MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Ewa Doroszkiewicz
Wykonywanie dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy
322[01].Z3.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
lek. med. Ewa Rusiecka
mgr Katarzyna Zarębska
Opracowanie redakcyjne
mgr Ewa Doroszkiewicz
Konsultacja:
mgr inż. Halina Śledziona
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[01].Z3.01
 Wykonywanie dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy , zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu asystentka stomatologiczna.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawowa terminologia z zakresu aseptyki i antyseptyki i metody
dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów
13
4.2. Zasady postępowania z odpadami medycznymi i materiałem skażonym
biologicznie Organizacja stanowiska pracy Åšrodki ochrony indywidualnej 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.2.3. Ćwiczenia 25
4.2.4. Sprawdzian postępów 26
4.3. Dezynfekcja mechaniczna, fizyczna i chemiczna  grupyfikacja
preparatów dezynfekcyjnych. Środki chemiczne do dezynfekcji
powierzchni i instrumentów stomatologicznych 27
4.3.1. Materiał nauczania 27
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.3.3. Ćwiczenia 30
4.3.4. Sprawdzian postępów 32
4.4. Zasady sporządzania, stosowania i przechowywania środków
dezynfekcyjnych 33
4.4.1. Materiał nauczania 33
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 37
4.4.3. Ćwiczenia 38
4.4.4. Sprawdzian postępów 39
4.5. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska 40
4.5.1. Materiał nauczania 40
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.5.3. Ćwiczenia 43
4.5.4. Sprawdzian postępów 44
5. Sprawdzian osiągnięć 45
6. Literatura 50
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej wykonywania
i dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy. W poradniku znajdziesz:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
322[01].Z3
Sterylizacja i dezynfekcja
322[01].Z3.01 322[01].Z3.02
Wykonywanie Wykonywanie
dezynfekcji sterylizacji
instrumentów i instrumentów,
stanowisk pracy materiałów
opatrunkowych i
bielizny zabiegowej
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
- pracować w grupie i indywidualnie
- samodzielnie analizować teksty z
ródłowe
- obserwować i wyciągać wnioski z obserwacji
- wykazywać aktywność w dochodzeniu do wiedzy i umiejętności
- brać czynny udział w ćwiczeniach i dyskusji,
- przygotować gabinet i stanowisko pracy lekarza dentysty,
- przestrzegać przepisów bhp, ochrony przeciw pożarowej oraz ochrony środowiska,
- stosować przepisy prawa dotyczące działalności gospodarczej,
- rozróżniać grupy leków stosowanych w leczeniu chorób jamy ustnej,
- kompletować zestawy podstawowych leków, wyrobów medycznych stosowanych do
zabiegów stomatologicznych,
- korzystać z wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii w komunikowaniu się
z pacjentem,
- przygotować gabinet stomatologiczny do pracy,
- przygotować materiał stomatologiczny,
- przygotować aparaturę oraz instrumenty do zabiegów stomatologicznych,
- dobierać urządzenia oraz instrumenty do zabiegów stomatologicznych,
- wykonywać czynności związane z asystowaniem do zabiegów stomatologicznych,
- korzystać z wiedzy dotyczącej budowy,fizjologii i patologii narządu żucia,
- wykonywać czynności związane z asystowaniem podczas zabiegów stomatologicznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wyjaśnić pojęcia: dezynfekcja, antyseptyka, zakażenia krzyżowe,
- scharakteryzować metody dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy,
- scharakteryzować sposoby postępowania z odpadami medycznymi i materiałem
skażonym biologicznie,
- zaplanować pracę z uwzględnieniem stosowanej metody dezynfekcyjnej,
- zorganizować stanowisko pracy do dezynfekcji, zgodnie z wymaganiami ergonomii,
- zastosować środki ochrony indywidualnej,
- określić zasady przeprowadzania dezynfekcji mechanicznej,
- dokonać dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy metodą mechaniczną,
- określić zasady przeprowadzania dezynfekcji fizycznej,
- dokonać dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy metodą fizyczną,
- dokonać dezynfekcji pomieszczenia gabinetu z zastosowaniem promieniowania
niejonizujÄ…cego i nadfioletowego (UV),
- określić zasady przeprowadzania dezynfekcji chemicznej,
- dokonać grupyfikacji preparatów dezynfekcyjnych i określić zakres ich działania,
- dobrać środki do dezynfekcji instrumentów stomatologicznych,
- dobrać środki do dezynfekcji małych i dużych powierzchni,
- zastosować procedury dotyczące przygotowania i stosowania środków dezynfekcyjnych,
- przygotować roztwór środka dezynfekcyjnego o określonym stężeniu,
- przeprowadzić dezynfekcję z zastosowaniem metody chemicznej,
- określić przyczyny małej aktywności biobójczej środka dezynfekcyjnego,
- określić zasady przechowywania środków dezynfekcyjnych,
- zastosować przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Podstawowa terminologia z zakresu aseptyki i antyseptyki
i metody dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Dezynfekcja to sposób niszczenia form wegetatywnych bakterii łącznie z prątkami
gruz
licy, grzybami i wirusami.
Dezynfekcji w gabinecie stomatologicznym wymagajÄ…:
1. Narzędzia stomatologiczne,które ze względów technicznych nie mogą być sterylizowane,
a kontaktują się z nieuszkodzonymi błonami śluzowymi,
2. Narzędzia kontaktujące się z nieuszkodzoną powierzchnia skóry (wymagają dezynfekcji
niskiego poziomu, która niszczy wegetatywne formy bakterii i grzybów).
Dezynfekcja w gabinecie stomatologicznym dotyczy:
1. Narzędzi i drobnych przedmiotów: dezynfekcja przez zanurzenie.
2. Powierzchni powierzchnie zabrudzone krwią czy śliną muszą być najpierw oczyszczone,
tak aby usunąć z nich substancje organiczne, a następnie zwilżone preparatem do
dezynfekcji: powierzchnia musi zostać wilgotna przez czas zalecany przez producenta
preparatu.
3. Unitu  poleca się stosowanie zastawek,które eliminują znacznie efekt zassania
zwrotnego zainfekowanego materiału do końcówek tnących. Jeśli leczymy pacjenta
z HIV lub HBV i dojdzie do zassania zakażonego materiału do unitu, wirusy mogą
kolonizować wnętrze przewodów: i mogą zostać wprowadzone do jamy ustnej innych
pacjentów. Poleca się zatem jałową kilkuminutową pracę unitu na początku każdego dnia
pracy oraz 20 30 sek. pomiędzy pacjentami.
4. Końcówek turbinowych, kątnic i prostnic które to wymagają wprawdzie sterylizacji
w autoklawie-optymalnie po każdym pacjencie: dopuszcza się dezynfekcję tych
końcówek pomiędzy pacjentami preparatami np. na bazie alkoholu(Aerodesin, Incidur)
Pozostawiamy preparat na końcówce po jej starannym oczyszczeniu przez czas potrzebny
do zniszczenia drobnoustrojów (1 min. lub 15 min. w zależności od stosowanego
preparatu).Po skończonym dniu pracy końcówki sterylizujemy zgodnie ze wskazaniami
producenta.
5. Wewnętrznej powierzchni przewodów ssaka i ślinociągu poprzez zastosowanie
preparatów do dezynfekcji tych przewodów. Preparat należy zassać do wnętrza przewodu
ssaka i ślinociągu i pozostawiamy tam 5 min., po czym przepłukujemy. Ten sam preparat
służy do dezynfekcji miski spluwaczki.
6. Strzykawek wodno-powietrznych zaleca się stosowanie plastikowych osłon na
strzykawki i wymiennych końcówek: metalowych lub plastikowych oraz stosowania
jednorazowych końcówek na strzykawkę wodno-powietrzną.
W trosce o pacjenta zaleca się także stosowanie materiałów do wypełnień czy systemów
Å‚Ä…czÄ…cych w jednorazowych opakowaniach.
Metody dezynfekcji
Ze względu na metodę przeprowadzania wyróżniamy:
1. Dezynfekcję przez zanurzenie  dotyczy narzędzi i drobnych przedmiotów,
2. Dezynfekcję powierzchni  powierzchnie zabrudzone krwią czy śliną muszą być
najpierw oczyszczone, tak aby usunąć z nich substancje organiczne, a następnie zwilżone
preparatem do dezynfekcji: powierzchnia musi zostać wilgotna przez czas zalecany przez
producenta preparatu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
3. Dezynfekcję unitu  poleca się stosowanie zastawek, które eliminują znacznie efekt
zassania zwrotnego zainfekowanego materiału do końcówek tnących. Jeśli leczymy
pacjenta z HIV lub HBV i dojdzie do zassania zakażonego materiału do unitu, wirusy
mogą kolonizować wnętrze przewodów: i mogą zostać wprowadzone do jamy ustnej
innych pacjentów. Poleca się zatem jałową kilkuminutową pracę unitu na początku
każdego dnia pracy oraz 20-30 sek. pomiędzy pacjentami.
Końcówki turbinowe, kątnice i prostnice wymagają wprawdzie sterylizacji
w autoklawie optymalnie po każdym pacjencie: dopuszcza się dezynfekcję tych końcówek
pomiędzy pacjentami preparatami np. na bazie alkoholu(Aerodesin, Incidur) Pozostawiamy
preparat na końcówce po jej starannym oczyszczeniu przez czas potrzebny do zniszczenia
drobnoustrojów (1 min. lub 15 min. w zależności od stosowanego preparatu).Po skończonym
dniu pracy końcówki sterylizujemy zgodnie ze wskazaniami producenta.
Problem wewnętrznej powierzchni przewodów ssaka i ślinociągu został rozwiązany
dzięki preparatom do dezynfekcji tych przewodów. Preparat należy zassać do wnętrza
przewodu ssaka i ślinociągu i pozostawiamy tam 5 min., po czym przepłukujemy. Ten sam
preparat służy do dezynfekcji miski spluwaczki.
Do ochrony przed zanieczyszczeniami i drobnoustrojami strzykawek
wodno-powietrznych zaleca się stosowanie plastikowych osłon na strzykawki i wymiennych
końcówek: metalowych lub plastikowych. Zaleca się stosowanie jednorazowych końcówek na
strzykawkÄ™ wodno  powietrznÄ….
W trosce o pacjenta zaleca się także stosowanie materiałów do wypełnień czy systemów
Å‚Ä…czÄ…cych w jednorazowych opakowaniach.
Aseptyka jest to postępowanie zapobiegające zakażeniom. Ma ono na celu ochronę
pacjenta przez drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Polega na:
 właściwej dezynfekcji i sterylizacji,
 odpowiednim przechowywaniu sterylnych narzędzi i materiałów,
 używaniu dla każdego pacjenta czystych, odkażonych przedmiotów,
 właściwym niszczeniu materiału skażonego,
 stosowaniu sprzętu jednorazowego użytku,
 używaniu odzieży ochronnej, rękawiczek, masek ochronnych,
 przestrzeganiu higieny osobistej.
Antyseptyka to postępowanie polegające na stosowaniu zabiegów zmierzających do
zniszczenia drobnoustrojów lub zahamowania ich rozwoju.
Zakażenie krzyżowe to  zakażenie przeniesione z jednego pacjenta na drugiego przez
ręce personelu.
Pacjenci i zespół stomatologiczny mogą być, podczas przebywania w gabinecie
stomatologicznym narażeni na kontakt z:wirusem cytomegalii, wirusem żółtaczki zakaz
nej
typu B i C, wirusem opryszczki zwykłej, prątkami gruz
licy, gronkowcem i paciorkowcem,
innymi wirusami, bakteriami,grzybami i pierwotniakami bytujÄ…cymi w jamie ustnej i drogach
oddechowych. Drobnoustroje te w obrębie gabinetu stomatologicznego mogą być
przenoszone poprzez:
 bezpośredni kontakt z krwią lub innymi płynami ustrojowymi,
 pośredni kontakt z zanieczyszczonymi przedmiotami(narzędzia, urządzenia lub
powierzchnie w gabinecie),
 kontakt spojówki oka,błony śluzowej nosa i jamy ustnej z kropelkami pochodzącymi od
zainfekowanej osoby zawierające drobnoustroje chorobotwórcze,
 wdychanie mikroorganizmów, które mogą pozostawać zawieszone w powietrzu przez
długi czas.
Inny podział obejmuje możliwość zakażenia:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
 drogą naczyń krwionośnych  poprzez wszczepienie(podczas ukucia lub
skaleczenie):w ten sposób przenosi się wirus HIV, wirusy zapalenia wątroby B,C,D,G,
 drogÄ… powietrznÄ… poprzez wdychanie :czynnikami sÄ… tu bliski kontakt lekarza i pacjenta
i aerozol wytwarzany przez turbiny czy dmuchawy wodno-powietrzne, którego mgła
może rozprzestrzeniać się w promieniu 2 m. W ten sposób dochodzi do przemieszczania
się patogenów odpowiedzialnych za SARS, gruz
licę, różyczkę, grypę, błonicę,
 droga wodnÄ… z
ródłem przenoszącym drobnoustroje jest unit stomatologiczny: jego
plastikowe przewody są siedliskiem drobnoustrojów pochodzących z jamy ustnej
pacjenta (zassanie zwrotne). Siedliskiem drobnoustrojów są nie tylko plastikowe
przewody,ale także kątnice i końcówki turbinowe oraz końcówki strzykawek
wodno-powietrznych. Tą droga może dojść do zakażenia układu oddechowego przez
bakterie typu Leginella, Pseudomonas czy Mycobacterium.
 poprzez kontakt  przeniesienie infekcji ze skóry na błonę śluzową lub ze skóry na skórę
(wirus opryszczki lub zakażenie bakteriami gronkowca)
Stosując w gabinecie stomatologicznym procedury zabezpieczające przed zakażeniem
krzyżowym musimy kierować się myślą, że pacjent nie tylko może ulec zakażeniu, ale i sam
jest z
ródłem zakażenia  często o tym nie wiedząc.
