49

Wnuk M, Marcinkowski JT. Alkoholizm – przegląd koncepcji oraz metod leczenia

Alkoholizm – przegląd koncepcji oraz metod leczenia

Alcoholism – review of conceptions and methods of treatment

Marcin Wnuk, Jerzy T. Marcinkowski

Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Alcoholism is a serious social problem, negatively influencing all

spheres of life of an addicted person: mental, spiritual, physical and

social. The paper presents both historical and actual conceptions

of alcoholism and main methods of treatment.

Key words: alcoholism. symptoms, treatment

Alkoholizm stanowi poważny problem społeczny, wpływając na

wszystkie sfery życia osoby uzależnionej: psychiczną, duchową,

fizyczną oraz społeczną. W artykule przedstawiono zarówno

historyczne, jak współczesne koncepcje alkoholizmu oraz

najważniejsze metody jego leczenia.

Słowa kluczowe: alkoholizm, symptomy, leczenie

Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr Marcin Wnuk

ul. Mateckiego 24/71, 60-689 Poznań

tel. [phone], e-mail: [e-mail]

©

Hygeia Public Health 2012, 47(1): 49-55

www.h-ph.pl

Nadesłano: 07.01.2012

Zakwalifikowano do druku: 10.02.2012

Wprowadzenie

Problemyzwiązanezalkoholizmemsięgająpo-

czątkówistnieniaalkoholu.Nieodpoczątkujednak

alkoholizmbyłtraktowanyjakochoroba,choćskutki

ostregozatruciaalkoholeminastępstwa,jakietowa-

rzyszą przewlekłemu nadużywaniu alkoholu, były

znanejużfilozofomilekarzomstarożytnym,takim

jakPlaton,Hipokrates,czyGallen.Jużodnajdawniej-

szychczasówstaranosięwywołaćwstrętdonapojów

alkoholowychprzezpróbystosowaniaodpowiednich

substancji.Jednymztakichspecyfików,byłametyst.

Sama nazwa (amethistos od greckiego methiein =

upijać się, przedrosteka = zaprzeczenie) sugeruje

leczniczewłaściwościtejsubstancji,toznaczyprzeciw-

działającejupijaniusię[1].Alkoholizmbyłnajczęściej

traktowanyjakozłyobyczaj,skazamoralna,grzech

lubdysfunkcjonalnynawyk[2,3].Próbowanostoso-

waćperswazjęwobecosobypijącej,odwoływaćsiędo

jejrozsądkuorazutrwalaćprzekonanie,żepopełnia

błąditylkopoprzezwzmacnianiewolnejwolimoże

przeciwstawićsięprzymusowipicia.Jednaktegotypu

oddziaływanianieprzynosiłyefektów[1].

Historyczne ujęcia alkoholizmu

Fundamentykoncepcjialkoholizmujakochoroby

zostałypołożoneprzezdwóchlekarzy–Amerykanina

BenjaminaRusha(1743-1813),orazSzkotalekarza

ThomasaTrottera(1760-1832).Ichpsychologiczna

koncepcjaalkoholizmu,któregoistotąbyływedług

nich wyuczone zachowania ukształtowane przez

bodźceśrodowiskowe,niespotkałasięzpozytywnym

odzewemprzedstawicieliświatamedycznego.Zamiast

tegoalkoholikówzaczętozamykaćwszpitalachdla

obłąkanychiprzytułkach.W1870rokugrupalekarzy

spotkałasięwNowymJorku,abypowołaćAmerykań-

skieStowarzyszenieBadaniaiLeczeniaNietrzeźwości.

Jejczłonkowiezabiegaliowprowadzenieustawodaw-

stwa,którepozwalałobynaprzymusoweodosobnienie

alkoholików i możliwość stosowania drastycznych

środkówprzeciwdziałania.Wedługnichpijaństwoto

choroba,którabyłauleczalnapodobniejakinnecho-

roby.Zewzględunanieskutecznośćdotychczasowych

metodwleczeniupijaństwanależałozakładaćszpitale,

aponieważleczenieodwykowedawałoefekty,towkaż-

dymmieściepowiniensięznajdowaćszpital,któryby

przyjmował i leczył nałogowych pijaków. WAnglii

kampanianarzeczmodeluzinstytucjonalizowane-

go była prowadzona przez Brytyjskie Towarzystwo

dosprawBadańiLeczeniaNietrzeźwościzałożone

w1884roku.NapoczątkuXXwiekuzaufaniewładz

iichpoparciedlazinstytucjonalizowanegomodelu

leczeniazanikłozarównowStanachZjednoczonych

jakiwAnglii.Sposóbtenokazałsięzbytkosztowny

orazmałoskuteczny.Niestety,wciągunajbliższych

50latniepojawiłosiężadnepanaceumnanietrzeź-

wość.Próbowanostosowaćróżnorodnespecyfiki,ale

działaniatenieprzynosiłyspodziewanychefektów.

