Z SERII LITERATURA INNA POLECAM Dzwon Islandii

Dzwon Islandii
Halldór Kiljan Laxness
Tłumaczenie: Edmund Misiołek, Maria Szypowska
Seria: Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej
Wydawnictwo: Wydawnictwo Poznańskie
Historyczna trylogia powieściowa autorstwa islandzkiego laureata Nagrody Nobla Halldóra
Laxnessa.
Akcja utworu rozgrywa się w XVII/XVIII wieku. W skład trylogii wchodzą następujące części:
* Dzwon Islandii (Íslandsklukkan 1943)
* Jasna dziewczyna (Hið ljósa man 1944)
* Pożar Kopenhagi (Eldur í Kaupinhafn 1946)
Bohaterem pierwszej części jest Jón Hreggviðsson, chłop oskarżony o morderstwo królewskiego
kata. W przeddzień egzekucji
uwalnia go Snæfríður Íslandssól, córka miejscowego dostojnika. Po wielu perypetiach dociera do
Kopenhagi, do domu Arnasa
Arnæusa, badacza średniowiecznej literatury islandzkiej (postać wzorowana na Árnim
Magnússonie) i dzięki jego wstawiennictwu
może wrócić na Islandię.
Halldór Kiljan Laxness
Halldór Laxness - portret
Halldór Laxness w 1955
Halldór Kiljan Laxness (właśc. Halldór Guðjónsson; ur. 23 kwietnia 1902 w Reykjavíku, zm. 8
lutego 1998 w Gljúfrasteinn koło
Mosfellsbær na zach. wybrzeżu Islandii) – pisarz islandzki, laureat literackiej Nagrody Nobla w
1955.
Chociaż urodził się w stolicy Islandii Rejkiawiku, to wychował się na farmie Laxness, od której
wziął swój pseudonim artystyczny. W
1919 rozpoczął podróż po Europie (Skandynawia, Niemcy), przeszedł na katolicyzm i osiadł w
klasztorze w Luksemburgu.
Rozczarowany ascetycznym życiem zwrócił się ku socjalizmowi. Odwiedził Kanadę, a potem USA,
gdzie próbował sił jako scenarzysta
w Hollywood. Za wyznawane poglądy komunistyczne groziła mu deportacja, wkrótce sam
wyjechał do Niemiec. W 1955 otrzymał
literacką Nagrodę Nobla, kilka lat później powrócił do kraju.
Laxness napisał 51 powieści. Był autorem licznych wierszy i artykułów prasowych. Stworzył
między innymi:
• cykle powieści z życia ludu islandzkiego: Salka Valka, Światłość świata, Niezależni,
• trylogię historyczną Dzwon Islandii,
• powieść nacjonalistyczno-pacyfistyczną Sprzedana wyspa: Powieść satyryczna (pierwotnie w isl.:
Atómstödin, dosłownie
"Stacja/baza atomowa"),
• powieść o cechach realizmu magicznego Duszpasterstwo koło lodowca (isl.: Kristnihald undir
jökli, (dosłownie

"Chrześcijaństwo u podnóża lodowca"),
• dramaty, poezje, eseje.
Rodzina
Jego córka Gudny Halldorsdóttir jest nagradzaną reżyserką filmową. Jej pierwsza praca, popularna
adaptacja (oczywiście z
zakończeniem utrzymanym w realizmie magicznym) powieści "Kristnihald undir jökli"
("Chrześcijaństwo u podnóża lodowca")
wyświetlana bywa na festiwalach filmu islandzkiego i w kinach-muzeach filmu w miastach
europejskich, w USA i w Kanadzie
(przynajmniej w Toronto i Montrealu). Film ten jest bardzo dobrze znany nawet młodzieży w
Islandii.
Jego wnuk jest raperem w Reykjavíku, występuje i nagrywa jako D óri DNA [1]
Historia Islandii
Osadnictwo
Pierwszymi ludźmi, którzy zamieszkiwali Islandię byli irlandzcy mnisi, którzy osiedlili się tam
najprawdopodobniej w VIII w. Nie
istnieją jednak żadne archeologiczne dowody irlandzkiego osadnictwa. Dysponujemy jedynie
wzmiankami ze starych ksiąg,
mówiącymi o obecności Irlandczyków na wyspie. Przypuszcza się, że mnisi opuścili Islandię na
krótko przed przybyciem Normanów,
którzy stopniowo skolonizowali wyspę w latach 870–930. Islandia była przez to ostatnim
zasiedlonym krajem europejskim.
Model łodzi wikingów
Głównym źródłem informacji na temat zasiedlania Islandii jest Landnámabók (Księga Osadnictwa),
napisana w XII w., która daje
nam szczegółowy opis pierwszych osadników. Zgodnie z tą księgą skandynawscy żeglarze odkryli
wyspę przez przypadek. Wkrótce
potem odbyto jeszcze kilka wypraw badawczych, po czym rozpoczęła się kolonizacja. Ingólfur
Arnarson jest uznawany za
pierwszego osadnika. Był on wodzem z Norwegii, który przybył na Islandię wraz z rodziną i
podwładnymi w 874. Swoją farmę
zbudował w miejscu, gdzie obecnie znajduje się Reykjavík. W ciągu następnych 60 lat wikingowie
ze Skandynawii, a także z
normańskich kolonii na Wyspach Brytyjskich – Irlandii i Szkocji, osiedlili się w Islandii. Wśród
pierwszych mieszkańców znaleźli się
również Celtowie. Kolonizacja Islandii może być rozpatrywana w kontekście ogólnej ekspansji
wikingów w tym okresie, związanej z
przeludnieniem Skandynawii i brakiem ziemi pod uprawę.
Istnieje również teoria mówiąca, że udział w kolonizacji Islandii mieli Słowianie. Według niej
Gardarowi Svafarssonowi, który
zimował na Islandii jeszcze przed osiedleniem się tam Arnarsona, towarzyszył człowiek o imieniu
Natfarri oraz para niewolników. W
drodze powrotnej z Islandii łódź wioząca tę trójkę miała się odłączyć od głównego okrętu i
pozostać u wybrzeży wyspy, gdzie

rozbitkowie zbudowali dom [1] [2]. Przypuszcza się, że Natfarri był słowiańskiego pochodzenia.
Potwierdzeniem tej hipotezy są
czworokątne półziemianki typu słowiańskiego, odnajdywane na Islandii.
Utworzenie Althingu
Sesja Althingu
W 930, pod koniec okresu osadnictwa, odbył się pierwszy Althing – zgromadzenie wolnych
mieszkańców Islandii, mające
kompetencje ustawodawcze i sądownicze. Obrady Althingu odbywały się raz na rok w lecie na
równinie Thingvellir, w celu przyjęcia
nowych praw i wykonania wyroków. Na obrady Althingu przybywały tłumy rolników z rodzinami,
kupców, rzemieślników,
wędrowców. Było to najważniejsze wydarzenie społeczne na wyspie w ciągu roku.
Olaf II Święty
W średniowiecznej Islandii istniały także cztery sądy lokalne oraz system zgromadzeń
regionalnych, którym przewodzili wodzowie.
Na najniższym szczeblu władzy znajdowały się hreppar, gdzie farmerzy spotykali się, aby
rozwiązać problemy społeczności lokalnej.
Utworzenie Althingu dało początek islandzkiej wspólnocie, aczkolwiek nie posiadał on władzy
wykonawczej. W 1022 Islandia
zawarła pierwszy traktat z obcym państwem – porozumienie z królem Norwegii Olafem
Haraldssonem (św. Olaf), dotyczące praw
Islandczyków w Norwegii i Norwegów w Islandii.
Chrystianizacja
Chrześcijaństwo zostało pokojowo przyjęte w Islandii decyzją Althingu w 1000. Głównym
powodem nawrócenia był nacisk króla
Norwegii. Pierwsze biskupstwo zostało założone w Skálholcie w południowej Islandii w 1056 przez
Ísleifura Gissurarsona. Jego syn i
następca – Gissurr Ísleifsson, utworzył kolejne biskupstwo w Hólarze w północnej Islandii w 1106.
Pierwszy klasztor w Islandii
ufundowano w Thingeyri w 1133, a później zbudowano następne. Oba biskupstwa wraz z
klasztorami stały się ośrodkami
naukowymi wyspy.
Odkrycie Grenlandii i Ameryki
Grenlandia została odkryta i skolonizowana przez Islandczyków pod przywództwem Eryka Rudego
w 981 (zobacz też: Historia
Grenlandii), a ok. 1000 Islandczycy stali się pierwszymi Europejczykami, którzy postawili stopę na
kontynencie amerykańskim
(wyprawą dowodził Leif Eriksson). Na początku XI w. postanowili oni osiedlić się w miejscu, które
nazwali Vinland, gdzieś na
południe od swoich baz w północnej Nowej Fundlandii. Ich próba kolonizacji Nowego Świata
jednak się nie powiodła.
Okres sag
XIII w. został nazwany złotą epoką pisania sag. Sagi są klasyką literatury średniowiecznej pisanej
po islandzku, w archaicznym języku,

