięte i otwarte

6

•

od

tzw.

słupów

protodoryckich

(Protodorycka

kolumna, podpora architektoniczna w formie słupa o przekroju
wieloboku (8, 16 lub 32 ściany), stosowana w świątyniach staroegipskich
i grobowcach czasu Średniego Państwa (XXI-XVIII w. p.n.e.) – NIE
ZNALAZŁAM

•

aż do najbardziej skomplikowanych kształtów kolumn, kapiteli i filarów
ozyriackich (Ozyriacki filar, ozyriak, w starożytnym Egipcie kamienny
posąg Ozyrysaw formie mumii i o rysach władcy, który ufundował daną
budowlę. Posąg wspierał się o prostokątny filar lub ścianę. Filary
ozyriackie najczęściej tworzyły portyki (wnętrze świątyni w Abu Simbel,
dziedziniec w Luksorze,Ramesseum),

•

oraz pewną nowością były filary heraldyczne Totmesa III

•

Ponadto w skład kompleksu wchodzą :

•

świątynia Ptaha z czasów XVIII dynastii

•

Z okresu XX dynastii pochodzą: świątynia Ramzesa III (świątynia
jubileuszu) oraz świątynia Chonsu.

Ś

wiątynia Narodzin Amona w Luksorze

•

o złamanej (jak widać) osi budowli, wynikającej z dwóch etapów jej
powstania i chęci wyprostowania kierunku do alei sfinksów

•

Budowę świątyni rozpoczął Amenhotep III, jego następcy kontynuowali
dzieło rozbudowując świątynię.

•

Ostateczny kształt otrzymała za czasów Ramzesa II.

•

Ś

wiątynie Amona w Luksorze i Karnaku połączone są ze sobą aleją

procesyjną długości ok. 3,0 km, przy której stoją sfinksy.

•

Aleja

prowadziła

wzdłuż Nilu do

wielkich,

o

szerokości

65,0

m, pylonów ustawionych przez Ramzesa II.

•

Przed pylonami stanęły dwa 25,0 m wysokości obeliski (jeden z nich został
wywieziony w 1833 r. do Paryża i ustawiony w 1836 roku, na Placu Zgody)

7

•

oraz sześć posągów Ramzesa II siedzącego na tronie. Do naszych czasów
przetrwały tylko dwa z nich (trzeci jest odrestaurowany).

•

Za

pylonami

znajduje

się

dziedziniec

Ramzesa

II

otoczony

podwójną kolumnadą.

•

Bezpośrednio

za

pylonami,

po

prawej

stronie

znajduje

się

kaplica Hatszepsut,

•

Dziedziniec Ramzesa z dziedzińcem Amenhotepa III łączy kolumnada
Amenhotepa (trójnawowa długa sala).

•

U wejścia do kolumnady Amenhotepa postawiono dwa, ogromnych
rozmiarów posągi Ramzesa II .

•

Kolumny mają głowice w kształcie rozwiniętych kwiatów papirusu.

•

Dziedziniec Amenhotepa poprzedza salę hypostylową, za którą znajduje się
najstarsza

część

ś

wiątyni,

sanktuarium

poświęcone

triadzie

bóstw tebańskich: Amonowi, Chonsu i Mut.

•

Jednak jak można zauważyć rytm pomieszczeń został tu zakłócony: przed
sanktuarium znajduje się jeszcze jedna poprzeczna sala kolumnowa
stanowiąca wraz z następnym pomieszczeniem sale stołu ofiarnego

•

następną osobliwością świątyni było rozmieszczenie wzdłuż jej ściany
wschodniej i zachodniej szeregu głębokich nisz

stanowiących sanktuaria

bóstw towarzyszących Amonowi

•

Dalsze losy świątyni :

•

Aleksander Wielki w Sali na Barkę, kazał umieścić świątynie swego kultu

•

zaś rzymianie przebudowali jedną z sal w typową dla rzymskich legionów

Ś

wiątynie Sztandarów

•

w czasach chrześcijańskich w okręgu powstawały kościoły, a w XIII wieku
wzniesiono tu meczet z grobowcem miejscowego świętego

8

Ś

wiątynia Hatszepsut w Deir el-Bahari

•

Ś

wiątynia Hatszepsut zwana "Świątynią Milionów Lat" to egipska budowla

sakralna zbudowana u stóp gigantycznej ściany skalnej w Deir el-
Bahari (Teby) w XV w. p.n.e.