Hygeia Public Health 2012, 47(1): 49-55

50

Hygeia Public Health 2012, 47(1): 49-55

Początkowopodawanopacjentomapomorfinę,nar-

kotykzgrupyopioidów,którymiałwzbudzaćodruch

wymiotnyupijakówinatejbaziepowodowaćwstręt

doalkoholu.Odtamtejporywleczeniualkoholizmu

stosowano również siarczan amfetaminy, zastrzyki

zwłasnej surowicy pacjenta zmieszanej z whisky,

wapń,zastrzykipodskórnezdwutlenkuwęgla,an-

tyhistaminę,LSD(dietyloamidkwasulizergowego),

witaminęB,diazepamorazkonopieindyjskie[4].

Prawdziwąrewelacjąwleczeniufarmakologicz-

nymalkoholizmuokazałsiędisulfiram.W1947roku

dwóchbadaczyzpewnegoduńskiegoinstytutu:J.Hald

iE.Jasobsenprzeprowadzałowswoimlaboratorium

doświadczenianaśrodkachprzeciwpasożytomjelit.

Ichuwagęprzyciągnąłdwusiarczekczteroetylotiuramu

(disulfiram).Wiedząc,żejestonnieszkodliwydlaludzi,

postanowiligoskosztować.Poparugodzinachposzlina

przyjęcie,gdziewypilikilkakieliszkówwódki.Odczuli

duszności,przyspieszenieakcjisercaorazzauważyli

zaczerwienienietwarzy.Wkrótcezorientowalisię,że

disulfiramjestsilnymśrodkiempowodującymzaburze-

niawchłanianiaalkoholuprzezorganizm.Wiadomość

taszybkodostałasiędoprasy,aśrodekzyskałogromną

popularnośćwleczeniualkoholików.Handelświatowy

zacząłgorozpowszechniać,nadającmuszeregnowych

nazw:Antabus,Abstinil,Aversol,Refusal,Aversan.We

FrancjinazwanogoEsperal(fr.esperance–nadzieja)

[2].WPolscespecyfiktenfunkcjonowałpodtakąsamą

nazwąjakweFrancjiimiałpostaćtabletek,którebyły

wszywanepodskórępacjenta,lubpigułekużywanych

doustnie(Antikol).Wdzisiejszychczasachmetoda

iniekcjipodskórnejEsperaluzewzględunaznikomą

skutecznośćjeststosowananaderrzadko.Używanie

tegośrodkaopierasięnawzbudzeniulękuupacjenta

przedwypiciempierwszegokieliszkaalkoholu.Do-

starczenie organizmowi najmniejszej choćby dawki

alkoholupozastosowaniuEsperalupowodujewystąpie-

nienieprzyjemnychobjawówimożeprowadzićnawet

dośmierci.Innymnegatywnymskutkiemstosowania

Esperalu jest utwierdzenie pacjenta w przekonaniu

opowstrzymaniurozwojuchorobyalkoholowejoraz

redukcjamotywacjidowprowadzeniazmiannapozio-

miepsychologicznym,duchowymispołecznym,które

sąkoniecznymelementemzdrowienia.

Do początku XX wieku próby radzenia sobie

zchorobąalkoholowąkoncentrowałysięnafizycznej

sferze funkcjonowania i objawach spowodowanych

nadmiernym upijaniem się. Typowym środkiem

leczenia alkoholizmu było stosowanie różnych far-

makologicznychspecyfikóworazizolacjapacjentów.

Lekarzebyliprzekonani,żejesttochorobaciała.Mało

ktodostrzegał,żemożetobyćrównieżdysfunkcja

wsferzepsychicznejczłowieka.

Autorempierwszejkompleksowejkoncepcjial-

koholizmujakochorobybyłdrWilliamSilkworth,

nieuzależniony lekarz, który współpracował z Ru-

chem AA (Alcoholics Anonymous – Anonimowych

Alkoholików)wStanachZjednoczonychizajmował

siętątematykąnapoczątkuXXwieku.Wedługniego

alkoholizmtorodzajalergiiorganizmunaalkohol,

skojarzonej z obsesją umysłową. Wyjaśnienie to

traktowałochorobęalkoholowąwsposóbpełniejszy

niżdotychczas,ponieważuwzględniałozarównojej

aspektpsychiczny,jakicielesny,traktującczłowieka

wsposóbintegralny,jakojednośćpsychosomatyczną

[4].Jegoteoriaalkoholizmu,jakochorobypsycho-

somatycznej,zostałarozwiniętaiuzupełnionaprzez

przedstawicieliWspólnotyAA.Ichzdaniemoprócz

somatycznego(fizycznego)ipsychicznegowymiaru

chorobymożnamówićdodatkowoojejaspekciedu-

chowymispołecznym.Wszelkapróbajejobjaśnienia

zpominięciemktóregokolwiekznichdajeniepełny

obrazalkoholizmu.Każdyalkoholikposiadaprzecież

ciałoiumysł,jestuwikłanywlicznerelacjespołeczne,

szukasensuiceluswojegożyciaorazopierasięope-

wienzestawwartości,którestarasięrealizować[5].

NiewątpliwązasługąAnonimowychAlkoholikówbył

impulsdlastworzenieholistycznejkoncepcjichoroby

alkoholowej,która–zapośrednictwemmodelualko-

holizmuJellinka–znalazłaswójwyrazwewłączeniu

przez Światową Organizację Zdrowia alkoholizmu,

pod nazwą zespołu uzależnienia od alkoholu, na

listęchorób.Problemalkoholizmuzostałostatecznie

uregulowany.Byłtopierwszysygnałdlazmianyświa-

domościspołecznejdotyczącejkwestiialkoholizmu.