niewiele różniącym się od staronordyjskiej mowy wikingów. Czołowym pisarzem średniowiecznej
Islandii był Snorri Sturluson
(1178–1241) – wódz i historyk. Jest on autorem dzieła Heimskringla, historii królów Norwegii oraz
Eddy młodszej, traktatu na temat
poezji i mitologii nordyckiej. Także w tym okresie powstały takie dzieła jak Saga o Egilu, Saga
rodu z Laxdalu, Saga o Gunlaugu
Wężowym Języku, opowiadające o historii rodów islandzkich przed i tuż po przyjęciu
chrześcijaństwa. Ich autorstwo jest przez część
badaczy przypisywana Snorri Sturlusonowi.
Wojna domowa
Okres 1220–1262 jest nazywany epoką Sturlungów. Był to okres wojny domowej między rodami,
która doprowadziła do poddania
Islandii władzy króla Norwegii w 1262. Nowy królewski kodeks prawa – Jonsbok, został przyjęty
przez Althing, który zachował swą
władzę ustawodawczą, w 1281. Kiedy Norwegia, Szwecja i Dania zawarły unię kalmarską w 1397,
Islandia dostała się pod władzę
korony duńskiej, lecz zachowała swój ustrój i samorządność.
Angielskie stulecie
XV w. jest nazywany w Islandii angielskim stuleciem, ponieważ był to okres bliskich kontaktów
między Islandią i Anglią. Anglicy
regularnie żeglowali do Islandii w celach handlowych lub na połów ryb. Czarna śmierć spustoszyła
wyspę w latach 1402–1404.
Drukarstwo zostało wprowadzone w Islandii przez Jona Arasona, biskupa Holaru, w latach 30. XVI
w., a w 1540 przetłumaczono
Nowy Testament na język islandzki. Całą Biblię przełożył na islandzki Guðbrandur Þorláksson,
biskup Holaru, w 1584.
Reformacja
Król Danii przeprowadził reformację kościoła w 1550 po silnych sprzeciwach katolików.
Luteranizm został religią państwową z
królem Danii jako głową Kościoła. Olbrzymie bogactwa Kościoła Katolickiego zostały
skonfiskowane, a ostatni katolicki biskup,
zarazem islandzki bohater narodowy, Jón Arason, ścięty. Te wydarzenia wzmocniły władzę
monarchii duńskiej w Islandii. W 1602
Duńczycy zastąpili Hanzę i handel angielski uciskającym duńskim monopolem handlowym. W
1662 wprowadzono monarchię
absolutną, a królowie Danii stali się dziedzicznymi władcami Islandii. Władza ustawodawcza
Althingu została bardzo ograniczona.
Przeniesienie całej władzy do Kopenhagi oraz monopol handlowy, odbiły się tragicznie na
islandzkiej gospodarce. Później pojawiły
się problemy w zaopatrzeniu w żywność w wyniku ochłodzenia klimatu w XVI i XVII w.
Monopol handlowy i katastrofy naturalne
Duński monopol handlowy, ustanowiony w 1602, został na Islandii wymuszony. Zmierzał on do
wzmocnienia pozycji duńskiej klasy
kupieckiej i duńskiego handlu. Monopol handlowy spowodował chaos gospodarczy.

XVIII w. był najtragiczniejszym okresem w historii Islandii z powodu licznych klęsk głodu i
katastrof naturalnych. Trzy razy doszło do
gwałtownego zmniejszenia się populacji w wyniku epidemii i braku żywności. Althing został
zlikwidowany po koniec XVIII w., a stare
biskupstwa w Skalholt i Holar zniesiono, powołując jednego biskupa, rezydującego w Reykjaviku.
Jako konsekwencja ciężkiego
położenia ludności, monopol handlowy został zniesiony w 1787, jednak handel był wciąż
limitowany przez Danię. W tym samym
roku Rejkiawik został stolicą Islandii (liczył wówczas 200 mieszkańców). Wiek XIX to czas
odrodzenia narodowego w Islandii. Za ojca
odrodzenia uważa się Jóna Sigurðssona, przywódcę ruchu narodowego, walczącego o wyzwolenie
Islandii spod politycznej i
gospodarczej dominacji Danii. W 1845 wznowiono obrady Althingu jako organu doradczego.
Handel zagraniczny został całkowicie zliberalizowany w 1855. W 1874, kiedy Islandia świętowała
milenijną rocznicę przybycia
pierwszych osadników, wyspa otrzymała własną konstytucję i kontrolę nad gospodarką. W 1904
ustanowiono autonomię, minister
spraw islandzkich rozpoczął rezydowanie w Rejkiawiku, musiał posługiwać się językiem
islandzkim i był odpowiedzialny przed
Althingiem.
17 czerwca 1911 powstał Uniwersytet Islandzki w Rejkiawiku. W 1913 wprowadzono odrębną
islandzką flagę handlową.
Królestwo Islandii
Islandia stała się ostatecznie niepodległym państwem w 1918, królestwem połączonym unią
personalną z Danią. Zgodnie ze
specjalną umową Dania kierowała islandzkimi sprawami zagranicznymi oraz obroną wybrzeża, a
od 1920, na mocy nowej
konstytucji, utrwalona została odrębność islandzkiego parlamentu i rządu. Ten układ zakończył się
10 kwietnia 1940, po zajęciu
Danii przez hitlerowskie Niemcy. 10 maja 1940 Islandię obsadzili żołnierze brytyjscy.
Powstanie Republiki Islandii
W maju 1944 na wniosek Althingu przeprowadzone zostało referendum mające rozstrzygnąć o
przyszłości i ustroju politycznym
Islandii. 97% uprawnionych do głosowania opowiedziała się w nim za zerwaniem unii personalnej
z Danią oraz wprowadzeniem
republikańskiej formy państwa (frekwencja wyniosła 98,6%). 17 czerwca 1944 Althing formalnie
proklamował w Thingvellir
powstanie Republiki Islandii.
Czasy współczesne
W czasie II wojny światowej Islandia była początkowo państwem neutralnym. W 1940 zajęli ją
brytyjscy żołnierze, a 8 lipca 1941
zastąpili ich Amerykanie. Wydarzenie to nastąpiło pięć miesięcy przed formalnym przystąpieniem
USA do II wojny światowej po
ataku na Pearl Harbor. W czasie wojny zatopiono wiele islandzkich statków, a wielu Islandczyków