Dlatego wszelkie procedury powinny być takie same do wszystkich pacjentów bez
względu na ich stan zdrowia.
Strategie zapobiegania zakażeniom krzyżowym:
 powierzchnia brudna nie może być zdezynfekowana lub wysterylizowana: zawsze
zabrudzoną powierzchnie wycieramy serwetką zwilżoną preparatem dezynfekcyjnym.
 na czystÄ… powierzchniÄ™ nanosimy preparat dezynfekujÄ…cy i pozostawiamy go na
powierzchni na czas określony przez producenta.
 najlepszą strategią oszczędzającą czas i minimalizująca koszty i wysiłki związane
z dezynfekcją powierzchni jest stosowanie barier ochronnych(osłon  rękawy,woreczki
plastikowe lub impregnowane serwety na zagłówek unitu, na rękawy oraz końcówki
turbinowe lub kÄ…tnice, na uchwyty lamp operacyjnych, uchwyty lamp polimeryzacyjnych
Regularne stosowanie barier ochronnych jest sprawdzonym sposobem na dłuższe
funkcjonowanie niektórych urządzeń np. osłonka na światłowód nie tylko chroni pacjenta
przed potencjalną infekcja,ale także zabezpiecza światłowód przed zabrudzeniem materiałem
kompozytowym oraz zarysowaniem.
Postępowanie z narzędziami po przyjęciu pacjenta
1. Narzędzia bezpośrednio po użyciu zanurzyć w roztworze preparatu dezynfekcyjnego
przestrzegając pełnego ich zanurzenia.
2. Przestrzegać czasu dezynfekcji.
3. Założyć rękawice ochronne i fartuch foliowy oraz osłonić twarz.
4. Wyjąć narzędzia z roztworu i umyć pod bieżącą wodą przy pomocy szczoteczki.
5. Wypłukać narzędzia wodą destylowaną.
6. Rozłożyć narzędzia na tkaninie bawełnianej (serwecie) i osuszyć.
7. Szczoteczkę po użyciu poddać dezynfekcji, myciu, płukaniu i osuszyć.
8. Pojemnik do dezynfekcji umyć wyparzyć i osuszyć.
9. Sprawdzić przy pomocy lupy dokładność mycia i stan narzędzi.
10. Narzędzia wymagające smarowania zabezpieczyć odpowiednim preparatem.
11. Zestawy, narzędzia dla jednego pacjenta zapakować w opakowanie sterylizacyjne, a do
środka włożyć odpowiedni wskaz
nik chemiczny służący do kontroli procesu sterylizacji.
12. Zamknąć opakowanie sterylizacyjne.
13. Przeprowadzić proces sterylizacji uwzględniający proces suszenia.
Postępowanie z wiertłami po przyjęciu pacjenta
1. Przygotować odpowiedni pojemnik do dezynfekcji i opisać.
2. Przygotować odpowiedni roztwór dezynfekcyjny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
3. Prowadzić proces dezynfekcji wg instrukcji producenta.
4. Po dezynfekcji wiertła umyć (zalecane myjki ultradz
więkowe).
5. Umyte wiertła przełożyć do pojemnika z dziurkami (sitkiem) wypłukać pod bieżącą wodą
i przemyć wodą destylowaną.
6. Osuszyć.
7. Sprawdzić ich czystość przy pomocy lupy i posegregować.
8. Zestawy wierteł dla każdego pacjenta zapakować w opakowanie papierowo-foliowe
i przeprowadzić proces sterylizacji uwzględniający proces suszenia.
9. Po zakończeniu procesu sterylizacji nie wolno pozostawić wierteł w sterylizatorze do
następnego dnia (rdzewieją).Wiertła i instrumenty do natychmiastowego użycia włożyć
do płytek Petriego wyłożonych materiałem pochłaniającym wilgoć, umieścić w komorze
autoklawu pozostawiając uchylona płytkę Petriego.Przeprowadzić proces sterylizacji
uwzględniający proces suszenia i użyć natychmiast
Postępowanie z końcówkami po przyjęciu pacjenta
1. Zdjąć końcówki z unitu, wyjąć wiertło.
2. Końcówkę oczyścić i przemyć gazikiem nasączonym preparatem dezynfekcyjnym
o pełnym spektrum działania w krótkim czasie.
3. Zmyć preparat dezynfekcyjny gazikiem nasączonym wodą destylowaną.
4. Umyć i naoliwić wnętrze końcówki.
5. Końcówkę umieścić w opakowaniu papierowo-foliowym i przeprowadzić proces
sterylizacji.
6. Dopuszcza się sterylizację bez opakowania w przypadku natychmiastowego użycia
do zabiegu.
7. Końcówkę dmuchawki dezynfekować w roztworze metodą zanurzeniową.
Zapobieganie powstawania biofilmu w elementach unitu
1. Powstawaniu biofilmu sprzyja twarda woda.
2. Filtry mikrobiologiczne do linii wodnej końcówek i strzykawek linii woda  powietrze
ograniczajÄ… zanieczyszczenia mikrobiologiczne.
3. Okresowe płukanie unitu preparatami dezynfekcyjnymi redukuje liczbę bakterii
w wypływającej wodzie.
4. W celu zmniejszenia liczby drobnoustrojów w wodzie wypływającej z unitu do pacjenta
należy codziennie przed rozpoczęciem pracy uruchomić przepływ wody przez 2 3 min.
Czynności wykonywane przed pierwszym pacjentem w gabinecie stomatologicznym.
1. Dezynfekcja spluwaczki preparatem o pełnym spektrum biobójczym (bakterie, grzyby,
wirusy, prÄ…tki).
2. PÅ‚ukanie przez 3 10 min preparatem dezynfekcyjnym unitu.
Czynności wykonywane przed zabiegiem stomatologicznym.
1. Zakładamy nową końcówkę do ssaka i ślinociągu.
2. Podajemy jednorazowy kubek z wodÄ….
3. Zakładamy jednorazowe osłony na uchwyt lampy lub dezynfekujemy uchwyt lampy.
4. Zabezpieczamy fotel i ubranie pacjenta jednorazowÄ… serwetÄ….
5. PÅ‚uczemy jamÄ™ ustna pacjenta preparatem dezynfekcyjnym.
6. Myjemy i dezynfekujemy ręce.
7. Zakładamy osłonę na ubranie i twarz.8. Zakładamy jednorazowe rękawiczki.
Czynności wykonywane po zabiegu stomatologicznym.
1. Usuwamy z narzędzi resztki materiału stomatologicznego i narzędzia umieszczamy
w roztworze dezynfekcyjnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
2. Usuwamy jednorazowe osłony zagłówka fotela, ramion i przewodów unitu, stolika,
lampy lub dezynfekujemy te powierzchnie preparatem działającym na bakterie, grzyby,
wirusy i prÄ…tki gruz
licy, w czasie 15 min.
3. Przecieramy preparatem dezynfekcyjnym przez
roczystą osłonę twarzy lub okulary,
4. Opróżniamy, myjemy i dezynfekujemy spluwaczkę.
5. Wymieniamy kubek.
6. Zdejmujemy wiertło z unitu,
7. Oczyszczamy końcówkę preparatem o pełnym spektrum działania (B, F, V, Tbc)
w czasie 15 min, zmywamy wodÄ… destylowanÄ… lub myjemy w myjce ultradz
więkowej,
oliwimy, pakujemy i sterylizujemy.
8. Przepłukujemy unit.
9. Po każdej czynności dezynfekujemy i myjemy zlew, umywalkę i używany blat stołu.
Czynności wykonywane na koniec dnia pracy w gabinecie stomatologicznym.
Wykonujemy wszystkie czynności takie jak po każdym zabiegu oraz:
1. Dezynfekujemy spluwaczkę preparatem o pełnym spektrum biobójczym,
2. PÅ‚uczemy unit preparatem dezynfekcyjnym,
3. Usuwamy bieliznę roboczą do worków foliowych i przekazujemy do prania,
4. Myjemy i dezynfekujemy duże powierzchnie poziome stosując preparaty o pełnym
spektrum działania, w czasie działania 15 min.,
5. W przypadku zanieczyszczenia powierzchni krwiÄ…, wydzielinÄ…  dezynfekcje
przeprowadzamy od razu,
6. Myjemy toaletÄ™ i dezynfekujemy preparatem chlorowym,
7. Myjemy podłogę w poczekalni.
Jeden raz w tygodniu myjemy i dezynfekujemy wszystkie powierzchnie.
Stosujemy zróżnicowane kolorystycznie ściereczki  przeznaczonych do dezynfekcji
różnych powierzchni.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co rozumiesz pod pojęciem dezynfekcja, aseptyka,antyseptyka, zakażenie krzyżowe?
2. Jakie znasz metody dezynfekcji instrumentów stomatologicznych?
3. Jakie metody dezynfekcji zastosujesz do dezynfekcji stanowisk pracy?
4. Jakie znasz metody dezynfekcji instrumentów i stanowiska pracy w gabinecie
stomatologicznym?
5. Jakie czynności należy wykonać w gabinecie stomatologicznym przed pierwszym
pacjentem?
6. Jakie czynności dotyczące profilaktyki zakażeń krzyżowych należy wykonać przed
każdym zabiegiem stomatologicznym wykonywanym w gabinecie?
7. Co należy zdezynfekować na koniec dnia pracy w gabinecie stomatologicznym?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij tabelę, wpisując definicję pojęć oraz podając przykłady działania.
Karta pracy  ćwiczeń.
Termin/pojęcie definicja przykład
dezynfekcja
aseptyka
antyseptyka
zakażenie krzyżowe
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania 4.1.1 wiadomości na temat powyżej podanych pojęć,
2) wpisać definicje pojęć do karty pracy,
3) w małych zespołach ustalić przykład a następnie zapisać go na karcie pracy,
4) omówić efekty pracy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier formatu A4, długopis,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Opracuj algorytm zapobiegania zakażeniom krzyżowym w gabinecie stomatologicznym
uwzględniając drogi szerzenia się zakażeń.:
 drogą naczyń krwionośnych,
 drogÄ… powietrznÄ… poprzez wdychanie,
 drogÄ… wodnÄ…,
 poprzez kontakt.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania 4.1.1 wiadomości dotyczących drogi szerzenia się
zakażeń i profilaktyki,
2) scharakteryzować każdą z dróg szerzenia się zakażeń,
3) opracować algorytm postępowania w profilaktyce,
4) zapisać przemyślenia na kartce A4,
5) przedstawić propozycje algorytmu na forum grupy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier formatu A4, flamastry,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Po analizie tekstu z poradnika dla ucznia dobierz metodę dezynfekcji do materiału
dezynfekowanego i scharakteryzuj jÄ….
Karta pracy
Dezynfekcja metoda dezynfekcji charakterystyka
instrumenty
stomatologiczne
końcówki stomatologiczne
(wiertła)
stanowisko pracy:
podłogi, ściany,
blaty, stoliki, unit,
pomieszczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania 4.1.1 wiadomości na temat dotyczący metod dezynfekcji
2) pracować w zespołach dwuosobowych,
3) uzupełnić kartę pracy,
4) omówić wyniki pracy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier formatu A4, flamastry,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie dezynfekcja?
ðð ðð
2) wyjaśnić pojęcie antyseptyka?
ðð ðð
3) wyjaśnić pojęcie aseptyka?
ðð ðð
4) wyjaśnić pojęcie zakażenie krzyżowe?
ðð ðð
5) wymienić metody dezynfekcji stosowane w stomatologii?
ðð ðð
6) opisać metody dezynfekcji instrumentów stomatologicznych?
ðð ðð
7) przedstawić metody stosowane do dezynfekcji stanowisk pracy
w gabinecie stomatologicznym? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Zasady postępowania z odpadami medycznymi i materiałem
skażonym biologicznie. Organizacja stanowiska pracy.
Åšrodki ochrony indywidualnej
4.2.1. Materiał nauczania
Zgodnie z aktualnie obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami (Ustawa z 27 kwietnia 2008r.
o odpadach Dz.U. z 2007 r. nr 39, poz.251 i nr 88, poz.587) każdy, kto podejmuje działania
powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów, powinien takie działania
planować, projektować i prowadzić tak, aby:
1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów ich negatywne
oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów oraz podczas i po
zakończeniu ich użytkowania,
2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec
powstawaniu odpadów,
3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których
powstaniu nie udało się zapobiec lub,których nie udało się poddać odzyskowi.
Minister Zdrowia w drodze rozporządzenia określił szczegółowe zasady postępowania
z odpadami medycznymi (DZ. U. nr. 162,poz.1153 z 23 sierpnia 2007r.)
Zgodnie z ww. normami na każdym posiadaczu odpadów ciążą następujące obowiązki:
1) uzyskanie decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli
wytwarza je w ilości powyżej 0,1 Mg (tony) rocznie,
2) przedkładanie informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania
wytwarzanymi odpadami, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 0,1 MG
rocznie albo powyżej 5 MG rocznie innych odpadów niż niebezpieczne.
W praktyce, jeżeli wytwarza się do 100kg (0,1 Mg) odpadów niebezpiecznych rocznie, to
należy przedłożyć w starostwie jedynie informację o odpadach oraz o sposobach
gospodarowania wytworzonymi odpadami z podaniem kto je odbiera i utylizuje. Zgodnie
z prawem odpady medyczne mogą być poddane wyłącznie spalaniu. Poradnie wytwarzające
powyżej 100 kg odpadów niebezpiecznych, winny uzyskać od starostwa decyzję
zatwierdzajÄ…cÄ… ich program gospodarki odpadami niebezpiecznymi.
