Szkoła Policji w Katowicach
Postępowanie mandatowe
za wykroczenia skarbowe
Opracowanie:
nadkom. Piotr Górnik
podkom. Janusz Kaleta
Zakład Słu\
by Kryminalnej
Wydawnictwo
Szkoły Policji w Katowicach
2009
S
P
A
O
A

L
O
I
C
K
J
Z
I
2
� Wszelkie prawa zastrze\
one  Szkoła Policji w Katowicach 2009
Ksią\
ki nie wolno reprodukować (adaptować) ani w całości, ani w części, niezale\
nie od zastosowanej
techniki (druk, fotografia, komputer, kserograf, fonografia itd.), bez pisemnej zgody Wydawcy.
Druk i oprawa: Szkoła Policji w Katowicach
3
Spis treści
Wstęp 5
1. Ogólna charakterystyka wykroczenia skarbowego 6
2. Istota postępowania mandatowego 9
3. Podstawy prawne do stosowania postępowania mandatowego 11
4. Warunki dopuszczalności postępowania mandatowego 13
5. Wymiar grzywny w postępowaniu mandatowym 16
6. Rodzaje mandatów karnych. Zasady nakładania i ściągania grzywien 17
7. Zasady ewidencjonowania grzywien w drodze mandatu karnego 21
Literatura 23
Załącznik 1. Wzór blankietu mandatu gotówkowego 25
Załącznik 2. Wzór blankietu mandatu karnego kredytowanego 26
4
5
Wstęp
Wśród wykroczeń popełnianych przez sprawców obok tych pospolitych,
uregulowanych przez prawo wykroczeń, znajdują się równie\
wykroczenia skarbowe,
które uregulowane są przez kodeks karny skarbowy.
Policjanci w trakcie wykonywania codziennych czynności słu\
bowych mogą
spotykać się z wykroczeniami skarbowymi. W związku z tym znajomość zagadnień
z zakresu postępowania mandatowego za wykroczenia skarbowe pozwoli im lepiej
wykonywać czynności słu\
bowe.
W niniejszym opracowaniu omówiono podstawowe wiadomości z zakresu
wykroczeń skarbowych. Przedstawiono m.in. ogólną charakterystykę wykroczeń
skarbowych, istotę postępowania mandatowego, podstawy prawne i warunki
dopuszczalności tego trybu.
Opracowując skrypt oparto się przede wszystkim na najnowszej literaturze,
komentarzach, orzecznictwie sądów oraz glosach autorytetów prawa karnego
skarbowego.
Zapoznanie się przez policjantów z proponowanym opracowaniem jest tym
bardziej wskazanym, \
e w programach szkoleń na realizację tego zagadnienia nie
przeznaczono ani jednej godziny dydaktycznej.
W pracy oparto się o stan prawny na dzień 24 lipca 2009 r.
6
1. Ogólna charakterystyka wykroczenia skarbowego
Kodeks karny skarbowy (zwany dalej k.k.s.) zawiera definicję legalną pojęcia
 wykroczenie skarbowe . Zgodnie z art. 53 ż 3 k.k.s. wykroczeniem skarbowym jest
czyn zabroniony przez kodeks pod groz
bą kary grzywny określonej kwotowo, je\
eli
kwota uszczuplonej lub nara\
onej na uszczuplenie nale\
ności publicznoprawnej albo
wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego
wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. Wykroczeniem skarbowym jest tak\
e inny
czyn zabroniony, je\
eli kodeks tak stanowi.
Powy\
szą definicję nale\
y uzupełnić o elementy wynikające z innych
postanowień kodeksu, w szczególności z art. 1 k.k.s. Wykroczenie skarbowe jest
czynem, którym jest określone zachowanie człowieka. Mo\
e ono się przejawiać
poprzez działanie lub zaniechanie. Jednocześnie, aby czy stanowił wykroczenie
skarbowe, musi być społecznie szkodliwy w stopniu większym ni\
znikomy. Przy
ocenie stopnia społecznej szkodliwości, zgodnie z art. 53 ż 7 k.k.s., bierze się pod
uwagę rodzaj i charakter zagro\
onego lub naruszonego dobra, wagę naruszonego
przez sprawcę obowiązku finansowego, wysokość uszczuplonej lub nara\
onej na
uszczuplenie nale\
ności publicznoprawnej, sposób i okoliczności popełnienia czynu
zabronionego, jak równie\
postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonej
reguły ostro\
ności i stopień jej naruszenia. Katalog kryteriów jest zamknięty i organ,
oceniając stopień społecznej szkodliwości, mo\
e to czynić wyłącznie na podstawie
wskazanych wy\
ej kryteriów natury przedmiotowej, jak i podmiotowej.1
O znikomości społecznej szkodliwości mo\
na mówić wtedy, gdy rodzaj dobra,
w które godzi przestępstwo, charakter i rozmiar szkody wyrządzonej czynem, a tak\
e
sposób działania sprawcy są na tyle nikłe, \
e w takim przypadku nie mo\
na mówić
o przestępczości czynu.2
Wykroczenie skarbowe jest jednocześnie czynem bezprawnym, zabronionym
przez kodeks, a więc oznacza to, \
e zachowanie sprawcy jest sprzeczne z nakazami
1
Por. R. Kubacki, A. Bartosiewicz, Kodeks karny skarbowy. Przestępstwa i wykroczenia podatkowe oraz
dewizowe, wyd. 3, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2005, s. 101-102.
