Kornel Makuszyński

Historia o malarzu

Bolkowi

Szanujący się artysta w polskim społeczeństwie nie powinien
umierać inaczej jak w szpitalu i nie na inną chorobę, tylko na
suchoty. Taka śmierć jest pasowaniem na rycerza.
- Na co umarł? - mówi się w Polsce na zatłuszczenie serca? Phi!
I to ma być artysta.
- Gdzie umarł? - mówi się w Polsce u siebie? Norwid umierał w
przytułku, proszę pana, ale Norwid to był naprawdę poeta.
Przeto polski artysta, jeżeli nie ma suchot, powinien się o nie
postarać (najlepsze jest połykanie bakcyli tuberkulicznych
bezpośrednio), a następnie, na trzy dni przed śmiercią,
wyprowadzić się do szpitala i umrzeć.
A oto był jeden malarz, który miał prawdziwe suchoty, takie
polskie, mad e in Poland - prima quality - suchoty z polską
fantazją, albowiem galopujące. Polak jest zawsze rycerz, zawsze
ma coś wspólnego z koniem...
Ten malarz był jednak uparty, nie chciał umrzeć. Już mu to nawet
w sferach mecenasów zaczynano brać za złe.
- W samą porę by pan teraz umarł mówił mu jeden mecenas. -
Ostatni pański obraz zrobił furorę... Słowo daję, żebym umarł na
pańskim miejscu.
- To niemożliwe - rzecze malarz pan dobrodziej nie mógłby umrzeć
na moim miejscu.
- Czemuż by nie? Ojoj!
- Bo pan dobrodziej nie umrze na suchoty~ pana dobrodzieja czeka
mała apopleksja. Ten kark! Ho! Ho! Mój stryj miał także taki
kark i szlag go trafił. Pan nie wierzy? Jak Boga kocham!
Sympatyczny malarz? Co?
Potem go wzięli do szpitala.
Malarz się rozglądnął i bardzo mu się podobało. Po spędzonej
nocy zwrócił się z miłym uśmiechem do najbliższego sąsiada z
prawej strony.
- Łaskawy pan mocno chory?
Sąsiad spojrzał z rozczuleniem.
- O, mocno!
- To mi pan może łatwo zrobić wielką przyjemność.
- Ależ panie, z miłą chęcią, jeśli tylko potrafię.
- Wie pan co? Niech pan jak najprędzej umrze...
Sąsiad wytrzeszczył oczy.
- Co? Co takiego?
- Mnie tam z tego. guzik, uważa pan, ale pan w nocy niemożliwie
chrapie. Umrzyj pan, drogi panie.
Tej nocy sąsiad umarł.
- Bardzo był dobrze wychowany człowiek - rzekł malarz o
nieboszczyku. Tylko za mocno chrapał. Ale ludzie przed śmiercią
stają się w ogóle bardzo dystyngowani.
Sam nawet usiłował być dystyngowanym.
Patrzył rozmiłowanym wzrokiem na siostrę miłosierdzia i chciał

jej za wszelką cenę powiedzieć komplement. Myślał bardzo długo,
wreszcie rzekł.
- A wie siostra, co?
- Co takiego, proszę pana?
- Siostra ma nadzwyczajny akt!
- Co ja mam?
- Nadzwyczajny akt.
- Ja mam kilka aktów: akty strzeliste, wiary, nadziei...
Malarz się zirytował.
- Ależ nie to! nie to! Ja, Uważa siostra, myślę o tym - o! - że
siostra ma doskonale zarysowane kłęby - o! tu! - i noga, że tak
powiem, ho! ho!...
Siostra stała się purpurowa, ale potem patrzyła na malarza
bardzo życzliwie. Kiedy malarzowi zrobiło się raz bardzo źle,
siostra się zmartwiła.
- Może pan ma jakie życzenie?
- A jakże! - rzekł malarz - naturalnie! Przede wszystkim
chciałbym się ożenić.
