1

Ptaki, które można spotkać w lesie w czasie spaceru

Ptaki to jedna z najbardziej atrakcyjnych grup zwierząt obserwowana przez ludzi. Ptaki
fascynują, ciekawią i wywołują wiele emocji. Pozwalają także odpocząć i dodać otuchy.
Ludzie mieszkający w miastach chętnie wyjeżdżają na łono przyrody, choć na krótko, by
odpocząć od codziennych stresów. Obserwacja ptaków może w tym pomóc. Aby jednak
wycieczka ornitologiczna sprawiła dużo satysfakcji warto się do niej trochę przygotować.
Niezbędne akcesoria to lornetka, klucz do rozpoznawania ptaków oraz notatnik i długopis.
Las jest środowiskiem, gdzie ptaki można obserwować w ciągu całego roku. Skład
gatunkowy, jakiego można się spodziewać w czasie wycieczki będzie różny w zależności od
pory roku oraz rodzaju drzewostanu.

Wiosna (kwiecień-czerwiec)
To najbardziej ciekawy okres w życiu ptaków. Ich obserwacja wymaga jednak w tym czasie
wielkiej cierpliwości i uwagi. Łatwiej ptaki wiosną w lesie usłyszeć niż zobaczyć, dlatego też
znajomość ich śpiewów jest podstawą do tego, aby móc stwierdzić dużą liczbę gatunków.
Dla początkujących każdy las może stać się miejscem fascynujących spotkań z ptakami.
Zapewne w każdym lesie spotkamy ziębę (

http://www.ptaki.info/abc/ptak.php?id=34

)

–najliczniejszego (o czym mało kto wie) ptaka Polski.

Licznych ptaków jest wiele. Są nimi np.: kapturka, kos,
śpiewak, rudzik, świstunka, pierwiosnek, piecuszek,
bogatka, modraszka. Aby zobaczyć inne gatunki
musimy poznać bardziej szczegółowo ich wymagania
siedliskowe. Przechodząc przez młodnik z pewnością
usłyszymy piecuszka, podczas, gdy bliźniaczy gatunek
– pierwiosnek gnieździ się tam gdzie rosną wyższe
drzewa. W drzewostanach świerkowych z pewnością
zobaczyć można mysikrólika, sosnówkę i łatwiej niż
w innej części lasu – pokrzywnicę czy strzyżyka.

Zdjęcie 1:

Świstunka. Fot. Cezary Pióro

Na śródleśnych polanach z fragmentami niskich drzewek i krzewów, np. jeżyny, maliny,
zaobserwować można gąsiorka i towarzyszącą mu często jarzębatkę (nasz największy
gatunek pokrzewki). W miejscach takich spotkać można również inne pokrzewki – gajówkę,
piegżę czy cierniówkę. Ptaki te lubią miejsca nasłonecznione. Gdy polana jest odpowiednio
duża i nie porośnięta drzewami i krzewami możemy spodziewać się
obecności lerki a nawet białorzytki. Nocą i o zmierzchu w takich
miejscach usłyszeć można lelka oraz odbywającą godowe loty
słonkę. Najbardziej bogate są stare prześwietlone lasy z bujnym
podszytem. W starszych drzewach dzięcioły łatwiej znaleźć mogą
obumarłe gałęzie lub pnie, gdzie kują dziuple, z tych z kolei
korzystają inne gatunki, np. sikory (różne gatunki), muchołówki
żałobne, krętogłowy, szpaki, puszczyki. W koronach wysokich
drzew przebywa wiele ptaków, np. wilgi, grzywacze, paszkoty,
świergotki

drzewne,

pierwiosnki,

kukułki,

turkawki.

Nie wszystkie jednak budują wysoko gniazda. Z kolei podszyt jest
dla dużej liczby ptaków miejscem, gdzie budują one gniazda
(np. drozdy, strzyżyki, pokrzywnice, pokrzewki) oraz żerują.