•

przez budowniczego Senenmuta jako świątynia grobowa
królowej Hatszepsut.

•

usytuowana jest u podnóża wysokiej skały o postrzępionych konturach i
stromym zboczu

•

która stała się tym samym naturalną rampą dla budowli złożonej z 3 tarasów

•

warto zauważyć że zarówno położenie jak i kształt budowli nawiązują do
tradycji średniego państwa

•

dodatkowo podkreśla to fakt że świątynie wzniesiono obok świątyni
grobowej Mentuhotepa II, faraona z XI Dynastii

•

grób królowej znajduje się wewnątrz masywu skalnego, świątynie więc
dobudowano tak do skały aby tworzyła z nią integralną całość

•

trudno więc wyobrazić sobie lepsze miejsce na świątynie gdzie tradycyjne
czczono boginię Hathor wychodzącą ze skały pod postacią krowy

•

Ś

wiątynia, w znacznej części wykuta w skale,

•

składa się z trzech, ułożonych kaskadowo, połączonych ze sobą rampami
tarasów, które zakończone były portykami.

•

Rampy zdobione były sokołami.

•

Droga do najniższego tarasu, prowadziła pomiędzy obeliskami i
posągami sfinksów.

•

ś

rodkowy poziom świątyni ozdobiony był licznymi reliefami,

przedstawiającymi sceny z życia królowej.

•

ma podobny kształt jak ten dolny ale jest bardziej rozbudowany

•

po jego obu stronach znajdowały się świątynie

•

po lewej bogini Hathor, po prawej Anubisa

•

Głowice w kaplicy bogini Hathor wykonane są w kształcie instrumentu
sistrum (atrybut bogini Hathor) i ozdobione wizerunkiem twarzy bogini

9

•

trzeci poziom najwyższy ma inny układ i tu znajdują się najważniejsze
pomieszczenia świątyni

•

wejście przez portal z czerwonego granitu prowadzi z na wewnętrzny
dziedziniec

•

za nim znajduje się częściowo wykuta w skale sala na barkę a głębiej
sanktuarium

•

po obu stronach dziedzińca umieszczono dodatkowo kaplice: od północy
dziedziniec z ołtarzem kultu słonecznego a od południa sale ofiar dla
Hatszepsut i jej ojca Totmesa I.

•

Przed kolumnami trzeciego tarasu stały posągi Ozyrysa.

•

W całości zbudowana z białego marmuru

W dolinie Deir el-Bahari, znajdują się także pozostałości świątynia
grobowa Totmesa III.

Grobowce Królewskie

•

Na początku okresu panowania XVIII dynastii, zerwano z
dotychczasowym systemem budowania grobowca królewskiego i świątyni
grobowej w jednym kompleksie sepulkralnym

•

miało to wpłynąć na lepsze zabezpieczenie grobów, umieszczanych od tej
pory w odległych, trudno dostępnych skałach górskiego masywu w
Tebach Zachodnich

•

Budowę nowych grobowców zapoczątkował Totmes I

•

a miejsce to nazwano Doliną Królów, które ze względu na położenie
dawało lepszą ochronę przed rabusiami

•

innym powodem dla wybudowania tu grobowców mogło mieć
ukształtowanie terenu, nad którym wznosił się potężny trójkątny szczyt
El-Kurn, górujący nad doliną niczym piramida.

•

tak niemal wszyscy władcy z okresu Nowego Państwa kazali wykuwać
swoje grobowce w Dolinie Królów

•

skalne grobowce królewskie zawierały 2 podstawowe elementy:

korytarz i salę sarkofagową

10

•

wykuwano także dodatkowe pomieszczenia, nisze komplikowano dojścia
do sali, korytarze stromo opadały w dół, zakręcały w prawo lub lewo,

•

jednak pomimo tych dodatkowych elementów nie zmieniano
zasadniczego schematu – korytarza i sali sarkofagowej, odpowiadającym
dawnym komorom grobowym

•

w posadzce korytarza wykuwano zagłębienie

dawniej sądzono iż

miało to chronić przed złodziejami

obecnie uważa się iż miało

symbolizować grób Ozyrysa

•

warto zauważyć iż grobowce królewskie nie zawierały kaplic kultu
zmarłego, w przeciwieństwie do grobowców prywatnych które zawsze
zawierały ową kaplicę