Odpady medyczne
Odpady medyczne to substancje stałe, ciekłe i gazowe powstające przy leczeniu,
diagnozowaniu oraz profilaktyce, w działalności medycznej prowadzonej w obiektach
lecznictwa zamkniętego, otwartego oraz w obiektach badawczych i eksperymentalnych.
Odpady medyczne powstają w różnych jednostkach opieki zdrowotnej, takich jak: szpitale
ogólne, szpitale psychiatryczne, sanatoria rehabilitacyjne, ośrodki leczenia odwykowego,
ośrodki rehabilitacyjne dla narkomanów, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, zakłady
leczniczo wychowawcze, zakłady opiekuńczo-lecznicze, szpitale uzdrowiskowe, sanatoria
uzdrowiskowe, hospicja, przychodnie, ośrodki zdrowia, poradnie, punkty lekarskie, praktyki
lekarskie (indywidualne, indywidualne specjalistyczne i grupowe).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Wzór przykładowej informacji lub programu gospodarki odpadami. [8]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Grupyfikacja odpadów medycznych
Zgodnie z RozporzÄ…dzeniem Ministra Zdrowia z dn.23 sierpnia 2007r. w sprawie
szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi na podstawie art. 7ust.4
ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 39z 2007r., poz. 251 i Nr.88,
poz.587).
Odpady medyczne to odpady powstające w związku z udzieleniem świadczeń
zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny.
Odpady medyczne grupyfikuje się w następujący sposób:
1) odpady medyczne o kodach 18 01 02,18 01 03,18 01 80,18 01 82,zwane dalej
 odpadami zakaz
nymi , są to odpady niebezpieczne, które zawierają żywe
mikroorganizmy lub ich toksyny, o których wiadomo lub co do których istnieją
wiarygodne podstawy do przyjęcia,że wywołują choroby zakaz
ne u ludzi lub innych
żywych organizmów.
2) odpady medyczne o kodach 18 01 06, 18 01 08,18 01 82 zwane  odpadmi
specjalnymi , są to odpady niebezpieczne, które zawierają substancje chemiczne, o
których wiadomo lub co do,których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że
wywołują choroby niezakaz
ne u ludzi lub innych żywych organizmów, albo mogą być
z
ródłem skażenia środowiska.
3) odpady medyczne o kodach 18 01 01,18 01 04, 18 01 07, 18 01 09, 18 01 81 zwane
 odpadami pozostałymi , są to odpady medyczne nieposiadające właściwości
niebezpiecznych.
Sposoby unieszkodliwiania odpadów medycznych
Odpady medyczne zaliczane do niebezpiecznych nie mogą być poddawane odzyskowi 
zgodnie z Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów
odpadów medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest zakazane (Dz.
U. Nr 8, poz. 102 i 103). W związku z tym odpady te poddawane są różnym sposobom
unieszkodliwiania [2, 4], takie jak:
1. Termiczne przekształcanie odpadów,
2. Autoklawowanie,
3. Dezynfekcja termiczna,
4. Działanie mikrofalami,
5. Obróbka fizyczno-chemiczna.
Dopuszczalne sposoby unieszkodliwiania niebezpiecznych odpadów medycznych zostały
przedstawione sÄ… w RozporzÄ…dzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie
dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych
i weterynaryjnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 103 i 104). Odpady amalgamatu
dentystycznego oraz zużyte lecznicze kąpiele, które są aktywne biologicznie
o właściwościach zakaz
nych powinny poddawane być obróbce fizyczno-chemicznej. Leki
cytotoksyczne oraz leki cytostatyczne unieszkodliwiane sÄ… jedynie w procesie termicznego
przekształcania odpadów [4]. Pozostałe niebezpieczne odpady medyczne mogą być
poddawane procesowi termicznego przekształcania odpadów lub innemu procesowi
unieszkodliwiania, a więc: mogą być autoklawowane, poddawane dezynfekcji termicznej,
działaniu mikrofal itd. Najbardziej popularnym sposobem unieszkodliwiania odpadów
medycznych jest poddawanie ich procesowi termicznego przekształcania odpadów, czyli
spalania w specjalnych spalarniach. Na terenie województwa śląskiego znajdują się 3
spalarnie odpadów medycznych i jedno urządzenie do sanitacji. A
ączna zdolność przerobowa
instalacji do unieszkodliwiania odpadów medycznych wynosi 3320 3500 Mg/rok. Zdolność
przerobowa istniejących instalacji spalarni odpadów medycznych w województwie śląskim
jest na dzień dzisiejszy wystarczająca. Problemem w dalszym funkcjonowaniu spalarni jest
konieczność doposażenia instalacji do spalania w specjalistyczne urządzenia techniczne oraz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
urządzenia do prowadzenia ciągłego monitoringu, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra
Gospodarki z dnia 21 marca 2002 roku w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia
procesu termicznego przekształcania odpadów (Dz. U. z 2002r. Nr 37, poz. 339).
Przepisy Sanitarno-Epidemiologicznei procedury do stosowania w gabinetach
stomatologicznych
Schemat procedur do dostosowania do indywidualnych warunków istniejących w danym
gabinecie/przychodni, na podstawie obowiązujących aktualnie przepisów opracowany przez
Zespół w składzie: dr Jadwiga Pawełek, mgr Adam Kosek, lek.dent. Andrzej Stopa.(Kraków)
PODSTAWA PRAWNA
ROZPORZ
DZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOA
ECZNEJ z dnia
21 września 1992 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem
fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej
(Dz. U. Nr 74, poz. 366)ROZPORZ
DZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 9 marca
2000 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia, urządzenia i sprzęt
medyczny, służące wykonywaniu indywidualnej praktyki lekarskiej, indywidualnej
specjalistycznej praktyki lekarskiej i grupowej praktyki lekarskiej (Dz. U. z dnia 24 marca
2000)ustawa o chorobach zakaz
nych i zakażeniach z dnia 6 września 2001 r. (Dz.U. z dnia
31 paz
dziernika 2001 r.)
Postępowanie z wiertłami po przyjęciu pacjenta
1. Przygotować odpowiedni pojemnik do dezynfekcji i opisać,
Rys.1. Miniaturowa wanienka przeznaczona do dezynfekcji wierteł [z
ródło własne]
Rys.2. Wanna Sekusept 2l do dezynfekcji narzędzi [z
ródło własne]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
2. Przygotować odpowiedni roztwór dezynfekcyjny,
3. Prowadzić proces dezynfekcji wg instrukcji producenta,
4. Po dezynfekcji wiertła umyć (zalecane myjki ultradz
więkowe),
5. Umyte wiertła przełożyć do pojemnika z dziurkami (sitkiem) wypłukać pod bieżącą wodą
i przemyć wodą destylowaną,
6. Osuszyć,
7. Sprawdzić ich czystość przy pomocy lupy i posegregować,
8. Zestawy wierteł dla każdego pacjenta zapakować w opakowanie papierowo-foliowe
i przeprowadzić proces sterylizacji uwzględniający proces suszenia,
9. Po zakończeniu procesu sterylizacji nie wolno pozostawić wierteł w sterylizatorze do
następnego dnia (rdzewieją),
10. Wiertła i instrumenty do natychmiastowego użycia włożyć do płytek Petriego
wyłożonych materiałem pochłaniającym wilgoć, umieścić w komorze autoklawu
pozostawiając uchylona płytkę Petriego.
Przeprowadzić proces sterylizacji uwzględniający proces suszenia i użyć natychmiast.
Postępowanie z końcówkami po przyjęciu pacjenta
1. Zdjąć końcówki z unitu, wyjąć wiertło,
2. Końcówkę oczyścić i przemyć gazikiem nasączonym preparatem dezynfekcyjnym
o pełnym spektrum działania w krótkim czasie,
3. Zmyć preparat dezynfekcyjny gazikiem nasączonym wodą destylowaną,
4. Umyć i naoliwić wnętrze końcówki,
5. Końcówkę umieścić w opakowaniu papierowo  foliowym i przeprowadzić proces
sterylizacji,
6. Dopuszcza się sterylizację bez opakowania w przypadku natychmiastowego użycia do
zabiegu,
7. Końcówkę dmuchawki dezynfekować w roztworze metodą zanurzeniową.
Organizacja stanowiska pracy
Warunkiem zachowania odpowiedniego poziomu higieny w gabinecie stomatologicznym
jest zorganizowanie zaplecza gabinetu oraz przestrzeni wokół pacjenta w sposób pozwalający
na wydzielenie obszarów czystych i brudnych.
 sprzęt, instrumenty i materiały przygotowane do zabiegu powinny znajdować się
w części czystej.
 przed zabiegiem na stoliku i tacach należy każdorazowo przygotować sprzęt dla jednego
pacjenta ze sterylną końcówką włącznie.
 narzędzia po użyciu powinny być umieszczone w części brudnej gabinetu, gdzie należy je
poddać dezynfekcji, i myciu i przygotowaniu do sterylizacji para wodną, najlepiej
w autoklawie grupy B. Zapewnia to jednokierunkowy obieg narzędzi i wyklucza
mieszanie wyrobów brudnych z jałowymi.
 podczas uruchamiania turbiny i mikrosilnika, wielokrotnie zwiększa się liczba bakterii
rozproszonych w powietrzu, a najwyższe stopień osiąga w promieniu 2-3 m od fotela.
 powierzchnie narażone na osiadanie aerozolu rozpylonego z jamy ustnej należy
dezynfekować po każdym pacjencie i w ten sposób zapobiec przenoszeniu infekcji 
przeciąć drogi ich szerzenia.
Procedury higieniczne dotyczÄ…ce personelu
1. Właściwe przygotowanie rąk do pracy oraz odpowiednia ich higiena: 
 podczas pracy nie nosi się biżuterii,
 paznokcie muszą być krótkie,
 zranienia, otarcia należy zabezpieczyć wodoodpornym opatrunkiem,
 ręce należy myć:* przed przystąpieniem do pracy,* przed przyjęciem pacjenta,*
przed założeniem rękawiczek,* po zdjęciu rękawiczek i fartucha,* gdy rękawiczki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
zostanÄ… zanieczyszczone krwiÄ… lub uszkodzone* przed jedzeniem, piciem oraz
paleniem,* po skorzystaniu z toalety,* po zakończonym dniu pracy,
2. ObowiÄ…zuje mycie rÄ…k higieniczne i higieniczna dezynfekcja.
3. Przed zabiegami chirurgicznymi obowiÄ…zuje mycie i dezynfekcja chirurgiczna oraz
stosowanie sterylnych rękawiczek.
4. Przed nałożeniem preparatu dezynfekcyjnego  ręce należy osuszyć.
5. Punkt mycia rąk oddzielny od punktu mycia narzędzi.
6. Punkt mycia rąk wyposażony w:* baterie uruchamianą bez dotyku dłonią,* dozownik na
mydło płynne,* dozownik na preparat do dezynfekcji rąk,* podajnik na ręczniki
jednorazowego użycia,* kosz na użyte ręczniki.
7. Dozowniki muszą być opisane.
8. Nie można uzupełniać zawartości dozowników poprzez dolewanie.
9. Dozowniki przed ponownym napełnieniem muszą być umyte, wyparzone i osuszone.
10. Podczas pracy ręce muszą być osłonięte rękawiczkami, które zmieniamy po każdym
pacjencie oraz w przypadku ich zanieczyszczenia krwiÄ… lub uszkodzenia.
11. Rękawiczki jednorazowego użycia nie można stosować wielokrotnie.
12. Brak zmiany rękawiczek i brak mycia rąk  przyczyna powstania korzystnego dla
drobnoustrojów środowiska sprzyjającego ich rozwojowi i wzrostu  konsekwencją jest
podrażnienie skóry rąk oraz możliwość wystąpienia zanokcicy paznokciowej wywołanej
wirusem Herpes Simplex.
13. Mycie rąk i ich dezynfekcję należy prowadzić wg techniki Ayliffe.
Procedury higieniczne dotyczące narzędzi i sprzętu medycznego
Narzędzia medyczne po użyciu podlegają:
 dezynfekcji,
 myciu,
 suszeniu,
 przeglÄ…dowi,
 pakowaniu do sterylizacji,
 procesowi sterylizacji,
 magazynowaniu.
Wszystkie narzędzia stomatologiczne należy traktować jako skażone i bezpośrednio po
użyciu należy zanurzyć je w roztworze preparatu dezynfekcyjnego o działaniu biobójczym na
B, F, V, Tbc.
Postępowanie z ostrymi odpadami (igły, kaniule, ostrza, wiertła itp.)
Rys.3. Pojemniki do segregacji ostrych odpadów [z
ródło własne]
1. Bezpośrednio po użyciu umieszczać ostre odpady w plastikowym, twardościennym
pojemniku, nie oddzielając igieł od strzykawek.
2. Pojemniki napełniać do 2/3 objętości.
3. Pojemniki opisywać datą rozpoczęcia użytkowania i datą zamknięcia4. Pojemniki
napełniamy maksymalnie przez 4 5 dni5. Do momentu odbioru do utylizacji, pojemniki
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
przechowujemy w wydzielonym pomieszczeniu, o temp. do 10 °C  do 48 godzin:
o temp. < 10°C do 14 dni
Postępowanie z odpadami medycznymi.
Odpady medyczne, powstał w trakcie udzielania świadczeń zdrowotnych w jednostkach
ochrony zdrowia oraz w ośrodkach prowadzących badania i doświadczenia naukowe
w zakresie medycyny, zbiera się selektywnie w miejscach ich powstawania z podziałem na
odpady zakaz
ne, specjalne i pozostałe. Odpady te powinny zostać usunięte przez osoby
udzielające świadczeń zdrowotnych, zgodnie z procedurą.