Postawa stygmatyzacji, potępienia i pogardy wobec

alkoholikówzostałazastąpionauczuciemwspółczucia,

empatiiitroski.Alkoholizmzacząłbyćspostrzegany

jakochorobaniezawiniona.

Współczesne ujęcia alkoholizmu

Chorobaalkoholowawspółcześniejesttraktowana

jakonajbardziejdemokratycznajednostkanozologicz-

na,niezależnaodzmiennychsocjodemograficznych:

wykształcenia,wieku,płci,stanucywilnego,itp.[6,7].

UstrójsocjalistycznywPolscewpływałnakreowanie

stereotypualkoholikajakomężczyznyzpodstawowym

lubzawodowymwykształceniem,posiadającegowie-

loletniąrodzinęiniskistatusspołeczny,umacniając

wspołeczeństwiebłędneprzekonanie,żealkoholizm

to domena tylko i wyłącznie tego typu osób [8].

Ponadto wizja idealnego państwa socjalistycznego

–przedstawianaprzeznomenklaturępartyjną–spra-

wiała,żeproblemalkoholizmubyłignorowanylub

traktowanymarginalnie,jakodotyczącyniewielkiej

częściwykolejonejizdemoralizowanejspołeczności

pochodzącejzmarginesuspołecznego.

Amerykańskie Towarzystwo Lekarskie ujmuje

alkoholizm jako: „chorobę charakteryzującą się

istotnymupośledzeniemzwiązanymbezpośrednioze

51

Wnuk M, Marcinkowski JT. Alkoholizm – przegląd koncepcji oraz metod leczenia

stałyminadmiernymspożywaniemalkoholu.Upośle-

dzenietomożemiećpostaćzaburzeńfizjologicznych,

psychicznychlubspołecznych”[2].WedługWoro-

nowicza[9]uzależnienieodalkoholujestchorobą,

ponieważspełniatrzypodstawowekryteriachoroby:

naruszastanrównowagimiędzyzdrowiemipatologią,

charakteryzujesięswoistąetiologią,awśródprzyczyn

zmianpatologicznychobecnyjestczynnikfizyczny.

Trzynajbardziejcharakterystyczneidyskusyjne

cechychorobyalkoholowej,tojejpostępującycharak-

ter,chronicznośćiśmiertelność[2,6,10-12].Picieal-

koholuprowadzidocorazwiększychszkódfizycznych,

psychicznychispołecznych,któreulegająpogłębieniu,

mimopodejmowanychkrótkichpróbabstynencji.In-

nymaspektempostępującegocharakterualkoholizmu

uosobyuzależnionejjestwzrosttolerancjinaalkohol

przejawiającysięwkonsumowaniucorazwiększych

jegoilościdlaosiągnięciapożądanegoefektu,który

wcześniej był możliwy przy używaniu mniejszych

dawek[13].Chronicznośćwchorobiealkoholowej,

podobniejakwinnychschorzeniachocharakterze

przewlekłym,implikujejejnieuleczalność,możliwości

zahamowanialubspowolnieniajejrozwoju,zreduko-

wanianajdolegliwszychobjawóworazprzystosowania

siędojejsymptomówwcodziennymżyciu[2,6,14].

Rozwój choroby alkoholowej prowadzi alkoholika

dośmierci–chyba,żeudasiępowstrzymaćproces

chorobowy[6,11,14].Najskuteczniejszym,choćnie

jedynymsposobemnazahamowanierozwojualko-

holizmu, jest abstynencja [13]. Niektórzy chorzy

zdrowiejąsamoistnie,aniewieluudajesięnauczyć

pićkontrolowanie(od5%do15%)[12].Postulatem

piciakontrolowanegojestpogląd,żealkoholizmjest

wynikiemwyuczonegoinieadaptacyjnegonawyku,

którymożeuleczmianiewprocesieprzewarunkowa-

nia[15].BadaniaprzeprowadzoneprzezSobeliSobel,

wktórychstwierdzilioni,żewwynikuoddziaływań

terapeutycznychwiększośćleczonychwróciładopicia

kontrolowanego,zostałyzakwestionowane,ponieważ

okazałosię,żeprzeprowadzonepopółrokuipodwóch

latachbadaniakontrolneudowodniły,żeprawiewszy-

scypacjenciwrócilidoniekontrolowanegospożycia

alkoholu[15].Ci,którymudajezdobyćumiejętności

piciakontrolowanegoiwrócićdotowarzyskiegospoży-

waniaalkoholu,rekrutująsięgłówniezpopulacjiludzi

młodych,nadużywającychalkoholulubosobników,

uktórychprocesrozwojuchorobynieosiągnąłażtak

bardzo zaawansowanych stadiów. Natomiast osoby

będącewzaawansowanejfaziealkoholizmu,uktórych

diagnozujesięnajcięższąpostaćalkoholizmu,mogą

wrócićdozdrowiatylkodziękicałkowitejabstynen-

cji[13].