zginęło. Amerykańscy żołnierze
przebywali w Islandii przez całą wojnę. Islandia została członkiem-założycielem NATO w 1949.
Dwa lata później Islandia zawarła
dwustronny traktat obronny z USA, zgodnie z którym amerykańscy żołnierze wrócili do Islandii i
przebywają w bazie morskiej w
Keflavik.
Islandia powiększyła swoją strefę morską z 3 do 4 mil w 1952 i do 12 mil w 1958, co doprowadziło
do pierwszej wojny dorszowej z
Wielką Brytanią. Kolejne dwie wojny dorszowe miały miejsce, gdy Islandia powiększyła swoją
strefę morską w 1972 do 50 mil i w
1975 do 200 mil.
W 1946 Islandię przyjęto do ONZ, a w 1948 stała się członkiem-założycielem OEEC (późniejsze
OECD). W 1970 przyłączyła się do
GATT, a w 1975 do EFTA. Islandia była członkiem założycielem Europejskiego Obszaru
Gospodarczego (EEA), który powstał w 1994,
zrzeszającego kraje EFTA (poza Szwajcarią) i Unii Europejskiej.
W 2010 Islandia rozpoczęła negocjacje w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej.
Reformy gospodarcze
W 1991 Partia Niepodległości, prowadzona przez Davíða Oddssona, utworzyła rząd koalicyjny z
socjaldemokratami z Sojuszu. Rząd
ten wprowadził politykę liberalizacji rynku prywatyzując wiele przedsiębiorstw państwowych. W
1994 Islandia stała się członkiem
Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Kraj osiągnął stabilność gospodarczą i zahamował wzrost
inflacji.
Po kolejnych wyborach parlamentarnych w 1995 Partia Niepodległości utworzyła rząd koalicyjny z
Partią Postępu. Kontynuując
politykę wolnorynkową sprywatyzowano dwa komercyjne banki i państwowego operatora
telekomunikacyjnego Síminn.
Opodatkowanie dochodów zostało obniżone do 18% (z około 50% na początku dekady), podatek od
spadków został znacznie
zredukowany, a podatek od majątku netto zniesiony. System indywidualnych zbywalnych kwot w
islandzkim rybołówstwie,
wprowadzony po raz pierwszy pod koniec lat 70. XX w., był dalej rozwijany. Po chwilowej recesji
na początku lat 90. wzrost
gospodarczy był znaczny, o ok. 4% rocznie średnio od 1994.
Rząd koalicyjny pozostał u władzy po wyborach w 1999 i 2003. W 2004, po 13 latach w rządzie,
Davíð Oddsson ustąpił ze stanowiska
premiera. Jego następcą został lider Partii Postępu Halldór Ásgrímsson, a następnie, w 2006, Geir
Haarde z Partii Niepodległości.
Wybory w 2007 zmieniły układ sił w Althingu, skutkiem czego zawiązano koalicję Partii
Niepodległości i Sojuszu. Na czele nowego
rządu ponownie stanął Geir Haarde.
W latach 1990–2000 Islandia prowadziła politykę popierania polityki zagranicznej USA, wsparcia
NATO podczas wojny w Kosowie i

jako kraj popierający koalicję podczas inwazji na Irak w 2003. W marcu 2006 r. Stany Zjednoczone
ogłosiły, że zamierzają wycofać
większą część sił patrolujących islandzką przestrzeń powietrzną. 12 sierpnia 2006 cztery ostatnie F-
15 zniknęły z islandzkiej
przestrzeni powietrznej. We wrześniu 2006 roku Stany Zjednoczone zamknęły także bazę w
Keflavíku.
W październiku 2008 załamał się islandzki system bankowy. Powszechne protesty na przełomie
2008/2009 spowodowały dymisję
rządu Geira Haarde. Został on zastąpiony 1 lutego 2009 przejściowym rządem koalicyjnym Sojuszu
i Zielonych, którego premierem
została socjaldemokratka Jóhanna Sigurðardóttir. W wyniku przedterminowych wyborów
parlamentarnych w kwietniu 2009 rząd
koalicyjny pod przewodnictwem Jóhanny Sigurðardóttir utrzymał władzę.
Gunnar Hámundarson
Gunnar spotyka swoją przyszłą żonę Hallgerðr Höskuldsdóttir w Alþingi
Gunnar broni się w Rangie
Jest to islandzkie nazwisko . Ostatnie nazwisko to nazwa patronowa , a nie nazwisko rodziny ;
Osoba ta jest określona nazwą
Gunnar .
Gunnar Hámundarson był 10- letnim wodzem islandzkim . Mieszkał w Hlíðarendi w miejscowości
Fljótshlíð i jest prawdopodobnie
lepiej znany jako Gunnar z Hlíðarendi (Stary Norda: Gunnarr á Hlíðarenda). W pierwszej połowie
sagi Njáls wyróżnia się
znakomitym wspomnieniem łańcucha zdarzeń, które ostatecznie prowadzi do śmierci w walce.
Gunnar był synem Hámundra Gunnarssona i Rannveig Sigfúsdóttur (według Njáls saga ) lub
Rannveig Sigmundardóttur (według
Landnáma ). Miał dwóch braci, Kolskeggr i Hjörtr i jedną siostrę Arngunnr, która była żoną Hróar
Tungugoði.
Ożenił się z Hallgerðr Höskuldsdóttir z Höskuldsstaðir w miejscowości Laxárdal w miejscowości
Dalasýsla , znanej jako Hallgerðr
langbrók ("Hallgerður longpants"). Był trzecim mężem. Mówiło się, że zabiła obu byłych mężów,
ale w rzeczywistości zabiła tylko
pierwszego. Ich małżeństwo zostało uznane za nieostrożne przez przyjaciela Gunnar, Njáll
Þorgeirsson , ponieważ było to
spowodowane pożądaniem , a nie praktycznością.
Gunnar bohatera
Gunnar był wielkim wojownikiem - jest on niemal niepokonany w walce. Według legendy Njáls,
był potężnym, przystojnym
mężczyzną "zdolnym do skakania własnej wysokości w pełnej zbroi ciała, zarówno z tyłu jak iz
przodu". Był wykwalifikowanym
łucznikiem , a w ścisłej walce jego broń wyboru była atgeir , której uczeni uważali za halabardę lub
jakiś rodzaj glaive . Powiedziano
mu, że wziął tę słynną broń w bitwie od człowieka o imieniu Hallgrímur, podczas gdy na ataku
Wikingów na wyspę Eyssilę (

Saaremaa we współczesnej Estonii - szczegółowe informacje na tej stronie).
Gunnar był także umiejętnym rzucającym kamieniem, zdolnym do ataku wrogów między oczami z
metrów, a znakomitym
pływakiem. Nie było żadnej gry, w której był równy. Jego zachowanie było zawsze uprzejme, ale
stanowcze - dał dobre rady, był
łagodny i łagodny, ale nie był uważany za inteligentnego człowieka ze względu na sposób
mówienia. Jednak mądre spostrzeżenia
Gunnar i głębokie zrozumienie sugerowały, że jest równie mądry, jak przystojny. Był lojalny wobec
swoich przyjaciół i utrzymywał
dobrą firmę. Gunnar został nazwany "przystojny i piękny ze skóry i miał prosty nos, zwrócony na
czubku, był niebieskookiem,
oczarowany i zarumieniany grubymi, lśniącymi włosami, blondynami i dobrze wyczesanymi".
Został opisany jako najpiękniejszy
człowiek na świecie, a jako nie ma równych.
Śmierć Gunnara
Gunnar był bliskim przyjacielem Njála Þorgeirssona Bergþórshvola i często do niego podchodził .
Njáll kazał mu nie zabijać dwóch
mężczyzn z tej samej rodziny - to doprowadziłoby do jego śmierci. Przewidywanie Njála okazało
się słuszne. Kiedy Gunnar zabił
dwóch członków rodziny Gissur White, rodzina starała się zemścić, a mężczyźni wyruszyli do
Hlíðarendi, aby popełnić morderstwo.
Njáll doradził Gunnar, aby wyjechał z Islandii i zagrał za granicą, aby ich uciec. Początkowo
Gunnar miał zamiar odejść, ale gdy
zobaczył dom z daleka, był tak poruszony pięknem, że zmienił zdanie i postanowił pozostać w tyle.
Doprowadziło to do epickiej
bitwy, w której Gunnar został zabity.
Kiedy Þorgrim i kilku innych żołnierzy zbiegały się wokół domu Gunnara, Gunnar obudził się i
dźgnął Þorgrim przez szczelinę z jego
atgeir . Þorgrim powrócił spokojnie do swoich towarzyszy, którzy pytali, czy Gunnar jest w domu.
"Znajdź to dla siebie, ale jestem
pewien, że jego ojciec jest w domu", powiedział , a następnie padł martwy.
Początkowo Gunnar zdołał walczyć z licznych napastników swoim mistrzowskim łucznictwem.
Kiedy jego sznurek zerwał się w
bliskiej odległości, poprosił żonę Hallgerður o włosy z głowy, aby naprawić dziób. Gunnar uderzyła
ją wcześniej, gdy odkrył, że jego
żona krakowała żywność z pobliskiej farmy podczas klęski żywiołowej, a ona odmawiała z winy.
W rezultacie musiał zmierzyć się z
napastnikami w walce wręcz i został zabity.
Gunnar jako literacki charakter
Gunnar Hámundarson jest ogólnie uważany za archetypowego "lekkiego bohatera" islandzkich sag
(w przeciwieństwie do
"ciemnych bohaterów ", jak Egill Skallagrímsson ). Jego męskość, odwaga i heroiczny zachowanie
są przesadzone i wydaje się, że nie
mają nikogo słabego punktu widzenia.