•

gdyż kultowi pośmiertnemu władcy służyły oddzielne grobowce

ś

wiątynne

•

najokazalszą częścią grobu była sala sarkofagowa

•

za panowania XVIII dynastii miały one kształt owalny, później stały się
prostokątne, a strop wspierał się na filarach

•

w grobowcach XIX i XX sala sarkofagowa poprzedzona była westybulem
znajdującym się na najwyższym poziomie

•

wielość wykonanych w skale grobowców była różna, począwszy od
bardzo głębokich (ok. 100 m.) od wejścia do Sali sarkofagowej aż do
maleńkich

Okręgi świątynne Abydos - Ramasseum

•

drugim rejonem gdzie z religijnych przyczyn powstawały grobowce

ś

wiątynne było Abydos. Znajdowały się tam budowle z czasów XIX

dynastii

•

okręg świątynny Ramasseum otoczony murem z cegły suszonej zajmuje
powierzchnię o wymiarach 265/176 m

•

w jego obrębie mieściły się świątynie Seti I i jego syna Ramzesa II, pałac
oraz wiele ceglanych pomieszczeń magazynowych i pomocniczych

11

•

ś

wiątynie poprzedzały 2 dziedzińce za nimi znajdowała się bazylikowa

sala Hypostylowa a za nią 3 prawie identyczne pomieszczenia o stropach
wspartych na 8 kolumnach, za nimi było zaś sanktuarium ale się nie
zachowało

•

ś

wiątynia Seti I stanowi unikatowy w egipskiej architekturze przybytek

•

z uwagi na swój nieregularny kształt oraz 7 kaplic

•

każda kaplica miała własną drogę procesyjną usytuowaną na osi

•

drogi prowadziły od wejść do w portyku przed fasadą budowli poprzez 2
sale kolumnowe

•

(część tych wejść została później zablokowana przez Ramzesa II)

•

centralna kaplica poświęcona była Amonowi

•

po jej obu stronach znajdowały się po 3 kaplice

•

od strony południowej: Seti I, bogów: Ptaha i Re-Harachte

•

od strony północnej: Horusa, Izydy, Ozyrysa (która była jakby korytarzem
prowadzącym do świątyń w głębi)

•

z tyłu na przedłużeniu osi głównej znajduje się Ozyrejon (jeden z
najdziwniejszych zabytków architektury egipskiej)

•

jest to budowla podziemna, usadowiona w głębokim wykopie

•

dojście do niej zapewniał długi pasaż od której pod kątem prostym
odchodził wiodący skośnie w dół drugi pasaż

•

prowadzący do poprzecznej Sali (stanowiącej główną część świątyni)

•

ma ona kształt prostokąta o wymiarach 20/30.5 m

•

po obu stronach ustawiono po 5 kolosalnych granitowych filarów
dźwigających architrawy

•

ś

rodek Sali uformowany został w kształcie prostokątnej wyspy, otoczonej

wypełnionym wodą kanałem

•

w centrum wyspy znajdowały się 2 płytkie wgłębienia o niewiadomym
przeznaczeniu

•

budowa ozerionu ma ściśle religijne znaczenie

Ś

wiątynia Ramzesa II w Abu Simbel w Nubi

•

Położona niegdyś nad Nilem, teraz nad Jeziorem Nasera, w Dolnej Nubii

•

Miała ona ukazywać potęgę Egiptu przybyszom z Nubii.

12

•

Wielka świątynia w Abu Simbel została poświęcona bogom
słońca Amonowi-Re i Re-Horachte oraz bogu sztuki i rzemiosł Ptahowi.

•

Tworzyła ona rozległy kompleks, wchodzący nawet 56 m w głąb skały.

•

nie miała pylonów a jej wejścia strzegły 4 (20 m) posągi Ramzesa II

ś

wiadczą o potędze króla.

•

Między nogami tych posągów znajdują się kolejne, tym razem członków
rodziny Ramzesa – jego matki Tuji, żony Nefertari (dla której obok
wykuto inna mniejszą świątynie) oraz jego synów i córek.