2
Tam\
e, s. 102 oraz wyrok Sądu Najwy\
szego z 2.6.1997 r., sygn. Akt II KKN 135/96.
7
lub zakazami wyznaczonymi przepisami prawa. Ka\
de zachowanie sprawcy musi
zawierać znamię podmiotu, znamię zachowania się z ich ewentualnym skutkiem,
znamiona umyślności albo nieumyślności. Mo\
e te\
zawierać znamię przedmiotu
bezpośredniego działania oraz znamiona modalne. Kolejnym warunkiem
odpowiedzialności za wykroczenia skarbowe jest przypisanie winy. Fakt naruszenia
przez sprawcę zakazu lub nakazu spenalizowanego w k.k.s. nie jest jeszcze
wystarczającym warunkiem do przypisania mu odpowiedzialności za wykroczenie
skarbowe. Musi jeszcze nastąpić wykazanie mu winy. Zgodnie z przepisami kodeksu
karnego skarbowego, za wykroczenia skarbowe umyślne ponosi się odpowiedzialność
w ka\
dym przypadku, natomiast za nieumyślne tylko wówczas, je\
eli wymieniony
kodeks odpowiedzialność taką przewiduje.3
Mając powy\
sze na uwadze mo\
emy stwierdzić, \
e wykroczeniem skarbowym
jest czyn zabroniony przez kodeks w czasie jego popełnienia, zawiniony, bezprawny,
społecznie szkodliwy w stopniu wy\
szym ni\
znikomy, zagro\
ony karą.4
Na zasadach określonych w kodeksie, zgodnie z art. 5 ż 1 k.k.s., odpowiada ten
tylko, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Natomiast do sprawców
czynu zabronionego, którzy nie osiągnęli wieku 17 lat, mają zastosowanie przepisy
o postępowaniu w sprawach nieletnich. Od ogólnego kryterium wiekowego
właściwego dla odpowiedzialności za popełnienie wykroczenia skarbowego
przewidziano wyjątek. Zgodnie z art. 5 ż 2 k.k.s. w stosunku do sprawcy, który
popełnił przestępstwo lub wykroczenie skarbowe po ukończeniu lat 17, lecz przed
ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary lub środka karnego stosuje środki
wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, je\
eli
okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki
osobiste za tym przemawiają.
W zakresie odpowiedzialności za formy stadialne wykroczenia skarbowego,
w kodeksie karnym skarbowym nie jest karalne przygotowanie. Kodeks karny
skarbowy rezygnuje równie\
z karalności wykroczenia skarbowego. Wynika to z tego,
\
e w kodeksie nie ma wyraz
nej regulacji, która penalizuje usiłowanie wykroczeń
3
Tam\
e, s. 103 oraz W. Kotowski, B. Kurzępa, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2006, s.17-18
oraz 32.
4
Por. R. Kubacki, A. Bartosiewicz, Kodeks karny..., s. 108.
8
skarbowych  nale\
y przyjąć, \
e usiłowanie pozostaje bezkarne. Sprawca mo\
e
ponieść jedynie odpowiedzialność za ostatnią formę, jaką jest dokonanie. Mamy z nim
do czynienia wtedy, gdy sprawca realizuje wszystkie znamiona czynu zabronionego
lub następuje skutek, wskazany jako znamię danego wykroczenia skarbowego.5
Sprawca wykroczenia skarbowego odpowiada tylko za sprawstwo, a nie ponosi
odpowiedzialności za pozostałe formy zjawiskowe, tzn. za pod\
eganie lub
pomocnictwo.6 Zgodnie z art. 9 k.k.s. odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto
wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie z inną osobą, ale tak\
e ten, kto kieruje
wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzale\
nienie
innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu. Za wykroczenia skarbowe
odpowiada tak\
e ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu,
umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi,
w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki
organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają
zdolność prawną.
Karalność wykroczenia skarbowego ustaje, je\
eli od czasu jego popełnienia
upłynął rok. Je\
eli w wymienionym okresie wszczęto postępowanie przeciwko
sprawcy, karalność popełnionego przez niego wykroczenia skarbowego ustaje
z upływem 2 lat od zakończenia tego okresu. Nale\
y jednak pamiętać, \
e na mocy
kodeksu karnego skarbowego, od ww. terminów istnieją następujące wyjątki:
1. Karalność wykroczenia skarbowego polegającego na uszczupleniu lub
nara\
eniu na uszczuplenie nale\
ności publicznoprawnej ustaje wówczas, gdy
nastąpiło przedawnienie tej nale\
ności. W takim przypadku bieg przedawnienia
wykroczenia skarbowego rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął
termin płatności tej nale\
ności. Je\
eli sprawca wykroczenia skarbowego
dopuścił się uszczuplenia lub nara\
enia na uszczuplenie nale\
ności celnej, bieg
jego przedawnienia rozpoczyna się z dniem, w którym powstał dług celny;
je\
eli nie jest mo\
liwe określenie dnia powstania długu celnego, bieg
przedawnienia wykroczenia skarbowego rozpoczyna się z dniem
5
Tam\
e, s. 132-137.