Siostra się uśmiechnęła.
- Słowo daję dziewicy . Chciałbym się ożenić. Człowiek powinien
się żenić, kiedy ma galopujące suchoty, bo zaraz po weselu
umarłby przynajmniej. A siostra za mąż się nie wybiera?
Suchoty galopowały w malarzu, jak dorożkarskie konie. Przyszedł
go raz odwiedzić mecenas jeden.
- Jakiś pan pyta, czy może tu wejść do pana?
- Nie, siostro, niemożliwe. Nie mam czasu. Nie przyjmuję.
- Czemuż to?
- Jest po wpół do siódmej, a ja na siódmą zamówiłem duszę. Będę
rozmawiał z Panem Bogiem.
- Najwyższy czas! - westchnęła biedna siostra.
Raz go chcieli umyć.
- Nie pozwalam - krzyknął malarz to jest zamach.
- Żaden zamach, proszę pana, ale umyć się pan musi.
- Nawet po śmierci nie!
- To trudno, ale teraz pan musi.
- Proszę się nie zbliżać, bo będę wierzgał. A zresztą mnie
kościół zakazał się myć.
- Kto panu zakazał?
- Naturalnie, że kościół. Czy siostra wie, kto ja jestem?
Pomazaniec boży, a takiemu nie wolno nigdy się myć, boby starł
boże pomazanie. Aha!
Pan Bóg opuścił malarza, ale mecenasy go nie opuściły. Przyszedł
wreszcie jeden i rozpoczął posłannictwo.
- No! no! niech się pan nie niepokoi. Z tego się wychodzi, czego
ja panu szczerze życzę.
- Wierzę w szczerość, panie łaskawy - jestem panu coś winien.
- Ach, mówi?
- Nie ja...
- I ja także nie. Przyszedłem panu nawet coś zaproponować. Widzi
pan, panu potrzebne jest południe. Sam pan przyzna?
- Nie mogę!
- Pan nie musi wyjechać?
- Nie chcę, łaskawy panie; chcę umrzeć na koszt rodzinnego kraju.
Mecenas się zaśmiał jak ropucha do słońca.
- Pan sobie żartuje. A ja panu coś powiem. Ja panu dam na
wyjazd! Pan jest niesłychanie zdolny i ja panu dam na wyjazd...

Malarz spojrzał nieufnie.
- Niech mi pan wierzy - mówił mecenas - robię to dla pańskiego
talentu.
- To pan źle robi...
- Niby czemu?
- Bo ja jestem świnia i każdego, co mi chce dobrze zrobić,
uważam za idiotę.
Mecenas znowu się zaśmiał.
- Humor z pana tryska, a pan rozpacza. Pojedzie pan na południe
i będzie dobrze ze wszystkim.
- O, nie ze wszystkim!... Z pańskimi pieniędzmi będzie bardzo źle.
- Jestem spokojny, mistrzu. Zresztą nie robię panu łaski Malarz
filuternie przymknął jedno oko.
- Żeby pana nie urażać, nie da się panu za darmo - rzekł szybko
mecenas. - Panu żadna łaska nie potrzebna. Pan ma talent i może
pan dyktować warunki. No, czyż nie?
Czy nie mam racji?
- Ho! Ho!
Mecenas spojrzał ciekawie.
- Jak pan to rozumie?
- Co?
- Ten wykrzyknik...
- Bynajmniej! Niech pan na to nie zwraca uwagi, to są
przedśmiertne rzężenia.
- Pan zawsze taki sam - zauważył mecenas.
- Pan dobrodziej także...
- A tak, tak... Przystąpmy do rzeczy.
Wyjedzie pan na południe za moje pieniądze. To pana nie powinno
obrażać. Niech pan się namyśli, niech pan sam ze sobą pomówi...
- Wykluczone! Z suchotnikami nie gadam...!
- He! he! Bardzo słusznie, wybornie!