Gunnar jest prawdopodobnie najbardziej podziwianą islandzkimi bohaterami sagi: bohaterem,
energią, cnotą, a przede wszystkim
niezachwianą lojalnością wobec krainy swoich narodzin i miłości do jej nadmiernego fizycznego
piękna. Jednak dla niektórych
Islandczyków Gunnar jest stereotypem, stosowanym do odniesienia nadmiernych lub
niewiarygodnych cech charakteru.
Jón Arason
Pomnik w miejscu egzekucji w Skálholcie
Jón Arason (ur. 1484, zm. 7 listopada 1550 w Skálholcie) – islandzki duchowny katolicki, biskup
Hólaru, poeta, uznawany za
bohatera narodowego. Wyświęcony około 1504. Został biskupem diecezji hólarskiej około 1524.
Przeciwstawił się narzuconemu w
1536 przez Duńczyków luteranizmowi i wszczął antyduńskie powstanie. Pokonany został przez
Daðiego Guðmundssona w bitwie
pod Sauðafell 2 października 1550 roku i ścięty wraz z 2 synami w Skálholcie. W ciągu roku 14
mężczyzn związanych z jego egzekucją
zostało skrytobójczo zamordowanych.
Egill Skallagrímsson
.
Egill Skallagrímsson
Obrazek przedstawiający Egilla z XVII-wiecznego manuskryptu do Sagi o Egillu
Data i miejsce urodzenia ok. 904
Data i miejsce śmierci ok. 990
Narodowość islandzka
Egill Skallagrímsson (ok. 9 04 [1]–990) – najsłynniejszy skald skandynawski. Na początku XII
wieku spisano Sagę o Egillu, w której
zacytowano jego wiersze. Jest uznawany za prekursora rymowanej poezji w północnej Europie.
Według tradycji stworzył sześć poematów, z których zachowały się trzy oraz kilkadziesiąt luźnych
strof i wersów (tzw. lausavísur).
Jedna z pieśni Okup za głowę poświęcona jest konungowi Yorku Erykowi. Skald napisał ją będąc w
niewoli u Eryka, aby ratować
swoją głowę.[2]
Brynjólfur Sveinsson
Brynjólfur Sveinsson
Brynjólfur sveinsson na XVIII-wiecznej ilustracji do manuskryptu
Data i miejsce urodzenia 14 września 1605
Önundarfjörður
Data śmierci
5 sierpnia 1675
Brynjólfur Sveinsson (ur. 14 września 1605 w Önundarfjörður, zm. 5 sierpnia 1675) − luterański
biskup Skálholt na Islandii, bibliofil.
Życiorys
Brynjólfur Sveinsson urodził się w 1605 roku w Önundarfjörður[1]. Początkowo uczył się w szkole
w Skálholt, a potem w latach

1624–1629 na Uniwersytecie Kopenhaskim. W latach 1632–1638 pracował w gimnazjum w
Roskilde, a potem został przez króla
mianowany biskupem Skálholt[2] i pełnił tę funkcję od 1639 do 1674 roku[3]. Jedną ze swoich
pierwszych decyzji nakazał odbywać
synod diecezji co roku, razem z sesją Althingu [4]. Znany jako bibliofil i kolekcjoner starych
manuskryptów[5].
Zmarł w 1675 roku[6].
Jego wizerunek znajduje się na banknocie 1000 krónur. Na awersie znajduje się jego portret z
książką w ręku, a na rewersie Kościół
Brynjólfskirkja w Skálholt[ 7] [8].
Sturla Sighvatsson
Jest to islandzkie nazwisko . Ostatnie nazwisko to nazwa patronowa , a nie nazwisko rodziny ;
Osoba ta jest wymieniona pod
wskazanym nazwiskiem Sturla .
Sturla Sighvatsson (1199 - 21 sierpnia 1238) był islandzkim wodzem lub goði z klanu rodziny
Sturlungar, który odgrywał aktywną
rolę w konfliktach zbrojnych na Islandii w wieku Sturlungs (islandzkim: Sturlungaöld ).
Sturla był synem Sighvatta Sturlusona , brata saga-pisarza Snorri Sturluson i mieszkał w
gospodarstwie w Sauðafell . Podobnie jak
jego wujek, Sturla stał się wasalem dla króla Haakon IV z Norwegii i walczył o rozszerzenie jego
wpływu na Islandię . Sturla zginął w
bitwie o Örlygsstaðir .
O staroislandzkiej literaturze i jej znaczeniu przy odtworzeniu mitologii Skandynawii
Podobnie jak Irlandia była skarbnicą tradycji celtyckiej, tak Islandia przechowała świadectwa o
tradycji Północy napisał G. Turville –
Petre. Rzeczywiście, nie można nie docenić roli Islandii w odtwarzaniu pogańskiej religii
skandynawskiej, a nawet szerzej –
germańskiej.
W opinii St. Piekarczyka, pochodząca z Islandii Edda stanowi główne i najważniejsze źródło
Mitologii Germańskiej . Innymi słowy,
tradycja najdłużej utrzymuje się na peryferiach.
Historia Islandii zaczyna się w końcu IX wieku, kiedy została ona zasiedlona przez przybyszy z
Północy i, w mniejszym stopniu,
Celtów. Nadal niejasne są powody tej migracji na tę odległą wyspę. Przypuszcza się, że rządy
Haralda Rudobrodego mogły tu być
główną przyczyną. Niechęć do podporządkowania się jego tyranii oraz pragnienie pozostania przy
dawnym stylu życia częściowo
tłumaczyłyby, dlaczego na Islandii długo utrzymywała się stara tradycja Północy. Islandczycy
przyjęli chrześcijaństwo w 1000 roku
na drodze pokojowej – uchwałą Althingu. Chroniąc się przed zagrożeniem przymusowej
chrystianizacji, w rzeczywistości – choć już
nieoficjalnie – zostawili sobie możliwość czczenia dawnych bogów.
KRÓTKO O ŹRÓDŁACH
Poznanie dawnej religii skandynawskiej nie jest zadaniem prostym, nawet jeżeli jej badacze