6
W. Kotowski, B. Kurzępa, Kodeks karny..., s. 167.
9
najwcześniejszym, w którym istnienie długu celnego zostało ustalone.
Natomiast je\
eli dokonanie wykroczenia skarbowego zale\
y od nastąpienia
określonego w kodeksie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu,
gdy skutek nastąpił.
2. W razie uchylenia prawomocnego orzeczenia przedawnienie biegnie od dnia
wydania orzeczenia w tym przedmiocie, chyba \
e karalność wykroczenia
skarbowego ju\
ustała.
3. Przedawnienie nie biegnie, je\
eli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub
dalsze prowadzenie postępowania w sprawie o wykroczenie skarbowe.7
2. Istota postępowania mandatowego
Kodeks karny skarbowy przewiduje mo\
liwość konsensualnego rozstrzygnięcia
sprawy karnej skarbowej w ró\
ny sposób. Uwzględniono w nim trzy mo\
liwości
przeprowadzenia porozumienia procesowego organu z oskar\
onym:
- dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,
- skazanie oskar\
onego na jego wniosek bez rozprawy na posiedzeniu,
- skazanie oskar\
onego na skróconej rozprawie.
Osobną mo\
liwość konsensualnego zakończenia sprawy karnej o wykroczenie stanowi
tryb postępowania mandatowego.8 Postępowanie mandatowe nie jest częścią
postępowania przygotowawczego, lecz stanowi wobec niego pewną alternatywę.
Nakładanie grzywien w drodze mandatu karnego przez powołane do tego organy ma
w sposób oczywisty charakter subsydiarny wobec orzecznictwa sądowego, czego
wyrazem jest wymaganie zgody sprawcy na ukaranie w tej uproszczonej formie,
a w konsekwencji przejście sprawy na drogę sądową w wypadku odmowy przyjęcia
mandatu karnego. Prawo osoby do odmowy przyjęcia mandatu zapewnia sprawcy
wykroczenia rozpatrzenie sprawy przed sądem, je\
eli uzna on decyzję organu za
niesłuszną. Postępowanie mandatowe za wykroczenia skarbowe to postępowanie
7
Art. 51 k.k.s. oraz art. 44 ż 2-4 i 6-7 k.k.s.
8
http://lex.sp.kce, F. Prusak. Kodeks karny skarbowy. Komentarz. Tom II, Zakamycze 2006, (dostępność
24.07.2009 r.).
10
prowadzone przez organ niesądowy. Ma ono więc charakter zastępczy w stosunku do
postępowania sądowego. Stosowanie sankcji w drodze mandatu karnego nie jest
orzekaniem kary, ale nakładaniem kary grzywny. Mandat karny jest innym ni\

orzeczenie rozstrzygnięciem procesowym, jest formą merytorycznego rozstrzygnięcia
o odpowiedzialności sprawcy za wykroczenie skarbowe. 9 Postępowanie mandatowe
za wykroczenia skarbowe, zgodnie z art. 116 ż 2 k.k.s., mo\
e być stosowane równie\

w stosunku do \
ołnierzy w czynnej słu\
bie wojskowej na zasadach i w trybie
określonych w kodeksie, z tym \
e w razie odmowy przyjęcia mandatu karnego lub
nieuiszczenia w terminie kary grzywny nało\
onej w drodze mandatu karnego,
właściwy do rozpoznania sprawy jest wojskowy sąd garnizonowy.
Nale\
y zaznaczyć, \
e unormowanie niektórych kwestii w zakresie
postępowania mandatowego jest wzorowane na rozwiązaniach przyjętych przez
ustawodawstwo procesowe w zakresie wykroczeń pospolitych. Ze względu na
specyfikę wykroczeń skarbowych przewidziano jednak tak\
e wyraz
ne odrębności.
Tak jak zaznaczono wcześniej, postępowanie mandatowe jest postępowaniem
szczególnym, które toczy się poza sądem. Pozwala ono odcią\
yć sądy od konieczności
rozpatrywania większej liczby spraw o wykroczenia skarbowe, oszczędzając
jednocześnie czas i zmniejszając koszty postępowania. Kodeks karny skarbowy
pozwala na prowadzenie postępowania mandatowego pomimo uprzedniego wszczęcia
postępowania przygotowawczego.
Nale\
y podkreślić, \
e przepis karnoskarbowy nie zawę\
a zakresu trybu
mandatowego tylko do niektórych wykroczeń skarbowych. Uznano, \
e celowe jest,
aby ten szczególny tryb mógł dotyczyć, z mocy prawa, ka\
dego wykroczenia
skarbowego.10
9
Z. Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego skarbowego. Tytuł II. Postępowanie w sprawach o przestępstwa
skarbowe i wykroczenia skarbowe. Tytuł III. Postępowanie wykonawcze, Warszawa 2000, s.183-184.
10
http://lex.sp.kce, F. Prusak, Kodeks..., (dostępność 24.07.2009 r.).
