Językoznawstwo kognitywne
1. Kategoryzacja
 Kategorie klasyczne i kognitywne
 Problem kategorii rozmytych i rodzinnego
podobieństwa
Językoznawstwo kognitywne
 Pojęcie prototypu i typy prototypów
 Definiowanie przez prototyp
 Kategorie radialne
 Kategorie poziomu podstawowego
2. Metafora
3. Konceptualizacja i konstruowanie pojęć
1 2
Za: G. Kleiber, Semantyka prototypu, Universitas, 2005
Kategoryzacja
Kategorie klasyczne:
- genus proximum i diferencia specifica
- cechy wystarczające i konieczne
- podziały rozłączne
- podziały wyczerpujące
- wszystkie elementy kategorii
 równocenne
3 4
Za: E. Tabakowska (red.) Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa,
Za: G. Kleiber, Semantyka prototypu, Universitas, 2005 Universitas, 2005
5 6
1
Za: N. Delbecque (red.) Linguistique cognitive. Comprendre comment
fonctionne le langage, De Boeck.Duculot, 2002
Cechy prototypów
" oceniany jako najlepszy przedstawiciel
kategorii
" łatwo zdecydować o przynależności do
kategorii (szybki czas reakcji)
" niesymetryczność w ocenie podobieństwa
(kaczka podobna do wróbla vs. wróbel
podobny do kaczki)
" niesymetryczność w uogólnianiu
" potwierdzenie  rodzinnego podobieństwa
7 8
Efekty prototypowe i kategoryzacja
Typy i  z
ródła prototypów
przez prototyp
idealne modele kognitywne
- Przykład  kawaler
- modele  kłączowe (matka 1)
- Przykład  matka
- modele metonimiczne (matka 2)
- stereotypy społeczne (polityk)
* * *
- typowe przykłady (wróbel->ptak, młotek->narzędzie
- Kontrprzykład  łódka
-  ideały  mąż (model idealny vs. stereotypowy)
-  wzorce do naśladowania  wirtuoz -> Paganini
-  generatory (małe liczby dla liczb)
- podmodele (liczby  okrągłe dla liczb)
-  znane przykłady  typ samolotu po wypadku
9 10
Efekty prototypowe i kategoryzacja Kategorie  rozmyte czy
przez prototyp  bezsensowne
- Kategorie o stopniowalnej przynależności
- Kategorie rozmyte
11 12
2
Kategorie  rozmyte czy
Kategorie radialne
 bezsensowne
 Women, fire and dangerous things (Dyirbal)
I. Bayi: mężczyz
ni; zwierzęta;
I. Bayi: mężczyz
ni, kangury, oposy, nietoperze, większość
II. Balan: kobiety; woda; ogień; walka
węży, ptaków, owadów, niektóre ryby, księżyc, burze,
tęcza, bumerangi, niektóre włócznie i ościenie &
III. Balam: żywność niepochodzenia
II. Balan: kobiety, borsuk workowaty, psy, dziobak, echidna,
niektóre węże, niektóre ptaki, robaczki świętojańskie,
zwierzęcego &
skorpiony, koniki polne, wszystko związane z ogniem
wodą, słońce i gwiazdy, tarcze, niektóre włócznie i
ościenie &
IV. Bala: inne
III. Balam: jadalne owoce i części roślin, rośliny, bulwy,
paprocie, miód, papierosy, wino, ciasto &
IV. Bala: części ciała, mięso, pszczoły, wiatr, kłącza
pochrzynu, niektóre włócznie i ościenie, większość drzew,
trawa, błoto, kamienie, dz
więki, język
13 14
Kategorie radialne Kategorie poziomu podstawowego
NADRZ
DNY ZWIERZ
MEBLE
PODSTAWO PIES KRZESA
O
WY
PODRZ
DNY WODOA
AZ KRZESA
O
KUCHENNE
15 16
Kategorie poziomu podstawowego Metafora
" Wspólny kształt
" Wspólne wyobrażenie
1. Domena z
ródłowa i docelowa
" Wspólne cechy motoryczne
" Najszybsza identyfikacja
2. Typy metafor:
" Najczęściej używane jako określenia
ontologiczna
" Najwcześniej nabywane przez dzieci
orientacyjna
" Historycznie pierwsze w słownictwie
" Występują w kontekstach neutralnych (widzę psa vs.
strukturalna
widzę jamnika)
3. Metafora a metonimia
" Na tym poziomie najczęściej zorganizowana jest nasza
wiedza.
17 18
3
Konceptualizacja i konstruowanie
pojęć
19
4