Przyjęciekoncepcji,żeutratakontrolinadilością

spożywanego alkoholu, której towarzyszą zmiany

ocharakterzebiochemicznymwośrodkowymukładzie

nerwowym,potwierdziływcześniejszeopinieRuchu

AnonimowychAlkoholikówoprzewlekłymcharakte-

rzetejchorobyorazabstynencjijakoniezbędnymwa-

runkutrzeźwienia[15].PromowanieprzezAAwizji

alkoholizmujakochorobyspowodowałobardzoistotne

ipozytywnenastępstwa–zarównodlaosóbuzależ-

nionychjakidlaludzizajmującychsięprofesjonalnie

leczeniemalkoholizmu.Przedewszystkimzredukowa-

łopoczuciewinyzwiązanezpijackimiekscesamioraz

niemoralnymi i destrukcyjnymi zachowaniami po-

dejmowanymiwczasiepicia.Byłyonewoczachosób

pijącychjużniegrzechem,złymobyczajem,czywadą

charakteru,alekonsekwencjąprocesówchorobowych.

Pozatymprzyjęciealkoholizmujakochorobyumoż-

liwiłowszystkimuzależnionymdostępdolecznictwa

medycznego[13].Alkoholikprzestałbyćobiektem

odrazy,astałsięosobąwymagającąopieki.Dopracy

zalkoholikamiwłączenizostalilekarzeipielęgniarki,

pracownicysocjalniipsychologowie.Redukcjiuległo

piętnoalkoholizmuorazpogardawobecalkoholików,

cozkoleispowodowałowzrostliczbujawniającychsię

osóbuzależnionychposzukującychpomocy[2].

Przyczyny i konsekwencje alkoholizmu

Żadnapojedynczaprzyczynachorobyalkoholowej

nie została jednoznacznie ustalona. Najprawdopo-

dobniejojejpowstaniudecydujecałyszeregczynni-

kówbiologicznych,psychologicznychispołecznych

[1,15-17]. Cechą charakterystyczną alkoholizmu

jestpowolnyprzebiegchoroby,indywidualnahistoria

piciakażdegoalkoholika,zmianaformy,siłyikierun-

ku upośledzeń wywołanych alkoholem w dłuższej

perspektywieczasuorazbrakskutecznegolekarstwa

zapewniającegopowrótdozdrowia[12].

Odpowiedźnapytanie,czyalkoholizmjestnieza-

leżnąjednostkąchorobową,czymożeobjawemikon-

sekwencjąinnegozaburzeniapsychicznego,nastręcza

wieletrudności.Napodstawiewspółczesnejwiedzyna

tentematmożnazwiększymprawdopodobieństwem

opowiedzieć się za hipotezą pierwszą. Najczęściej

badanym zaburzeniem współwystępującym z alko-

holizmemjestdepresja.Wynikitychbadańwskazują

raczejnaalkoholizmjakozaburzeniepierwotnewobec

depresji,choćwniektórychprzypadkachalkoholizm

pojawiasięjakokonsekwencjaradzeniasobiezjejobja-

wamizapomocąalkoholu[18].Zahipoteząpierwszą

przemawiafakt,iżobjawydepresjiulegająznaczącej

redukcji u większości pacjentów zachowujących

abstynencję[19,20].Innąjednostkąnozologiczną,

współwystępującąznadużywaniemalkoholuiinnych

substancjipsychoaktywnych,sązaburzeniaosobowo-

ści,aszczególnienarcystycznezaburzenieosobowości

iosobowośćantyspołeczna[21,22].Antyspołeczne

zaburzeniaosobowościsąpowiązaneznadużywaniem

alkoholunietylkonapoziomiesymptomatologii,ale

52

Hygeia Public Health 2012, 47(1): 49-55

równieżetiologiiipatomechanizmu.Potrzebaprze-

prowadzeniadalszychbadańwceluustaleniazwiązku

przyczynowo-skutkowegopomiędzynadużywaniem

alkoholuaantyspołecznymzaburzeniemosobowości

izweryfikowaniahipotezy,czysątodwieoddzielne

jednostkinozologiczne,czymożedwiediagnozyjed-

negozaburzenia,wydajesiębyćpostulatemkoniecz-

nym[21].

Piciewnadmiarzemaswojenegatywnekonse-

kwencjedlafunkcjonowaniafizycznego,psychicznego,

społecznego i duchowego alkoholika. Alkoholizm

inadużywaniealkoholusąprzyczynąogromnejilości

dolegliwościsomatycznychipsychicznych[23,24].

Rozwój choroby alkoholowej, któremu towarzyszy

znacznezredukowanieaktywnościzawodowejispo-

łecznejorazprzeznaczaniecorazwiększejilościczasu

na zdobywanie alkoholu, intoksykację alkoholową

ipowrótdosiebie,powodujeznaczneupośledzenie

wpełnieniurólspołecznych:pracownika,ojcarodziny,

kolegi,itp.Alkoholizmzaburzaspełnianiewszystkich

elementarnychfunkcjirodziny:prokreacyjnych,byto-

wo-opiekuńczychisocjalizacyjnych[16].Wrodzinie

z problemem alkoholowym wszelka aktywność in-

nychczłonkówrodzinnyjestskoncentrowanawokół

umożliwieniaalkoholikowidalszego,wmiaręwolnego

odproblemów,spożywaniaalkoholu.Alkoholikstaję

sięnajważniejszymicentralnymelementemrodziny.

