li i

Jerzy Jankowski

Monarsze sekrety

RYKSA, CZYLI KRÓLOWA

Imię Ryksy lub Rychezy trafiło do dynastii

piastowskiej za pośrednictwem żony Mieszka II,
siostrzenicy cesarza Ottona III. Nie cieszyła się
ona w Polsce dobrą opinią, a Jan Długosz pisał

nawet, że "niepomna (...) na siły i płeć niewieścią
nie potrafiła mądrze użyć swojego szczęścia i nie

słuchała mądrych doradców". Dodawał także, iż
"królowa nienawidziła Polaków, gardziła ich

obyczajami i mową i często obrzucała ich
obelgami". Nie kochali zatem Polacy swojej

monarchini, tym bardziej iż po śmierci męża
wywiozła z kraju insygnia koronne i przekazała je
cesarzowi.

Znienawidzona królowa zaszczepiła jednak w
dynastii swoje imię i co ciekawsze, księżniczki,
które je nosiły, dostępowały najwyższych

zaszczytów, zasiadając na królewskich tronach.

Pierwszą Ryksą Piastówną była córka Mieszka II,
która imię swe odziedziczyła bez wątpienia po

matce. Ojciec przeznaczył ją dla owdowiałego
Emeryka, syna króla Węgier Stefana I. Emeryk,

wyniesiony zresztą później na ołtarze, hołdował
jednak małżeńskiej czystości i Ryksa aż do śmierci

pozostała dziewicą. Umarł zresztą stosunkowo
prędko, zginąwszy po roku na polowaniu w Górach

Świętokrzyskich.

Straciwszy w ten sposób sukcesora, król Stefan
przekazał tron węgierski swojemu siostrzeńcowi,

Wenecjaninowi Piotrowi Orseolo, chociaż
pretendowali do niego także dwaj bratankowie
Stefana: Andrzej i Bela. Owdowiała Ryksa

poślubiła młodszego, Belę, bez specjalnej nadziei
na uzyskanie korony. Przez dwadzieścia lat

małżonkowie przebywali w Polsce, a ich dzieci,
Gejza, Władysław i Eufemia, wychowywały się

razem z dziećmi Kazimierza Odnowiciela. Po
śmierci Piotra królem Węgier został Andrzej i

panował aż czternaście lat. Dopiero kiedy umarł w
1060 roku, Bela wraz z Ryksą otrzymali

upragnioną koronę. Chociaż dzierżyli ją zaledwie
trzy lata, od nich na dobrą sprawę wywodzi się

cała dynastia węgierskich Arpadów. Królami
Węgier zostali obaj synowie Ryksy, a Władysława

Kościół katolicki uznał nawet za świętego.
Błyskotliwą karierę zrobiła także córka Gejzy, a

więc wnuczka Ryksy, która poślubiła Joannesa
Komnena i została cesarzową Bizancjum.

Kolejna Ryksa była jedną z siedmiu córek

Bolesława Krzywo-ustego. Kiedy ukończyła lat
dwanaście, ojciec wydał ją za mąż za Magnusa,
następcę tronu Szwecji i Danii. Magnus zapisał się

w dziejach niezbyt pochlebnie, ponieważ
zamordował podstępnie swojego kuzyna, księcia

obodrzyckiego Kanuta Lawarda. Za Kanutem stał
jednak cesarz Lotar, przed którym Magnus musiał

się ukorzyć i złożyć mu hołd lenny. Hołd ten nie
uchronił go wszakże przed zemstą brata Kanuta,

Eryka Zajęczej Nogi, który zabił go w bitwie pod
Fodwig. W ten sposób po czterech latach
małżeństwa Ryksa została wdową. Po Magnusie

pozostał jej jedynie syn Kanut.

Powróciwszy do Polski na dwór ojca, już po roku
wydana została ponownie za mąż, za

Włodzimierza, księcia Nowogrodu Wielkiego.
Siostra Włodzimierza, Wierzchosława, poślubiła

brata Ryksy - Bolesława Kędzierzawego. Nie miała
wszakże Piastówna szczęścia do swoich mężów,

ponieważ po roku znów owdowiała. Nie żył już
także jej ojciec, Bolesław Krzywousty, więc

prawdopodobnie na własną rękę wydała się po raz
trzeci, tym razem za króla Szwecji Swerkera.
Przeżyła z nim szesnaście lat, rodząc mu dwóch

synów. Jednemu z nich nadała imię Bolesław. Z
córką Swerkera z pierwszego małżeństwa ożeniła

swego syna Kanuta, który został regentem Danii.

Dzieje trzeciej Ryksy były chyba najbardziej
niezwykłe. Była córką Władysława Wygnańca i

cesarskiej siostrzenicy Agnieszki. Swoje
dzieciństwo spędziła we Wrocławiu i w Krakowie,

ale po buncie, który wzniecili jej stryjowie,
Bolesław Kędzierzawy i Mieszko Stary, opuściła

Polskę i wyjechała wraz z matką do saskiego
Altenburga. Tam też przeżyła swoją bajeczną
przygodę. Do pozbawionej dziedzictwa Piastówny

przyjechało poselstwo hiszpańskie, aby w imieniu
swego cesarza Alfonsa VII prosić ją o rękę.

