Jan Brzechwa

PAN SOCZEWKA NA DNIE OCEANU

Pana Soczewkę, jak pewno wiecie,
Znają filmowcy na całym świecie.
Teraz go znowu tutaj pochwalmy,
Bo właśnie zdobył dwie Złote Palmy
Na festiwalu w Karlowych Warach
Za film o muchach i o komarach,
Ponadto jeszcze cztery nagrody
Za film pod nazwą: "Świat w kropli wody",
Potem ogromne tryumfy święcił
Za zdjęcia, które w puszczy nakręcił,
A film z Księżyca, powszechnie znany,
Obiegł dosłownie wszystkie ekrany.

Rzekł pan Soczewka: "Nie dbam o sławę,
Wiem tylko jedno: muszę niebawem
Znów stworzyć takie filmowe dzieło,
Które by całym światem wstrząsnęło!
Księżyc to fraszka. Teraz dopiero
Cudów dokażę mnoją kamerą.
Zgłębię ocean, zgłębię go do dna,
Nęci mnie taka podróż podwodna!
Nikt jeszeze nie wie, co się tam dzieje,
Dowiem się pierwszy i mam nadzieję,
Że rząd mi na to przyzna fundusze.
Teraz do pracy zabrać się muszę!"

Przygotowania dość długo trwały,
Lecz pan Soczewka był tak wytrwały,
Że przed upływem ośmiu miesięcy
Miał już gotowe wszystko, mniej więcej.
Myśl powziął w lutym, a w październiku
Przemierzał obszar wód Atlantyku
Specjalnym statkiem "K.I. Gałczyński"
Wybudowanym w stoczni szczecińskiej.
Statek był wielce skomplikowany.
Sam pan Soczewka sporządził plany,
A trzej wybitni inżynierowie
Musieli stawać niemal na głowie,

By tej niezwykłej sprostać budowie.
Statek był w kształcie półkuli dużej,
Mógł więc wirować podczas podróży.
Z masy plastycznej miał spód kadłuba,
Ściany, tworzyła szkła warstwa gruba
Obita szczelnie miką falistą,
Panoramiczną i przezroczystą.

Gdy pan Soczewka wyruszył w drogę,
Trzyosobową zabrał załogę.
Był więc kapitan, rzecz oczywista,
Prócz tego radiotelegrafista
Oraz mechanik. Zdziwi to kogo,
Że z tak nieliczną płynął załogą.
Rzecz polegała zaś właśnie na tym,
Że nie załoga, lecz automaty
W ruch mechanizmny wszystkie wprawiały
I niosły statek z szybkością strzały.

Na statku również mknął przez Atlantyk
Oprócz załogi - pies Kalasanty,
Który tak mądrą przeszedł tresurę,
Że wykonywał prace niektóre:
Na noc opuszczał flagę na maszcie,
A gdy mówiono: "Kawę zaparzcie",
Naciskał guzik i już niebawem
Załoga mogła pić czarną kawę.

Tutaj nadmienić sobie pozwolę,
Że wewnątrz statku, na samym dole,
Mieścił się pocisk, co od tej strony
Miał być w głębiny wód wystrzelony.
Pocisk ten zwał się atomosonda.
Zaraz wam powiem, jak on wyglądał.
Mierzył sześć metrów. Górna połowa,
Czyli rakieta pięciostopniowa,
Nieść miała pocisk w morską głębinę
Z szybkością trzystu mil na godzinę.
W dolnej połowie atomosondy
Była kabina, a w niej przyrządy
I urządzenia elektronowe,
Aparatury kompletnie nowe:
Więc mechaniczny wzrok, a co więcej

Trzy wysuwane dowolnie ręce,
W nich zaś kamery trzy samodzielne,
Automatyczne i wodoszczelne.
Kabina miała zrobione ściany
Z masy przejrzystej, dotąd nieznanej.
Wewnątrz kabiny, prócz otomany,
Stał stół, był prysznic, leżanka miękka
Dla psa, apteczka oraz kuchenka.
W razie potrzeby pocisk z podłogi
Wypuszczał sztuczne stalowe nogi,
By na podwodne kroczyć połowy.
Napęd, rzecz prosta, miał atomowy,
Gdyż pan Soczewka tego zażądał.
Tak wyglądała atomosonda.

