Dynamika rozwoju przetwórstwa produktów ekologicznych
489
Anna Augustyńska-Prejsnar, Jadwiga Lechowska
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Katedra Produkcji Zwierzęcej
DYNAMIKA ROZWOJU PRZETWÓRSTWA
PRODUKTÓW EKOLOGICZNYCH
1. Wprowadzenie
Ekologiczny sektor rolno-żywnościowy jest stopniowo włączany
w system globalny, czego wyrazem jest nie tylko przyjęcie w większości
krajów jednolitych zasad certyfikacji, ale także wzrost międzynarodowego
zasięgu jego sfery produkcyjnej i zarysowującej się tego typu tendencji
w sferze dystrybucji, a także upodabnianie się podstawowych cech konsu-
mentów w różnych krajach1.
Rozwój przemysłu rolno-spożywczego jest podstawowym warunkiem roz-
woju rolnictwa ekologicznego i wzrostu dochodu producentów. Na terenie kraju
występują korzystne warunki do rozwoju przetwórstwa produktów ekologicz-
nych i przechowalnictwa2.
2. Rozwój rolnictwa ekologicznego i przetwórstwa rolno-spożywczego
Rolnictwo ekologiczne jest nowym systemem produkcji, który w ostatnich
latach wykazuje dynamiczny rozwój3. Celem rolnictwa ekologicznego jest pro-
dukcja żywności. Żywność wytworzona w tym systemie charakteryzuje się spe-
cyficznymi cechami odróżniającymi ją od żywności z innych systemów rolni-
czych4. Produkowana jest w na ściśle określonych zasadach rolnictwa ekolo-
1
W. A
uczka-Bakuła, Rozwój rolnictwa ekologicznego oraz dystrybucji i konsumpcji jego
produktów,  Wieś i Rolnictwo 2005, 2 (127), s. 172 185.
2
A. Grzelak, Współpraca rolników z przetwórstwem rolno-spożywczym w świetle wyników
badań ankietowych, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2006, nr 1118,
s. 274 281.
3
J. Smoluk, W. A
uczka-Bukała, Aktualna sytuacja rolnictwa ekologicznego w Unii Europej-
skiej i w Polsce,  Zagadnienia Doradztwa Rolniczego 2004, nr 3, s. 35 45.
4
J. Szymona, Uregulowania w przetwórstwie produktów rolnictwa ekologicznego,  Centrum
Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu , Radom 2005.
ANNA AUGUSTYC
SKA-PREJSNAR, JADWIGA LECHOWSKA
490
gicznego ujętych w postaci przepisów prawnych5. Odpowiedzialność za jej ja-
kość ponosi producent i jednostka kontrolująca proces produkcji, który na każ-
dym etapie musi być kontrolowany i udokumentowany6.
Tabela 1. Liczba producentów rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi,
przetwórni produktów rolnictwa ekologicznego i importerów produktów
rolnictwa ekologicznego z krajów trzecich w 2006 roku
Liczba
Lp. Województwo producentów rol- przetwórni importerów
nych ogółem
1. dolnośląskie 482 11 0
2. kujawsko-pomorskie 174 10 1
3. lubelskie 1063 21 1
4. lubuskie 266 4 0
5. łódzkie 213 3 0
6. małopolskie 1354 12 0
7. mazowieckie 997 26 0
8. opolskie 45 1 0
9. podkarpackie 1200 11 0
10. podlaskie 632 7 0
11. pomorskie 223 5 0
12 śląskie 115 13 0
13. świętokrzyskie 894 7 0
14. warmińsko-mazurskie 600 4 0
15. wielkopolskie 263 18 0
16. zachodnio-pomorskie 673 10 0
Razem: 9194 163 2
y
ródło: Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (dane na
dzień 31 grudnia 2006 roku).
W 2006 roku liczba producentów rolnych prowadzących produkcję meto-
dami okolicznymi wynosiła 9194 (tabela 1). W porównaniu do 2005 roku nastą-
pił wzrost producentów rolnych o 25%, natomiast w stosunku do 2004 roku
o 93%. Największy spadek dynamiki wzrostu liczby producentów rolnych pro-
wadzących produkcje metodami ekologicznymi (porównując wzrost w latach
5
Ustawa o rolnictwie ekologicznym z 20 kwietnia 2004 (DzU Nr 93, poz. 898/2004); Roz-
porządzenie Rady nr 2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produk-
tów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (DzU. L 198, 22.7.1991, s.
1).
6
Szymańska J., Rolnictwo ekologiczne  system produkcji gwarantujący wysoka jakość spo-
żywczą produktów rolnych, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2003, nr 983,
s. 401 408.
Dynamika rozwoju przetwórstwa produktów ekologicznych
491
2004 2005 ze wzrostem w latach 2005 2006) odnotowano w województwach
pomorskim, łódzkim, wielkopolskim, mazowieckim i małopolskim.
