BACA JENDRZEJ POLECA

Dzwon Islandii

Halldór Kiljan Laxness

Tłumaczenie:

Edmund Misiołek

,

Maria Szypowska

Seria:

Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Poznańskie

Historyczna trylogia powieściowa autorstwa islandzkiego laureata Nagrody Nobla Halldóra Laxnessa.
Akcja utworu rozgrywa się w XVII/XVIII wieku. W skład trylogii wchodzą następujące części:
* Dzwon Islandii (Íslandsklukkan 1943)
* Jasna dziewczyna (Hið ljósa man 1944)
* Pożar Kopenhagi (Eldur í Kaupinhafn 1946)

Bohaterem pierwszej części jest Jón Hreggviðsson, chłop oskarżony o morderstwo królewskiego kata. W przeddzień egzekucji
uwalnia go Snæfríður Íslandssól, córka miejscowego dostojnika. Po wielu perypetiach dociera do Kopenhagi, do domu Arnasa
Arnæusa, badacza średniowiecznej literatury islandzkiej (postać wzorowana na Árnim Magnússonie) i dzięki jego wstawiennictwu
może wrócić na Islandię.

Halldór Kiljan Laxness

Halldór Laxness - portret

Halldór Laxness w 1955

Halldór Kiljan Laxness (właśc. Halldór Guðjónsson; ur.

23 kwietnia

1902

w

Reykjavíku

, zm.

8 lutego

1998

w

Gljúfrasteinn

koło

Mosfellsbær

na zach. wybrzeżu Islandii) – pisarz

islandzki

, laureat literackiej

Nagrody Nobla

w

1955

.

Chociaż urodził się w

stolicy

Islandii

Rejkiawiku

, to wychował się na farmie Laxness, od której wziął swój

pseudonim artystyczny

. W

1919

rozpoczął podróż po

Europie

(

Skandynawia

,

Niemcy

), przeszedł na

katolicyzm

i osiadł w

klasztorze

w

Luksemburgu

.

Rozczarowany

ascetycznym

życiem zwrócił się ku

socjalizmowi

. Odwiedził

Kanadę

, a potem

USA

, gdzie próbował sił jako scenarzysta

w

Hollywood

. Za wyznawane poglądy

komunistyczne

groziła mu

deportacja

, wkrótce sam wyjechał do Niemiec. W

1955

otrzymał

literacką Nagrodę Nobla, kilka lat później powrócił do kraju.

Laxness napisał 51

powieści

. Był autorem licznych wierszy i artykułów prasowych. Stworzył między innymi:

•

cykle powieści z życia ludu islandzkiego:

Salka Valka

, Światłość świata,

Niezależni

,

•

trylogię historyczną

Dzwon Islandii

,

•

powieść

nacjonalistyczno

-

pacyfistyczną

Sprzedana wyspa: Powieść satyryczna (pierwotnie w

isl.

: Atómstödin, dosłownie

"Stacja/baza atomowa"),

•

powieść o cechach

realizmu magicznego

Duszpasterstwo koło lodowca

(isl.: Kristnihald undir jökli, (dosłownie

"Chrześcijaństwo u podnóża lodowca"),

•

dramaty

,

poezje

,

eseje

.

Rodzina

Jego córka

Gudny Halldorsdóttir

jest nagradzaną

reżyserką

filmową. Jej pierwsza praca, popularna adaptacja (oczywiście z

zakończeniem utrzymanym w realizmie magicznym) powieści "Kristnihald undir jökli" ("Chrześcijaństwo u podnóża lodowca")
wyświetlana bywa na festiwalach filmu islandzkiego i w kinach-muzeach filmu w miastach europejskich, w USA i w Kanadzie
(przynajmniej w Toronto i Montrealu). Film ten jest bardzo dobrze znany nawet młodzieży w Islandii.

Jego wnuk jest

raperem

w

Reykjavíku

, występuje i nagrywa jako

Dóri DNA

[1]

Historia Islandii

Osadnictwo

Pierwszymi ludźmi, którzy zamieszkiwali

Islandię

byli

irlandzcy

mnisi

, którzy osiedlili się tam najprawdopodobniej w VIII w. Nie

istnieją jednak żadne archeologiczne dowody irlandzkiego osadnictwa. Dysponujemy jedynie wzmiankami ze starych ksiąg,
mówiącymi o obecności Irlandczyków na wyspie. Przypuszcza się, że mnisi opuścili Islandię na krótko przed przybyciem

Normanów

,

którzy stopniowo skolonizowali wyspę w latach 870–930. Islandia była przez to ostatnim zasiedlonym krajem

europejskim

.