dysponują większą liczbą źródeł
pisanych, niż na przykład ci, interesujący się mitologią Słowian. Dokumenty te nie są nigdy
jednoznaczne, a zatem często podlegają
rewizjii krytyce. Należy też pamiętać, że interpretacja dostępnych materiałów – czy to
archeologicznych czy pisanych – często zależy
od badacza, jego narodowości i panującej mody.Istotnym problemem jest również fakt, że pogańscy
mieszkańcy Skandynawii
prawie nie znali pisma. Posługiwali się wprawdzie alfabetem runicznym, ale tylko do wycinania
inskrypcji na kamieniach, metalu i
drewnie. Są to wartościowe informacje, jednak zazwyczaj zbyt skąpe. Najstarsze napisy –
pochodzące z III–IV wieku – były na ogół
bardzo krótkie. Zawierały jedno lub dwa słowa, czasem tylko kilka liter. W późniejszych można już
rozpoznać zaklęcia magiczne czy
pewną formę poezji. Z końcem okresu pogańskiego inskrypcje zaczęto umieszczać na nagrobkach.
Innym cennym źródłem wiedzy
są nazwy miejsc – zarówno te z Norwegii, Szwecji, Danii jak i Islandii. Można z nich wnioskować
o niemałym znaczeniu niektórych
bóstw, jak na przykład Ull czy Hörn, o których praktycznie nic więcej nie wiadomo. Nazwy miejsc
pomocne są przy odkrywaniu, jakie
pary bogów mogły być czczone razem, jacy bogowie byli popularni w pewnych regionach,
ułatwiają sporządzenie mapy
rozmieszczenia świątyń, a także rozróżnienie świątyń od bardziej prymitywnych miejsc kultu.
Niezaprzeczalnie ważne przy
rekonstrukcji dawnych wierzeń są wykopaliska archeologiczne. Pogańskie zwyczaje pogrzebowe
odzwierciedlają wyobrażenia
ówczesnych ludzi na temat śmierci i życia pozagrobowego. Dzięki nim można prześledzić rozwój
form religijnych na terenach
Skandynawii – od kultów zwierząt wśród łowców z epoki kamienia, przez kulty płodności i solarne
rolników, aż do wierzeń z Epoki
Wikingów. O niektórych zwyczajach i wierzeniach Skandynawii można dowiedzieć się od autorów
antycznych. Na przykład od
Pyteasa z Massalii, który w IV w. p.n.e. opłynął Brytanię i przez Szetlandy dotarł prawdopodobnie
do Norwegii. Cezar pisał o
organizacji społecznej i religii Germanów, a Tacyt w swojej Germanii uwzględnił również
Skandynawów.
LITERATURA STAROSKANDYNAWSKA
Najbogatszym źródłem do badań nad okresem pogańskim jest literatura staroskandynawska.
Niestety, poza manuskryptami
napisanymi na Islandii w XIII i późniejszych wiekach, większość z niej nie przetrwała do czasów
obecnych. Do XII wieku dzieła
literackie były przekazywane w tym kraju drogą ustną. Istniał specjalnie do tego powołany urząd
lögsögumadra, czyli recytatora sag
i poezji skaldycznej. Do jego objęcia szykowano młodych chłopców w odpowiednich akademiach.
Piśmiennictwo w języku

staroislandzkim, to z jednej strony inskrypcje runiczne, a z drugiej – rękopisy pisane alfabetem
łacińskim, którego zaczęto używać po
przyjęciu chrześcijaństwa. W skład literatury staroislandzkiej wchodzi zarówno proza (sagi rodowe,
królewskie, biskupie i sagi
kłamstw) jak również poezja. Poezję zazwyczaj dzieli się na eddyczną i skaldyczną. Pierwsza z nich
zawdzięcza swoją nazwę Eddzie
Starszej, w której zebranych zostało najwięcej pieśni tego stylu.
EDDA
W 1643 roku biskup Brynjolf Sweinsson odnalazł pergaminowy, trzynastowieczny rękopis
pochodzący z Islandii. Składa się na niego
30 pieśni spisanych ok. 1270 roku na 45 kartach pergaminowych. Księga ta jest odpisem
wcześniejszego, zaginionego manuskryptu,
o którym nic nie wiadomo. Odkryty przez biskupa Brynjolfa ze Skalholu dokument został
umieszczony w Bibliotece Królewskiej w
Kopenhadze, gdzie nadano mu nazwę Kodeks Królewski (Codex Regius). Natomiast sam
Sweinsson zatytułował ten zbiór Eddą –
później dookreślanej Edda Starsza lub Edda Poetycka. Nazwę tę zaczerpnął on z podręcznika
poetyki autorstwa Snorrego Sturlsona.
Przypuszczał bowiem, że odnalazł oryginał, na którym Snorri oparł swoje dzieło. Niejasne jest
znaczenie słowa edda. Być może
pochodzi ono od nazwy dworu – Oddi, w którym wychowywał się Snorri albo od słowa odr
oznaczającego poezję, twórczość. Inna
teoria wywodzi go od mitu o Rigu, który chodził po ziemi i dawał początki rodom ludzi. Jako
pierwsze odwiedził małżeństwo Ai i
Edda (pradziada i prababkę). Stąd zbiór opowiadający o początkach ludzkości miałby nosić imię
Pramatki. Poezja eddyczna
charakteryzuje się specyficznym stylem, który odróżnia ją od poezji skaldycznej. Występuje on w
trzech rodzajach metrum:
fornyrdislag, ljódaháttr i málaháttr. Każdy z nich charakteryzuje się rytmami i aliteracją, czyli
zgodnością początkujących spółgłosek
lub dowolnego nagłosu samogłoskowego. Fornyrdislag – najczęściej spotykany – składa się z
ośmiowersowych strof, w których
każdy wers ma dwa główne akcenty i dwa słabe. Ijódahátt – z sześciu wersów, czasem siedmiu,
gdzie wersy 1 i 2, podobnie jak 4 i 5,
stanowią parę, natomiast 3 i 6 mają własną aliterację. W málaháttr wersy składają się z dwóch
pięcioczłonowych półwersów, a
strofa ma 4 wersy. Pieśni tworzące Eddę dzielą się na dwie zasadnicze grupy: pieśni o bogach
(mitologiczne), i pieśni o bohaterach,
takich jak Sigur, Helgi, Ermanaric. Rozróżnienie na pieśni mitologiczne i heroiczne nie jest
dostatecznie ostre, gdyż niektórzy
bohaterowie mieli boskie pochodzenie. Pieśni mitologiczne dają nam szeroki obraz świata bogów i
ich historii, opisują ich charakter
i relacje między nimi. Natomiast z pieśni o bohaterach możemy dowiedzieć się więcej o
ówczesnych stosunkach międzyludzkich,

zwyczajach, wierzeniach i zabobonach. Wszystkie pieśni Eddy mają olbrzymią wartość przy
rekonstrukcji mitologii skandynawskiej.
Jednak muszą być przyjmowane z pewną ostrożnością, gdyż często brakuje między nimi logicznych
zgodności – zwłaszcza w księdze
Wieszczba Wölwy (Völupsá), w której zawarty jest cenny dla badaczy opis początków świata i
człowieka, młodości bogów i ich walki,
a także ich zmierzch (Ragnarök).
Poezja skaldyczna
Nazwa tej poezji pochodzi od słowa skáld (skald) oznaczającego poetę czy kogoś, kto opanował
sztukę układania wierszy. Dla jej
twórców ważniejsza była forma, a nie sama treść. W odróżnieniu od Eddy, która w całości jest
anonimowa i opowiada o bogach i
bohaterach w zamierzchłych czasach, poezja skaldyczna jest tworzona przez znanych, przynajmniej
z imienia, poetów, a jej
tematem przeważnie jest współczesna autorom historia. Twórczość ta miała na ogół charakter
dworski. Skald, przebywając na
dworze konungów (staronordyckich książąt) i jarlów, improwizował wiersze wychwalające ich
czyny i sprawiedliwe rządy.
Upamiętniał on również ważne bitwy albo poniżał przeciwników itp. Poezja skaldów
charakteryzuje się bardzo wymyślną poetyką,
wyróżniającą się na tle ówczesnych europejskich technik złożonością form stroficznych,
obrazowaniem opartym na mitologii oraz
specyficznymi rodzajami metafor (kenningów). Większość wierszy to sześciozgłoskowce o trzech
dowolnie rozmieszczonych
akcentach. Wśród licznych sposobów metrycznych stosowanych w poezji skaldycznej najbardziej
popularnym był rym rycerski –
dróttkvćtt. Były to ośmiowierszowe strofy, z których każda tworzyła dwie półstrofy lub dwa
czterowiersze. W swojej poezji
skaldowie stosowali między innymi: hejtami, czyli poetyckie synonimy używanych w mowie
codziennej rzeczowników oraz kenningi
– rodzaj metafory, zbudowanej z przynajmniej dwu rzeczowników. Większość kenningów oparta
była na mitologii (i z jej pomocą
mogła być wyjaśniana - np. zwycięskiego wojownika określano „niszczycielem głodu wilków”),
dlatego mają one ogromne znaczenie
przy potwierdzaniu pewnych wątków mitycznych spisanych prozą. Skaldowie tworzyli przez około
400 lat – od pierwszej połowy IX
do XIII wieku. Niestety tylko drobna część z ich poezji zachowała się. Ta, która ocalała, przetrwała
w dziele Snorriego i w sagach
królewskich, gdzie była we fragmentach cytowana.
HISTORIOGRAFIA
W średniowiecznej Skandynawii bardzo rzadko spisywano kroniki historyczne. Jedynie Islandia
odbiega od tego wizerunku. Pierwsze
kroniki powstały w tym kraju już pod koniec XI wieku. Najstarsza znana nam, choć zagubiona,
została napisana po łacinie przez