Rodzina alkoholowa staje się hermetycznym i nie

podlegającym ewolucji systemem o zamkniętych

inieelastycznychgranicachzewnętrznych,dążącym

zawszelkącenędoutrzymaniastatusquo,cosprawia,

żerozwójkażdegozjejczłonków,nietylkonapozio-

mieposzczególnychpodsystemówrodzinnych,zostaje

wjakimśstopniuzaburzony[25-29].

Współczesne metody leczenia alkoholizmu

Opróczleczeniaalkoholizmuzapomocąpsycho-

terapii–prowadzonejwplacówkachstacjonarnych

lubambulatoryjnych–orazpróbstosowaniafarma-

koterapii[30-37],istniejąwPolscetrzyinneformy

samopomocy:RuchAnonimowychAlkoholików,Sto-

warzyszeniaAbstynentówiKlubyPacjenta[38-41].

Najbardziej popularny model leczenia alkoho-

lizmu powstał w 1946 roku w Minnesocie (Model

Minnesota

)zpołączeniadoświadczeńWspólnotyAA

i wiedzy profesjonalistów. Pierwszy ośrodek dzia-

łający według założeń Programu Minnesota został

założonyprzezHazeldenFoundation[17].WPolsce

pewneaspektytegomodeluzostałyporazpierwszy

wykorzystanewpołowielat80.XXwiekuwOddziale

OdwykowymInstytutuPsychiatriiiNeurologiiwWar-

szawie.Podstawowymizałożeniamitegomodelusą:

traktowaniealkoholizmujakochorobypodstawowej

niebędącejprzejawemanikonsekwencjąinnejchoro-

by;traktowaniealkoholizmujakochorobyprzewlekle

postępującej,śmiertelnejiniezawinionej;przekonanie

owstępnejmotywacjijakoniekoniecznymelemencie

dlaprzebieguiwynikówzdrowienia;uznaniezaprze-

czenia jako jednego z najistotniejszych czynników

choroby; traktowanie pacjentów z należytym sza-

cunkiemizrozumieniem;dożywotniaabstynencjaod

wszelkichśrodkówpsychoaktywnych;prowadzenie

terapiiwmałychgrupachorazindywidualnepodejście

do każdego pacjenta; aktywny udział osób najbliż-

szychwprocesieterapeutycznym;wykorzystywanie

w terapii elementów Programu Dwunastu Kroków

iudziałwmityngachAA[9].

W polskim lecznictwie wobec alkoholików są

stosowane oddziaływania terapeutyczne oparte na

stworzonymprzezMellibrudę[42]modelupsycho-

terapii strategiczno-strukturalnej. Model ten jest

konsekwencjąprzyjęciazasadzawartychwbio-psy-

cho-społecznejkoncepcjiuzależnienia,wktórejele-

mentemcentralnymsątrzypodstawowemechanizmy

psychologicznebędącewynikiemdziałaniaczynników

mającychsweźródławsferzebiologicznej,psychicz-

nejlubspołecznejwpostaci:mechanizmunałogowej

regulacjiemocji,mechanizmuiluzjiizaprzeczania,

mechanizmurozproszeniairozdwojenia„Ja”[43].

Zadaniaterapeutyczneprzyjętewmodelupsychote-

rapiistrategiczno-strukturalnejokreślanesąwsposób

dostosowany do etapów i tematów pracy terapeu-

tycznej.Etappierwszyobejmujepracęnaduznaniem

własnegouzależnieniaipowstrzymywaniemsięod

piciaidotyczyzrozumieniauzależnieniaizasadtera-

pii,rozpoznaniawłasnegouzależnieniaibezsilności

wobec alkoholu, wspierania wczesnej abstynencji,

zmianytożsamościalkoholowejpacjenta.Etapdrugi

dotyczypracynadrozbrajaniemmechanizmówuza-

leżnieniaizapobieganiemnawrotomwodniesieniudo

mechanizmunałogowejregulacjiemocji,mechanizmu

iluzjiizaprzeczaniaorazmechanizmurozpraszania

i rozdwajania „Ja”. Etap trzeci opiera się na pracy

nadzmianązachowańisytuacjispołecznejpacjenta

wpostaciwycofaniasięzsytuacjiwysokiegoryzyka,

naprawianiaszkódspowodowanychprzezpicieoraz

uczenia się umiejętności zapobiegania nawrotom.

Etap czwarty dotyczy pracy nad rozwiązywaniem

problemówosobistychzwiązanychznaprawianiem

szkódspowodowanychprzezpicie,zmiantendencji

autodestrukcyjnych,zmiandestrukcyjnychformre-

lacjizotoczeniemorazbudowaniapozytywnejwizji

własnejosobyiżycia[43].

Najistotniejszym elementem leczenia alkoholi-

zmu jest utrzymywanie przez pacjenta abstynencji

traktowanejprzezwiększośćznawcówtematujako

kryterium zdrowienia. Trudno zgodzić się z takim

ujmowaniemtegozagadnienia,gdyżzakładaono,że

abstynencjaitrzeźwieniesązesobątożsame,zapomi-

nającoznaczącejróżnicyjakościowejodnoszącejsiędo

53

Wnuk M, Marcinkowski JT. Alkoholizm – przegląd koncepcji oraz metod leczenia

tychdwustanów.Długośćabstynencjiniekoniecznie

idziewparzezjakościązdrowienia,mimo,żewstrze-

mięźliwośćodsubstancjipsychoaktywnychjestjego

warunkiemkoniecznym.Licznekontrowersjedoty-

cząskutecznościmetodprowadzącychdotegocelu.