- Widzi pan, pan te pieniądze odrobi. Użyje ich pan rozumnie...
- Również wykluczone. Pijaństwo nie należy do rzeczy rozumnych.
- Pan mi nie da przyjść do słowa... Pan te pieniądze odrobi.
Dostanie pan czterysta koron, za to będzie pan rok we Włoszech i
będzie pan malował. A co pan namaluje to pan mnie przyśle...
Zgoda? Ale! ale! obrazeczków będzie najmniej dwadzieścia... No,
i jakże?
Malarz się uśmiechnął jadowicie jak okularnik.
- Chwileczkę, łaskawco...
- Bardzo proszę...
Malarz wyjął spod poduszki naczyńko, specjalnie sporządzone dla
suchotników, i rzekł wielce uroczyście:
- Widzi pan, tu nie wolno pluć na nic, a ja bym panu chciał
napluć w gębę. Pan pozwoli, że ze względu na higienę napluję
tylko w to naczynie...
No, i plunął, jak przystało na porządnego malarza.
- Kłaniam!... - rzekł i odwrócił się do ściany.
Mocno był poirytowany zacny malarz.
Całą noc sam ze sobą gadał.
- Polska - mówił Ze spluwaczką trzeba by nie dadzą spokojnie, a
trzyma. Naturalnie!... powiada, mu daj, a on ci pomoże do
Śmierci, bałwan jeden, galernik! sztukę popiera i kamienicę
kupi, na podwieczorek cię zaprosi. Świnia! Takiemu powinien
ksiądz na spowiedzi poradzić, aby się powiesił, aby na suchoty
przypadkiem nie umarł, bo to za porządna śmierć... Naturalnie,

że za porządna... Abyś cztery żony miał, gorylu jeden...
Dwadzieścia obrazów! Czterysta koron ci daje... Najmiesz pałac w
Rzymie, kupisz wagon farb i będziesz malował włoską królowę.
Bogdajbyś sezezł... Że ta święta ziemia jest taka cierpliwa.
Inna na jej miejscu, porządna kobieta, to by kopnęła to ścierwo
na cztery wiatry ... Malarzem być? Do dymisji się podam i
ministrem zostanę. Słowo daję....
Miał jednak na drugi dzień pociechę.
Koło południa wsunęła się do celi dziwna figura.
- Niech będzie pochwalony, słusznie tak nazwany Jezus Chrystus...
Malarz spojrzał i zdumiał się.
- A tyś się tu skąd wziął?
Był to równie zacny malarz, tylko głupszy.
Cienka figura, przybrana w czarne, potwornie szerokie aksamitne
spodnie i w białą bluzę. Pod szyją coś jak stryczek, coś jak
krawat. Bródka ruda, zakręcona fantazyjnie w lewo i rzewne,
niezmiernie smętne wąsiki. Jakiś szczątkowy zabytek, jakaś
mizerna pozostałość wyrudziałego materaca, jakaś resztka pędzla.
Przyjaciel nie mówił, tylko piszczał, jakby na pękniętym flecie
grał. W ogóle głos miał trochę zapity.
Spojrzał filuternie na przyjaciela powalonego na żelazne,
szpitalne łoże boleści i 2xlumiał się:
- To ty jeszcze żyjesz? Na! na! I suchoty masz? Psiakrew, hrabia!
- A widzisz, zawsze byłem arystokratą.
- Słusznie, słusznie... I rosół ci tu podobno nawet dają.
Pańskie życie, słowo daję. Taki jak ja nie ma szczęścia. Można
tu usiąść? Słuchaj no, a może ty nie masz czasu, może ci
przeszkadzam!
- Siadaj!
- Jakbyś chciał umierać albo co, to ja wyjdę. Nie lubię patrzeć
na umierających.
Raz w moich oczach tramwaj psa przejechał, tom potem przez trzy
dni obiadu jeść nie mógł. Zresztą nie miałem nawet pieniędzy na
obiad i bardzom był z tego rad.