Sćmunda Sigfússona (1056-1133), a opowiadała o królach norweskich. Ksiądz Ari Ţorgilsson
(1067-1148) był pierwszym, który pisał
po islandzku. W jego ocalałej Ísledingabók można znaleźć krótką historię kraju od początku
zasiedlenia aż po czasy, w których żył.
Landnámabók Landnámabók – Księga Zasiedlenia, jest szczegółową historią pierwszych
osadników. Prawdopodobnie została
napisana przez Ariego Ţorgilssona, choć wersje, które ocalały pochodzą z XIII i późniejszych
wieków. Landnámabók jest bardzo
cennym źródłem wiedzy o życiu społecznym i religijnym ówczesnych Islandczyków. W jednym z
manuskryptów znajdują się
początkowe zdania pogańskiego prawa z 930 roku. Dotyczą one organizacji świątyń, kompetencji
godiego (głównego kapłana),
składania ofiar oraz form przysięgi składanej w imieniu Freyra, Njörđa czy innych ważnych bogów.
Zawierały również przestrogę,
żeby nikt w statku ozdobionym smoczą głową nie próbował przekroczyć brzegów wyspy, gdyż
naraża się tym na walkę z duchami –
strażnikami. Sagi
Wśród sag islandzkich wyróżniamy sagi rodowe, królewskie, biskupie i sagi kłamstw. Do
dopełniania obrazu wierzeń pogańskich
Skandynawów najistotniejsze są sagi rodowe. Większość z nich została napisana w XIII wieku, a
opowiadała o życiu Islandczyków w
X i w początkach XI wieku. Ocena ich autentyczności i wartości dla rekonstrukcji mitologii
podzieliła badaczy. Przez wiele lat
uważano, że były one tworzone w tym samym czasie, co wydarzenia, o których opowiadały.
Przekazywane ustnie bez żadnych
zmian aż do momentu spisania, nie zatraciły swojej wiarygodności. W kolejnych latach badacze
zaczęli traktować sagi jako produkt
trzynastowiecznego ruchu literackiego. Skłaniali się oni do twierdzenia, że wydarzenia zawarte w
sagach są fikcją, a wyobrażenia ich
autorów o pogańskich wierzeniach były oparte na spojrzeniu chrześcijańskim. To skrajne
stanowisko nie wydaje się do końca
słuszne, gdyż w poezji skaldycznej znajdują się aluzje o ocalałej tradycji pogańskiej. Poza tym,
przynajmniej niektóre sagi, oparte są
na streszczeniach historycznych spisanych na początku XII wieku, kiedy pamięć o Okresie
Pogańskim była jeszcze żywa. W zasadzie
poszczególne sagi powinny być omawiane oddzielnie, ponieważ inny cel przyświecał ich autorom
przy ich tworzeniu, innymi
posługiwali się oni metodami a także opierali się na różnych źródłach. W niewielu, jednak, możemy
znaleźć relacje o wierzeniach
oraz praktykach religijnych. Wyjątkiem jest tu Eyrbyggja Saga, gdzie znajduje się dokładna
charakterystyka kultu Ţora wśród
pierwszych osadników Islandii, szczegółowy opis świątyni i ofiar w niej składanych. Można z niej
też wnioskować o ówczesnych
wyobrażeniach śmierci. Tworząc to dzieło autor najprawdopodobniej opierał się na dostępnych mu

starszych historiach, poezji
skaldycznej i lokalnej tradycji. Być może nie jest dokładny, ale zostawił nam wartościowy obraz
życia i wierzeń na Islandii w okresie
pogańskim.
Anna Wojtyńska
Bibliografia SAGA
Kołaczkowski A., 1985, Dwie eddy, TPP-I, Piekarczyk St., 1979, Mitologia germańska, WAiF,
Piotrowski B., 1996, Skaldowie islandzcy,
TPP-I,
Turville-Petre E.O.G., 1964, Myth and Religion of the North, London,
Załuska – Strömberg Apolonia., 1986, Edda poetycka. Saga, saga
Edda starsza
Edda starsza – najstarszy zabytek piśmiennictwa islandzkiego, datowany na IX wiek n.e. Edda
starsza, zwana też Eddą poetycką,
składa się z 29 pieśni, z których 10 było poświęconych bogom (mityczne) oraz 19 poświęconym
bohaterom i wojownikom,
napisanych stylem, który od niej właśnie został nazwany eddycznym. Pieśni Eddy starszej to
utwory mitologiczne oraz pieśni
heroiczne; są one bogatym źródłem wiedzy o staroskandynawskich zwyczajach i wierzeniach.
Wszystkie pieśni Eddy są anonimowe,
prawdopodobnie ich autorzy powtórzyli tylko zasłyszane opowieści.
Dzieje Eddy starszej
Eddę starszą odnalazł ok. 1640 roku biskup Brynjolfur Sveinsson, który później podarował ją
królowi Danii. Dla nazwania
odnalezionego zbioru pieśni użył tytułu utworu znanego kronikarza i poety islandzkiego Snorri
Sturlusona, tzw. Eddy prozaicznej,
która jest zbiorem komentarzy do mitologii staroskandynawskiej i poradnikiem dla skaldów, co
więcej zawiera liczne cytaty i
odwołania do swej poprzedniczki, Eddy starszej. Odnaleziony rękopis pochodził z około 1270 roku
i składał się z 45 kartek.
W 1891 roku Wimmer i Jonsson wydali fototypowe wydanie tego rękopisu wraz z transkrypcją.
Opis Eddy starszej
Pieśni Eddy starszej można podzielić na dwie grupy: mityczne i heroiczne. Bohaterami pieśni
mitycznych są dwaj główni bogowie:
Odyn i Thor. Zbiór zaczyna się od poematu Völuspa, będącego rodzajem dramatu światowego,
mówiącego o mitycznym życiu
bogów i ludzi, a głównym wydarzeniem utworu jest śmierć Baldura. Nieznany autor konsekwentnie
wykazuje, że wszystkie złe czyny
prowadzą do walki i śmierci. W pieśni tej można znaleźć opis początków świata i człowieka,
czasów panowania bogów, walk między
bogami oraz opis zmierzchu bogów, zwanego ragnarök. W następnej pieśni („pieśń o Wysokim")
Odyn daje rady ludziom, jak
powinni postępować. W dalszych pieśniach znaleźć można dysputę pomiędzy Odynem i
olbrzymem, w której olbrzym ulega