W latach 2004 2006 w Polsce odnotowano prawie 2,5-krotny wzrost licz-
by producentów rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi
(tabela 2).
Tabela 2. Wzrost liczby producentów rolnych i przetwórni ekologicznych w poszczególnych
województwach w latach 2004 2006
Lp. Województwo Liczba producentów Wzrost liczby Wzrost liczby Wzrost liczby
rolnych ogółem producentów producentów Liczba przetwórni przetwórni
2004 2005 2006 rolnych 2004- rolnych 2005- 2005 2006 2005-2006
2005 [%] 2006 [%] [%]
1. dolnośląskie 197 393 482 99 23 6 11 98
2. kujawsko- 89 143 174 60 22 7 10 43
pomorskie
3. lubelskie 393 773 1063 96 38 15 21 40
4. lubuskie 66 190 266 189 40 0 4 -
5. łódzkie 71 174 213 145 22 3 3 0
6. małopolskie 697 1191 1354 71 14 7 12 71
7. mazowieckie 434 849 997 96 17 14 26 86
8. opolskie 26 36 45 38 25 1 1 0
9. podkarpackie 430 852 1200 95 41 5 11 120
10. podlaskie 207 482 632 132 31 5 7 40
11. pomorskie 66 181 223 174 23 1 5 500
12 śląskie 47 93 115 97 24 6 13 117
13. świętokrzyskie 547 787 894 43 14 3 7 133
14. warmińsko- 244 432 600 77 39 2 4 200
mazurskie
15. wielkopolskie 70 201 263 187 31 8 18 125
16. zachodnio- 176 405 673 130 66 7 10 43
pomorskie
Razem 3760 7182 9194 91 28 90 163 81
y
ródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej
Artykułów Rolno-Spożywczych
Przetwórnie ekologiczne muszą spełniać wszystkie wymagania sanitarne
i techniczne zawarte w odpowiednich przepisach dotyczących prowadzenia
przetwórstwa artykułów spożywczych7.
Dynamikę rozwoju przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego
w Polsce w latach 2000 2006 przedstawia rycina 1. Wyraz
ny wzrost liczby
przetwórni obserwuje się w latach 2003 2006, co ściśle łączy się z rozwojem
7
J. Szymona, Uregulowania w przetwórstwie produktów rolnictwa ekologicznego,  Cen-
trum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu , Radom 2005; Rozporządze-
nie Rady nr 2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej produktów
rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (DzU L 198, 22.7.1991,
s. 1).
ANNA AUGUSTYC
SKA-PREJSNAR, JADWIGA LECHOWSKA
492
liczby gospodarstw ekologicznych. W kraju dominują małe firmy przetwórcze
zaopatrujące się w małych gospodarstwach rolnych. Wykazują konkurencyjność
ze względu na unikatowy smak, świeżość oraz niższą cenę produktów w porów-
naniu z dużymi zakładami.
Zaobserwować można większą dynamikę wzrostu liczby przetwórni w la-
tach 2005 2006 (wzrost o 81%) niż w latach 2004 2005 (o 63%) (tabela 2). Naj-
bardziej dynamiczny rozwój przetwórstwa w latach 2005 2006 obserwowano w
województwie pomorskim (wzrost liczby przetwórni o 500%). W badanym okre-
sie liczba przetwórni w województwie opolskim i łódzkim utrzymywała się na
tym samym poziomie, pomimo znacznego wzrostu liczby producentów prowa-
dzących produkcję ekologiczną (tabela 2).
200
163
150
100 90
55
50
22
18
15
3
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Rysunek 1. Liczba przetwórni produktów rolnictwa ekologicznego w Polsce
w latach 2000 2006
y
ródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej
Artykułów Rolno-Spożywczych.
W Polsce stopniowo tworzy się rynek żywności ekologicznej i zwiększa się
grupa osób poszukujących tego typu produktów. Żywność ekologiczna na rynku
musi spełniać wszystkie przepisy dopuszczające produkty żywnościowe do ob-
rotu detalicznego oraz dodatkowo powinna być zapakowana w jednostkowe
opakowania i oznakowana. Ten dodatkowy wymóg nie musi być spełniony, jeśli
sprzedawcą jest rolnik legitymujący się aktualnym certyfikatem, na którym wy-
mienione są sprzedawane przez niego produkty żywności oraz sklep kontrolo-
wany przez jednostkę kontrolującą posiadający aktualny certyfikat.
Dynamika rozwoju przetwórstwa produktów ekologicznych
493
3. Certyfikacja przetwórstwa produktów rolnictwa ekologicznego
Przepisy krajowe dotyczące certyfikacji zakładów przetwórczych produk-
tów rolnictwa ekologicznego określa Ustawa z 20 kwietnia 2004 roku o rolnic-
twie ekologicznym (DzU Nr 93, poz. 898) oraz Rozporządzenie Rady
2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 roku w sprawie ekologicznego otrzymywania
produktów rolnych oraz oznaczeń z tym związanych umieszczonych na produk-
tach rolnych i artykułach spożywczych (DzU L 198, 22.7.1991, s. 1 z póz
n. zm.).