- Ty z Paryża wracasz?
- A jakże! Powiadam ci, bracie, Babilon! Słowo daję. Sodoma i
Gomora! Palce lizać... Na balu jednym to albo we fraku, albo bez
niczego, uważasz, tak jak model.
Nie miałem fraka, tom tak poszedł, jak Adam... Słowo daję.
Furorę zrobiłem, bo musisz wiedzieć, że jestem tak zbudowany
ładnie, jak kobieta.
- E?
- Słowo uczciwości... Cały bal za mną biegał.
- Wystawiałeś w Salonie?
- W Salonie? Kto by tam wystawiał!
Same knoty. Francuzy mydłkowate... Byłem z obrazem i na pysk
mnie wylali.
Małpy berberyjskie. Śliczny obraz! Stoi, uważasz, koło płotu
dziewczyna całkiem zezowata; trzyma w ręku kawkę. Obraz nazywa
się Nieśmiertelność.
- Bardzo słusznie się tak nazywa. I nie przyjęli?
- Powiadam ci, że mnie na pysk wylali. Pytają się mnie, co to
jest ta dziewczyna ? - 2ycie - powiadam. - A ta kawka? -
Powiadam, że dusza. Życie schwytało duszę i więzi ją. A ją woła
nieśmiertelność. No, czy nie mam racji?
- I życie było zezowate?

- Naturalnie, bo powiedz sam, czy tak nie jest. Więc kto jest
idiotą, ja czy oni?
- Ja ich nie znam...
- Ano właśnie. No i tak... A ty tu długo myślisz leżeć?
- Do śmierci.
- To z jakie trzy dni w każdym razie?
- Może trzy, może mniej.
- To ci pieniądze żadne niepotrzebne?
- 2adne. Chciałeś mi co dać?
- To nie, ale może ty co masz?
- Mam w banku angielskim, dam ci czek...
Przyjaciel posmutniał.
- Jeszczem na ciebie tylko liczył. Myślałem: umiera, więc mu już
niczego nie trzeba. No, i czy życie nie jest zezowate?
- Owszem, przyjacielu. Nawet z egipskim zapaleniem oczu. Owszem.
Ale słuchaj no, ty. Sytuacja nie jest bez wyjścia.
- Wolałbym wyjście bez sytuacji.
- Widzisz te szaty, które ze mnie zdjęto?
- No?
- Prosta historia. Po śmierci nie potrzeba mi spodni. Mogłeś ty
chodzić goły na bal, mogę ja goły umierać. Zabieraj to i idź do
diabła.
- Serio mówisz?
- Nie żartuje się w obliczu karawana, mój drogi. Weźmiesz szaty?
- Wezmę, ale co będzie, jak ty wyzdrowiejesz?
- Będziesz musiał się powiesić nago i zwrócisz mi ubranie.
- Ale, zdaje mi się, że nie ma obawy, abyś ty wstał - zauważył
wesoły przyjaciel, patrząc okiem znawcy.
Nagle się roześmiał szeroko.
- Kapitalnie będziesz wyglądał w trumnie. Słowo daję. Umyślnie
przyjdę popatrzeć, choć pogrzebów nie lubię.
- Nogi sobie przedtem połam...
Przyjaciel patrzył na niego z rozczuleniem.
- Dobrą duszę miałeś. Phi! Kobiety cię zniszczyły. Mój drogi, ja
jestem ostrożny.
J a się nie kocham - rzekł z westchnieniem.
- Za głupi na to jesteś.
- To może nie... Sam zresztą nie wiem czemu; nie miałbym i tak
szczęścia.
- Zanadto po kobiecemu jesteś zbudowany...
- A może i to? Kto wie?! Aleś ty Używał, co? No i umierasz nie
tyle w spokoju, co w szpitalu. No, zabieram ubranie i bądź zdrów.