Odpady niebezpieczne z wyjątkiem odpadów o ostrych końcówkach i krawędziach,
1. Zbiera się w miejscu ich powstawania i wyrzuca do:* wiadra pedałowego wyłożonego
workiem foliowym lub* do worka jednorazowego użytku z folii polietylenowej,
nieprzezroczystego, wytrzymałego, odpornego na działanie wilgoci i środków
chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia, zawieszonego na stelażu
2. Worki jednorazowego użycia umieszcza się na stelażach lub w sztywnych
pojemnikach,w taki sposób, aby ich górna wywinięta na szerokość 20 cm. Krawędz
, nie
uległa skażeniu.
3. Wiadra pedałowe po usunięciu worka myjemy i dezynfekujemy
4. Odpady medyczne o ostrych końcach krawędziach zbiera się w sztywnych, odpornych na
działanie wilgoci, odpornych mechanicznie na przekucie bądz
przecięcie pojemnikach
jednorazowego użytku. Pojemniki te umieszcza się w miejscach powstawania odpadów.
5. Pojemniki lub worki,o których mowa wyżej, należy wymieniać na nowe, nie rzadziej niż
jeden raz dziennie. Mogą być one wypełnione nie więcej niż 2/3 ich objętości.
6. Pojemniki lub worki,o których mowa wyżej, należy wymieniać na nowe, nie rzadziej niż
co 48 godzin: mogą być one wypełnione nie więcej niż do 2/3 ich objętości.
7. Niedopuszczalne jest otwieranie raz zamkniętych pojemników lub worków
jednorazowego użytku.
8. W przypadku uszkodzenia worka lub pojemnika należy go w całości umieścić w innym
większym nieuszkodzonym worku lub pojemniku.
9. Każdy pojemnik i worek jednorazowego użycia powinien posiadać:
 widoczne oznakowanie, świadczące o rodzaju odpadów w nich przechowywanych,
 widoczne oznakowanie świadczące o miejscu pochodzenia odpadów,
 datę zamknięcia,
 informacje pozwalające zidentyfikować osobę zamykająca pojemnik lub worek.
10. Odpady zakaz
ne gromadzi siÄ™ w workach koloru czerwonego.
Postępowanie z odpadami innymi. (opakowania po lekach, opakowania sterylizacyjne,
odpady po sprzÄ…taniu)
 odpady gospodarczo-bytowe zbieramy tak samo jak odpady medyczne i usuwamy
z gabinetu umieszczajÄ…c je w kontenerach na odpady komunalne
 dopuszcza się zbieranie odpadów do pojemników wielokrotnego użytki.
Gromadzi siÄ™ w workach koloru niebieskiego.
Postępowanie z odpadami specjalnymi. (resztki amalgamatu, rozbite termometry, leki)
 gromadzimy się w workach koloru żółtego w pojemnikach i przekazujemy odpowiedniej
firmie przeterminowane leki usuwamy zgodnie z instrukcjÄ… nadzoru farmaceutycznego.
Magazynowanie odpadów.
1. Dopuszcza się magazynowanie niebezpiecznych odpadów na terenie jednostek ochrony
zdrowia poza miejscem ich powstania w odpowiednio przystosowanych do tego celu
pomieszczeniach. (patrz RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dn. 23.sierpnai 2007 r.)
2. Czas magazynowania odpadów zakaz
nych nie może przekraczać 48 godz.
W pomieszczeniach o temperaturze wyższej niż 10 ° C. W temperaturze poniżej 10°C
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
zakaz
ne odpady medyczne mogą być magazynowane tak długo jak pozwalają na to ich
właściwości, ale nie dłużej niż 14 dni.
3. Po każdym usunięciu odpadów pomieszczenie lub miejsce magazynowania należy
poddać dezynfekcji a następnie umyć.
W przypadku powstawania niewielkich ilości odpadów medycznych, można je
magazynować w wydzielonych chłodzonych miejscach, w szczelnie zamkniętych
pojemnikach z zachowaniem warunków określonych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia
z dn.23 sierpnia 2007r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami
medycznymi na podstawie art. 7ust.4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U.
Nr 39 z 2007r., poz. 251 i Nr.88, poz. 587).
Procedury higieniczne dotyczÄ…ce personelu.
Skóra rąk nie może być poddawana sterylizacji i dlatego należy dbać o zmniejszenie
ilości mikroorganizmów do poziomu bezpiecznego dla wszystkich. Ryzyko infekcji za
pośrednictwem rak zmniejsza się przez:
 mycie rak woda i mydłem,
 odkażanie skóry,
 ochronę rak za pomocą rękawic.
Właściwe przygotowanie rąk do pracy oraz odpowiednia ich higiena to podstawa
i dlatego:
1. Podczas pracy nie nosi się biżuterii.
2. Paznokcie muszą być krótkie.
3. Zranienia, otarcia należy zabezpieczyć wodoodpornym opatrunkiem.
4. Ręce należy myć:
 przed przystÄ…pieniem do pracy,
 przed przyjęciem pacjenta,
 przed założeniem rękawiczek,
 po zdjęciu rękawiczek i fartucha,
 gdy rękawiczki zostaną zanieczyszczone krwią lub uszkodzone,
 przed jedzeniem, piciem oraz paleniem,
 po skorzystaniu z toalety,
 po zakończonym dniu pracy.
5. ObowiÄ…zuje mycie rÄ…k higieniczne i higieniczna dezynfekcja.
6. Przed zabiegami chirurgicznymi obowiÄ…zuje mycie i dezynfekcja chirurgiczna oraz
stosowanie sterylnych rękawiczek.
7. Przed nałożeniem preparatu dezynfekcyjnego  ręce należy osuszyć.
8. Punkt mycia rąk oddzielny od punktu mycia narzędzi.
9. Punkt mycia rąk wyposażony w:
 baterie uruchamianą bez dotyku dłonią,
 dozownik na mydło płynne,
 dozownik na preparat do dezynfekcji rÄ…k,
 podajnik na ręczniki jednorazowego użycia,
 kosz na użyte ręczniki.
10 Dozowniki muszą być opisane.
11. Nie można uzupełniać zawartości dozowników poprzez dolewanie.
12. Dozowniki przed ponownym napełnieniem muszą być umyte, wyparzone i osuszone.
13. Podczas pracy ręce muszą być osłonięte rękawiczkami, które zmieniamy po każdym
pacjencie oraz w przypadku ich zanieczyszczenia krwiÄ… lub uszkodzenia.
14. Rękawiczki jednorazowego użycia nie można stosować wielokrotnie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
15. Brak zmiany rękawiczek i brak mycia rąk  jest przyczyną powstania korzystnego dla
drobnoustrojów środowiska sprzyjającego ich rozwojowi i wzrostu  konsekwencją jest
podrażnienie skóry rąk oraz możliwość wystąpienia zanokcicy paznokciowej wywołanej
wirusem Herpes Simplex
16. W zależności od zastosowanej techniki mycia rąk wyróżnia się mycie rąk podstawowe,
higieniczne i chirurgiczne.
17. Podstawowe mycie rÄ…k przeprowadza siÄ™:
 po wejściu i przed wyjściem z miejsca pracy,
 po wyjściu z toalety,
 po wykonywanych pracach porządkowych i czystościowych,
 przed spożyciu posiłku,
 przed przystąpieniem do pracy z materiałem i urządzeniami sterylnymi.
18. Higieniczne mycie rąk ma na celu zmycie zanieczyszczeń organicznych i brudu oraz
częściową eliminację ze skóry rąk flory przejściowej i stałej. Wykonuje się je przed i po
każdej czynności związanej z przyjmowaniem pacjentów. Taką dezynfekcję rąk należy
prowadzić wg.techniki Ayliffe a.
Aby przeprowadzić higieniczne mycie rąk należy:
 nanieść na dłonie odpowiednia ilość mydła w płynie z dozownika,
 dokładnie umyć powierzchnie rąk wg. techniki Ayliffe a przez czas nie krótszy niż 30 s,
 spłukać pod bieżąca wodą,
 osuszyć jednorazowym racznikiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys.4 Instrukcja mycia i dezynfekcji rÄ…k [4]
19. Chirurgiczne mycie rąk ma na celu eliminację drobnoustrojów należących do flory
przejściowej i stałej. Wykonuje się je przed wszelkimi zabiegami chirurgicznymi
u pacjenta i dotyczy np. lekarzy chirurgów szczękowych.
20. Dezynfekcje skóry rąk przeprowadza się w celu uzyskania najwyższej redukcji
drobnoustrojów łącznie z florą stałą. Przeprowadzać ją należy po każdym kontakcie
z materiałem zakaz
nym. Dezynfekcje wykonuje siÄ™ po uprzednim higienicznym umyciu
rąk i dokładnym osuszeniu: mokra skóra powoduje rozcieńczenie preparatu do
dezynfekcji, który traci swą aktywność biobójczą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
W celu przeprowadzenia dezynfekcji rąk należy nanieść 3 ml alkoholowego preparatu
antyseptycznego i wcierać go dokładnie w skórę aż do wyschnięcia t.j.ok.30s.
y
ródło: [4]
Bariery ochronne w pracy asystentki stomatologicznej i całego personelu gabinetu.
1. W przypadku rąk  rękawice ochronne.
Wykonane z lateksu lub winylu: do mycia narzędzi polecane są grube rękawice gumowe.
Rękawice po użyciu należy zniszczyć.
2. Stosowanie rękawic ochronnych nie zwalnia z obowiązku mycia rąk i stosowania
antyseptyków!!!
3. Pracownicy poradni stomatologicznej powinni zwracać szczególną uwagę na stan skóry
swoich rąk, unikać fizykochemicznych uszkodzeń, stosować kremy nawilżające, krótko
obcinać paznokcie, nie dopuszczać do skaleczeń i otarć naskórka.
4. Maski ochronne na twarz należy stosować szczególnie podczas zabiegów fizykalnych t.j:
naświetlanie promieniami nadfioletowymi podczas laseroterapii,
5. Okulary ochronne na oczy należy stosować szczególnie podczas utwardzania wypełnień
lampa halogenowÄ…,
6. Ubrania ochronne  fartuch musi być zawsze czysty i powinien dokładnie osłaniać odzież
osobistą. Najwygodniejsze są fartuchy rozpinane z krótkimi do łokcia rękawami, aby nie
przeszkadzały w pracy. Po zabrudzeniu należy pamiętać o jego odkażeniu a potem
wypraniu.
7. Buty powinny być wygodne, najlepiej ortopedyczne.
8. Włosy krótko obcięte lub upięte tak,aby nie wpadały do oczu i nie wkręcały się
w wiertarkÄ™.
Dobra organizacja pracy, przestrzeganie procedur higienicznych oraz standard
wyposażenia chronią zarówno pacjenta,jak i personel przed ewentualnym zakażeniem.
Postępowanie w przypadku zranienia się podczas pracy:
1. Należy spowodować większe krwawienie-przez 1 min.,
2. Umyć pod bieżącą, ciepłą wodą z mydłem miejsce zranienia,
3. Ranę zdezynfekować-wodą utleniona lub spirytusem,
4. Założyć opatrunek,
5. Odnotować zdarzenie  data, nazwisko pacjenta,
6. Ewentualnie wykonać test w kierunku wykluczenia infekcji HIV.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie odpady nazywamy odpadami medycznymi?
2. W jaki sposób grupyfikuje się odpady medyczne zgodnie z Rozporządzeniem Ministra
Zdrowia z dn.23 sierpnia 2007r.?
3. W jaki sposób należy postępować z odpadami medycznymi  zakaz
nymi ?
4. W jaki sposób należy postępować z odpadami medycznymi  specjalnymi ?
5. W jaki sposób należy postępować z odpadami medycznymi  pozostałymi ?
6. Jakie bariery ochronne stosuje siÄ™ w pracy personelu gabinetu stomatologicznego?
7. Jakich procedur higienicznych powinien przestrzegać personel gabinetu
stomatologicznego w profilaktyce zakażeń?
8. Kiedy należy wykonywać podstawowe mycie rąk?
9. W jakim celu wykonuje siÄ™ higieniczne mycie rÄ…k?
10. W jaki sposób należy zachować się w przypadku zranienia podczas pracy?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie RozporzÄ…dzenia Ministra Zdrowia z dn.23 sierpnia 2007r. w sprawie
szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi na podstawie art.7ust.4
ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 39z 2007r., poz. 251
i Nr.88,poz.587)., określ warunki jakie powinno spełniać pomieszczenie przeznaczone do
magazynowania odpadów medycznych tzw. niebezpiecznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania 4.2.1 informacje warunków jakie powinno spełniać
pomieszczenie przeznaczone do magazynowania odpadów medycznych,
2) wypisać wszelkie informacje,
3) przedstawić wynik pracy grupy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier formatu A4, flamastry,
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,
 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dn.23 sierpnia 2007r. w sprawie szczegółowego
sposobu postępowania z odpadami medycznymi na podstawie art.7ust.4.
Ćwiczenie 2
Zgodnie z instrukcjÄ… wykonaj higieniczne mycie rÄ…k wg. techniki Ayliffe a.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania 4.2.1 informacje dotyczące higieniczne mycie rąk wg.
techniki Ayliffe a,
2) dokonać analizy treści ćwiczenia,
3) określić warunki w jakich należy przeprowadzić higieniczne mycie rąk, uzasadnić
kolejność wykonywanych czynności zgodnie z techniką Ayliffe a.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- poradnik dla ucznia,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,
- instrukcja higienicznego mycia rÄ…k
- środki do mycia i dezynfekcji rąk dostępne w ściennych dozownikach.