Wbadaniachprzeprowadzonychwramachprojektu

MATCH (Matching Alcoholism Treatment to Client

Heterogeneity

)przezNational Institute on Alcohol Abuse

and Alcoholism

(NIAAA)na1726alkoholikachprzy-

dzielonychlosowodotrzechsposobówleczeniaterapii

opartejnaprogramieDwunastuKroków(TSF),te-

rapii poznawczo-behawioralnej (CBT) lub terapii

ukierunkowanejnawzmacnianiemotywacji(MET)

dowiedziono, że wynik leczenia jest niezależny od

rodzajustosowanejterapii[44].Jedynieupacjentów

najmniejzaburzonychpierwszyrodzajterapiiokazał

się efektywniejszy od terapii poznawczo-behawio-

ralnejiukierunkowanejnawzmacnianiemotywacji.

OczywiścieterapiaopartanaprogramieDwunastu

Krokówjestformąoddziaływańterapeutycznychod-

rębnychodudziałuwspotkaniachgrupsamopomocy

AA.AnonimowiAlkoholicynieprowadząstatystyk

trzeźwieniaidługościabstynencjiswoichczłonków,

jednakichmetodawydajesiębyćnajskuteczniejsza.

WbadaniachprzeprowadzonychprzezBronowskiego

[45] udział we wspólnocie AA okazał się jedynym

predykatorem utrzymywania abstynencji. Wyniki

badań przeprowadzonych przez Vaillant i Hiller-

Strurmhöfel[12]wskazują,żenajistotniejszywpływ

nautrzymywaniestabilnejabstynencjimawykształ-

cenie przez alkoholików uzależnienia zastępczego

(pracoholizm,przejadaniesię,udziałworganizacjach

religijnych),zwiększenienadzieinaprzyszłośćoraz

poczucieszacunkudosamegosiebieinawiązanieno-

wegozwiązkuemocjonalnego.Wszystkiewymienione

powyżej elementy mogą być realizowane poprzez

udziałwgrupachAA.Konstatacjatakoresponduje

zprzytoczonymi wynikami badań Bronowskiego

[46],potwierdzającszczególnąrolęruchuAAwosią-

ganiuabstynencji.Innymczynnikiem,którywydaje

sięmiećistotnywpływnadługośćabstynencji,jest

wsparciespołeczne.Zbadańprzeprowadzonychprzez

JakubikaiKowaluka[47]wynika,żeczasabstynencji

jestpozytywnieskorelowanyzwsparciemspołecznym,

wtedy,gdy:udzielagowiększaliczbaosób,jestono

bardziej zróżnicowane, osoba uzależniona docenia

wartość wsparcia społecznego, więcej osób spełnia

poszczególnefunkcjewspierająceorazwsparciaudzie-

lająosobyzróżnychobszarówsystemuwspierania.

UczestnicymityngówAAposiadają–wporównaniu

zalkoholikaminieuczęszczającyminaspotkaniaAA

–wswojejstrukturzewsparciaśrednio4osobywięcej

(innychczłonkówwspólnoty),awsparcietodotyczy

następujących funkcji wspierania: doradzania, po-

wiernictwaorazpocieszania[46].Innymczynnikiem

sprzyjającymabstynencjijestrolazasobówwewnętrz-

nych i zewnętrznych [48]. Natomiast głównymi

predykatoraminawrotudopiciasąprzebytechoroby

somatyczne,urazygłowy,zaburzeniasnu,bóle,objawy

depresyjneizaburzeniaosobowości[49,50].

Wostatnimczasiedużąpopularnośćwleczeniu

alkoholizmu,utrzymywaniuabstynencjiiogranicze-

niupiciazyskujefarmakoterapia.Oprócznajczęściej

testowanychspecyfików,takichjakakamprozatinal-

trekson,prowadzisięrównieżbadanianadskutecz-

nościąlitustosowanegowleczeniuchorobyafektywnej

dwubiegunowej,wykorzystywanychwfarmakoterapii

depresjiinhibitorówzwrotnegowychwytuserotoniny

(fluoksetyna,fluwoksamina,citalopram,sertralina)