•

plan samej świątyni (jak widzimy) jest niemal symetryczny

•

składa się z 2 sal oraz głębokiego sanktuarium poprzedzonego
westybulem a także pomieszczeń pomocniczych usytuowanych
poprzecznie na osi założenia

•

pierwsza sala (16.46 /17.68 m) ma podwójny rząd filarów i funkcją
odpowiada zewnętrznemu dziedzińcowi

•

druga sala (10.97/7.62 m ) ma tylko 2 pary kwadratowych w przekroju
filarów

odpowiadała hypostylowi

•

za nią znajdował się poprzeczny westybul

sala stołu ofiarnego

•

samo sanktuarium służyło jednocześnie jako sala na barkę

•

Do ciekawostek związanych z Wielką Świątynią należy zjawisko
zachodzące dwa razy w roku, 19 lutego i 21 października wschodzące
słońce oświetla wizerunek Amona-Ra i Ramzesa, po chwili także Re-
Horachte. Jedynie wizerunek Ptaha nigdy nie jest oświetlony promieniami
słońca – jak przystało na bóstwo ciemności.

Sztuka Okresu Późnego

•

jest odzwierciedleniem braku stabilizacji politycznej państwa rządzonego
przez zmieniające się często dynastie

III Okres Przejściowy

•

powstają budowle uzupełniające istniejącą już architekturę

•

Tharka (XXV dynastia) kazał ustawić na wielkim dziedzińcu świątyni
Amona-Re w Karnaku swoją kolumnadę (do dziś zachowała się 1
kolumna

13

CZASY PANOWANIA RZYMIAN W EGIPCIE

Okres Ptolemejski

•

królowie z dynastii Ptolemeuszy podobnie jak późni cesarze rzymscy w
oczach ludności egipskiej pragnęli uchodzić za prawowitych dziedziców
faraonów

•

jednym ze środków prowadzącym do tego było wznoszenie
monumentalnych budowli, przewyższających swym ogromem dawne

ś

wiątynie

•

przeprowadzali również liczne renowacje w okręgach świątynnych

•

okres panowania dynastii ptolemejskiej stanowi nową fazę w dziejach
stylu egipskiego

•

styl Ptolemejski czyli taki który kontynuuje miejscowe tradycje i jest
podporządkowany

dawnym

kanonom

jednak

(jak

zobaczymy)

wprowadzali drobne modyfikacje

Ś

wiątynia Horusa w Edfu

•

23 sierpnia 237 r. pne Ptolemeusz III ufundował świątynie Horusa w
Edfu, odtąd niemal wszyscy władcy aż do końca dynastii kontynuowali
prace wykończeniowe i dekoratorskie przy tej budowli.

•

wielka świątynia Horusa w Edfu ma 137 m długości

•

jej układ wzorowany jest na schemacie świątyń w okresie Nowego
Państwa

•

obszerny dziedziniec z kolumnowymi portykami poprzedzony jest
pylonem

•

za dziedzińcem znajdują się dwie kolejne sale kolumnowe zewnętrzna i
wewnętrzna.

•

Fasada pronaosu utworzona jest przez 6 kolumn połączonych w dolnej
części ścianami parawanowymi – to rozwiązanie stanie się stałym
elementem świątyń ptolemejskich i rzymskich w Egipcie !!

•

za drugą salą kolumnową znajduje się sala ofiar (sala ofiar

w Nowym

Państwie

nazywana salą stołu ofiarnego) i westybul

•

prowadzący do Sali na barkę

14

•

znajduje się za nią jeszcze jedno pomieszczenie niosące nazwę Sali
Wielkiej Dziesiątki Bogów (pomieszczenie to znajduje się w każdej

ś

wiątyni ptolemejskiej czy rzymskiej)

•

prowadzą z niej wyjścia obiegające dookoła salę na barkę.

•

przeznaczenie poszczególnych sal ukazują napisy które w świątyniach
okresu ptolemejskiego i rzymskiego ściśle informują do czego służyły
poszczególne kaplice

•

jak widać do formy architektonicznej egipskiej świątyni nie wniesiono
zbyt wiele jednak

•

Najważniejszą zmianą w stosunku do poprzednich epok było zestawienie
obok siebie najprzeróżniejszych kształtów głowic (kompozytowych)

Ś

wiątynia Hathor w Denderze

•

Najlepiej zachowanym zabytkiem na terenie Dendery jest świątynia
Hathor.

•

Jej budowę rozpoczęto za panowania Ptolemeusza IX a zakończono w
czasach Nerona.