Pośpiesznie wyrażono zgodę, nie bacząc na to, iż
Alfons był starszy od Ryksy o blisko trzydzieści lat

i miał sześcioro dzieci z pierwszego małżeństwa.
Wyjazd narzeczonej uległ wszelako

niespodziewanej zwłoce ze względu na śmierć jej
protektora, cesarza Konrada III. Jego następcą

został jednak kuzyn Agnieszki Fryderyk
Barbarossa, który dotrzymał uprzednich

zobowiązań i po roku odprawił Ryksę w
uroczystym orszaku do Hiszpanii.

Alfons oczekiwał na nią z pewnym niepokojem,

ponieważ jego pierwsza żona Berenguela słynęła z
nadzwyczajnej piękności. Ryksa okazała się
wszakże dziewczyną równie urodziwą i nic nie

stało na przeszkodzie zawarciu małżeństwa. W
kilka miesięcy później ukoronowano ją na

cesarzową Hiszpanii.

W dwa lata po ślubie urodziła córkę Sanchę, a w
rok później syna Ferdynanda, który umarł jednak

w dzieciństwie. Dwuletnią Sanchę zaręczono z
czteroletnim Alfonsem, synem hrabiego Barcelony.

Cesarska przygoda śląskiej Piastówny nie trwała
długo. Cesarz wyruszył na wyprawę przeciwko
Maurom, podczas której rozchorował się i

niespodziewanie dla wszystkich wyzionął ducha.
Dwudziestoletnia wdowa nie powróciła jednak do

swej ojczyzny. Pozostała na dworze Rajmunda,
przyszłego teścia małej Sanchy. Tam poznała
bratanka króla Aragonii, Rajmunda II Berengera,

hrabiego Prowansji, i już wkrótce pomiędzy
Barceloną a Altenburgiem poczęły ponownie

kursować poselstwa, uzgadniające warunki
ślubnego kontraktu. Ustalono, iż cesarz odda

Rajmundowi w lenno całe hrabstwo Prowansji w
zamian za złożenie hołdu i poparcie

spokrewnionego z Babenbergami antypapieża
Wiktora IV w jego sporze z papieżem Aleksandrem
III.

Wkrótce po ślubie młoda para udała się do Turynu,
gdzie Rajmund złożył hołd cesarzowi, a otrzymaną
od niego Prowansję przekazał jako prezent ślubny

swej małżonce, noszącej ciągle tytuł cesarzowej.
Po kilkumiesięcznym pobycie w Turynie

nowożeńcy pociągnęli na wyprawę krzyżową do
Ziemi Świętej.

Pożycie z Rajmundem także nie trwało długo, gdyż
po powrocie z krucjaty został on przypadkowo

przeszyty strzałą w Nicei. Z małżeństwa tego
pozostała córka Douce, która zmarła wszakże

przed dojściem do pełnoletniości.

W kilka lat później Ryksa wyszła po raz trzeci za
mąż, tym razem za Albrechta II, hrabiego

Eversteinu, i urodziła mu kilku synów.

Sancha, jej najstarsza córka, po osiągnięciu
pełnoletniości poślubiła Alfonsa, hrabiego

Barcelony. Z małżeństwa tego pochodziła
Konstancja, która została żoną Fryderyka II

Hohenstaufa, króla Sycylii i rzymskiego cesarza.
Prawnuka Ryksy, Konrada IV, obwołano królem

Niemiec.

Czwarta Ryksa była córką króla Polski Przemysła
II i jego drugiej żony, królewny szwedzkiej.

Przemysł II, który po okresie rozbicia
dzielnicowego zdołał jako pierwszy odzyskać

koronę królewską, nie należał do ludzi o
kryształowym charakterze. Swą pierwszą żonę
Ludgardę, córkę Henryka meklemburskiego, kazał

po dziesięciu latach udusić, ponieważ nie dała mu
ona sukcesora. Królewna szwedzka, która urodziła

mu tylko córkę, uniknęła losu swej poprzedniczki
tylko dlatego, że po kilku latach umarła sama

śmiercią naturalną. Przemysł ożenił się po raz
trzeci z Małgorzatą brandenburską, ale w trzy lata

po ślubie został skrytobójczo zamordowany przez
własnego siostrzeńca, margrabiego
brandenburskiego Jana IV.

Młodziutką Ryksę poślubił wówczas owdowiały
król czeski Wacław II, gdyż małżeństwo to
legitymizowało jego starania o uzyskanie korony

polskiej. Ryksa została zatem królową Czech i
Polski. Pożycie z Wacławem nie trwało jednak

długo, gdyż schorowany król zmarł już po dwóch
latach od zawarcia małżeństwa. Do opuszczonego

tronu pretendował jego syn z pierwszego
małżeństwa Wacław III, żonaty także z

Piastówną, Wiolą oświęcimską, ale zginął
zasztyletowany w Ołomuńcu, kiedy udawał się do
Polski, aby przejąć koronę.

Po śmierci Wacława Ryksa wyszła ponownie za
mąż za Rudolfa Habsburga, najstarszego syna
króla Niemiec Albrechta. Został on na krótko

królem Czech i pretendował też do korony polskiej.
Rudolf zmarł jednak nagle po niespełna dwóch

latach, a podwójna wdowa zapałała nagłą miłością

do zarządcy południowych Moraw. Przez
kilkanaście lat była jego konkubiną, aby po jego

śmierci wstąpić do ufundowanego przez siebie
klasztoru w Starym Brnie i dokonać tam reszty

życia. Zmarła mając lat czterdzieści siedem.

li i

INDEX

SPIS GIER