orazatypowegolekuprzeciwdepresyjnegoonazwie

tianeptyna [35]. Akamprozat, zarejestrowany we

Francjiw1993roku,jestpierwszymfarmaceutykiem

zmniejszającym spożycie alkoholu i wydłużającym

abstynencję. Jego działanie powoduje zmniejszenie

głodualkoholowego,aosobyregularniegoprzyjmu-

jąceutrzymująabstynencjędwarazyczęściejidłużej

wstosunkudozażywającychplacebo.Jegozaletąjest

małatoksyczność,rzadkie,przemijająceisłabonasi-

loneobjawyniepożądaneorazfakt,iżniewywołuje

uzależnienia [34]. Naltrekson używany w terapii

uzależnieńjestgłównymantagonistąreceptorówopio-

idowych,ablokującdonichdostępendorfinomznosi

euforyzującedziałaniealkoholu.Osobyprzyjmujące

Naltreksonnieodczuwająjużeuforyzującegoefektu

alkoholu,któregodalszeprzyjmowaniewydajesiębyć

dlanichbezcelowe.Naltreksonpowodujewydłużenie

okresówabstynencji,zwiększenieliczbyosóbutrzy-

mującychabstynencjęwstosunkudoprzyjmujących

placeboorazzmniejszenieookoło50%wcześniejszej

dawkiwypijanegoalkoholuprzezpacjentów,którzy

przerwaliabstynencję[51].Połączeniepsychoterapii

zfarmakoterapiąorazudziałemwgrupachAAwinte-

gralnysystemoddziaływańleczniczychwstosunkudo

uzależnionych,mogłobyprzynieśćlepszeefektyniż

wpływkażdejztejmetodyoddzielnie.Należypamię-

tać,żestosowaniefarmakoterapiipowinnobyćraczej

dodatkowymniżwiodącymelementemleczenia,aby

niestwarzaćpozorów,żeleczeniechorobyalkoholowej

ograniczasiędostosowaniafarmaceutyków,zmniej-

szającprzeztoupacjentówmotywacjędozmianna

poziomie psychiczno-duchowym, a wzmacniając

równocześnieichbierność.Dopierooddziaływania

wwymiarzefizyczno-psychiczno-duchowymzgodne

zholistycznąkoncepcjączłowiekamogąstaćsięsolid-

nąpodstawątrzeźwieniaiprzyczynićsiędodalszego

ipełniejszegorozwojujednostki.

54

Hygeia Public Health 2012, 47(1): 49-55

1. KulisiewiczT.Uzależnieniealkoholowe.PZWL,Warszawa

1982.

2. KinneyJ,LeatonG.Zrozumiećalkohol.PaństwowaAgencja

Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa

1996.

3. FouquetP,DeBordeM.Podwójnyagent.WydŁódzkie,Łódź

1990.

4. GriffithE.Alkohol.Tajemniczasubstancja.KlubdlaCiebie,

Warszawa2001.

5. WallaceJ.Alkoholizm.Nowespojrzenienachorobę.Polskie

TowarzystwoPsychologiczne,InstytutPsychologiiZdrowia

iTrzeźwości,StudiumPomocyPsychologicznej,Warszawa

1989.

6. Johnson EV. Od jutra nie piję: praktyczne uwagi na

temat leczenia uzależnień. Instytut Psychologii Zdrowia

iTrzeźwości.PolskieTowarzystwoPsychologiczne,Warszawa

1992.

7. SkrzyńskiW.Zaburzeniapsychiczne.Medium,Warszawa

2004.

8. Jarosz M. Samozniszczenie: samobójstwo, alkoholizm,

narkomania.Ossolineum,Wrocław1980.

9. Woronowicz BT. Alkoholizm jest chorobą. Państwowa

Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,

Warszawa1998.

10. WoronowiczBT.Beztajemnicouzależnieniachiichleczeniu.

IPiN,Warszawa2001.

11. Olszewska E. Niepewność w pojmowaniu siebie. Terapia

nagruncieruchuAnonimowychAlkoholikówjakoszansa

zmiany w obszarze samowiedzy człowieka. Prace Nauk

Ekonom-SpołPolitWrocławskiej1994,1:73-88.

12. VaillantGE,Hiller-StrurmhöfelS.Piciealkoholuwróżnych

okresach życia. [w:] Alkohol a zdrowie. DurdaR

(red). Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów

Alkoholowych,Warszawa2000,35-50.

13. Seligman MEP. Co możesz zmienić a czego nie możesz:

poradnikskutecznegosamodoskonalenia.MediaRodzina

ofPoznań,Poznań1995.

14. WoydyłłoE.Początekdrogi:wykładypsychologanaOddziale

Odwykowym.IPiN,Warszawa1990.

15. Cierpiałkowska L. Alkoholizm. Przyczyny – Leczenie

–Profilaktyka.UAM,Poznań2000.

16. Chlebio-AbedD.Pierwotnaprofilaktykauzależnieniaod

alkoholu.Śląsk,Katowice2001.

17. Mellibruda J. Leczenie alkoholików w stanie Minnesota.

Terapia Uzależnienia Współuzależnienia 1998, 1. www.

psychologia.edu.pl

18. PlichtowskiM.Depresjeaalkohol.TerapiaUzależnienia

Współuzależnienia2001,6.www.psychologia.edu.pl

19. Araszkiewicz A, Kosmowski J, Rybakowski J, Ziółkowski

M. Zespoły depresyjne u mężczyzn uzależnionych od

alkoholuhospitalizowanychwoddzialeleczeniauzależnień

wBydgoszczy.AlkoholizmNarkomania1997,4:609-617.

20. StachR.Uzależnienieodalkoholuadepresja.Możliwość

stosowaniapsychoterapiipoznawczejwleczeniuuzależnienia.

UJ,Kraków1991.

21. Cierpiałkowska L. Zaburzenia osobowości w modelach

medycznychipsychologicznych[w:]Psychologiazaburzeń

osobowości.CierpiałkowskaL(red).UAM,Poznań2004.