Model łodzi wikingów

Głównym źródłem informacji na temat zasiedlania Islandii jest

Landnámabók

(Księga Osadnictwa), napisana w XII w., która daje

nam szczegółowy opis pierwszych

osadników

. Zgodnie z tą księgą

skandynawscy

żeglarze odkryli

wyspę

przez przypadek. Wkrótce

potem odbyto jeszcze kilka wypraw badawczych, po czym rozpoczęła się

kolonizacja

.

Ingólfur Arnarson

jest uznawany za

pierwszego osadnika. Był on wodzem z

Norwegii

, który przybył na Islandię wraz z rodziną i podwładnymi w 874. Swoją farmę

zbudował w miejscu, gdzie obecnie znajduje się

Reykjavík

. W ciągu następnych 60 lat

wikingowie

ze

Skandynawii

, a także z

normańskich

kolonii

na

Wyspach Brytyjskich

–

Irlandii

i

Szkocji

, osiedlili się w Islandii. Wśród pierwszych mieszkańców znaleźli się

również

Celtowie

. Kolonizacja Islandii może być rozpatrywana w kontekście ogólnej ekspansji wikingów w tym okresie, związanej z

przeludnieniem Skandynawii i brakiem ziemi pod uprawę.

Istnieje również teoria mówiąca, że udział w kolonizacji Islandii mieli

Słowianie

. Według niej

Gardarowi Svafarssonowi

, który

zimował na Islandii jeszcze przed osiedleniem się tam Arnarsona, towarzyszył człowiek o imieniu Natfarri oraz para niewolników. W
drodze powrotnej z Islandii łódź wioząca tę trójkę miała się odłączyć od głównego okrętu i pozostać u wybrzeży wyspy, gdzie
rozbitkowie zbudowali dom

[1]

[2]

. Przypuszcza się, że Natfarri był słowiańskiego pochodzenia. Potwierdzeniem tej hipotezy są

czworokątne półziemianki typu słowiańskiego, odnajdywane na Islandii.

Utworzenie Althingu

Sesja Althingu

W 930, pod koniec okresu osadnictwa, odbył się pierwszy

Althing

– zgromadzenie wolnych mieszkańców Islandii, mające

kompetencje ustawodawcze i sądownicze. Obrady Althingu odbywały się raz na rok w lecie na równinie

Thingvellir

, w celu przyjęcia

nowych praw i wykonania wyroków. Na obrady Althingu przybywały tłumy rolników z rodzinami, kupców, rzemieślników,
wędrowców. Było to najważniejsze wydarzenie społeczne na wyspie w ciągu roku.

Olaf II Święty

W średniowiecznej Islandii istniały także cztery sądy lokalne oraz system zgromadzeń regionalnych, którym przewodzili wodzowie.
Na najniższym szczeblu władzy znajdowały się hreppar, gdzie farmerzy spotykali się, aby rozwiązać problemy społeczności lokalnej.
Utworzenie Althingu dało początek islandzkiej wspólnocie, aczkolwiek nie posiadał on władzy wykonawczej. W 1022 Islandia
zawarła pierwszy traktat z obcym

państwem

– porozumienie z

królem

Norwegii

Olafem Haraldssonem

(św. Olaf), dotyczące praw

Islandczyków

w Norwegii i

Norwegów

w Islandii.

Chrystianizacja

Chrześcijaństwo

zostało pokojowo przyjęte w Islandii decyzją Althingu w 1000. Głównym powodem nawrócenia był nacisk króla

Norwegii. Pierwsze

biskupstwo

zostało założone w

Skálholcie

w południowej Islandii w 1056 przez

Ísleifura Gissurarsona

. Jego syn i

następca –

Gissurr Ísleifsson

, utworzył kolejne biskupstwo w

Hólarze

w północnej Islandii w 1106. Pierwszy

klasztor

w Islandii

ufundowano w

Thingeyri

w 1133, a później zbudowano następne. Oba biskupstwa wraz z klasztorami stały się ośrodkami

naukowymi wyspy.

Odkrycie Grenlandii i Ameryki

Grenlandia

została odkryta i skolonizowana przez Islandczyków pod przywództwem

Eryka Rudego

w 981 (zobacz też:

Historia

Grenlandii

), a ok. 1000 Islandczycy stali się pierwszymi Europejczykami, którzy postawili stopę na

kontynencie

amerykańskim

(wyprawą dowodził

Leif Eriksson

). Na początku XI w. postanowili oni osiedlić się w miejscu, które nazwali

Vinland

, gdzieś na

południe od swoich baz w północnej

Nowej Fundlandii

. Ich próba kolonizacji

Nowego Świata

jednak się nie powiodła.