11
3. Podstawy prawne do stosowania postępowania mandatowego
Podstawą prawną do stosowania postępowania mandatowego za wykroczenia
skarbowe jest art. 136 k.k.s. Zgodnie z nim postępowanie mandatowe prowadzi
finansowy organ postępowania przygotowawczego lub jego upowa\
niony
przedstawiciel albo upowa\
nieni przez urząd celny funkcjonariusze celni pełniący
słu\
bę w izbie celnej, a tak\
e niefinansowy organ postępowania przygotowawczego,
gdy przepis szczególny tak stanowi.
Organami postępowania przygotowawczego, zgodnie z art. 118 ż 1 k.k.s.,
w sprawach o wykroczenia skarbowe są:
- urząd skarbowy,
- inspektor kontroli skarbowej,
- urząd celny,
- Stra\
Graniczna,
- Policja,
- śandarmeria Wojskowa.
W zakresie właściwości organów postępowania przygotowawczego rozdział
14 k.k.s. wskazuje zakres prowadzenia postępowań przygotowawczych
poszczególnych organów. Zgodnie z art. 134 ż 1 pkt 1 k.k.s., Policja prowadzi
postępowanie przygotowawcze w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe
ujawnione w zakresie swego działania. W przypadku wydania postanowienia
o wszczęciu postępowania przygotowawczego Policja ma obowiązek zawiadomić
niezwłocznie o tym właściwe finansowe organy przez przesłanie odpisu
postanowienia. Nie jest wymagane powiadomienie w przypadku, gdy Policja
ogranicza swoje czynności do zabezpieczenia śladów i dowodów wykroczenia
skarbowego, a następnie przekazuje sprawę do dalszego prowadzenia właściwemu
organowi finansowemu.
Zgodnie z powy\
szym zasadniczymi organami postępowania mandatowego są
urzędy skarbowe, urzędy celne oraz inspektorzy kontroli skarbowej. Pozostałe
wymienione organy zaliczamy do niefinansowych organów postępowania
12
przygotowawczego i mogą one prowadzić postępowanie mandatowe tylko wówczas,
gdy przepis szczególny tak stanowi.
Szczegółową regulację postępowania mandatowego zawierają przepisy działu
II rozdziału 15 k.k.s. zatytułowanego  Postępowanie mandatowe . Ponadto w celu
ujednolicenia zasad nakładania przez funkcjonariuszy uprawnionych organów kary
grzywny w drodze mandatu karnego, a tak\
e pouczenia osób karanych o ich prawach
i obowiązkach, zostało wydane rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 stycznia
2006 r. w sprawie nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego za
wykroczenia skarbowe.11
Zgodnie z rozporządzeniem, do nakładania kary grzywny w drodze mandatu
karnego za wykroczenia skarbowe są uprawnieni:
1) upowa\
nieni pracownicy urzędów skarbowych,
2) inspektorzy kontroli skarbowej,
3) upowa\
nieni pracownicy urzędów celnych i funkcjonariusze celni,
4) upowa\
nieni funkcjonariusze Policji,
5) upowa\
nieni funkcjonariusze Stra\
y Granicznej,
6) upowa\
nieni \
ołnierze śandarmerii Wojskowej.
Upowa\
nienie do nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego
funkcjonariuszom Policji wydaje w:
1) Komendzie Głównej Policji - Komendant Główny Policji,
2) komendach wojewódzkich Policji - komendanci wojewódzcy Policji,
3) komendach powiatowych Policji - komendanci powiatowi Policji,
4) komendach miejskich Policji - komendanci miejscy Policji.
Zgodnie z ż 4 rozporządzenia, upowa\
nienie do nakładania kary grzywny
w drodze mandatu karnego powinno zawierać:
- oznaczenie podmiotu wydającego upowa\
nienie,
- numer upowa\
nienia,
- datę wydania i termin wa\
ności,
- podstawę prawną jego wydania,
11
Dz.U. z 2006 r. Nr 25, poz.184.
13
- imię i nazwisko upowa\
nionego funkcjonariusza,
- numer ewidencyjny funkcjonariusza określony w legitymacji słu\
bowej,
- określenie obszaru, na którym upowa\
nienie jest wa\
ne.
Upowa\
nienie powinno być podpisane przez organ, który je wydał, oraz
opatrzone odciskiem pieczęci urzędowej.
4. Warunki dopuszczalności postępowania mandatowego
Postępowanie mandatowe stanowi wyłączną formę decydowania
o odpowiedzialności przez niesądowy organ. Mając powy\
sze na uwadze oraz to, \
e
postępowanie mandatowe powoduje skupienie w jednym ręku funkcji ujawniania,
orzekania i wykonania kary, niezbędne jest określenie warunków, kiedy jest ono
dopuszczalne. Kodeks karny skarbowy wskazuje przesłanki szczególne trybu
mandatowego, czyli warunki jego dopuszczalności, dzieląc je na dodatnie oraz
ujemne. Oczywistym jest to, \
e dla dopuszczalności postępowania mandatowego
muszą być spełnione tak\
e ogólne przesłanki dodatnie oraz brak ogólnych przesłanek
ujemnych, warunkujących ka\
dy proces, w tym i o wykroczenie skarbowe,
zgodnie z art. 17 ż 1 kodeksu postępowania karnego (zwanego dalej k.p.k.) w zw.