W chwili gdy statek opuszczał Szczecin,
Wiwatowały tysiące dzieci,
W porcie zagrała orkiestra dęta
I z dział strzelano jak podczas święta.
Sam pan Soczewka guzik nacisnął,
Statek się zerwał, świsnął i prysnął,
Śmignął jak strzała przez obszar siny,
Przeskoczył Bałtyk, minął cieśniny,
Pędził, wirował niepowstrzymanie,
Aż się zatrzymał na oceanie.

Tu zarzucono wreszcie kotwicę,
Tu pan Soczewka zjadł jajecznicę,
Inni dostali mięsną potrawę,
A Kalasanty zaparzył kawę.
Gdy automaty zmyły naczynia,
Gdy komunikat podała Gdynia,
Rzekł pan Soczewka: "Czas już zejść na dno.
Zapowiedziano pogodę ładną,
Więc, jak przypuszczam, podwodne prądy
Nie zniosą zbytnio atomosondy."

Następnie dodał, prężąc się butnie:
"Proszę za kwadrans włączyć wyrzutnię!"
I psa trzymając krótko przy pysku,
Przez wąski otwór wszedł do pocisku.

Wnet ze straszliwą siłą wypchnięty

Pocisk jak piorun runął w odmęty,
Po czym rakiety kolejne człony
Niosły go w głębin żywioł skłębiony,
W mrok niezmierzony, w otchłań topieli,
Gdzie fosforyczne światło się bieli,
Gdzie po raz pierwszy śmiałek szczęśliwy
Dojrzy nieznane dotychczas dziwy.

Panu Soczewce wzrok mechaniczny
Przekazał obraz panoramiczny.
I oto świat ten oceaniczny,
Świat niezbadany ujrzał jak w lustrze:
W krąg koralowe pięły się puszcze,
W gęstwie korali ślepia łypały,
Łby wyrastały wielkie jak skały,
Sączył się z pysków odwar spieniony,
Próchnem odwiecznym lśniły ogony,
Wiły się cielska w łusce kosmatej,
Pluły fosforem perłowe kwiaty,
A ryby-miecze i ryby-piły
Zaciętą walkę z sobą toczyły.
Pies Kalasanty spoglądał z trwogą
I cicho skomląc, podwinął ogon.
Rzekł pan Soczewka: "Co za skowyty?
Ja tu nakręcam film znakomity,
Nieustraszenie zgłębiam Atlantyk,
A ty mi skomlesz?... Wstyd, Kalasanty!
Pies nie śmie bać się, bo to nieładnie.
Proszę hamulce włączyć przykładnie!...
Ulwaga!... Zaraz będziemy na dnie."

Rozległ się łoskot i zgrzyt złowrogi,
Pocisk wypuścił stalowe nogi,
Zatrząsł się, chwiał się przez moment spory,
Lecz samoczynne regulatory
Atomosondę wyprostowały
I alarmowe zgasły sygnały.

Tu pan Sorzewka do działań skory
Włączył od razu trzy reflektory
I atomowe spięcie uranu
Zalało światłem dno oceanu.

Stało tam miasto nieogarnione
Przed tysiącami lat zatopione.
Rzekł pan Soczewka: "O zakład idę,
Żeśmy trafili na Atlantydę!
Jakiż w tych czasach bywał budulec,
Że mógł działaniu wieków nie ulec!"

Pocisk powoli przed siebie ruszył.
Pies Kalasanty nastawił uszy,
A pan Soczewka w bezmiar czeluści
Trzy mechaniczne ręce wypuścił
I uruchomił trzy obiektywy,
Żeby sfilmować te wszystkie dziwy,
Ten świat niezwykły, ale prawdziwy.

Po bokach ulic gmachy wysokie,
Całe z metalu, stały bez okien.
Miały kształt stożków, jak piramidy.
Taki był widać styl Atlantydy.
Gmach każdy tego dziwnego miasta
Zwierzokrzewami gęsto porastał:
Jedne z nich miały gąbczaste pyski,
A w każdym pysku tkwił jęzor śliski.
Inne trzygłowe, pokryte grzywą,
Wielkie, pękate hydrę straszliwą
Przypominały swoim wyglądem.
Te chciały przyssać atomosondę,
Lecz je odepchnął prąd elektryczny.
Inne znów miały wygląd kosmiczny,
Bo liść zwijały w dziobek niewielki
I wypuszczały z niego bąbelki
W różnych kolorach, jak baloniki.
Inne wzrok miały mętny i dziki
O takiej sile, że po godzinie
Jeszcze migotał i drgał w kabinie.