Okres sag

XIII w. został nazwany złotą epoką pisania

sag

. Sagi są klasyką literatury średniowiecznej pisanej po

islandzku

, w archaicznym języku,

niewiele różniącym się od

staronordyjskiej

mowy wikingów. Czołowym pisarzem średniowiecznej Islandii był

Snorri Sturluson

(1178–1241) – wódz i historyk. Jest on autorem dzieła

Heimskringla

, historii królów Norwegii oraz

Eddy młodszej

, traktatu na temat

poezji

i

mitologii nordyckiej

. Także w tym okresie powstały takie dzieła jak

Saga o Egilu

,

Saga rodu z Laxdalu

, Saga o Gunlaugu

Wężowym Języku, opowiadające o historii rodów islandzkich przed i tuż po przyjęciu chrześcijaństwa. Ich autorstwo jest przez część
badaczy przypisywana Snorri Sturlusonowi.

Wojna domowa

Okres 1220–1262 jest nazywany epoką Sturlungów. Był to okres

wojny domowej

między rodami, która doprowadziła do poddania

Islandii władzy króla Norwegii w 1262. Nowy królewski kodeks prawa – Jonsbok, został przyjęty przez Althing, który zachował swą
władzę ustawodawczą, w 1281. Kiedy Norwegia,

Szwecja

i

Dania

zawarły

unię kalmarską

w 1397, Islandia dostała się pod władzę

korony duńskiej, lecz zachowała swój ustrój i samorządność.

Angielskie stulecie

XV w. jest nazywany w Islandii angielskim stuleciem, ponieważ był to okres bliskich kontaktów między Islandią i

Anglią

. Anglicy

regularnie żeglowali do Islandii w celach handlowych lub na połów ryb.

Czarna śmierć

spustoszyła wyspę w latach 1402–1404.

Drukarstwo zostało wprowadzone w Islandii przez

Jona Arasona

, biskupa Holaru, w latach 30. XVI w., a w 1540 przetłumaczono

Nowy Testament

na język islandzki. Całą

Biblię

przełożył na islandzki

Guðbrandur Þorláksson

, biskup Holaru, w 1584.

Reformacja

Król Danii przeprowadził

reformację

kościoła w 1550 po silnych sprzeciwach

katolików

.

Luteranizm

został

religią państwową

z

królem Danii jako głową Kościoła. Olbrzymie bogactwa Kościoła Katolickiego zostały skonfiskowane, a ostatni katolicki biskup,
zarazem islandzki bohater narodowy,

Jón Arason

, ścięty. Te wydarzenia wzmocniły władzę monarchii duńskiej w Islandii. W 1602

Duńczycy zastąpili

Hanzę

i handel angielski uciskającym duńskim

monopolem

handlowym. W 1662 wprowadzono

monarchię

absolutną

, a królowie Danii stali się dziedzicznymi władcami Islandii. Władza ustawodawcza Althingu została bardzo ograniczona.

Przeniesienie całej władzy do

Kopenhagi

oraz monopol handlowy, odbiły się tragicznie na islandzkiej gospodarce. Później pojawiły

się problemy w zaopatrzeniu w żywność w wyniku ochłodzenia

klimatu

w XVI i XVII w.

Monopol handlowy i katastrofy naturalne

Duński monopol handlowy, ustanowiony w 1602, został na Islandii wymuszony. Zmierzał on do wzmocnienia pozycji duńskiej klasy
kupieckiej i duńskiego handlu. Monopol handlowy spowodował chaos gospodarczy.

XVIII w. był najtragiczniejszym okresem w historii Islandii z powodu licznych klęsk

głodu

i

katastrof naturalnych

. Trzy razy doszło do

gwałtownego zmniejszenia się populacji w wyniku

epidemii

i braku żywności. Althing został zlikwidowany po koniec XVIII w., a stare

biskupstwa w Skalholt i Holar zniesiono, powołując jednego biskupa, rezydującego w

Reykjaviku

. Jako konsekwencja ciężkiego

położenia ludności, monopol handlowy został zniesiony w 1787, jednak handel był wciąż limitowany przez Danię. W tym samym
roku Rejkiawik został

stolicą

Islandii (liczył wówczas 200 mieszkańców). Wiek XIX to czas odrodzenia narodowego w Islandii. Za ojca

odrodzenia uważa się

Jóna Sigurðssona

, przywódcę ruchu narodowego, walczącego o wyzwolenie Islandii spod politycznej i

gospodarczej dominacji Danii. W 1845 wznowiono obrady Althingu jako organu doradczego.

