104 | zwierciadło | LISTOPAD

LISTOPAD | zwierciadło | 105



ŻYCIE WEWNĘTRZNE | ZNAKI

– Skąd się bierze w człowieku potrzeba wolności?

K.M.: To jedna z najważniejszych ludzkich potrzeb. Bie-

rze się z tego, że człowiek chce się czuć wyraźnie oddzielony,

a nie zlany ze wszystkimi, i chce o sobie decydować. Ale po-

trzeba wolności nie jest jednorodna. Człowiek może chcieć

być wolny od czegoś, ale też chcieć wolności ku czemuś. To

podstawowa różnica, która wiąże się z dojrzewaniem, rozwo-

jem świadomości. Bo dziecku i młodemu człowiekowi wol-

ność kojarzy się zwykle z tym, że wolno mu robić, co tylko

zechce. Dorosły, czyli rodzic, decyduje, a więc może puścić na

podwórko albo nie czy np. zabronić pójścia na imprezę. Dzieci

chcą więc być dorosłe, bo im się wydaje, że dorosłym wszystko

wolno. I bardzo się dziwią, gdy zaczynają dorastać i dociera

do nich, że to nieprawda.

W.E.: Wolność to robienie tego, co nakazuje nam i na co

pozwala nasza wolna wola. Ale z wolnością jest jak z miło-

ścią – ma bardzo wiele twarzy. Wolność to wewnętrzny nakaz

zmierzania do ideału, do którego możemy się tylko przybliżać

– a on nam ciągle ucieka jak oddalający się horyzont. Mędrcy

i mistrzowie twierdzą, że osiągnięcie wolności możliwe jest

jedynie na planie duchowym i mistycznym. Bycie całkowicie

wolnym od wszelkich uwarunkowań i ograniczeń związanych

z naszą egzystencją w istocie oznacza rozpoznanie siebie jako

istoty duchowej. Zanim to ostatecznie zrozumiemy, nasza

potrzeba wolności przejawiać się będzie na tysiące sposobów,

szukając wciąż nowych obszarów i możliwości wyrażania. Ileż

tego jest? Mamy potrzebę wolności decydowania o sobie, po-

ruszania się, działania...

– Wolności słowa, ekspresji...

K.M.: Wolności myśli, tworzenia, wyboru...

W.E.: Mamy również potrzebę wolności jako społecz-

ności i narody. Mamy potrzebę wolności od lęku, cierpienia,

chorób, śmierci, wolności od ciała i jego ograniczeń, od sta-

rzenia się i przemijania. A nawet potrzebę wolności od Boga

i Szatana. W tym wszystkim zdaje się wyrażać jakaś pamięć

i tęsknota duszy. Tęsknota za powrotem do przeczuwanego,

pierwotnego, naturalnego stanu wolności całkowitej.

K.M.: To wyrywanie się nie bierze się ze świadomości

celu. No bo do czego miałaby niby służyć ta totalna wolność,

co z nią robić? Tymczasem człowiek nienawidzi być spętany

nawet na poziomie ciała: kiedy ktoś cię złapie i trzyma w uści-

sku, zaczniesz się wyrywać. Zwierzęta też to mają. Cała histo-

ria ludzkości jest wydobywaniem się ogromnych mas ludzkich

z niewoli. Naród spod niewoli innego narodu, rasa rasy. Z dru-

giej strony mamy też umiejętność dostosowania się do braku

wolności. To pozwala przetrwać i do owej wolności dążyć.

W.E.: To druga strona medalu. Oprócz dążenia do wolno-

ści mamy też lęk przed wolnością. Wtedy, trwając w iluzji, że

ku niej dążymy, w istocie uciekamy przed nią.

– Ciekawe jest też to, że sami chcemy wolności, ale in-

nych potrafimy tej wolności pozbawić.

K.M.: Tylko człowiek, który sam w głębi duszy nie czu-

je się wolny ani wartościowy, będzie niewolił innych. Z lęku.

To dobrze widać w parach. Jeśli któreś z partnerów ogranicza

wolność drugiego, oznacza to, że nie czuje się pewnie, boi się,

że ten drugi wykorzysta w jakiś sposób ową wolność, zdradzi

albo sobie pójdzie, albo zdominuje z kolei jego.

W.E.: Dlatego jeszcze jednym nieosiągalnym ideałem jest

tzw. wolny związek. Zbitka pojęciowa, która stanowi sprzecz-

ność samą w sobie. Każdy związek zakłada bowiem decyzję

o dobrowolnej utracie części wolności. Paradoksalnie – świa-

doma i dobrowolna decyzja o wyrzeczeniu się jakiegoś obsza-

ru wolności jest wyrazem wewnętrznej wolności.