Wąskie ulice stały nietknięte,
Oblane wodą, jak atramentem,
I reflektorów potężne błyski
Z trudem drążyły ten mrok pobliski.
W mieście podwodnym, po tylu wiekach,
Nie było widać śladu człowieka,
Ni czaszek ludzkich, ni ludzkich kości.

Wszystko zapadło w otchłań nicości.

Sto metrów dalej na placu miasta
Pięła się w górę wieża spiczasta,
A przed nią posąg na piedestale
Stał zachowany tak doskonale,
Że można było prócz głowy łysej
Rozpoznać także twarz i jej rysy.
Korona tkwiła na czubku głowy,
A z twarzy sterczał nos półmetrowy.
Warga zwisała aż do podbródka,
Na którym rosła bródka króciutka.
Król ten - bo był to król niezawodnie -
Miał podwinięte do kolan spodnie,
A w nich, jak balon, brzuch okazały,
Z łydek zaś skrzydła mu wyrastały.

Pod spodem była ogromna płyta
I pan Soczewka napis odczytał:
"Karabalobum Atlantalobum
Parabalibum sobum e wobum."
Rzekł pan Soczewka: "Spójrz, Kalasanty
Oto jest pomnik króla Atlanty,
Więc go na filmie szybko utrwalmy,
By znowu zdobyć trzy Złote Palmy
A teraz, piesku, ruszamy dalej."
I kazał kroczyć nogom ze stali
Poprzez spętane gąszcze korali.

Ryby nie żyją na tej głębinie,
Mogą tu istnieć płazy jedynie,
Ale te płazy są to okazy
Twardsze od naszych tysiące razy,
Opancerzone tak, że bez szkody
Znoszą straszliwe ciśnienie wody.
Atlantozaury zwartą ławicą
Krągłe, bezgłowe, tuż nad ulicą
Zawirowały swoim zwyczajem
I gniotąc sobie boki nawzajem,
Ssały żarłocznie morskie liszaje.
Dwie salamandry opancerzone
Niepostrzeżenie pełzły w ich stronę,
Pożarły wszystkie jeden po drugim,

Pozostawiając złociste smugi.

Zza węgła wyszedł jaszczur kolczasty
I koralowe mijając chwasty,
Na salamandrę napadł znienacka,
Zgniótł łeb jej twardy w kolczastych mackach,
Lecz zanim jeszcze żer swój przetrawił,
Smok siedmiogłowy nagle się zjawił.
Pełzał dokoła ze dwie minuty,
Podniósł swój ogon w łuskę zakuty
I tym ogonem niby maczugą
Jaszczura po łbie walił tak długo,
Aż go ogłuszył, kolce obkruszył,
Pożarł i dalej przed siebie ruszył.
Wtem ujrzał pocisk pana Soczewki.
Rzekł pan Soczewka: "To nie przelewki,
Smok mnie przeraża swoim wyglądem,
Potwór ten zniszczy atomosondę!
Musimy zmykać i zejść mu z drogi."

Pocisk wyciągał stalowe nogi,
Biegł ulicami pustego miasta,
Lecz smok co chwila przed nim wyrastał.
Porisk wyciągał ręce stalowe
I zdołał urwać mu jedną głowę,
Potem dwie jeszcze. Zostały cztery.
Rzekł pan Soczewka: "Moje kamery
Pracują sprawnie. Życie poświęcę,
Ale z tej walki film dziś nakręcę."

Potwór krwią broczyt. Już się zdawało,
Że pocisk wyjdzie z opresji cało,
Gdy nagle ruchem niepostrzeżonym
Smok z całej siły machnął ogonem
I podciął nogi atomosondzie.
Rzekł pan Soczewka: "Mucha nie siądzie"...
Ale, niestety, w tej samej chwili
Pocisk się zachwiał, na bok przechylił
I upadł ciężko na smoczy ogon.

Pies Kalasanty przejęty trwogą
Zawył żałośnie, a pan Soczewka
Rzekł niewesoło: "Skończona śpiewka,

Naszej ofiary nikt nie oceni.
Klapa! Jesteśmy, piesku, zgubieni."
Pogasły lampy i reflektory,
Przestały działać regulatory
I automaty, a w chwilę potem
Stacja nadawcza pękła z łoskotem.
W mrok pan Soczewka spojrzał i zoczył,
Że inny potwór z głębin wytoczył
Cielsko olbrzymie jak kamienica.
Był to straszliwy płaz: ośmiornica -
Oceaniczna, ośmioramienna,
Cała kamienna. I rzecz znamienna:
Smok w koralowe schronił się krzaki
Schyliwszy łby swe dla niepoznaki.
A ośmiornica ośmiorgiem ramion,
Które bez trudu górę przełamią,
Atomosondę trącać zaczęła,
Po czym się wolno wzięła do dzieła.