z art. 113 ż 1 k.k.s. Nie mo\
na zatem sięgać po mandat, gdy sprawcą (np. drobnego
przemytu celnego) okazuje się nieletni, je\
eli ze względu na znikomą szkodliwość
czyn ten nie jest tak\
e wykroczeniem (art. 1 ż 2 k.k.s.), albo z wiarygodnego
oświadczenia sprawcy wynika, \
e działał w usprawiedliwionej nieświadomości
karalności czynu, gdy\
nie popełnia on wówczas wykroczenia (art. 10 ż 4 k.k.s.) itd. 12
Warunki dopuszczalności postępowania mandatowego określone zostały
w art. 137 k.k.s., gdzie w ż 1 i 3 wskazano przesłanki dodatnie, które muszą wystąpić,
aby organ mógł zastosować tryb mandatowy, natomiast w ż 2 wskazano przesłanki
ujemne. Wystąpienie przesłanki ujemnej powoduje wyłączenie postępowania
mandatowego.
12
http://lex.sp.kce, T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, 2006,
(dostępność 24.07.2009 r.).
14
Do przesłanek dodatnich zaliczamy:
1. Brak wątpliwości co do osoby sprawcy i okoliczności popełnienia czynu,
wynikający z dowodów ujawnionych przy wykryciu wykroczenia skarbowego
lub w toku postępowania, oświadczeń sprawcy lub spostrze\
eń własnych
organu mandatowego. Aby zatem wymierzenie grzywny w drodze mandatu
karnego było dopuszczalne, nie mo\
e być \
adnych wątpliwości ani co do osoby
sprawcy wykroczenia, ani te\
co do okoliczności popełnienia wykroczenia
skarbowego. Przyznanie się kogoś do popełnienia wykroczenia skarbowego
tylko wtedy mo\
e być uznane za dające podstawę do przyjęcia omawianej
przesłanki, gdy przytoczone przez tę osobę okoliczności nie budzą wątpliwości.
Gdyby okoliczności te w zestawieniu z materiałem dowodowym zebranym
wcześniej w sprawie nasuwałyby jakiekolwiek wątpliwości, to mimo
przyznania się osoby do popełnienia wykroczenia skarbowego brak byłoby
podstaw do wymierzenia jej kary grzywny w drodze mandatu karnego.13
2. Przekonanie organu, \
e nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary surowszej ni\

podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Organ, stosując
postępowanie mandatowe, powinien wziąć pod uwagę zarówno okoliczności
czynu (np. rodzaj i rozmiar ujemnych następstw czynu zabronionego, rodzaj
i stopień naruszenia cią\
ącego na sprawcy obowiązku finansowego), jak i osobę
sprawcy (np. sposób zachowania się, właściwości i warunki osobiste, sposób
\
ycia przed popełnieniem czynu zabronionego i zachowanie się po jego
popełnieniu). Na tej podstawie organ dokonuje oceny, czy wymierzenie
grzywny w drodze mandatu karnego będzie wystarczającą reakcją na
wykroczenie skarbowe.
3. Brak okoliczności wyłączających postępowanie mandatowe. Są to wszystkie
przesłanki ujemne uniemo\
liwiające stosowanie postępowania mandatowego.
Okoliczności te zostały omówione w dalszej części publikacji.
4. Wyra\
enie przez sprawcę wykroczenia skarbowego zgody na przyjęcie
mandatu. Zgoda sprawcy na wymierzenie grzywny w drodze mandatu karnego
stanowi warunek, bez spełnienia którego nie jest mo\
liwe karanie w tym trybie.
13
Z. Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego..., s. 189-190.
15
Zgoda jako warunek wymierzenia grzywny daje sprawcy prawo wyboru
ukarania w drodze mandatu karnego lub rozpoznania sprawy przez sąd, co
zapewnia realizację konstytucyjnego prawa do sądu. Nale\
y pamiętać, ze zgoda
sprawcy (choćby dorozumiana) na wymierzenie kary grzywny w drodze
mandatu karnego powinna być wynikiem decyzji podjętej w warunkach
zapewniających swobodę wyra\
ania woli.14
Natomiast do przesłanek ujemnych zaliczamy:
1. Uszczuplenie w związku z wykroczeniem nale\
ności publicznoprawnej.
Jest to przeszkoda względna, poniewa\
w przypadku uiszczenia w całości
wymagalnej nale\
ności przed przyjęciem mandatu, organ mo\
e zastosować
wobec osoby postępowanie mandatowe. Zgodnie z art. 53 ż 26, nale\
ność
publicznoprawna jest to nale\
ność państwowa lub samorządowa, będąca
przedmiotem przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego;
nale\
nością państwową jest podatek stanowiący dochód bud\
etu państwa,
nale\
ność z tytułu rozliczenia udzielonej dotacji lub subwencji lub nale\
ność
celna, a nale\
nością samorządową - podatek stanowiący dochód jednostki
samorządu terytorialnego lub nale\
ność z tytułu rozliczenia udzielonej dotacji
lub subwencji. Nale\
ność przestaje istnieć w razie uregulowania uszczuplonej
nale\
ności wraz z odsetkami za zwłokę, co mo\
e nastąpić w toku
postępowania. Przeszkoda ta dotyczy zarówno nale\
ności podatkowych, jak
i celnych, ustalonych tak w toku dochodzenia, jak i znanych przed jego
wszczęciem.