Ćwiczenie 3
Znając bariery ochronne stosowane w pracy przez asystentkę stomatologiczną wyćwicz
zakładanie:
- masek ochronnych na twarz,
- okularów ochronnych,
- rękawiczek ochronnych w tym z pakietu pakietu jałowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania 4.2.1. wiadomości na temat stosowania barier ochrony
w profilaktyce zakażeń krzyżowych,
2) dokonać analizy treści ćwiczenia,
3) zapoznać się ze sposobami ochrony personelu i pacjentów przed zakażeniami
krzyżowymi,
4) przećwiczyć indywidualnie zakładanie, okularów ochronnych, rękawiczek ochronnych,
masek ochronnych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 jednorazowe maski ochronne na twarz,
 okulary ochronne,
 różne rozmiary rękawiczek jednorazowego użytku,
 różne rozmiary rękawiczek jałowych w jałowych pakietach.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie  odpady medyczne?
ðð ðð
2) dokonać grupyfikacji odpadów medycznych?
ðð ðð
3) omówić sposoby unieszkodliwiania odpadów medycznych i materiału
skażonego? ðð ðð
4) scharakteryzować sposób organizacji stanowisk pracy w gabinecie
stomatologicznym? ðð ðð
5) wymienić najważniejsze bariery ochronne chroniące personel
gabinetu przed dodatkowym zakażeniem? ðð ðð
6) wykonać higieniczne mycie rąk techniką Ayliffe a?
ðð ðð
7) omówić procedury higieniczne dotyczące personelu zatrudnionego w
gabinecie stomatologicznym? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.3. Dezynfekcja mechaniczna, fizyczna i chemiczna 
grupyfikacja preparatów dezynfekcyjnych. Środki
chemiczne do dezynfekcji powierzchni i instrumentów
stomatologicznych
4.3.1. Materiał nauczania
1. Dezynfekcja mechaniczna to mechaniczne usuwanie bakterii ze środowiska
(sanityzacja), które polega na:
 codziennym sprzÄ…taniu,
 odkurzaniu,
 zamiataniu,
 wietrzeniu pomieszczeń.
2 Dezynfekcja fizycznapolega na stosowaniu metod:
 termicznych,
 promieniowania,
 wyparzania(gotowanie),
 spalania,
 promieniowania niejonizującego(nadfioletowe  UV do odkażania powierzchni
i powietrza.)
Lampy bakteriobójcze, niskociśnieniowe stosowane do dezynfekcji fizycznej mogą być
przenośne lub zamontowane na stałe na ścianie lub suficie, na wysokości co najmniej 2 m od
podłogi.
Powinny one być włączone:
 po zakończonej pracy,
 w czasie przerwy,
 po sprzÄ…taniu gabinetu,
 po rozlaniu materiału skażonego.
Każda lampa ma określony w instrukcji czas emisji skutecznego promieniowania,
dlatego,należy zapisywać w zeszycie godzinę i minuty eksploatacji lampy. Po
wykorzystaniu 70% czasu żywotności lampa powinna być poddana badaniom
technicznym, w celu określenia jej skuteczności. Żarniki lampy powinny być jeden raz
w tygodniu przecierane czystym spirytusem.
3. Dezynfekcja chemiczna polega na stosowaniu roztworów bakteriobójczych środków
chemicznych mających atest Państwowego Zakładu Higieny. Preparaty dezynfekcyjne
muszą być stosowane w roztworach wodnych, bo tylko w tej formie mogą przenikać do
komórki drobnoustroju w wyniku osmozy lub dyfuzji i uszkadzać jej cytoplazmę.
Zakres działania środków chemicznych.
Stosowane skróty:
B  bakteriobójczy (bez Tbc),
Tbc  prątkobójczy (prątki gruz
licy),
F  grzybobójczy,
V  wirusobójczy,
S  sporobójczy.
ZwiÄ…zki aktywne.
AF  formaldehydy (aldehyd mrówkowy),
AG  aldehyd glutarowy,
AmT  amfoterycznezwiÄ…zki powierzchniowo aktywne,
Chx  pochodne biguanidyny,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
EDTA  tetracetyloetylenodiamina,
Gx  glikosol
KOH  wodorotlenek potasu,
QAC  czwartorzędowe związki amonowe,
QPC  czwartorzędowe związki pirydynowe.
z  dezynfekcja powierzchni w obecności zanieczyszczeń organicznych,
m  środek chemiczny dezynfekcyjny do stosowania w automatycznych urządzeniach
myjÄ…co  dezynfekcyjnych.
Dezynfekcyjne działanie preparatów oceniane jest na podstawie wyników
mikrobiologicznych badań laboratoryjnych wykonanych przyjętymi lub
zaakceptowanymi metodami w Polsce.
Mechanizm działania środków odkażających jest różny.
 Związki chlorowe działają utleniająco,
 Kwasy,zasady ścinają białko w komórce,
 Alkohole odwaniają komórkę : wszystkie one zakłócają lub hamują funkcje życiowe
drobnoustrojów.
W poradniach stomatologicznych stosuje się wyłącznie preparaty o szeroki spektrum
działania. Zakres działania środków chemicznych znajduje się na opakowaniu i jest
odpowiednio oznakowany:
 bakterie -B, Å‚Ä…cznie z prÄ…tkami gruz
licy  Tbc,
 wirusy -V,
 grzyby  F,
 spory  S.
Chemicznych środków do dezynfekcji jest niezliczona ilość. Przy wyborze środka do
dezynfekcji kierujemy się tym, czy dany produkt został dopuszczony do obrotu przez PZH.
Państwowego Zakładu Higieny)
Chemiczne środki dezynfekcyjne powinny spełniać określone warunki:
1. Eliminować drobnoustroje chorobotwórcze,
2. Wykazywać aktywność biobójczą w obecności innych substancji np. ropa, krew, białko.
3. Odznaczać się trwałością zarówno w roztworze stężonym, jak i roboczym,
4. Nie niszczyć przedmiotu odkażanego,
5. Nie mieć przykrego zapachu.
Rodzaj środka dezynfekcyjnego,stężenie i czas działania wymagają okresowego
uaktualnienia wg. zaleceń i instrukcji Ministra Zdrowia oraz Państwowego Zakładu Higieny.
Skuteczność procesu dezynfekcji zależy od:
 doboru preparatu,
 odpowiedniego stężenia,
 czasu ekspozycji,
 zachowania zasad przygotowania roztworów.
Środki chemiczne do dezynfekcji powierzchni i instrumentów stomatologicznych
Preparaty dezynfekcyjne podlegajÄ…:
 ustawie o wyrobach medycznych (dot. preparatów do dezynfekcji narzędzi),
 ustawie o produktach biobójczych (dot. preparatów do dezynfekcji powierzchni),
 prawu farmaceutycznemu.
Podstawowe zasady stosowania
1. Wybór preparatu należy do użytkownika.
2. Można stosować tylko preparaty mające:
 świadectwo rejestracji,
 dopuszczenia do obrotu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
 znak CE.
3. Skuteczność biobójczą preparatu przy określonym jego stężeniu i czasie działania podaje
producent.
4. Preparat musi mieć instrukcję w języku polskim.
5. Przed dezynfekcją z narzędzi należy usunąć zanieczyszczenia po materiale
stomatologicznym.
6. Do dezynfekcji stosujemy wyłącznie:
 pojemniki o odpowiedniej wielkości,
 z sitem,
 ze szczelnÄ… pokrywÄ….
7. Pojemnik ze środkiem dezynfekcyjnym musi być opisany:
 nazwą preparatu i jego stężeniem,
 godzina rozpoczęcia i zakończenia dezynfekcji,
 podpisem osoby odpowiedzialnej za dezynfekcjÄ™.
8. Roztwór preparatu należy przygotować w pomieszczeniu ze sprawną wentylacją, ściśle
wg.wskazań producenta.
9. Narzędzia podczas dezynfekcji muszą być całkowicie zanurzone w roztworze,
a przestrzenie muszą być całkowicie wypełnione roztworem.
10. Czas dezynfekcji należy liczyć od włożenia ostatniego narzędzia.
11. Nie można skracać lub wydłużać czasu dezynfekcji.
12. Podczas pracy z preparatami dezynfekcyjnymi należy stosować środki ochrony osobistej
(rękawice winylowe, fartuch foliowy, osłona twarzy).
Wszystkie narzędzia stomatologiczne należy traktować jako skażone i bezpośrednio
po użyciu należy zanurzyć je w roztworze preparatu dezynfekcyjnego o działaniu
biobójczym na B, F, V, Tbc.
Wykaz środków dezynfekcyjnych w Polsce musi być zatwierdzony do użytku przez
Państwowy Zakład Higieny wg. stanu na dzień 30.06.1996r.
Tabela 1. Wykaz preparatów do dezynfekcji narzędzi.
Nazwa preparatu stężenie Czas działania Zakres działania
AldesanE + gotowy roztwór 1 godz.,10 godz. B,Tbc,F,V
aktywator
Cidex solution + gotowy roztwór 1 godz.,10 godz. B,Tbc,F,V,S
aktywator
Desoform 3% 2 godz. B,Tbc,F,V
Lisoformin 3000 4%,2% 1 godz.,2 godz. B,Tbc,F,V
Median 2000 3% 1 godz. B,Tbc,F,V
Secucid gotowy roztwór 1 godz. B,Tbc,F,V
Secusept forte 4% 1 godz. B,Tbc,F,V
Secusept Pulver + 2% 2 godz. B,Tbc,F,V
05% aktywator
Tabela.2. Wykaz preparatów do dezynfekcji powierzchni [4]
Nazwa preparatu stężenie Czas działania Zakres działania
Alkohole:
Aerodesin 2000 gotowy roztwór 30min B,F,V
Alkohol etylowy 70-80% 15 min. B,F
Incidur spray gotowy roztwór 1 godz. B,Tbc,F,V
NDO Desytol gotowy roztwór 30min B,Tbc,F
Aldehydy:
Dezol 33% 1 godz. B,F,V
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Melsept SF 3% 1 godz. B,Tbc,F,V
San Clear med.11 3% 30 min.,1 godz. B,F,VB,Tbc,F,V
ZwiÄ…zki chlorowe:
Ace 50% 15 min B,F,V
Chlorosan 50% 15 min. B,Tbc,F,V
Chlorizol 0,4% 30 min. B,Tbc,F,V
Domestos 25% 15 min. B,Tbc,F,V
Arctic,citrus,Fresh
Inne substancje
aktywne:
Secusept Pulver+ 2% 2 godz. B,Tbc,F,V
0,5% aktywatora
Septacid 2% 15 min. B,Tbc,F,V
Perform 2% 1 godz. B,Tbc,F,V
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega dezynfekcja mechaniczna?
2. Jakie znasz sposoby przeprowadzania dezynfekcji fizycznej?
3. Na czym polega dezynfekcja chemiczna?
4. W jaki sposób oznakowany jest na opakowaniu środka chemicznego jego zakres
działania?
5. Jakie warunki powinien spełniać środek chemiczny stosowany do dezynfekcji?
6. Jakie znasz zasady bezpiecznego stosowania preparatów dezynfekcyjnych?
7. Jaki jest czas skutecznego działania środków dezynfekcyjnych stosowanych do
dezynfekcji powierzchni a jaki do dezynfekcji narzędzi?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj procedurę przygotowania preparatów do dezynfekcji narzędzi na potrzeby
gabinetu stomatologicznego, w którym pracujesz.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania 4.4.1 informacje dotyczące sporządzania środków
dezynfekcyjnych,
2) dokonać analizy sposobu przygotowania wybranego środka dezynfekcyjnego do
narzędzi,
3) wypisać zasady obowiązujące przy przygotowywaniu roztworów środków
dezynfekcyjnych,
4) określić czas działania środka dezynfekcyjnego,
5) określić sposób postępowania z narzędziami po dezynfekcji,
6) omówić ćwiczenie na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
- kalkulator,
- poradnik dla ucznia,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Opracuj projekt wyposażenia stanowiska do mycia i dezynfekcji sprzętu i narzędzi oraz
powierzchni w gabinecie stomatologicznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania 4.3.1 informacje dotyczące wyposażenia stanowiska do
dezynfekcji w gabinecie stomatologicznym,
2) dokonać analizy pomieszczenia, urządzeń, środków dezynfekcyjnych i obowiązujących
zasad postępowania ze środkami dezynfekcyjnymi w gabinetach stomatologicznych,
3) wypisać zasady obowiązujące przy przygotowywaniu roztworów środków
4) dezynfekcyjnych, oraz zasady dotyczące sporządzania i przechowywania środków
dezynfekcyjnych,
5) narysować schemat wyposażenia stanowiska do dezynfekcji,
6) omówić ćwiczenie na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier formatu A4, flamastry,
- poradnik dla ucznia,
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Posiadając wykaz wybranych środków dezynfekcyjnych używanych do dezynfekcji
narzędzi i do dezynfekcji powierzchni:
1. Podaj /wypisz zakres działania 10 preparatów z każdego wykazu,znając symbole oraz
jego czas działania w zależności od stężenia preparatu,
Karta ćwiczenia  preparaty do dezynfekcji narzędzi.
nazwa preparatu zakres działania stężenie czas działania
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Karta ćwiczenia  preparaty do dezynfekcji powierzchni.
nazwa preparatu zakres działania stężenie czas działania
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dokonać analizy wykazu aktualnych środków dezynfekcyjnych,
2) wypisać wybrane nazwy preparatów do dezynfekcji i w kartach pracy uzupełnić wszelkie
dane,
3) przedstawić wynik pracy na forum grupy,
4) omówić sposób wykonania zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,
- karta pracy  ćwiczeń,
- przybory do pisania
- aktualny wykaz środków dezynfekcyjnych zatwierdzonych do użytku.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zasady przeprowadzania dezynfekcji mechanicznej?