K.M.: Ludzie chcą być blisko siebie, być szczęśliwi. Ale

zapominają, że by być szczęśliwi, nie mogą się czuć do cze-

goś zmuszani. On się złości, bo ona chodzi gdzieś z kole-

żankami czy na zajęcia, ona się niepokoi i złości, kiedy on

wychodzi z kumplami... W jakiejkolwiek bylibyśmy więk-

szej całości niż „ja”, dostajemy poczucie bezpieczeństwa,

jakieś korzyści, ale tracimy część wolności. To nieuniknio-

ne. To cena tego, że jesteśmy częścią owej większej całości.

Stąd do wolności

Dzień odzyskania niepodległości jest w wielu krajach, w tym w Polsce,

najważniejszym świętem narodowym. Dlaczego? Czym jest w istocie

owa wolność, której tak potrzebujemy? Dlaczego za najcięższą karę uważamy

jej pozbawienie? – Tatiana Cichocka

pyta Katarzynę Miller

i Wojciecha Eichelbergera

ZDjĘcIA zosia zija

Wojciech Eichelberger

Katarzyna Miller



106 | zwierciadło | LISTOPAD

ŻYCIE WEWNĘTRZNE | ZNAKI

LISTOPAD | zwierciadło | 107

Państwa na przykład. Państwo pozbawia obywateli olbrzy-

miej części wolności. Decyduje za nich w wielu sprawach,

wymaga za pomocą praw podporządkowania się mu. W za-

mian daje mnóstwo rzeczy. Przynależność, bezpieczeństwo,

to, że kogoś obchodzimy, że jesteśmy potrzebni, okupujemy

cząstką wolności osobistej.

W.E.: Chcemy wolności seksualnej, obyczajowej, poli-

tycznej, wolności demonstracji, wolności światopoglądowej,

poruszania się, wolnego czasu. To wszystko w mniejszym

lub większym stopniu potrafimy sobie w końcu wywalczyć.

Znacznie trudniej przychodzi nam uzyskać wolność we-

wnętrzną, np. wolność od negatywnych myśli, ocen i emocji,

od agresji, lęku, chciwości, podejrzliwości – ale tym bardziej

takiej wolności pragniemy. Stąd rosnące powodzenie psycho-

terapii i wielu innych metod wewnętrznego rozwoju. Wszyst-

kie one obiecują ludziom choć odrobinę więcej wolności.

– Pracując nad sobą, stopniowo uwalniamy się od

własnych ograniczeń, uwikłań.

W.E.: Pewien mądry filozof zauważył, że wolnością jest

zdolność do akceptacji konieczności, czyli tego, czego nie

jesteśmy w stanie zmienić. Ta świadomość pojawia się, gdy

zaczynamy wewnętrznie dojrzewać i dzięki temu odkrywać

wolność ku.

K.M.: Dlatego wolność od i wolność ku to zupełnie inne

kategorie. Już samo zadanie sobie pytania: Po co mi ta wol-

ność i ku czemu ma mnie prowadzić?, jest olbrzymim kro-

kiem w stronę dojrzałości.

W.E.: Bo niedojrzałe, obsesyjne dążenie do wolności od

z czasem staje się nowym zniewoleniem. Życie, które jest uciecz-

ką przed odpowiedzialnością, jest jednocześnie ucieczką przed

wolnością i staje się iluzją wolności – koszmarem. Abyśmy mo-

gli iść do przodu, musimy się z tego otrząsnąć i zastanowić, co

jest dla nas naprawdę ważne i ku czemu chcemy zmierzać.

– To jest prawdziwy akt wolności.

K.M.: I dojrzałości. Pojawia się świadomość, że nie można

mieć wszystkiego.

W.E.: Możemy być tylko i aż tym, kim jesteśmy. Z god-

nością, najlepiej jak się da, rozgrywać karty, które los nam

przeznaczył.

– Jest jeszcze samobójstwo...

K.M.: I wiele osób mówi, że to właśnie utrzymuje ich przy

życiu – świadomość, że mogą życie skończyć. A więc decydują

się tego nie robić. To też może być punkt wyjścia do wolności

i akceptacji życia.

W.E.: Z takiego samego życia jeden człowiek może czerpać

poczucie zniewolenia, a drugi poczucie wolności. Moją ulubioną

definicją wolności jest: wolność to możliwość wy-

boru. Dopóki mamy wybór, jesteśmy wolni. Więk-

szość z nas nie zdaje sobie jednak sprawy,

że wybór mamy zawsze. Pro-

ponuję ćwiczenie: podziel

kartkę papieru na trzy ko-

lumny. W pierwszą wpisz

rzeczy, które w życiu robić

musisz, w drugą rzeczy,

które robić chcesz. A teraz

sprawdź, które z tych rze-

czy da się przenieść do ko-

lumny trzeciej, zatytułowa-

nej „Wybierasz, decydujesz

się”. Jeśli zrobić to naprawdę

uczciwie, okaże się, że niemal

wszystko da się tam przenieść.