2. Zbieg przepisów obejmujący wykroczenie skarbowe i przestępstwo
skarbowe. Jest to przesłanka bezwzględna, nieusuwalna. Z sytuacją taką mamy
do czynienia, gdy jednym czynem sprawca naruszył jednocześnie przepis
statuujący takie wykroczenie oraz przepis statuujący przestępstwo skarbowe.
W takich wypadkach przepis wyklucza mo\
liwość nakładania grzywny
14
Tam\
e, s. 196-197.
16
mandatem za ten aspekt zachowania, który stanowi jedynie wykroczenie
skarbowe.15
3. Za wykroczenie skarbowe nale\
ałoby orzec przepadek przedmiotów.
Okoliczność ta wyłącza mo\
liwość stosowania postępowania mandatowego
w przypadku, gdy przepis wskazuje obligatoryjny przepadek przedmiotów.
Natomiast w przypadku wskazania w przepisie fakultatywnego przepadku
przedmiotów, organ postępowania przygotowawczego musi dokonać oceny,
czy nale\
ałoby orzec środek karny w postaci przepadku przedmiotów. Podjęcie
decyzji o konieczności orzeczenia przepadku przedmiotów wyłącza mo\
liwość
zastosowania postępowania mandatowego.
Nale\
y zaznaczyć, \
e uprzednie wszczęcie postępowania przygotowawczego
nie stoi na przeszkodzie, aby wdro\
yć postępowanie mandatowe. Natomiast nało\
enie
grzywny w drodze mandatu karnego stwarza konieczność umorzenia owego
postępowania, jako \
e o odpowiedzialności sprawcy rozstrzygnięto ju\
w inny sposób.
Podstawę umorzenia mo\
e stanowić art. 17 ż 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 113 ż 1 k.k.s.,
czyli tzw. inna okoliczność wyłączająca ściganie sprawcy.16
5. Wymiar grzywny w postępowaniu mandatowym
Wysokość grzywny orzekanej w drodze mandatu karnego za wykroczenia
skarbowe w porównaniu do wykroczeń pospolitych została określona w odmienny
sposób. W kodeksie karnym skarbowym przyjęto system relatywizowania wysokości
grzywny do najni\
szego miesięcznego wynagrodzenia.17
Wymiar grzywny nakładanej w drodze postępowania mandatowego, zgodnie
z art. 48 k.k.s., nie mo\
e przekraczać podwójnej wysokości minimalnego
wynagrodzenia. Natomiast najni\
szą karą grzywny przewidzianą za wykroczenie
skarbowe jest jedna dziesiąta minimalnego wynagrodzenia.
15
http://lex.sp.kce, T. Grzegorczyk, Kodeks& , (dostępność 24.07.2009 r.).
16
Tam\
e, (dostępność 24.07.2009 r.).
17
Z. Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego..., s. 190.
17
Zgodnie z art. 53 ż 4 k.k.s., minimalne wynagrodzenie jest to wynagrodzenie za
pracę ustalone na podstawie ustawy z dnia 10 paz
dziernika 2002 r. o minimalnym
wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz. 1679 z póz
n. zm.). Wysokość
minimalnego wynagrodzenia podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym
Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", w drodze obwieszczenia Prezesa Rady
Ministrów, w terminie do dnia 15 września ka\
dego roku.
W chwili obecnej, zgodnie z obwieszczeniem Prezesa Rady Ministrów z dn.
24 lipca 2008 r. (M. P. Nr 55, poz. 499), wysokość minimalnego wynagrodzenia za
pracę wynosi 1.276 zł.
Organ przy nakładaniu grzywny w drodze mandatu karnego ma obowiązek brać
pod uwagę, zgodnie z art. 48 k.k.s., stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy
wykroczenia skarbowego oraz jego dochody i mo\
liwości zarobkowe.
6. Rodzaje mandatów karnych. Zasady nakładania i ściągania
grzywien
Kodeks karny skarbowy przewiduje dwa rodzaje mandatów karnych, które
zostały wyró\
nione w art. 138 k.k.s. W stosunku do jednego z nich posłu\
ono się
nazwą  kredytowany , drugi natomiast został określony w sposób opisowy. Jednak\
e
mając na uwadze to, \
e opis cech tego mandatu w pełni odpowiada opisowi mandatu
zawartemu w prawie wykroczeń mo\
emy posługiwać się nazwą  mandat
gotówkowy .18
W związku z powy\
szym organ postępowania przygotowawczego mo\
e
nało\
yć karę grzywny w drodze mandatu karnego:
- mandat karny gotówkowy (załącznik nr 1)  wydawany ukaranemu po
uiszczeniu kary grzywny bezpośrednio upowa\
nionemu podmiotowi, który ją
nało\
ył,
- mandat karny kredytowany (załącznik nr 2)  wydawany za potwierdzeniem
odbioru ukaranemu.
