Zakopane w XIX w. (fot. arch. Muzeum

Tatrzańskiego)

W Kuźnicach w XIX w.

W głębi budynki starej hamerni

(fot. archiwum)

H

ISTORIA

Z

AKOPANEGO

Osadnictwo, posuwające się w górę

potoków Biały Dunajec, Zakopianka i
Cicha Woda, dotarło w rejon Zakopanego
(a raczej przysiółków Ustup i Olcza)
najprawdopodobniej na przełomie XV i
XVI wieku.

Równolegle rejon ten był terenem tzw.

przepasek - górale, idący z owcami w hale
szlakiem prowadzącym przez grzbiet
Gubałówki,

pozostawali

w

Kotlinie

Zakopiańskiej do czasu zejścia śniegów z gór.
Najpóźniej w połowie XVI w. powstały dwa najstarsze centra osadnicze Zakopanego -
w okolicach Ustupu i Olczy oraz w widłach Cichej Wody i Potoku Młyniska. Pierwsze
dokumenty, wzmiankujące Zakopane pochodzą z początku XVII w. Nazwa Zakopane
pojawia się po raz pierwszy w Kronice Parafii Czarnodunajeckiej z datą
1605 r., następnie w dokumencie sądowym rodziny Rubzdelów z 1616, a potem w
przywileju cerklowym dla Jędrzeja Jarząbka z 1630. W wieku XVII i XVIII coraz
więcej rodzin osiadało w Zakopanem: w 1765 r. odnotowano tu 37 osiadłości i 2
młyny, ale liczba ta wydaje się dość zaniżona. Zajęcia ludności to ubogie rolnictwo
(uprawa jęczmienia i owsa, kapusty i - od XVIII w. - ziemniaków) i pasterstwo. W
1766 rozpoczęto w Kuźnicach budowę huty żelaza. Górnictwo i hutnictwo stało się
dodatkowym źródłem dochodu dla mieszkańców. W połowie XIX w. pod rządami
rodziny Homolacsów huta była największym zakładem metalurgicznym Galicji.

W 1770 r. Austria, pod pozorem utworzenia kordonu sanitarnego,

przesunęła granice i zagarnęła starostwo nowotarskie z Zakopanem (oraz
ziemię sądecką i czorsztyńską).

Niebawem Kuźnice stały się centralnym punktem

doliny zakopiańskiej, gdzie na przełomie XVIII i
XIX w. zaczęli przybywać pierwsi badacze Tatr, a
niebawem pierwsi kuracjusze, leczący żentycą
choroby płucne. W 1806 Jan Homolacs został
właścicielem huty. Około 1800 r. powstała z fundacji
Pawła Gąsienicy pierwsza kaplica przy późniejszej
ul. Kościeliskiej.

Wg spisu ludności z 1818 r. Zakopane wraz z

Kościeliskiem liczyło 340 domów, 445 rodzin: 871
mężczyzn i 934 kobiety. W 1824 r. Emanuel
Homolacs kupił od rządu austriackiego posiadłości
na Podhalu oraz w Tatrach, stając się właścicielem
tzw. dóbr zakopiańskich. W 1847 r. powstał
drewniany kościół przy ul. Kościeliskiej, od 1848 r.
administrowany przez pierwszego proboszcza
Józefa Stolarczyka. W tymże roku proboszcz założył szkółkę parafialną.

Drukuj -> ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY

http://z-ne.pl/s,menu,1760,historia_-_zakopane.html

1 z 3

2016-07-19 16:41

Najstarsze zdjęcie Zakopanego

1860 r.

(fot. archiwum MT)

Stary Kościół w Zakopanem

w 1889 r.

(fot. archiwum MT)

Ksiądz Józef Stolarczyk

w 1889 r.

(fot. archiwum MT)

Od połowy XIX w. Zakopane stawało się coraz modniejszą wioską letniskową. W

1860 r. ukazał się pierwszy polskojęzyczny przewodnik po Tatrach Eugeniusza Janoty,
niebawem przewodniki po Tatrach zaczął wydawać Walery Eljasz.

Karpaten-Land (mapa Galicji, Węgier itd. - wyd. George Westermann, Brunszwik 1891 r.)

mapa udostępniona przez Tomasza Mrowcę

W 1867 r. władze galicyjskie utworzyły w Zakopanem autonomiczną gminę. Około

1870 r. powstała w Kuźnicach pierwsza poczta, a przy ul. Kościeliskiej sklep Samuela

Drukuj -> ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY

http://z-ne.pl/s,menu,1760,historia_-_zakopane.html

2 z 3

2016-07-19 16:41

Tytus Chałubiński z przewodnikami

ok. 1875 r.

(fot. arch. Muzeum Tatrzańskiego)

Riegelhaupta i karczma.

W 1873 r. przybył na pierwszy dłuższy pobyt

do Zakopanego słynny lekarz z Warszawy - dr
Tytus Chałubiński, który niebawem stworzył
modę na odwiedzanie Tatr przez ludzi sztuki.
W tymże roku powstało w Zakopanem Towarzystwo
Tatrzańskie - pierwsza ponadzaborowa organizacja
turystyczna. W 1875 r. w Kuźnicach dr Ludwik
Ganczarski

uruchomił

pierwszy

zakład

wodoleczniczy. Produkcja hutnicza zmniejszała się,
by wreszcie upaść zupełnie w końcu lat 70. XIX w.
W 1875 r. powstała (staraniem TT) Szkoła
Przemysłu Drzewnego, w 1881 - szkoła ludowa, w
1883 - szkoła koronkarska dla dziewcząt. Coraz więcej osób przybywało do
Zakopanego na wypoczynek lub leczenie. Ułatwiła to otwarta w 1884 r. linia kolejowa
Kraków - Sucha - Chabówka. Staraniem TT i Tytusa Chałubińskiego w 1886 r.
Zakopane otrzymało status Stacji Klimatycznej (uzdrowiska). W 1889 r.
właścicielem dóbr zakopiańskich został Władysław Zamoyski.

Kalendarium

Zakopane i Tatry na starych fotografiach

Spór o Morskie Oko
Krzyż na Giewoncie

Ślady lotnicze w Tatrach

Historia kosciołów zakopiańskich

• Historia Zakopanego

waclawhetman

12:20 Pią, 29 Paz 2010

Ten wartościowy artykuł oparty na materiałach dra Macieja Pinkwarta komentuję z
przewrotnego przekonania, że dzięki temu zostanie w portalu na dłużej, przynajmniej na
stronie forum: komentarze. Nie każdy przecież ma w zasięgu jakiś przewodnik a "wiodący"
tekst portalu o prawie szlaku albo o tym, że go nie będzie - osłabia .

...na dobry początek Polki wygrały I seta z Japonkami!

Copyright © ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY - ZAKOPANE 1999-116

Drukuj -> ZAKOPIAŃSKI PORTAL INTERNETOWY

http://z-ne.pl/s,menu,1760,historia_-_zakopane.html

3 z 3

2016-07-19 16:41