•

Ś

wiątynia

stanęła

na

miejscu

starszej

budowli,

pochodzącej

najprawdopodobniej z czasów Starego Państwa

•

Plan świątyni jest zbliżony do siostrzanej świątyni w Edfu lecz istnieje w
nim wiele różnic

•

przede wszystkim świątynia ta nie ma dziedzińca z portykami ani
pylonów

•

główny korpus budowli powstał w 2 etapach

•

najpierw zbudowano pomieszczenia kultowe (70m długości i 35m
szerokości)

datować można na 2 połowę panowania dynastii

ptolemejskich

•

pronaos – wielka sala kolumnowa poprzedzająca część kultową – została
wzniesiona w okresie rzymskim (za panowania Tyberiusza)

•

pronaos (wysokość 18 m) tworzą 4 rzędy kolumn po 6 w rzędzie

•

frontowy rząd łączą ściany parawanowe

•

kolumny mają kapitele hatoryckie

•

główna część świątyni ma kilka unikatowych cech

15

•

jedną z nich jest istnienie 12 krypt – umieszczonych w grubości muru
zewnętrznego – na różnej wysokości

•

oraz 6 krypt podziemnych – tworzących sale i korytarze

•

wejścia do krypt zamaskowane były ruchomymi płytami kamiennymi

•

podłoże świątyni w Denderze było niestabilne wiec

zbudowano je na

solidnych fundamentach

stąd zaistniała możliwość stworzenia

podziemnych pomieszczeń

•

na tarasie utworzonym przez płaski dach głównej części budowli

wzniesiono kaplice

•

dojście do nich zapewniały 2 klatki schodowe umieszczone wewnątrz
budowli

•

jedna z tych kaplic zawierała unikatowe wyobrażenie znaków zodiaku
wyrzeźbione w płytach stropu tzw. Zodiak z Dendery

•

inną osobliwością świątyni jest wydzielone w parterowej części budowli
zespół przeznaczony do obrzędów święta Nowego Roku

•

specjalny przedsionek poprzedza wewnętrzny dziedziniec

•

za którym znajduje się noworoczna kaplica

Egipt rzymski

•

czasy rzymskie to ostatni etap rozwoju kultury staroegipskiej

•

gdzie szczególną popularnością cieszył się kult bogini Izydy

•

centrum jej kultu mieściło się jednak na wyspie File

Ś

więty okręg Izydy na wyspie File

•

w związku z budową tamy na Nilu pod Asuanem w latach 1890-1902 i
podwyższanej w następnych latach, wyspa ta została zalana przez wody
powstałego tu zbiornika

•

Aby uratować istniejące tu zabytki rozebrano je i zrekonstruowano na
pobliskiej wyspie

•

już za czasów Ptolemeuszy powstał tam kompleks budowli sakralnych
jednak rozbudowany przez cesarzy rzymskich

•

w okręgu świątynnym znajdowało się wiele budowli oprócz wielkiej

ś

wiątyni Izydy

16

•

m.in.: kiosk Trajana, świątynia Hathor (wzniesiona przez Ptolemeusza VI
Filometora i ukończona przez Augusta) , świątynia kultu Augusta, brama
Dioklecjana i druga Hadriana i Marka Aureliusza oraz wiele innch

•

Budowę świątyni Izydy rozpoczął Nektanebo I, król XXX dynastii. W
okresie rządów greckich i rzymskich świątynia została rozbudowana.

•

Do wnętrza świątyni prowadzi przejście pomiędzy dwoma pylonami o
wysokości 18,0 m..

•

Na dziedzińcu, po zachodniej jego stronie znajduje się mammisi
(Mammisi – miejsce narodzin. Nazwa nadana
przez Champolliona małym budowlom wznoszonym w
okresie Ptolemejskiej przed pylonam i prowadzącymi do
sali hipostylowej. Obiekty te otaczał perystyl. Do takiej kaplicy
przenoszono podczas obrzędu narodzin boga-króla posąg bogini-matki )z
czasów Ptolemeusza Euergestesa II i Ptolemeusza XII.

•

Za dziedzińcem, po przejściu przez drugi pylon o wysokości 22,0 m,
dochodzi się do sali hypostylowej.

•

Wewnątrz sanktuarium znajduje się otoczony kilkoma salami naos z
kryptą.