18
Tam\
e, s. 138.
18
Zgodnie z art. 138 ż 2 i 3 k.k.s. mandatem karnym gotówkowym mo\
e być
nało\
ona kara grzywny jedynie na osobę:
- czasowo tylko przebywającą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub
- niemającą stałego miejsca zamieszkania lub
- stałego miejsca pobytu lub
- do osób stale przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które
czasowo opuszczają to terytorium.
Osobą czasowo przebywającą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest
osoba, która przebywa w naszym kraju bez zamiaru stałego pobytu i mo\
e to być
zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec.
W kwestii sposobu rozumienia określenia  miejsce zamieszkania nale\
y
przyjąć, \
e miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest ta miejscowość, w której
przebywa ona z zamiarem stałego pobytu, tak jak to określa przepis art. 25 kodeksu
cywilnego (zwanego dalej k.c.). Miejsce zamieszkania osób pozostających pod władzą
rodzicielską lub opieką wyznaczane jest zasadniczo przez miejsce zamieszkania osób
wykonujących tę władzę oraz sprawujących opiekę (art. 26 i 27 k.c.). Nale\
y
zaznaczyć, i\
brak stałego miejsca zameldowania nie jest to\
samy z brakiem stałego
miejsca zamieszkania lub pobytu.
Natomiast mandatem karnym kredytowanym mo\
e być nało\
ona kara
grzywny na ka\
dą osobę, wobec której nie ma obowiązku nakładania mandatu karnego
gotówkowego.
Mandat karny gotówkowy staje się prawomocny z chwilą uiszczenia kary
grzywny upowa\
nionemu podmiotowi, który ją nało\
ył, zaś mandat karny
kredytowany z chwilą pokwitowania jego odbioru przez ukaranego. Uiszczenie
grzywny lub przyjęcie mandatu karnego kredytowanego powoduje zatem wygaśnięcie
prawa oskar\
yciela publicznego do oskar\
ania.19
Nale\
y pamiętać, \
e upowa\
niony organ postępowania przygotowawczego lub
jego przedstawiciel, wymierzając karę grzywny w drodze mandatu karnego,
obowiązany jest określić wykroczenie skarbowe zarzucane sprawcy oraz pouczyć go
19
http://lex.sp.kce, T. Grzegorczyk, Kodeks & , (dostępność 24.07.2009 r.).
19
o warunkach dopuszczalności postępowania mandatowego, a zwłaszcza o skutkach
prawnych braku zgody. Funkcjonariusz Policji nakładający karę grzywny, na \
ądanie
sprawcy wykroczenia skarbowego, jest obowiązany okazać dokument uprawniający
go do nało\
enia kary grzywny w drodze mandatu karnego.
Warunkiem nało\
enia kary grzywny w drodze mandatu karnego jest
wyra\
enie przez sprawcę wykroczenia skarbowego zgody na przyjęcie mandatu;
zgodę tę odnotowuje się na dokumencie mandatu karnego. Przed potwierdzeniem
przez sprawcę wykroczenia skarbowego przyjęcia mandatu karnego, funkcjonariusz
poucza go o prawie niewyra\
enia zgody na przyjęcie mandatu karnego i o skutkach
prawnych braku takiej zgody. W razie braku zgody sprawa podlega rozpoznaniu na
zasadach ogólnych. W takim przypadku, a zwłaszcza gdy sprawca wykroczenia
skarbowego przebywa stale za granicą albo gdy nie mo\
na ustalić jego miejsca
zamieszkania lub pobytu w kraju, zgodnie z art. 139 k.k.s., organ postępowania
przygotowawczego lub jego przedstawiciel mo\
e dokonać tymczasowego zajęcia
mienia ruchomego sprawcy, w szczególności przedmiotów zagro\
onych przepadkiem.
Ponadto mandat karny kredytowany powinien zawierać pouczenie
o obowiązku uiszczenia nało\
onej kary grzywny w terminie 7 dni od daty przyjęcia
mandatu oraz o skutkach jej nieuiszczenia w tym terminie. Funkcjonariusz, wydając
mandat karny kredytowany, poucza ukaranego o obowiązku uiszczenia nało\
onej kary
grzywny, w terminie 7 dni od daty przyjęcia tego mandatu, oraz o skutkach jej
nieuiszczenia w tym terminie. Nieuiszczenie mandatu karnego kredytowanego
w terminie, zgodnie z art. 187 ż 2 k.k.s., powoduje wszczęcie egzekucji, prowadzonej
przy tym w trybie administracyjnym, bez potrzeby kierowania sprawy do sądu.
W razie nieuiszczenia grzywny nało\
onej mandatem kredytowanym przez \
ołnierza
w słu\
bie czynnej, nale\
y ponadto powiadomić prokuratora wojskowego.
Funkcjonariusz niefinansowego organu postępowania przygotowawczego,
np. uprawniony policjant, karę grzywny nało\
oną w drodze mandatu karnego wpłaca
do kasy lub na rachunek bankowy tego organu. Natomiast karę grzywny nało\
oną
w drodze mandatu karnego kredytowanego przez funkcjonariusza ukarany wpłaca,
w terminie 7 dni od daty przyjęcia tego mandatu, do kasy właściwego niefinansowego
organu postępowania przygotowawczego lub na rachunek bankowy tego organu.