- Jak powiadasz?
- Bądź zdrów!
- W takim razie zostaw mi ubranie!
- Ah! pardon! Wesołej śmierci! Tylko mnie przy śmierci nie
wspominaj, bo mi może być trochę przykro. I nie opowiadaj w
niebie, kto ci ubranie wziął. powiedz, że w szpitalu zginęło...
Łatwiej uwierzą... Tyle ludzi tu ginie, że i spodnie także
zginąć mogły.
Malarz mu ścisnął rękę.
- Do widzenia!
- Do widzenia!
- Jak powiadasz? - zapytał z kolei przyjaciel. - Do widzenia?
Obejdzie się...
Ale! ale! Byłbyś umarł i nie dowiedział się wesołej rzeczy.

Proszę ciebie - stado jedno, mecenasy i kobiety opasłe zrobiły
komitet i robią raut. A wiesz jakI raut? - ze śpiewami i tańcami.
- Będziesz na nim nago?
- Jako żywo nie! Raut jest na twój dochód.
Malarz spojrzał na niego jak na wariata.
- Oszalałeś?
- Nie miałem nigdy do tego skłonności...
To jest, uważasz, niby tajemnica, ale wszyscy wiedzą, o co
idzie. Chcą cię do Włoch wysłać, margocie jeden. Co ci jest, do
diabła?
- Do Włoch? - krzyczał malarz.
- Nie krzycz! bakcyle przelękniesz...
Zresztą powinieneś się cieszyć, byku egipski. Sama ona śpiewa,
ta donna z długą szyją, którą malowałeś sto razy z suknią i bez
sukni.
- Milcz!
- Co mam milczeć? Myślałem, że ci przyjemnie będzie dowiedzieć
się, że ona śpiewa na twoje suchotnicze konto i podobno stara
się o cały ten rautowy interes. Nie jęcz! musiała się chyba
kochać w tobie, na co trzeba mieć uderzenia krwi na mózg.
Malarz kąsał poduszkę, której treść skompromitował, albowiem
siano się z niej ukazało.
- Ty tak długo potrafisz? - pytał zaciekawiony przyjaciel.
- Bydło! bydło! - krzyczał malarz.
- Ja wiem, że bydło. Ale ona może w najlepszej chęci...
- Ona największe bydlę!
- Tak sądzisz? Ha! jeżeli tak sądzisz, to pewnie i prawda.
Głupiom tylko zrobił, żem ci o tym wszystkim powiedział.
Malarz coś postanowił.
- Dobrześ zrobił... ale słuchaj no, kiedy jest ten raut?
- Dzisiaj wyć ma ona tłuszcza.
- Dzisiaj? Otóż nie będzie wyła. Dla mnie raut? Niedoczekanie
ich! I ona Śpiewać będzie, gołębica? Nie, tego nie dożyje.
Nową suknię ma - otóż właśnie, że jej nie pokaże !...
- Wstajesz? Mam ci oddać ubranie? Może byś się już raz wreszcie
zdecydował...
A malarza znowu napadło. Darł zębami poduszkę; krew mu się
jeszcze jaka taka zbiegła do twarzy. W gardle mu świszczało
nieznośnie. Ręce kurczowo zaciskał.
Przyjaciel patrzył niespokojny i nie wiedział, co uczynić.
- Słuchaj no, ty, czy ty przypadkiem nie umierasz?
Malarz coś rzęził.
- Ach - pojął przyjaciel - ty im chcesz tak na złość?! Paradne!
słowo daję...
Patrzył z coraz większym zajęciem, pokiwał głową, potem krzyknął
w stronę drzwi:
- P3nj siostro!
- Co takiego? co się stało?
- Nadzwyczajnego nic. Tylko ot! - ten się niegrzecznie obrócił
do ściany i umarł! Złośliwa bestia! Do widzenia, siostro, ja tu
może wrócę, tylko nie na suchoty, a na delirium.