Piśmiennictwo / References

22. Smelkowska-Zdziabek A. Narcystyczne zaburzenia

osobowości [w:] Psychologia zaburzeń osobowości.

CierpiałkowskaL(red).UAM,Poznań2004:189-207.

23. Ślósarska M. Alkoholizm i choroby współwystępujące.

AlkoholiNauka2000,8.www.psychologia.edu.pl

24. KaplanHI,SadockBJ,SadockVA.Zaburzeniazwiązanez

piciemalkoholu.[w:]Psychiatriakliniczna.SidorowiczSK

(red).Urban&Partner,Wrocław2004:79-92.

25. AnuszkiewiczJ.Sytuacjadzieciwrodzinachzproblemem

alkoholowym.ProblRodzin2000,4:24-26.

26. Cierpiałkowska L. Funkcjonowanie rodzin z problemem

alkoholowym a rozwój możliwości jednostki. Człowiek

aSpołeczeństwo1995,13:55-17.

27. Margasiński A. Analiza systemów rodzinnych z chorobą

alkoholową.WSP,Częstochowa1996.

28. Rybka I. Problemy alkoholowe w rodzinie. Terapia

UzależnieniaiWspółuzależnienia1999,1.www.psychologia.

edu.pl

29. RyśM.Rodzinazproblememalkoholowymjakorodzina

dysfunkcjonalna.StudiaNadRodziną1998,2:65-74.

30. Habrat B. Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny

(SI-5HT) w leczeniu uzależnienia od alkoholu. Leki

Psychotropowe1993,1:49-58.

31. HabratB.Fluwoksaminajakolekzapobiegającynawrotom

piciauosóbuzależnionych.AlkoholizmNarkomania1994,

2:151-168.

32. HabratB.Strategieilekistosowanewfarmakologicznym

zapobieganiunawrotompiciaizmniejszaniailościwypijanego

alkoholu.AlkoholizmNarkomania1996,1:147-159.

33. Habrat B. Akamprozat w zapobieganiu nawrotom picia

izmniejszaniuilościwypijanegoalkoholu.Przeglądbadań

klinicznych.AlkoholizmNarkomania1998,2:147-159.

34. Habrat B. Farmakologia a terapia uzależnień. Terapia

UzależnieniaiWspółuzależnienia1999,1.www.psychologia.

edu.pl

35. HabratB.Lekistosowanewterapiiuzależnień.Alkoholizm

iNarkomania2001:137-149.

36. Habrat B, Baran H, Steinbarth-Chmielewska K,

WoronowiczBT. Jakość życia osób uzależnionych od

substancjipsychoaktywnych.AlkoholizmNarkomania2000,

2:323-335.

37. HauserJ,GłodowskaA,RybakowskiJ.Fluoksetynaversus

placebowleczeniumężczyznuzależnionychodalkoholu.

AlkoholizmNarkomania1996,1:117-129.

38. Mazurkiewicz R. Kluby abstynentów. Społeczny Komitet

Przeciwalkoholowy.OddziałWojewódzki,Kraków1998.

39. MoczukE.IdeagrupAAwPolsce.ProblAlkohol1994,4:

10-12.

40. SzydłowskaT.Odzależnościdoniezależności.ProblAlkohol

1988,3:9-10.

41. Zaworska-Nikoniuk D. Metody pomocy i samopomocy

wuzależnieniach.Akapit,Toruń2001.

42. MellibrudaJ.Psycho-bio-społecznakoncepcjauzależnienia

odalkoholu.AlkoholizmNarkomania1997,3:277-306.

43. MellibrudaJ.Strategiczno-strukturalnaterapiauzależnienia.

AlkoholizmNarkomania1997,3:307-324.

55

Wnuk M, Marcinkowski JT. Alkoholizm – przegląd koncepcji oraz metod leczenia

44. Kurza K. Dostosowanie sposobu leczenia do pacjenta.

AlkoholNauka2000,10:11-19.

45. Bronowski P. Czynniki związane z utrzymywaniem

abstynencji przez pacjentów uzależnionych od alkoholu

hospitalizowanych w oddziale psychiatrycznym, 3-letnia

katamneza.AlkoholizmNarkomania1997,1:47-60.

46. BronowskiP.WsparciespołeczneuczłonkówAnonimowych

Alkoholików.AlkoholizmNarkomania2000,3:337-346.

47. JakubikA,KowalukB.Wsparciespołeczneautrzymywanie

abstynencji u mężczyzn uzależnionych od alkoholu.

AlkoholizmNarkomania1997,1:89-103.

48. ChodkiewiczJ.Rolazasobówosobistychwutrzymywaniu

abstynencji przez mężczyzn uzależnionych od alkoholu.

AlkoholizmNarkomania2001,2:277-287.

49. Kulka Z, Świątkiewicz G, Zieliński A. Psychiczne

isomatyczne predyktory nawrotów picia alkoholu.

AlkoholizmNarkomania1998,3:321-329.

50. FosterJH,PowellJE,MarshallEJ,PetersTJ.Qualityoflifein

alcohol-dependentsubject–review.QualLifeRes1999,8:

255-261.

51. Ziółkowski M, Rybakowski J. Naltrekson w leczeniu

uzależnieniaalkoholowego.AlkoholizmNarkomania1996,

1:105-116.