Odynowi i traci życie. W innej jeszcze pieśni Thor opowiada, jak zgubił swój młot i jak go
odnalazł. Mityczna pieśń o Skirnirze opiewa
gorącą miłość Frejra (Wiosny) do Gerdry (Ziemi), córki olbrzyma. Oegisdrecka, jedna z pieśni
Eddy starszej, zaliczana jest do
najstarszych tekstów zbioru. W pieśniach historycznych występują też kowale kochający się w
walkiriach.
Edda jest napisana typowym dla dawnej poezji germańskiej wierszem aliteracyjnym[ 1] [2] [3].
Do najlepszych badaczy Eddy należą: S. Bugge, wydawca pomnikowego wydania Eddy (1867) i
autor dzieła Home of the Eddic
Poems (1899), J. Jessen (Ueber die Eddalieder, 1871) i E. Jonsson, autor "Historii literatury
skandynawskiej" (1897, po duńsku).
Polskie przekłady
• Edda czyli Księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców, przeł. Joachim Lelewel, wyd. J.
Zawadzki, Wilno 1807
• Edda starsza, poetycka i Nowa Edda, czyli Edda młodsza, prozaiczna, J. Zawadzki, Wilno 1828,
wydanie 2., wyd. Armoryka,
Sandomierz 2006
• Edda poetycka, ze staroislandzkiego przeł. i oprac. Apolonia Załuska-Strömberg, wyd. Zakład
Narodowy im. Ossolińskich,
Wrocław-Kraków [etc.] 1986
Przypisy
1.
• Zobacz wstęp Apoloni Załuskiej-Strömberg do jej tłumaczenia Eddy poetyckiej.
• C. M. Lotspeich: Musical Accent and Double Alliteration in the "Edda" (ang.). jstor.org, 1909.
[dostęp 2017-02-18].
• Winfred Philipp Lehmann: The Alliterations of the Edda (ang.). babel.hathitrust.org. [dostęp 2017-
02-18].
• Edda młodsza
Edda młodsza (pierwotnie Edda, nazywana też Eddą prozaiczną) – dzieło islandzkiego poety i
historyka Snorrego Sturlusona (1179–
1241). Etymologia słowa Edda nie jest pewna. Przymiotniki „młodsza” i „prozaiczna” dodawane są
dla odróżnienia jej od innego,
starszego utworu zwanego Eddą poetycką lub Eddą starszą, której fragmenty przytacza Sturluson.
Edda starsza, odnaleziona w roku
1640 lub 1642, to zbiór starych pieśni islandzkich. Do czasu odnalezienia Eddy starszej znano ją
właściwie tylko z cytatów Snorrego.
Edda (bo tak brzmiał oryginalny tytuł dzieła Snorrego) powstała mniej więcej w latach 1215–1223.
Utwór składa się z trzech części:
część środkowa pt. Język poezji jest rodzajem podręcznika dla skaldów i zawiera wskazówki, które
nazwy należy stosować w poezji
do bogów, stworzeń i rzeczy martwych. Do tego swoistego podręcznika Snorri napisał wstęp
stanowiący drugą część jego Eddy i
zawierający przegląd dawnej mitologii. Wstęp oparty został na dostępnych Snorremu źródłach.
Zakończenie przeglądu stanowi opis

ostatniej walki bogów i odrodzenia świata. Ostatnia, trzecia część Eddy zawiera poemat Snorrego
na cześć króla norweskiego
Haakona IV Starego.
Przekład polski pierwszej części Eddy Snorrego jest dziełem Joachima Lelewela (1807).
Tłumaczenie to, zatytułowane Nowa Edda,
czyli Edda młodsza prozaiczna, wznowiło w roku 2006 Wydawnictwo Armoryka.
• Literatura islandzka
Literatura islandzka – piśmiennictwo związane z narodem Islandii. Nigdy nie była ona w centrum
życia kulturalnego Europy, jednak
miała duży na nią wpływ. Do VII wieku n.e. zupełnie nie zamieszkana, z czasem otworzyła się na
osadnictwo. Początkowo zasiedlali
ją wyłącznie irlandzcy mnisi, poszukujący tam odosobnienia i odpowiedniego miejsca do modlitwy.
W drugiej połowie IX wieku na
Islandię zaczęli przybywać norwescy wikingowie, w większości jarlowie, uciekający przed
despotycznymi rządami Haralda
Pięknowłosego. Od tej daty historia Islandii nieodłącznie związała się z historią krajów
skandynawskich. I właśnie tam, na najdalszej
wyspie, zrodziła się literatura staroskandynawska.
Język islandzki
Pierwsi osadnicy mówili głównie narzeczami germańskimi zachodniej Norwegii, określanymi jako
zachodnioskandynawskie, które
upowszechnione przez wikingów na Islandii i Wyspach Owczych dały początek dwóm izolowanym
i odmiennym językom nordyckim:
islandzkiemu i farerskiemu. Początkowo język staroislandzki niczym się nie wyróżniał. Zmiany
nadeszły z rozwojem islandzkiej
organizacji państwowej i narodzinami świadomości narodowej.
Najstarszą informację o języku islandzkim znaleziono w XII-wiecznym manuskrypcie Pierwsza
rozprawa gramatyczna (isl. Fyrsta
málfræðiritgerðin). Jej autor nazywa język islandzki mianem yar tunga, dla odróżnienia od
duńskiego określanego jako dönsk tunga.
Od połowy XII w język islandzki jest językiem literackim. Zmiany, którym język ten uległ od XIII
wieku, są tak nieznaczne, że stare
sagi z tego wieku są zupełnie zrozumiałe dla współczesnych Islandczyków. Różnice dialektyczne są
bardzo niewielkie zarówno w
starym, klasycznym języku, jak w dzisiejszym potocznym. Współcześni Islandczycy mogą się
stosunkowo łatwo porozumiewać z
innymi Skandynawami.
Pismo islandzkie jest oparte na alfabecie łacińskim, z dodatkiem kilku specjalnych liter. Powstało,
podobnie jak literatura, w XII
wieku.
Eddy i twórczość Snorri Sturlusona
Edda starsza
Najstarszym pomnikiem literatury islandzkiej jest Edda starsza, czyli Edda poetycka, której
oryginalne manuskrypty znaleziono

dopiero w XVII wieku. Jest to nadzwyczaj cenny zbiór pieśni mitycznych i heroicznych,
napisanych przez nieznanych z imienia
autorów między rokiem 900 a 1050. Wspólną cechą tych pieśni jest nadzwyczajna prostota języka i
aliteracja, która była jednym z
ulubionych środków artystycznych literatury tamtych czasów. Drugą, młodszą eddą, jest Edda
prozatorska, czyli Edda Snorriego,
napisana przez Snorriego Sturlusona (1179–1241). Jest ona czymś w rodzaju podręcznika dla
poetów i zawiera liczne cytaty i
odwołania do Eddy poetyckiej. Snorri Sturluson, ceniony przez jemu współczesnych jako poeta i
polityk, okazał się też niezwykle
wartościowym historykiem. Jego największym dziełem historycznym jest Konungabók, zwana też
(od początkowego wersu)
Heimskringla; są to żywoty królów norweskich od Olafa Tryggvasona do Sigurda Krzyżowca.
Mowy, które Snorri wkłada w usta
swych bohaterów, przypominają dramatycznością i patosem mowy Tukidydesa. Siostrzeniec
Snorriego, Sturla Thordarson (1214–
1284) napisał Islendinga saga, będącą opisem walk domowych w XIII wieku. Walk, które
zakończyły się podbojem Islandii przez
królów norweskich.
Poezja skaldyczna
Bardziej skomplikowana pod względem formy jest poezja skaldów (poezja skaldyczna), którzy do
tradycyjnej aliteracji dodali także
rym. Poezja ta ma charakter panegiryczny, a jej treścią są niemal wyłącznie życiorysy królów i
bohaterów. Twórcy poezji skaldycznej
nie byli anonimowi (jak w przypadku poezji eddaicznej), a ich dzieła miały sławić nie tylko
staronordyckich konungów i jarlów, na
których dworach przebywali, ale również ich samych. Poezja skaldyczna porusza tematy skaldom
współczesne i aktualne (w
przeciwieństwie do eddaicznej, która dotyczyła dalekiej, okrytej mrokiem przeszłości).
Najdawniejsi skaldowie: Bragi Boddason,
Thjodolf z Hvin, Thorbjorn Hornklosi należą jeszcze do czasów przedchrześcijańskich, podobnie
jak Egill Skallagrimsson. Poezja
skaldyczna pochodzi z Norwegii i w Skandynawii utrzymywała się przez kilkaset lat, ale to Islandia
wiodła prym zarówno pod
względem liczby skaldów, jak i wysokiego kunsztu utworów. Poezja skaldyczna, rozwijająca się
głównie na dworach królewskich
islandzkim i norweskim, rozwijała się również za chrześcijaństwa, przeplatając dawne wątki
pogańskie z chrześcijańskimi. Poezja
skaldów pełni rolę dokumentu historycznego. Zastosowanie – złożenie hołdu władcy (im bardziej
kunsztowny wiersz, tym większy
hołd; dbałość o formę: metryka i stylistyka – Snorri Sturlusson: czerpanie z rodzimej mitologii oraz
zręczne operowanie
kenningami). Skaldowie często stosowali: kenning, heiti, drápa, flokkr(dræplingr), lausavísur.
Poezja skaldyczna funkcjonowała w