Ramieniem pocisk więc podważyła -
Taka potężna była w niej siła.
Drugim ramieniem go opasała,
Z piachu dźwignęła, wyprostowała,
Trzecim ramieniem pchnęła od dołu,
Po czym pięciorgiem ramion pospołu
Wiosłując wolno, w górę ruszyła -
Taka potężna była w niej siła.
Gdy pocisk znowu stanął pionowo,
Pies o kuchenkę uderzył głową,
A pan Soczewka fiknął koziołka
Z łóżka na stołek, potem ze stołka
Wleciał na biurko, następnie z biurka
Spadł i pod łóżko dał jeszcze nurka.
Tu się dopiero zerwał gwałtownie.
- "Muszę naprawić wpierw elektrownię -
Rzekł pan Soczewka do działań skory -
Gdy tylko wprawię w ruch reaktory,
Zapalę światła i reflektory,
Morskie potwory porażę prądem
I uruchomię atomosondę."

Włożył w to wszystko trudu niemało,
Lecz jak powiedział, tak się też stało.

Bo pan Soczewka miał umysł ścisły,
A oprócz wiedzy - mądre pomysły.
Wnet reflektory tedy zabłysły
I ośmiornicy cielsko potężne,
Każde jej ramię grube i prężne,
Można zobaczyć było przez szyby,
Lecz widać było także i ryby.

Rzekł pan Soczewka: "Płyniemy w górę,
Wskazują na to ryby niektóre,
A jakbym sądzić mógł z manometrów,
Od dna nas dzieli pięć kilometrów.
Już poza nami jest Atlantyda.
Tak! Ośmiornica czasem się przyda!"

Wypowiedziawszy swoje poglądy,
Prąd elektryczny z atomosondy
Skierował prosto na ośmiornicę.
Iskry błysnęły jak błyskawice,
Rażąc potwora w głowę i w oczy.
Cios go na chwilę, widać, zamroczył,
Gdyż jedno ramię z wolna opadło,
A pan Soczewka walkę zajadłą
Prowadził dalej, zwiększył napięcie,
I atakował bestię zawzięcie.

- "Spójrz, Kalasanty! Chyba nie kłamię,
Potwór rozluźnił już drugie ramię.
O, teraz trzecie. A teraz czwarte.
Już piąte ramię też jest rozwarte!
Ugodzę jeszcze po raz ostatni!
Ha! Uwolnieni jesteśmy z matni!
Skończyłem wreszcie z podwodnym zbójem.
Mam go w całości? Mam go! Filmuję!

Z wolna szło na dno cielsko potwora,
Obok płynęła trytonów sfora,
A ryby-miecze i ryby-piły
Za tym niezwykłym żerem goniły.
Rzekł pan Soczewka: "Wszystko to pierzchnie,
Bo wypływamy już na powierzchnię."
Pociągnął dźwignię, sprawdził przyrządy,
Nastawił stery atomosondy,

Pies Kalasanty zaparzył kawę,
I tak kończyli swoją wyprawę.

W panoramicznych szybach niebawem
Ujrzeli statek, który w oddali
Po niespokojnej żeglował fali.
Na maszcie flaga zatrzepotała.
A na pokładzie załoga cała
Panu Soczewce salutowała.
Jak z pokładowej księgi wynika,
Kapitan kazał upiec indyka,
A gdy na deser podano ciasto,
Końca nie było różnym toastom.

Nazajutrz statek "K.I. Gałczyński"
Zjawił się znowu w porcie szczecińskim.
Orkiestra grała, strzelały działa,
Ludność Szczecina wiwatowała,
Fotografowie i reporterzy
Pstrykali zdjęcia tak, jak należy,
A pan Soczewka w tym samym czasie
Udzielał mnóstwa wywiadów prasie;
Mówił o wszystkim, o tym, o tamtym,
Zapomniał tytko o Kalasantym.

Więc Kalasanty, nie bez urazy,
Do mikrofonu szczeknął trzy razy.