20
Pokwitowanie odbioru mandatu karnego kredytowanego nało\
onego przez
funkcjonariusza przekazuje się niezwłocznie do właściwego niefinansowego organu
postępowania przygotowawczego.
Tryb uchylenia prawomocnego mandatu karnego został określony w art. 140
k.k.s. Zgodnie z nim prawomocny mandat karny podlega niezwłocznie uchyleniu,
je\
eli karę grzywny nało\
ono za czyn niebędący czynem zabronionym jako
wykroczenie skarbowe. Uchylenie następuje na wniosek ukaranego zło\
ony
w terminie zawitym 7 dni od daty przyjęcia mandatu lub z urzędu. Uprawniony do
uchylenia prawomocnego mandatu karnego jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy,
na którego obszarze działania została nało\
ona kara grzywny. W przedmiocie
uchylenia mandatu karnego sąd orzeka na posiedzeniu. W posiedzeniu ma prawo
uczestniczyć ukarany, organ, który lub którego funkcjonariusz nało\
ył karę grzywny
w drodze mandatu karnego, albo przedstawiciel tego organu oraz ujawniony
interwenient. Przed wydaniem postanowienia sąd mo\
e zarządzić stosowne czynności
w celu sprawdzenia podstaw do uchylenia mandatu karnego. Uchylając mandat karny,
nakazuje się podmiotowi, na rachunek którego pobrano grzywnę, niezwłoczny zwrot
uiszczonej kwoty, chyba \
e czyn zarzucany sprawcy wyczerpuje znamiona
przestępstwa skarbowego, przestępstwa lub wykroczenia; w takim wypadku uiszczoną
kwotę zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie majątkowe
gro\
ących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania.
W razie uchylenia mandatu karnego sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach
ogólnych.
Nadzór nad postępowaniem mandatowym w sprawach o przestępstwa
skarbowe i wykroczenia skarbowe ujawnione w zakresie swego działania przez Policję
sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych. W przypadku innych
uprawnionych słu\
b nadzór sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych lub
Minister Obrony Narodowej w zale\
ności od niefinansowego organu uprawnionego do
stosowania postępowania mandatowego za wykroczenia skarbowe.
21
7. Zasady ewidencjonowania grzywien w drodze mandatu karnego
Urzędy skarbowe, izby celne i urzędy kontroli skarbowej oraz niefinansowe
organy postępowania przygotowawczego, w tym Policja, prowadzą ewidencje
grzywien nało\
onych w drodze mandatu karnego. Ewidencje te mogą być prowadzone
w formie elektronicznej. Ewidencje zawierają w szczególności następujące dane:
- serię i numer mandatu,
- wysokość grzywny,
- datę ukarania,
- datę uiszczenia grzywny,
- kwalifikację prawną czynu,
- wysokość nara\
onych na uszczuplenie poszczególnych nale\
ności
publicznoprawnych,
- datę wniosku o uchylenie mandatu,
- datę i treść orzeczenia sądu w sprawie uchylenia mandatu,
- kwotę grzywny do zwrotu.
Urzędy skarbowe i urzędy celne oraz niefinansowe organy postępowania
przygotowawczego rozliczają funkcjonariuszy z przekazanych im formularzy
mandatów karnych i formularzy mandatów karnych kredytowanych.
22
23
Literatura
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93
z póz
n. zm.).
2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U.
z 1997 r., Nr 89, poz. 555 z póz
n. zm.).
3. Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz. U.
z 2007 r., Nr 111, poz. 765 z póz
n. zm.).
4. Ustawa z dnia 10 paz
dziernika 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę
(Dz. U. z 2002 r., Nr 200, poz. 1679 z póz
n. zm.).
5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie
nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia (Dz. U.
z 2006 r., Nr 25, poz. 184).
6. Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2008 r. w sprawie
wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2009 r. (M. P. z 2008 r.,
Nr 55, poz. 499).
7. Zbigniew Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego skarbowego. Tytuł II.
Postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe.
Tytuł III. Postępowanie wykonawcze, Warszawa 2000.
8. Tomasz Grzegorczyk. Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Dom Wydawniczy
ABC, 2006. http://lex.sp.kce (dostępność 24.07.2009 r.).
9. Wojciech Kotowski, Bolesław Kurzypa, Kodeks karny skarbowy. Komentarz,
Warszawa 2006.
10. Ryszard Kubacki, Adam Bartosiewicz, Kodeks karny skarbowy. Przestępstwa
i wykroczenia podatkowe oraz dewizowe, wyd. 3, Wydawnictwo C.H. Beck,
Warszawa 2005.
11. Feliks Prusak. Kodeks karny skarbowy. Komentarz, tom II, Zakamycze 2006.
http://lex.sp.kce (dostępność 24.07.2009 r.).
24
25
Załącznik nr 1
Wzór blankietu mandatu karnego gotówkowego
26
Załącznik nr 2
Wzór blankietu mandatu karnego kredytowanego
27
Załącznik nr 2 c.d.
Wzór blankietu mandatu karnego kredytowanego