Islandii na takich samych usługach jak dzisiaj prasa – służyła do urabiania opinii i wierszem
walczono równie dobrze i skutecznie, jak
mieczem (np. Gunnlaug z Sagi o Gunnlaugu Wężowym Języku miał zdolność pokonywania
wrogów ciętymi ripostami w formie
wierszy). Doskonale złożony wiersz pozostawał w pamięci na zawsze i rozchodził się jak Islandia
długa i szeroka[1].
Sagi
Śmierć Hervora, bohatera sagi (Nicolai Arbo)
Najcenniejszą częścią starszej literatury islandzkiej są sagi (isl. saga, l.poj.; sögur, l.mn.) – epickie
opowieści o bohaterach, pisane
prozą, lecz według bardzo ścisłych reguł. Sagi dzielimy na mityczne, historyczne, romantyczne i
dydaktyczne. Do najpiękniejszych
należy Saga o Njalu (Njáls saga lub Brennu-Njáls saga). Jej bohaterem jest dobry prawnik Nial i zły
Mord, treścią zaś – historia
trzech rozwodów. Jedną z bardzo nielicznych humorystycznych jest Banda mannia saga (1050–
1060). Są to dzieje walki sprytnego
plebejusza z potężnymi rodami patrycjuszowskimi.
Liczne sagi prozą rozwinęły się z rodowych podań islandzkich. Íslendingasögur (Historie
islandzkie) odznaczają się dużym realizmem
i zarazem artyzmem stylizacji. Sagi, takie jak Saga o Egilu (Egils saga lub Egils saga
Skallagrímssonar) lub wspomniana już saga
mądrego Njala, należą do najwybitniejszych utworów skandynawskiej literatury powszechnej.
Również dawne pieśni bohaterskie i
baśnie fantastyczne przerabiano w sagi pseudohistoryczne (Fornaldarsögur – Historie z
przeszłości). W końcu sagi przejęły niektóre
formy i wątki kontynentalnej poezji rycerskiej pochodzenia niemieckiego lub francuskiego
(Riddarasaga), co uwidoczniło się
zwłaszcza na dworze Haakona Dobrego i doprowadziło do „zlania się” obu gatunków. W drugiej
połowie XIII wieku pojawiły się w
literaturze skandynawskiej takie opowiadania rycerskie jak Tri-stramssaga, Percevalssaga,
Karlamagnu-sarsaga.
Ari Thorgilsson
Do najwybitniejszych pisarzy islandzkich należy Ari Thorgilsson (1067–1148), któremu
zawdzięczamy wiadomości o
przedchrześcijańskiej historii Islandii. Napisał on dwa wielkie dzieła: Landnámabók (Księga
kolonizacji) i Íslendingabók (Księga o
Islandczykach). Konungabók (Księga Królów), zawierające dzieje królów norweskich od początku
dynastii Ynglingów do śmierci
Haralda Sigurdssona. Najciekawsze dzieło Thorgilssona, Landnámabók, składa się z 5 części. W
pierwszej podaje krótką historię
odkrycia Islandii, w następnych genealogię i historię pierwszych osadników, wraz z dokładnym
opisem miejscowości, w których
osiedli. Do dziś dzieło to stanowi podstawę dla genealogicznych poszukiwań wielu rodzin
islandzkich.

Średniowiecze
W poezji późniejszego średniowiecza pierwsze miejsce zajmują tzw. „rimur” – rymowane i
aliterujące ballady, wzorowane pod
względem treści na starych francuskich romansach. Najlepsze wydał Einar Fostri pod tytułem Skida
rima (ok. 1430). Rimur
duchowne zwano diktur; są to przeważnie podania z życia świętych. Najpiękniejszą z tych ballad
jest Lilia, żywot Matki Boskiej,
napisany przez Eysteina Asgrimssona, mnicha z Holyfell w połowie XIV w.
Wraz z podbojem Islandii przez Norwegię zaczyna się długotrwały okres zupełnego upadku
literatury islandzkiej. Pierwsze oznaki
odrodzenia literatura islandzka zawdzięcza reformacji. Duże znaczenie dla rozwoju literatury
prawniczej ma kodeks autorstwa
Ulfjotra, spisany w 930 roku. W XVII wieku manuskrypt tego tekstu znany był pod nazwą Gragas
(szara gęś).
Odrodzenie
W 1584 roku wychodzi staraniem biskupa Gudbranda pierwszy pełny przekład Pisma Świętego.
Wybitnym poetą był Hallgrimur
Petursson (1614–1674), twórca śpiewnych i nadzwyczaj popularnych Hymnów (1666).
Wiek XIX
Świetną tradycję średniowiecznych poetów islandzkich wznawia w XIX wieku Sigurdur Breidfjórd
(1798–1846). Hjalmar Jónsson
(1796–1875) pisze satyry. Pall Ólafsson (1827–1906) jest najbardziej popularnym nowożytnym
poetą islandzkim, autorem
niezliczonych Pieśni w stylu staroislandzkim. Þorsteinn Erlingsson (1858–1914) napisał wielki
poemat epiczny „Jórundr” o duńskim
awanturniku Jórgensenie, który przez czas krótki był królem Islandii, a także kilka ballad. Ze
względu na bogaty i silny język
Erlingsson jest uważany za jednego z najwybitniejszych poetów skandynawskich przełomu XIX i
XX wieku. Bardziej uległa
europejskiemu romantyzmowi szkoła Jónasa Hallgrimsona (1807–1845), z której wyszedł wielki
poeta miłości i przyrody,
Steingrimur Thorsteinsson (1830–1913), tłumacz Tysiąca i jednej nocy, Śakuntali i Shakespeare’a.
Pod wpływem Brandesa (1842–
1927) powstała szkoła współczesna, starająca się staroislandzką tradycję związać z najnowszymi
kierunkami europejskimi. Hannes
Hafsteinn (1861–1922) w pięknych balladach i licznych erotykach wprowadza do poezji islandzkiej
nowe, nieznane wcześniej
elementy. Jon Thoroddsen (1819–1868) jest największym i najpoczytniejszym powieściopisarzem
islandzkim XIX wieku, a Gestur
Palsson (1852–1891) najwybitniejszym nowelistą. Gunnar Gunnarsson należy do najlepiej znanych
pisarzy skandynawskich.
Gudmundur Magnusson odtwarza znakomicie życie ludu islandzkiego.
W XIX wieku dramat islandzki jest dopiero w powijakach: pierwszy stały teatr na Islandii założono
dopiero pod koniec XIX wieku.

Przedwcześnie zmarły Johann Sigurjonsson (1880–1919) stworzył parę dobrych dramatów.
Wiek XX
Tradycja islandzkich sag, ożywiona w XIX wieku, stała się pożywką również dla literatury
współczesnej. Dwudziestowieczna
literatura islandzka urzekła współczesnego czytelnika, wychowanego w kulcie tradycji
śródziemnomorskich, niezwykłym klimatem,
ogromną refleksyjnością i bezpretensjonalnością. W 1955 roku Halldór Laxness otrzymał Nagrodę
Nobla, która zwróciła uwagę
całego świata na niezwykłą, egzotyczną kulturę Islandii.W innych projektach.