ðð ðð
2) dokonać dezynfekcji instrumentów stomatologicznych metoda
mechanicznÄ…? ðð ðð
3) określić zasady przeprowadzania dezynfekcji fizycznej?
ðð ðð
4) dokonać dezynfekcji stanowiska pracy metodą fizyczną?
ðð ðð
5) dokonać grupyfikacji preparatów dezynfekcyjnych oraz podać okres
i zakres ich dziaÅ‚ania? ðð ðð
6) określić zasady przeprowadzania dezynfekcji chemicznej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.4. Zasady sporządzania, stosowania i przechowywania środków
dezynfekcyjnych
4.4.1. Materiał nauczania
Zasady doboru preparatów dezynfekcyjnych.
1. Narzędzia  brudne zanieczyszczone krwią,szczególnie ostre narzędzia chirurgiczne,
należy po użyciu dezynfekować w roztworach preparatów o szerokim zakresie działania
obejmujÄ…cym bakterie Å‚Ä…cznie z prÄ…tkami gruz
licy, grzyby, wirusy.
2. Narzędzia i sprzęt wielokrotnego użytku należy po dezynfekcji umyć i poddać sterylizacji
lub ponownej dezynfekcji.
3. Zróżnicowane są wymagania dotyczące czystości mikrobiologicznej narzędzi lekarskich
przed użyciem, zależnie od rodzaju kontaktu z tkankami:
a) urządzenia kontaktujące się z uszkodzona tkanka muszą być sterylizowane: wolne od
form wegetatywnych i spor drobnoustrojów oraz od wirusów.
b) narzędzia kontaktujące się z nieuszkodzonymi błonami śluzowymi powinny być
sterylne, ale jeżeli nie mogą być sterylizowane np. ze względów technicznych muszą
być poddane dezynfekcji w wyniku, której uzyskuje się wysoki poziom czystości
mikrobiologicznej.
Wysoki poziom czystości mikrobiologicznej uzyskuje się poprzez zniszczenie bakterii
Å‚Ä…cznie z prÄ…tkami gruz
licy, grzybami i wirusami.
Narzędzia kontaktujące się z nieuszkodzoną powierzchnia skóry powinny być wolne od
form wegetatywnych bakterii  wskazane jest, aby w zależności od zagrożenia były również
wolne od prątków gruz
licy, grzybów i wirusów.
Dezynfekcja nie może być stosowana jako metoda zastępcza, gdy wymagany jest poziom
czystości mikrobiologicznej osiągany wyłącznie w procesach sterylizacji.
W przypadku dezynfekcji metodą z wyboru jest metoda termiczna. Gdy ze względu na
konstrukcję narzędzi,sprzętu lub rodzaj tworzywa,z którego są wykonane nie można poddać
ich działaniu czynników termicznych, dopuszcza się użycie do tego celu substancji
chemicznych w postaci gazu lub roztworów.
Po zastosowaniu dezynfekcji w postaci roztworów chemicznych konieczne jest po
zakończeniu procesu,dokładne wypłukanie narzędzi, sprzętu woda: a przypadku działania
dezynfekcyjnego sporobójczego, należy zastosować wodę sterylną świeżo przygotowaną.
Spłukiwanie wodą i dalsze postępowanie z nieopakowanymi wstępnie narzędziami,
obciążone jest prawdopodobieństwem wtórnego skażenia. Dlatego też dla działania
roztworów substancji chemicznych,w wyniku,którego zniszczeniu ulegają wszystkie nawet
najbardziej oporne formy drobnoustrojów  przyjęto określenie  działanie sporobójcze.
Zasady bezpiecznego stosowania preparatów dezynfekcyjnych.
1. Preparaty dezynfekcyjne należy przechowywać w oryginalnych opakowaniach,
w miejscach niedostępnych dl osób niepowołanych,
2. Roztwory użytkowe należy przygotować i przeprowadzać dezynfekcję w odzieży
ochronnej i rękawicach ochronnych(rygorystycznie przestrzegać ostrzeżeń podanych na
etykietach i ulotkach informacyjnych).
3. Chronić drogi oddechowe oraz oczy  naczynie z przygotowanym roztworem powinno
być szczelnie zamknięte i oznakowane(nazwa preparatu, stężenie, data przygotowania).
4. Należy przestrzegać terminu aktywności biobójczej w przypadku takich środków,jak np.
Aldesan-14 dni od dodania aktywatora (datę dodania aktywatora oznaczyć na
opakowaniu).
5. Po dezynfekcji narzędzia należy bardzo dokładnie wypłukać.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Przygotowanie preparatu do dezynfekcji narzędzi polega na:
1. Wybraniu odpowiedniego środka dezynfekcyjnego,
2. Przygotowaniu odpowiedniego pojemnika,
3. Założeniu rękawic ochronnych (winylowe)
4. Założeniu fartucha foliowego lub jednorazowego,
5. Osłonięciu twarzy,
6. Sporządzeniu roztwóru preparatu ściśle wg. wskazań producenta,
7. Opisaniu pojemnik.
Uwagi dodatkowe:
1. Drobne narzędzia, wiertła itp. dezynfekować oddzielnie,
2. Roztwór do dezynfekcji narzędzi należy przygotować tuż przed użyciem i stosować za
każdym razem świeży,
3. Pojemnik po użyciu należy umyć, wyparzyć gorącą woda i osuszyć.
Zasady bezpiecznego stosowania preparatów dezynfekcyjnych.
1. Preparaty dezynfekcyjne podlegajÄ…:
 ustawie o wyrobach medycznych (dot. preparatów do dezynfekcji narzędzi),
 ustawie o produktach biobójczych (dot. preparatów do dezynfekcji powierzchni),
 prawu farmaceutycznemu.
2. Wybór preparatu należy do użytkownika.
3. Można stosować tylko preparaty mające:
 świadectwo rejestracji,
 dopuszczenia do obrotu,
 znak CE.
4. Skuteczność biobójczą preparatu przy określonym jego stężeniu i czasie działania podaje
producent.
5. Preparat musi mieć instrukcję w języku polskim.
6. Przed dezynfekcją z narzędzi należy usunąć zanieczyszczenia po materiale
stomatologicznym.
7. Do dezynfekcji stosujemy wyłącznie:
 pojemniki o odpowiedniej wielkości,
 z sitem,
 ze szczelnÄ… pokrywÄ….
8. Pojemnik ze środkiem dezynfekcyjnym musi być opisany:
 nazwą preparatu i jego stężeniem,
 godzina rozpoczęcia i zakończenia dezynfekcji,
 podpisem osoby odpowiedzialnej za dezynfekcjÄ™.
9. Roztwór preparatu należy przygotować w pomieszczeniu ze sprawną wentylacją, ściśle
wg. wskazań producenta
10. Narzędzia podczas dezynfekcji muszą być całkowicie zanurzone w roztworze,
a przestrzenie muszą być całkowicie wypełnione roztworem
11. Czas dezynfekcji należy liczyć od włożenia ostatniego narzędzia
12. Nie można skracać lub wydłużać czasu dezynfekcji
13. Podczas pracy z preparatami dezynfekcyjnymi należy stosować środki ochrony osobistej
(rękawice winylowe, fartuch foliowy, osłona twarzy).
Przygotowanie preparatu do dezynfekcji narzędzi:
1. Wybrać odpowiedni środek dezynfekcyjny,
2. Przygotować odpowiedni pojemnik,
3. Założyć rękawice ochronne (winylowe),
4. Założyć fartuch foliowy lub jednorazowy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
5. Osłonić twarz,
6. Sporządzić roztwór preparatu ściśle wg wskazań producenta,
7. Opisać pojemnik,
8. Drobne narzędzia, wiertła itp. dezynfekować oddzielnie,
9. Roztwór do dezynfekcji narzędzi należy przygotować tuż przed użyciem i stosować za
każdym razem świeży,
10. Pojemnik po użyciu należy umyć, wyparzyć gorącą woda i osuszyć.
Instrukcja dotycząca dezynfekcji narzędzi.
1. Naczynie do dezynfekcji musi być czyste, zdezynfekowane i suche, posiadać przykrycie.
2. Preparaty do dezynfekcji użyte z oryginalnych opakowań, opatrzonych informacja
o sposobie przygotowania z datÄ…, podpisem osoby przygotowujÄ…cej.
3. Naczynie do dezynfekcji musi być dokładnie oznakowane: rodzaj środka
dezynfekcyjnego, stężenie, czas przygotowania z datą, podpisem osoby przygotowującej.
4. Narzędzia,sprzęt dezynfekcyjny musi być całkowicie zanurzony w płynie.
5. Czas dezynfekowanych narzędzi liczy się od momentu wrzucenia ostatniego narzędzia.
6. Płyn dezynfekcyjny nie może być użyty w roztworze użytkowym dłużej niż 12 godzin.
7. Roztwór środka dezynfekcyjnego przygotowujemy bezpośrednio przed użyciem.
8. Naczynie po zakończeniu dezynfekcji opróżniamy, dokładnie myjemy, dezynfekujemy
i osuszamy.
Narzędzia wyjmujemy z pojemnika po upływie czasu odpowiednim dla właściwej
dezynfekcji, myjemy pod bieżącą wodą, osuszamy i przygotowujemy do sterylizacji lub
przechowywania.
Przyczyny złej dezynfekcji:
 nieodpowiednie stężenie roztworu  nieodpowiedni czas dezynfekcji,
 brak całkowitego zanurzenia w roztworze,
 pozostawione na narzędziach resztki materiału stomatologicznego,
 wielokrotne używanie tego samego roztworu,
 prowadzenie dezynfekcji w pojemniku nie umytym i nie zdezynfekowany.
Dezynfekcja powierzchni.
Nie akceptuje się do dezynfekcji powierzchni preparatów zawierających formaldehyd.
W przypadku preparatów zawierających aldehyd glutarowy stosuje się następujące
ograniczenia:
 stężenie aldehydu glutarowego w użytkowych roztworach nie możne przekraczać 0,2%,
 dezynfekcje można przeprowadzać wyłącznie w pomieszczeniach z prawidłową
wentylacjÄ…,
 w miejscach stałego pobytu ludzi jednorazowo można dezynfekować małe powierzchnie
9 ok. 2 m²),gdy dezynfekowane sÄ… wiÄ™ksze powierzchnie pomieszczenie może być
udostępnione pracownikom lub pacjentom po dokładnym wywietrzeniu,
 preparaty z aldehydem w urzÄ…dzeniach spryskujÄ…cych mogÄ… buc stosowane tylko do
dezynfekcji trudno dostępnych powierzchni.
Zasady postępowania  dezynfekcja powierzchni zanieczyszczonych materiałem
organicznym.
1. Powierzchnie t.j.: podłogi, meble, ściany w gabinetach stomatologicznych, brudownikach
należy dezynfekować preparatami aktywnymi w obecności w obecności substancji
organicznych zakresie działania odpowiednim do zagrożenia.
2. Powierzchnie zanieczyszczone krwią  dezynfekować preparatami bakterio
i wirusobójczymi.
3. Powierzchnie zanieczyszczone plwociną  dezynfekować preparatami o działaniu
bakteriobójczym łącznie z prątkami gruz
licy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4. Miejsca zanieczyszczone krwią lub plwociną należy dezynfekować w dwóch etapach:
I etap  skażone miejsce zasypać środkiem dezynfekcyjnym lub nakryć warstwa ligniny
i zalać roztworem środka dezynfekcyjnego. Odczekać zalecony okres czasu.
II etap  Po upływie zaleconego czasu należy przy użyciu ligniny zebrać materiał
organiczny i wrzucić do czerwonego worka na odpady medyczne.
5. Wszystkie czynności wykonać w rękawiczkach.
6. Całą powierzchnię wcześniej zanieczyszczoną należy ponownie zmyć z użyciem środka
dezynfekcyjnego.
7. W przypadku zagrożenia prątkami gruz
licy do dezynfekcji zanieczyszczonych
powierzchni nie należy stosować preparatów dezynfekcyjnych w spryskiwaczach
i aerozolach.
8. Do dezynfekcji powierzchni w obecności zanieczyszczeń organicznych należy stosować
te preparaty przy których w wykazie umieszczona jest literka  Z np.: Lisoformin 3000
2%,Medicarina 1,08%.
Obliczanie ilości gramów preparatu potrzebnego do sporządzenia wodnego
roztworu środka dezynfekcyjnego
Podczas sporządzania roztworów przyjmuje się stepujące reguły:
Sposób 1
1. 1 ml(1 cm3) wody waży 1 gram,
2. Liczbę gramów substancji potrzebna do przygotowania określonej ilości roztworu oblicza
siÄ™ wg.wzoru:
S = R x P dzielone 100
Gdzie:
S= liczba gramów substancji (preparatu),
R = liczba gramów roztworu,
P = liczba określająca w procentach stężenie roztworu.
3. Ilość rozpuszczalnika (wody-dla roztworów wodnych)oblicza się wg. wzoru:
W= R  S
Gdzie :W = liczba gramów rozpuszczalnika (wody).
Przykład: Przygotuj 1500g (R),3 % (P) roztwór wodny preparatu dezynfekcyjnego:
 obliczanie potrzebnej liczby gramów preparatu wg. wzoru S= R x P:100 = 1500 x
3:100=4500:100=45 g preparatu.
 Obliczenie potrzebnej liczby gramów wody wg. wzoru:
W=R-S=1500-45 = 1455g wody
 Do odmierzonej ilości wody,t.j.1455g,dodać 45g preparatu dezynfekcyjnego.