Zdjęcie 2:

Dzięcioł duży. Fot. Cezary Pióro

2

Aktywność głosowa ptaków zależy od pory dnia. Najbardziej aktywne są wcześnie rano,
ale tutaj też są różnice. O świcie (kiedy jeszcze jest szaro) pierwsze budzą się drozdowate:

rudziki, śpiewaki, kosy. Pozostałe trochę później. Pokrzewki są
najaktywniejsze, gdy wyjrzy już słońce. W godzinach okołopołud-
niowych ptaki przestają śpiewać, a gdy zrobi się gorąco całkowicie
milkną. Aktywność zależy też od pogody i zagęszczenia ptaków
lęgowych. Tak naprawdę ptaki mogą śpiewać z różnym nasileniem
przez cały dzień, zwłaszcza, gdy nie ma upału. Tuż przed
zapadnięciem zmroku ponowną aktywność wykazują drozdy.
Największą aktywność ptaków w lesie stwierdzić można na początku
okresu lęgowego. Jednak jest to bardzo względne, gdyż jedne gatunki
przystępują do lęgów w kwietniu, inne w maju, a jeszcze inne
wykazują nasiloną aktywność w czasie, gdy przygotowują się do
odbycia drugiego lęgu (w końcu maja i w czerwcu), np. zięby czy
rudziki.

Zdjęcie 3:

Dzięcioł średni. Fot. Cezary Pióro

Lato (lipiec-sierpień)
W lesie robi się cicho. Ptaki przestają śpiewać, co nie znaczy, że ich nie ma. Można spotkać
w tym czasie koczujące stadka rodzinne różnych gatunków. Usłyszeć można nietypowe dla
wcześniejszego okresu głosy wabiące koczujących stadek sikor, nawołujące się świstunki,
muchołówki szare i wiele innych. Część ptaków rzeczywiście jednak w sierpniu, a niektóre
nawet w końcu lipca rozpoczynają sezonową wędrówkę. Pozostają tylko gatunki osiadłe.

Jesień i zima
W tym okresie najłatwiej spotkać mieszane stada sikor, zarówno w lasach liściastych,
jak i mieszanych. Do stad sikor przyłączają się inne gatunki. Są to najczęściej mysikróliki,
dzięcioły (głównie dzięcioł duży, dzięcioł średni, dzięciołek), pełzacze (leśny lub
ogrodowy), raniuszki i kowaliki. W lasach mieszanych zdarza się spotkać stada składające
się ze wszystkich krajowych gatunków sikor. Są to: bogatka, modraszka, sikora uboga
czarnogłówka, sosnówka i czubatka. Przy czym trzy ostatnie łatwiej spotkać w lesie
iglastym, bogatkę obserwować można w każdym typie drzewostanów, natomiast modraszkę
i sikorę ubogą głównie w lasach liściastych. Drzewostany iglaste preferują też mysikróliki,
choć w okresie nasilonej migracji można je również
zaobserwować w lesie liściastym. Ptakiem, którego często
można spotkać w lesie o tej porze jest sójka, która
zaznacza swą obecność charakterystycznym skrzeczą-cym
głosem. W północnej Polsce oraz na terenach górskich,
obserwować można również orzechówki. Późną jesienią
(od listopada) i zimą łatwiej o obserwację gili – ptaków,
które w większości przylatują z północy. Choć wcale nie
jest to rzadki ptak lęgowy.

Zdjęcie 4:

Gil (samiec). Fot. Cezary Pióro

Nie sposób wymienić wszystkich środowisk leśnych i gatunków, które je zamieszkują.
Wnikliwy obserwator sam powinien dojść do wprawy po wielokrotnych wizytach w terenie,
aby zdać sobie sprawę z różnorodności gatunków ptaków i możliwości ich obserwacji
w odpowiednim typie środowiska i w poszczególnych porach roku.
Wiele informacji o wymienionych gatunkach ptaków i ich siedliskach można znaleźć
w serwisie prowadzonym przez Dolnośląską Fundację Ekorozwoju na stronie:

http://www.ptaki.info/abc/ptaki.php

.

Mirosław Rzępała
TP „Bocian”
www.bocian.org.pl