Za przetworzony produkt ekologiczny uznaje się tylko taki, który zawiera
co najmniej 95% składników pochodzenia rolniczego, wytworzonych według
zasad rolnictwa ekologicznego. Pozostałe 5% składników pochodzenia rolnicze-
go może być nie ekologiczne, jeśli wymieniono je na liście VI, rozdz. C8.
W obróbce produktu ekologicznego zabrania się promieniowania jonizującego
oraz używania jakichkolwiek substancji pochodzących z organizmów modyfi-
kowanych genetycznie.
Według Rozporządzenia Rady 2092/91/EWG, produkcja ekologicznego pro-
duktu spożywczego musi podlegać kontroli upoważnionej jednostki certyfikującej.
Rozporządzenie wyklucza sprzedaż produktów ekologicznych bez potwierdzenia
nadanego przez jednostkę certyfikującą. W produkcji ekologicznej obowiązuje
zasada przetwarzania surowców tylko w stopniu niezbędnym, aby nie obniżać war-
tości biologicznej produktu i dlatego stosuje się metody tradycyjne oparte na obrób-
ce fizycznej, mechanicznej i fermentacyjnej. Prowadzi to do produkcji bezpiecznej
żywności, wzrostu zaufania konsumenta i kształtuje jego cenę.
W produkcji ekologicznych pasz i mieszanek paszowych wolno stosować
tylko materiały paszowe i dodatki do pasz wymienione w załączniku II punkty
C i D Rozporządzenia Rady 2092/91/EWG.
4. Podsumowanie
Przetwórstwo i produkcja żywności o wysokich walorach ekologicznych
mogą stać się polską specjalnością na wspólnym rynku.
Rozwój przetwórstwa produktów ekologicznych jest jednym ze sposobów
zwiększania ich zbytu, ponieważ gospodarstw posiadających certyfikaty zgod-
8
Rozporządzenie Rady nr 2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekolo-
gicznej produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych (DzU L
198, 22.7.1991, s. 1).
ANNA AUGUSTYC
SKA-PREJSNAR, JADWIGA LECHOWSKA
494
ności z zasadami produkcji ekologicznej jest najwięcej w województwach
o charakterze rolniczym, a największy popyt na żywność ekologiczną występuje
w dużych aglomeracjach.
Współpraca rolników ekologicznych z zakładami przetwórczymi w Polsce
charakteryzuje się niewielką powszechnością. Istotną rolę powinna odegrać
promocja ekologicznej żywności w mediach, na targach rolniczych, ogrodni-
czych, nasiennych, paszowych, na wystawach i konferencjach popularno-
naukowych, która przyczyniłaby się do wzrostu wiedzy na temat właściwości
zdrowotnych i ochronnych żywności ekologicznej.
Literatura
Grzelak A., Współpraca rolników z przetwórstwem rolno-spożywczym w świetle wyników badań
ankietowych, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2006, nr 1118.
A
uczka-Bakuła W., Rozwój rolnictwa ekologicznego oraz dystrybucji i konsumpcji jego produk-
tów,  Wieś i Rolnictwo 2005, 2 (127).
Rozporządzenie Rady nr 2092/91/EWG z 24 czerwca 1991 r. w sprawie produkcji ekologicznej
produktów rolnych oraz znakowania produktów rolnych i środków spożywczych
(DzU L 198, 22.7.1991, s. 1)
Smoluk J., A
uczka-Bukała W., Aktualna sytuacja rolnictwa ekologicznego w Unii Europejskiej i w
Polsce,  Zagadnienia Doradztwa Rolniczego 2004, nr 3.
Szymańska J., Rolnictwo ekologiczne  system produkcji gwarantujący wysoka jakość spożywczą
produktów rolnych, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu 2003, nr 983.
Szymona J., Uregulowania w przetwórstwie produktów rolnictwa ekologicznego,  Centrum Do-
radztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu , Radom 2005.
Ustawa o rolnictwie ekologicznym z 20 kwietnia 2004 (DzU Nr 93, poz. 898/2004).
Notki o autorach
mgr inż. Anna Augustyńska-Prejsnar
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy. Pracownik naukowo-
-dydaktyczny w Katedrze Produkcji Zwierzęcej. Zainteresowania naukowe:
dobrostan zwierząt gospodarskich, rolnictwo ekologiczne.
dr inż. Jadwiga Lechowska
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy. Pracownik naukowo-
-dydaktyczny w Katedrze Produkcji Zwierzęcej. Zainteresowania naukowe:
hodowla i chów zwierząt gospodarskich, produkcja zwierzęca w gospodarstwach
ekologicznych.