Bo niewiele jest spraw, które

pozostają poza naszym wybo-

rem. Dzisiaj możemy zmienić

kraj, obywatelstwo, wyznanie,

wygląd, a nawet płeć...

Uczucie zniewolenia prawie

zawsze jest iluzją, którą sami

kreujemy po to, by nie brać od-

powiedzialności za siebie i swoje

życie. Łatwiej nam się czuć znie-

woloną lub buntującą się ofiarą

niż kimś wolnym. Jak powiedział

pewien mistrz życia: „Biegamy do-

koła ogłoszeniowego słupa i krzy-

czymy: »Wypuście mnie stąd!«”.

– Nie jesteśmy wolni, bo nie wy-

bieramy tego, że jesteśmy wolni?

W.E.: Wolimy czuć się dziećmi

i przenosić na okoliczności naszego do-

rosłego życia uczucia przeżywane niegdyś w rela-

cjach z rodzicami, ze szkołą i innymi instytucjami dziecię-

cego zniewolenia. Przenosimy to nawet na relację z Bogiem.

W ten sposób nie dorastamy. Jakiś czas temu wraz z François

Nailem i Pierre’em Forthomme’em napisałem książkę pt.

„Quest”. Opisujemy w niej drogę, którą każdy musi przejść

w każdym poszukiwaniu – również w poszukiwaniu siebie

– jeśli ma być ono szczere i owocne. Wędrówka składa się

z ośmiu etapów, a jej końcem jest oczywiście… wolność.

A cieniem, przeciwieństwem wolności jest obsesja.

K.M.: Warto pamiętać, że nawet gdy nie podejmujesz de-

cyzji, pozornie nie wybierasz, to też jest jakiś wybór. I wielu

ludzi dopiero kiedy wreszcie zda sobie z tego sprawę, rusza

z miejsca.

W.E.: Ale ta świadomość trudno się przebija,

bo wiąże się z przyjęciem odpowiedzialności. Ktoś

np. mówi: „Jestem zniewolony, bo mam

żonę, dzieci, muszę na nie

pracować. Nienawidzę tej

pracy i tej żony, i tych

dzieci. Ale nie mam wybo-

ru”. To automanipulacja.

Wybór jest. Można wyjść

po papierosy i nie wrócić,

zmienić tożsamość, uciec...

Ten ktoś nie korzysta z tej

możliwości, bo tak wybiera.

Bo coś mu w środku nie po-

zwala tak zrobić: sumienie,

przyzwoitość, przywiązanie...

A czyje to jest? Jego. Więc

nie powinien udawać przed

sobą, że musi, lecz uznać, że

w istocie tak wybiera. Z chwi-

lą gdy to zrozumie, przestanie

się czuć zniewolony. Zaakcep-

tuje swoją własną, wewnętrzną

konieczność.

K.M.: Ludzie się tego uczą.

To jest tak jak z jazdą samo-

chodem. Każdy jedzie swoim

pasem ruchu i dzięki temu wszy-

scy sprawnie się poruszają. Aż tu

nagle jeden musi pod prąd albo

jakoś obok, bo tak chce... To, co

przy okazji zrobi sobie i innym,

nie ma nic wspólnego z wolnością.

Jest tylko niszczeniem.

– Stąd jest to słynne zdanie,

że moja wolność kończy się tam, gdzie

zaczyna się wolność innego człowieka.

K.M.: Ale może być też tak, że człowiek w terapii uzmy-

sławia sobie, że uwewnętrznił coś, co nie jest jego. Może się

wtedy z tym rozstać.

Jeden kierunek jest taki, jak powiedział Wojtek: Uznaję, że

wybrałem, respektuję swój wybór, w ramach niego działam.

I te dzieci, żonę, i pracę, i ten tryb życia. Inny może powiedzieć:

Rety, dotarło do mnie, że to wszystko nie moje, tylko mojego ta-

tusia albo babci. Mogę więc powiedzieć: nie chcę. Oddaję babci,

co babcine, tacie, co jego, i od tej chwili idę swoją drogą. Zaczy-

nam się pytać siebie: gdzie moje? I to jest właśnie droga do wol-

ności. Uwalniasz się ku sobie prawdziwej. Zaczynasz widzieć,

co jest twoje, a co ci wciśnięto z dobrodziejstwem inwentarza.

Zaczynasz świadomie kreować swoje życie.

c

Odk

r

y

j d

a

n

ia

o

smak

u

nat

ur

y.

Zwierciadlo_papryka_215x280.indd 1

9/3/08 3:44:33 PM

Uczucie zniewolenia prawie zawsze jest iluzją, którą sami kreujemy, by nie brać

odpowiedzialności za swoje życie. Łatwiej nam się czuć buntującą się ofiarą niż kimś wolnym

Tatiana Cichocka