Sposób 2
Producenci środków dezynfekcyjnych na opakowaniach swoich produktów informują
o sposobie przygotowywania roztworów. Jedynym obliczeniem będzie dostosowanie ilości
roztworu do potrzeb gabinetu, tzn. zwiększenie lub zmniejszenie liczba podanych na
opakowaniu.
Jeśli producent informuje na przykład:do przygotowania 8 litrów, czyli 8000g roztworu,
potrzeba 400g preparatu i 7600g wody, a w gabinecie używany jest roztwór w ilości 2000g
(2l),to należy do 100g preparatu dodać 1900g wody, czyli
8000:2000 = 4
400:4=100  potrzebna ilość preparatu.
Przy doborze metody oraz preparatu do dezynfekcji narzędzi, sprzętu i powierzchni
należy uwzględnić ryzyko zakażenia oraz zdolność do eliminacji drobnoustrojów
stanowiących zagrożenie. Preparaty do dezynfekcji narzędzi, powinny wykazywac działanie
bakteriobójcze, pratkobojcze, grzybobójcze, wirusobójcze oraz sporobojcze. Ogólne zasady
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
przygotowania roztworów użytkowych i bezpiecznego stosowania preparatów
dezynfekcyjnych musza być przestrzegane zarówno prz dezynfekcji narzędzi jak
i powierzchni.
Przy doborze preparatu dezynfekcyjnego należy brać pod uwagę:
 zakres działania,
 czas dezynfekcji,
 czy dany preparat nie niszczy dezynfekowanych tworzyw.
Preparaty dezynfekcyjne mogą być stosowane bezpośrednio na sprzęt lub
powierzchnię.Powierzchnie trudnodostępne można dezynfekować przy pomocy preparatów
dezynfekcyjnych w aerozolach.
Wyposażenie stanowiska do mycia i dezynfekcji.
1. Zlewozmywak dwukomorowy z ociekaczem z bieżącą ciepłą i zimna wodą.(do
sporzÄ…dzania roztworów stosuje siÄ™ wodÄ™ o temperaturze 20° C  30 ° C)
2. Pojemniki na roztwory użytkowe preparatów dezynfekcyjnych, stabilne, z przykrywką,
z sitkiem  do narzędzi o odpowiedniej pojemności w stosunku do ilości
dezynfekowanego sprzętu.
3. Szafka zamykana naklucz na środki dezynfekcyjne.
4. Miareczkowane naczynia służące do dozowania środków chemicznych.
5. Rękawiczki ochronne.
6. Maski ochronne.
7. Okulary ochronne.
8. Wykaz stosowanych środków dezynfekcyjnych w gabinecie, proponowane stężenia
w zależności od metody dezynfekcji i jej celowości  zalecenia producenta.
9. Opracowany algorytm przygotowania stężeń poszczególnych preparatów.
10. Sprawna wentylacja.
11. Nie wolno łączyć różnych preparatów dezynfekcyjnych, ani dodawać preparatów
myjÄ…cych.
Zasady przechowywania środków dezynfekcyjnych.
Dezynfekcja to proces zapobiegania szerzeniu się chorób,których czynnikiem
etiologicznym są drobnoustroje.Aby dezynfekcja była skuteczna musi być wykonana
z zachowaniem zalecanych preparatów. Nieprawidłowe postępowanie ze środkami
dezynfekcyjnymi może Stanowic zagrożenie dla zdrowia pracowników i pacjentów. Należy
zatem:
1) przestrzegać zawartych w etykiecie /ulotce informacyjnej zaleceń dotyczących
parametrów dezynfekcji,
2) przestrzegać środków ostrożności chroniących użytkownika od ujemnych skutków
stosowanych preparatów dezynfekcyjnych.
Przechowywanie preparatów dezynfekcyjnych.
1. Preparaty dezynfekcyjne przechowywać w oryginalnych opakowaniach
2. Preparaty dezynfekcyjne przechowywać w miejscach niedostępnych dla osób
niepowołanych.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są zasady przygotowywania preparatów do dezynfekcji narzędzi?
2. Jakie znasz zasady bezpiecznego stosowania preparatów do dezynfekcji?
3. W jaki sposób należy przechowywać środki dezynfekcyjne?
4. Według jakiego wzoru oblicza się ilość gramów preparatu potrzebnego do sporządzenia
wodnego roztworu środka dezynfekcyjnego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
5. W jaki sposób należy przygotować roztwór według zaleceń producenta?
6. Jakie znasz przyczyny małej aktywności biobójczej środków dezynfekcyjnych?
7. Jakie znasz zasady dezynfekcji narzędzi?
8. Jakie znasz zasady dotyczące dezynfekcji powierzchni zanieczyszczonej materiałem
organicznym?
9. Jakie znasz zasady dotyczące dezynfekcji powierzchni stałych, podłóg, ścian i mebli)?
10. Jakie są przyczyny złej dezynfekcji?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zadanie: Przygotuj 1500g wodnego 3% roztwóru Desoform.
1. Oblicz potrzebną ilość gramów preparatu,
2. Oblicz potrzebną liczbę gramów wody, którą należy użyć do przygotowania roztworu
preparatu?
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przyjąć założenie, że 1ml(1cm3) wody waży 1 gram,
2) zastosować wzór na obliczenie potrzebnej ilości preparatu,
3) przedstawić wynik na forum grupy,
4) omówić sposób wykonania zadania.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia,
 karta pracy  ćwiczeń,
 przybory do pisania
 przykładowe środki dezynfekcyjne do sporządzania roztworów w gabinecie
stomatologicznym.
Ćwiczenie 2
Zadanie: Przygotuj 3% roztwór wodny Tiutolu do dezynfekcji narzędzi
stomatologicznych zgodnie z zaleceniami producenta wypisanymi na opakowaniu środka
dezynfekcyjnego. Do Twojej dyspozycji jest pojemnik o pojemności 2 l.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać rozdział 4.3 z poradnika dla ucznia,
2) przeczytać informacje producenta z opakowania na środku dezynfekcyjnymi preparatu
dotyczÄ…ce sposobu przygotowania roztworu preparatu,
3) przedstawić wynik obliczeń na forum grupy,
4) omówić sposób wykonania zadania i czas dezynfekcji w roztworze o takim stężeniu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 poradnik dla ucznia,
 arkusze papieru formatu A4, flamastry,
 literatura zgodna z punktem 6 poradnika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Ćwiczenie 3
SporzÄ…dz
roztwór Sekuseptu pulver do dezynfekcji narzędzi, stosując się do zaleceń
producenta. Określ zasady przygotowania środka dezynfekcyjnego.
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w materiale nauczania 4.4.1 informacje na temat negocjacji zakupowych,
2) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
3) wybrać najważniejsze problemy jakie wynikają w treści ćwiczenia,
4) wypisać istotne zasady, których należy przestrzegać w trakcie sporządzania roztworu,
5) przestrzegając zasad przygotować wybrany roztwór środka dezynfekcyjnego zgodnie
z zaleceniami producenta,
6) omówić podstawowe zasady pracy ze środkiem dezynfekcyjnym na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier formatu A4, flamastry,
 kalkulator,
 poradnik dla ucznia
 literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.
 wanienka do środka dezynfekcyjnego, środek dezynfekcyjny Secusept pulver, środki
ochrony osobistej(fartuch, rękawice ochronne, okulary).
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić zasady przygotowania środków dezynfekcyjnych?
ðð ðð
2) wyjaśnić zasady bezpiecznego stosowania środków
dezynfekcyjnych? ðð ðð
3) określić sposoby przechowywania środków dezynfekcyjnych?
ðð ðð
4) sporządzić wodny roztworu środka dezynfekcyjnego?
ðð ðð
5) przedstawić wzór obliczania wodnego roztworu środka
dezynfekcyjnego? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.4.5. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
4.5.1. Materiał nauczania
Zasady bezpieczeństwa i higieny w gabinecie dentystycznym mają na celu stworzenie
takich warunków pracy, zarówno personelowi, jak i pacjentom, aby wykonanie zabiegu
mogło przebiegać sprawnie i bezpiecznie, nie zagrażając zdrowiu obu stron. Zagadnienia
z kresu bhp regulujÄ… w Polsce akty prawne t.j.: kodeks pracy, rozporzÄ…dzenia wykonawcze
w sprawie chorób zawodowych i ich skutków.
W zakresie ochrony zdrowia pracowników służby zdrowia dotyczą one:
1. Ochrony przed zanieczyszczeniem i skażeniem.
 Higiena i ochrona rÄ…k  to higieniczne mycie i dezynfekcja rÄ…k wg. Ayliffe a.
Na powierzchni skóry rak występuje:
 flora stała, tzw. fizjologiczna, niewykazująca właściwości chorobotwórczych, która
zapewnia prawidłowe funkcjonowanie skóry.
 flora przejściowa, składająca się z mikroorganizmów, które nie są zdolne do namazania
i przebywania na skórze dłuższy czas.
 na rekach personelu gabinetów stomatologicznych stwierdzić można obecność
drobnoustrojów chorobotwórczych przeniesionych od pacjenta, które mogą stać się
przyczyna zakażeń krzyżowych.
Ryzyko infekcji za pośrednictwem rąk zmniejsza się przez:
 mycie rąk wodą i mydłem,
 odkażanie skóry,
 ochronę rąk za pomocą rękawic.
W zależności od zastosowanej techniki mycia rąk wyróżnia się: podstawowe, higieniczne
i chirurgiczne mycie rÄ…k.
Podstawowe mycie rÄ…k przeprowadza siÄ™:
 po wejściu i przed wyjściem z miejsca pracy,
 po wyjściu z toalety,
 po wykonywanych pracach porządkowych i czystościowych,
 przed spożyciem posiłku,
 przed przystąpieniem do pracy z materiałem i urządzeniami sterylnymi.
Higieniczne mycie rąk  ma na celu zmycie zanieczyszczeń organicznych i brudu oraz
częściowa eliminację ze skóry rąk flory przejściowej i stałej. Wykonuje się je przed i po
każdej czynności związanej z przyjmowaniem pacjentów.
Aby przeprowadzić higieniczne mycie rak należy:
 nanieść na dłonie odpowiednia ilość mydła w płynie z dozownika,
 dokładnie umyć powierzchnie rąk, np. wg. techniki Ayliff a przez czas nie krótszy niż
30 s.,
 spłukać pod bieżąca wodą,
 osuszyć jednorazowym ręcznikiem.
Technika mycia i dezynfekcji rÄ…k wg Ayliffe a.
Błędów podczas mycia rąk można uniknąć przestrzegając następujących
wskazówek:
1. Zdejmować z rąk biżuterię i zegarek,
2. Używać mydła w płynie,
3. Wycierać ręce tylko ręcznikami jednorazowego użytki,
4. Używać wody umiarkowanie ciepłej,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
5. Nie skracać czasu mycia rąk,
6. Myć dokładnie powierzchnie rąk.
Chirurgiczne mycie rąk: -ma na celu eliminacje drobnoustrojów należących do flory
przejściowej i stałej. Wykonuje się je przed wszystkimi zabiegami chirurgicznymi u pacjenta
i dotyczy np. lekarzy chirurgów.
Rękawice ochronne stosowane w stomatologii są wykonywane z lateksu lub winylu.
Postępowanie w przypadku zranienia się podczas pracy:
1) spowodować większe krwawienie przez 1 min.
2) umyć miejsce bieżącą, ciepłą wodą z mydłem,
3) ranę zdezynfekować-wodą utlenioną, spirytusem,
4) założyć opatrunek,
5) odnotować zdarzenie -data, nazwisko i imię pacjenta,
6) ewentualnie wykonać test w kierunku wykluczenia infekcji HIV.
1. Zasady ochrony personelu i pacjenta przed infekcja HBV,HIV w gabinecie
stomatologicznym
 Ochrona twarzy,
 Okulary ochronne,
 Odzież ochronna,
 Czynniki chemiczne,
 Usuwanie odpadów i nieczystości.
2. Ochrony przed chorobami zawodowymi
Alergia  w tej grupie zawodowej spotyka się najczęściej uczulenia na:
 metale: kadm, chrom, nikiel,
 tworzywa akrylowe,
 inne związki chemiczne: środki dezynfekcyjne, żywice zawarte w materiałach
kompozytowych.
Objawy to ciężkie zmiany wypryskowe na skórze rąk, z charakterystycznym
rogowaceniem, ztłuszczeniem, pęknięciami opuszek palców i ranami.
Zauważa się także wzrost uczulenia kontaktowego na rękawice gumowe.
Zespół szyjno-barkowy  do najczęściej spotykanych dolegliwości zalicza się zmęczenie,
bóle głowy, szyi, kręgosłupa, barku oraz ręki Jest to zespół spowodowany charakterem pracy
personelu stomatologicznego, który często kończy się niemożliwością wykonywania zawodu.
3. Ochrony przed zakażeniem
Wirusowe zapalenie wątroby  choroba ta jest wywołana przez wirus HBV, jest
najważniejsza z zakaz
nych chorób zawodowych pracowników stomatologicznych. Zakażenie
szerzy się drogą parenteralną (wirus typu B, C) a także przez uszkodzoną skórę i błony
śluzowe.
Profilaktyka:
 szczepienia ochronne przeciwko WZW typ B,
 metody ochrony i dezynfekcji,
 środki i metody dezynfekcyjne skuteczne w zwalczaniu HBV uważa się także za
skuteczne w zwalczaniu HCV,
 gruz
lica  wywołana jest przez bakterie,którą jest prątek gruz
liczy. Zakażenie szerzy się
droga pokarmową, przez uszkodzoną skórę, błony śluzowe, głównie droga kropelkową.
W profilaktyce schorzenia istotną rolę odgrywają: rękawiczki, okulary ochronne,
maseczki na twarz, badania rtg narządów klatki piersiowej, a u osób
tuberkulionujemnych-kontrolne testy skórne,
 AIDS  czynnikiem chorobotwórczym w tym wypadku jest wirus HIV Przenoszenie
wirusa odbywa się drogą płciową, drogą krwi(wstrzyknięcia dożylne, transfuzje),podczas
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
kontaktu uszkodzonej skóry i błon śluzowych z zakażoną krwią. Personel
stomatologiczny jest również narażony na tę chorobę.
W profilaktyce należy:
 stosować rękawiczki, maski i odzież ochronną,
 prawidłowo i skutecznie przeprowadzać dezynfekcje rąk, skóry, narzędzi i powierzchni
przedmiotów znajdujących się w gabinecie,
 bezpiecznie usuwać skażone przedmioty, w tym także odpady.
4. Inne choroby zakaz
ne: grypa, angina, różyczka, opryszczka, półpasiec.
Profilaktyka to przede wszystkim:
 szczepienia ochronne,
 zabezpieczenie w postaci rękawic, masek,
Odpowiednia dezynfekcja narzędzi: przestrzeganie stężenia płynów dezynfekcyjnych:
dawkowanie środka dezynfekcyjnego musi odbywać się ściśle według wskazań
producenta lub według specjalnych wskazań stacji sanitarno  epidemiologicznej.
Zapobieganie przenoszeniu patogenów w gabinetach stomatologicznych
1. Rękawiczki
- należy zmienić natychmiast po stwierdzeniu ich uszkodzenia,
- podczas długotrwałych zabiegów zaleca się ich zmianę co 1 godzinę,
- rękawiczek nie należy myć,
- rękawiczek nigdy nie używa się ponownie,
- zawsze należy sprawdzić datę ważności ich na opakowaniu,
- rękawiczki ulegają degradacji z czasem, nawet przy idealnych warunkach
przechowywania.
2. Maska
- musi szczelnie zakrywać nos i usta,
- nie może być wilgotna,
- należy zmienić w przypadku zabrudzenia krwią lub innymi wydzielinami,
- powinna być wymieniana co 20 minut,
- w normalnych warunkach powinna być zmieniana pomiędzy pacjentami.
3. Okulary ochronne
- ochraniają personel przed przedostaniem się na śluzówkę oka kropel krwi lub innych
wydzielin.
4. Ssak
5. Koferdam
- minimalizuje wytwarzanie aerozoli zawierających ślinę i krew,
- optymalnie zakładany na początku zabiegu minimalizując kontakt instrumentów
z błona śluzową: zmniejsza ryzyko jej uszkodzenia i krwawienia.
6. Bariery ochronne-jednorazowe osłony, plastikowe serwety na zagłówek unitu, na rękawy,
końcówki turbinowe, kątnice, uchwyty lamp operacyjnych i polimeryzacyjnych, pistolety
do mas wyciskowych, panel sterowania rtg, tubusy aparatów rtg, kontakty, klamki.
7. Zapobieganie powstawaniu biofilmu w elementach unitu.
8. Praca na cztery ręce.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czego dotyczą zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciw pożarowej
w gabinecie dentystycznym?
2. W jaki sposób chroni się personel pracujący w gabinecie stomatologicznym przed
zanieczyszczeniem i skażeniem?
3. Na jakie najczęściej choroby zawodowe są narażenie pracownicy gabinetów
stomatologicznych?
4. Jakie działania profilaktyczne w gabinecie stomatologicznym są stosowane w zakresie
profilaktyki WZW, gruz
licy, AIDS oraz innych chorób zakaz
nych?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Z poradnika dla pielęgniarek i położnych AIDS. Jak zmniejszyć ryzyko zakażenia HIV
w praktyce pielęgniarskiej. Warszawa 1998 wypisz:
1) zasady profilaktyki wśród personelu medycznego,
2) ryzyko zakażenia HIV przez narzędzia medyczne,
3) ryzyko zakażenia HIV wynikające z niestosowania środków ochrony indywidualnej,
4) ryzyko zakażenia HIV przez kontakt z krwią.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w podanym powyżej poradniku dla pielęgniarek treści określone w zadaniu,
2) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
3) wypisać istotne informacje na kartce,
4) omówić pracę na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier formatu A4, flamastry,
 poradnik dla ucznia
 literatura zgodna z zadaniem.
Ćwiczenie 2
Na podstawie wypisanych danych z poradnika dla pielęgniarek i położnych AIDS. Jak
zmniejszyć ryzyko zakażenia HIV w praktyce pielęgniarskiej. Warszawa 1998 opracuj
algorytm postępowania z pacjentem zarażonym wirusem HIV w gabinecie stomatologicznym:
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w podanym powyżej poradniku dla pielęgniarek treści dotyczące zasad
postępowania w profilaktyce AIDS,
2) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
3) wypisać istotne informacje na kartce,
4) opracować schemat algorytmu działań
5) zaprezentować pracę na forum grupy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier formatu A4, flamastry,
 poradnik dla ucznia
 literatura podana w zadaniu.
Ćwiczenie 3
Opracuj instrukcję postępowania w gabinecie stomatologicznym w przypadku zranienia
siÄ™ podczas pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odszukać w poradniku dla ucznia treści określone w zadaniu,
2) zapoznać się z treścią ćwiczenia,
3) wypisać istotne informacje na kartce,
4) opracować instrukcje postępowania w przypadku zranienia się w gabinecie
stomatologicznym,
5) zaprezentować opracowana instrukcję na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier formatu A4, flamastry,
 poradnik dla ucznia.
Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić istotne zasady w zakresie ochrony zdrowia pracowników w
gabinecie stomatologicznym? ? ðð ðð
2) scharakteryzować zasady higieny i ochrony rąk pracowników
gabinetu stomatologicznego? ? ðð ðð
3) wykonać higieniczne mycie rąk techniką Ayliffe?
ðð ðð
4) wymienić istotne elementy profilaktyki w zakresie ochrony przed
zakażeniami w gabinecie stomatologicznym? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Dezynfekcja to sposób niszczenia
a) bakterii.
b) wirusów.
c) grzybów i bakterii.
d) bakterii Å‚Ä…cznie z prÄ…tkami gruz
licy, grzybów i wirusów.
2. Antyseptyka to
a) postępowanie polegające na niszczeniu drobnoustrojów lub zahamowaniu ich
rozwoju.
b) postępowanie zapobiegające zakażeniom przez częste mycie.
c) posługiwanie się sprzętem pozbawionym bakterii.
d) d)posługiwanie się materiałem opatrunkowym jałowym.
3. Zakażenie krzyżowe to zakażenie
a) własną florą bakteryjną pacjenta,
b) florą bakteryjną,której nosicielem jest pacjent,
c) ujawniajÄ…ce siÄ™ w czasie pobytu w gabinecie stomatologicznym,
d) przeniesione z jednego pacjenta na drugiego przez ręce personelu.
4. Odpady medyczne to substancje
a) stałe powstające przy leczeniu.
b) stałe, ciekłe i gazowe powstające przy leczeniu, diagnozowaniu oraz profilaktyce
w działalności medycznej.
c) ciekłe powstające przy leczeniu, diagnozowaniu oraz profilaktyce w działalności
medycznej.
d) gazowe powstające przy leczeniu, diagnozowaniu w działalności medycznej.
5. Odpady specyficzne, zakażone drobnoustrojami to
a) uszkodzone termometry rtęciowe i zużyte świetlówki.
b) resztki pokarmowe z oddziałów niezakaz
nych.
c) zużyty materiał opatrunkowy, strzykawki,igły.
d) substancje toksyczne.
6. Do sposobu unieszkodliwiania odpadów medycznych należy
a) termiczne przekształcanie.
b) składowanie.
c) dezynfekcja chemiczna.
d) sterylizacja.
7. Przyczyną małej aktywności biobójczej środka dezynfekcyjnego jest
a) zbyt małe stężenie roztworu, zbyt długie używanie roztworu.
b) krótki czas zanurzenia w środku dezynfekcyjnym.
c) zbyt długie moczenie w środku dezynfekcyjnym.
d) przygotowanie roztworu w naczyniu plastikowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
8. Pojemnik ze środkiem dezynfekcyjnym musi być opisany
a) nazwą preparatu i jego stężeniem,pieczątką Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.
b) godziną rozpoczęcia i zakończenia dezynfekcji,podpisem kierownika gabinetu
stomatologicznego.
c) nazwą preparatu i jego stężeniem, godziną rozpoczęcia i zakończenia dezynfekcji
i podpisem osoby odpowiedzialnej za dezynfekcjÄ™.
d) nazwą preparatu i czasu jego działania.
9. Preparaty dezynfekcyjne podlegajÄ…
a) ustawie o wyrobach medycznych, ustawie o produktach biobójczych, prawu
farmaceutycznemu.
b) tylko ustawie o wyrobach medycznych.
c) tylko ustawie o wyrobach farmaceutycznych.
d) zarządzeniom Głównego Inspektora Sanitarnego.
10. Ręce należy myć
a) zawsze rano przed pracÄ….
b) tylko przed jedzeniem.
c) przed założeniem rękawiczek, po zdjęciu rękawiczek, po zanieczyszczeniu krwią lub
ich uszkodzeniu.
d) po zanieczyszczeniu rÄ…k krwiÄ….
11 Higieniczne mycie rąk należy przeprowadzać
a) wg techniki Ayliffe.
b) metodÄ… Jonesa.
c) metodÄ… Bassa.
d) metodÄ… Hirschwelda.
12. Obowiązkowa dla gabinetów stomatologicznych jest następująca dokumentacja
postępowania z odpadami medycznymi
a) instrukcja postępowania z odpadami medycznymi.
b) tylko karta ewidencji odpadów.
c) dokumenty obrotu odpadami niebezpiecznymi.
d) karta ewidencji odpadów, dokumenty obrotu odpadami niebezpiecznymi.
13. W profilaktyce zakażeń HIV w gabinecie stomatologicznym zwrócisz uwagę na
a) szczepienia ochronne.
b) stosowanie rękawiczek, masek i odzieży ochronnej.
c) badania okresowe pracowników.
d) dokładną dezynfekcje fotela stomatologicznego.
14. Celem chirurgicznego mycia rÄ…k jest
a) uzyskanie pełnej jałowości rąk.
b) eliminacja flory stałej.
c) eliminacja flory stałej i przejściowej.
d) zmycie zanieczyszczeń organicznych i brudu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
15. Ryzyko infekcji za pośrednictwem rąk zmniejsz się przez
a) mycie rąk wodą i mydłem,
b) odkażanie skóry rąk,
c) mycie rąk wodą i mydłem, ochrona rąk za pomocą rękawic,
d) mycie rąk wodą i mydłem, ochrona rąk za pomocą rękawic, odkażanie skóry.
16. Oznakowanie na opakowaniu środka dezynfekcyjnego  BTbcVF oznacza zakres
działania środka na
a) bakterie,wirusy.
b) bakterie,wirusy, grzyby.
c) bakterie Å‚Ä…cznie z prÄ…tkiem gruz
licy,wirusy, grzyby.
d) bakterie,wirusy, saprofity.
17. Dezynfekcja fizyczna polega na
a) tylko na wyparzaniu.
b) spalaniu i wyparzaniu.
c) stosowaniu promieni niejonizujÄ…cych i nadfioletowych i spalaniu.
d) spalaniu i wyparzaniu oraz stosowaniu promieni niejonizujÄ…cych i nadfioletowych.
18. Do dezynfekcji powierzchni stosuje się preparaty działające skutecznie w czasie
a) 15 min.
b) 1 godziny.
c) 30 min.
d) 2 godzin.
19. Lampy bakteriobójcze niskociśnieniowe powinny być zamontowane w gabinecie
stomatologicznym co najmniej
a) 1 m od podłogi.
b) 2 m od podłogi.
c) 2,5 m od podłogi.
d) odległość od podłogi nie ma znaczenia.
20. W przypadku zranienia się podczas pracy zdarzenie należy odnotować zapisując
następujące informacje
a) sposób zranienia.
b) imiÄ™ i nazwisko pacjenta oraz datÄ™ zdarzenia.
c) czas od zranienia do założenia opatrunku.
d) wykonanie testu w kierunku infekcji HIV.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
Wykonywanie dezynfekcji instrumentów i stanowisk pracy
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
6. LITERATURA
1. Anusz Z.: Mikrobiologia i parazytologia lekarska. PZWL, Warszawa 1995,
2. Anusz Z.: Podstawy epidemiologii i kliniki chorób zakaz
nych. PZWL Warszawa 1998,
3. Głądysz A., Juszczyk J.: Zakażenia HIV/AIDS. Poradnik dla stomatologów.
Wydawnictwo VOLUMED, Wrocław 1996,
4. Jańczuk Z. (red.): Podręcznik dla asystentek i higienistek stomatologicznych.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005,
5. Lech Vern Barnett (red.): Asystowanie w stomatologii. Podręcznik dla asyst i higienistek
stomatologicznych. Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2006,
6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 VII 2007r. w sprawie szczegółowego
sposobu postępowania z odpadami medycznymi.(Dz.U.07.162.1153 z dnia 8 września
2007r.),
7. http://www.higienistki.pl,
8. Zasady gospodarowania odpadami niebezpiecznymi w praktyce lekarskiej
i dentystycznej. Biuletyn Lekarski 104/paz
dziernik 2008,
9. Zapobieganie zakażeniom w gabinetach dentystycznych. Materiały szkoleniowe.
Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Olsztynie. Olsztyn 2008,
10. Dziennik. Urzędowy Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej Nr.11.,poz. 32,
11. Dz. U.Nr. 11,poz.84 z 2001 r. z póz
niejszymi zmianami
Czasopisma:
 Asystentka i higienistka stomatologiczna
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50