Handel zagraniczny został całkowicie zliberalizowany w 1855. W 1874, kiedy Islandia świętowała milenijną rocznicę przybycia
pierwszych osadników, wyspa otrzymała własną

konstytucję

i kontrolę nad gospodarką. W 1904 ustanowiono

autonomię

, minister

spraw islandzkich rozpoczął rezydowanie w Rejkiawiku, musiał posługiwać się językiem islandzkim i był odpowiedzialny przed
Althingiem.

17 czerwca 1911 powstał

Uniwersytet Islandzki

w Rejkiawiku. W 1913 wprowadzono odrębną islandzką flagę handlową.

Królestwo Islandii

Islandia stała się ostatecznie niepodległym państwem w 1918, królestwem połączonym

unią personalną

z Danią. Zgodnie ze

specjalną umową Dania kierowała islandzkimi sprawami zagranicznymi oraz obroną

wybrzeża

, a od 1920, na mocy nowej

konstytucji, utrwalona została odrębność islandzkiego parlamentu i rządu. Ten układ zakończył się 10 kwietnia 1940, po zajęciu
Danii przez hitlerowskie

Niemcy

. 10 maja 1940 Islandię

obsadzili żołnierze brytyjscy

.

Powstanie Republiki Islandii

W maju 1944 na wniosek Althingu przeprowadzone zostało

referendum

mające rozstrzygnąć o przyszłości i ustroju politycznym

Islandii. 97% uprawnionych do głosowania opowiedziała się w nim za zerwaniem unii personalnej z Danią oraz wprowadzeniem
republikańskiej formy państwa (

frekwencja

wyniosła 98,6%). 17 czerwca 1944 Althing formalnie proklamował w Thingvellir

powstanie Republiki Islandii.

Czasy współczesne

W czasie

II wojny światowej

Islandia była początkowo

państwem neutralnym

. W 1940 zajęli ją brytyjscy żołnierze, a 8 lipca 1941

zastąpili ich Amerykanie. Wydarzenie to nastąpiło pięć miesięcy przed formalnym przystąpieniem

USA

do II wojny światowej po

ataku na

Pearl Harbor

. W czasie wojny zatopiono wiele islandzkich statków, a wielu Islandczyków zginęło. Amerykańscy żołnierze

przebywali w Islandii przez całą wojnę. Islandia została członkiem-założycielem

NATO

w 1949. Dwa lata później Islandia zawarła

dwustronny traktat obronny z USA, zgodnie z którym amerykańscy żołnierze wrócili do Islandii i przebywają w bazie morskiej w

Keflavik

.

Islandia powiększyła swoją

strefę morską

z 3 do 4

mil

w 1952 i do 12 mil w 1958, co doprowadziło do pierwszej

wojny dorszowej

z

Wielką Brytanią

. Kolejne dwie wojny dorszowe miały miejsce, gdy Islandia powiększyła swoją strefę morską w 1972 do 50 mil i w

1975 do 200 mil.

W 1946 Islandię przyjęto do

ONZ

, a w 1948 stała się członkiem-założycielem

OEEC

(późniejsze

OECD

). W 1970 przyłączyła się do

GATT

, a w 1975 do

EFTA

. Islandia była członkiem założycielem

Europejskiego Obszaru Gospodarczego

(EEA), który powstał w 1994,

zrzeszającego kraje

EFTA

(poza

Szwajcarią

) i

Unii Europejskiej

.

W 2010 Islandia rozpoczęła

negocjacje w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej

.

Reformy gospodarcze

W 1991

Partia Niepodległości

, prowadzona przez

Davíða Oddssona

, utworzyła rząd koalicyjny z socjaldemokratami z

Sojuszu

. Rząd

ten wprowadził politykę liberalizacji rynku prywatyzując wiele przedsiębiorstw państwowych. W 1994 Islandia stała się członkiem

Europejskiego Obszaru Gospodarczego

. Kraj osiągnął stabilność gospodarczą i zahamował wzrost inflacji.

Po kolejnych

wyborach parlamentarnych w 1995

Partia Niepodległości utworzyła rząd koalicyjny z

Partią Postępu

. Kontynuując

politykę wolnorynkową sprywatyzowano dwa komercyjne banki i państwowego operatora telekomunikacyjnego Síminn.
Opodatkowanie dochodów zostało obniżone do 18% (z około 50% na początku dekady), podatek od spadków został znacznie
zredukowany, a podatek od majątku netto zniesiony. System indywidualnych zbywalnych kwot w islandzkim rybołówstwie,
wprowadzony po raz pierwszy pod koniec lat 70. XX w., był dalej rozwijany. Po chwilowej

recesji

na początku lat 90. wzrost

gospodarczy był znaczny, o ok. 4% rocznie średnio od 1994.

Rząd koalicyjny pozostał u władzy po

wyborach w 1999

i

2003

. W 2004, po 13 latach w rządzie, Davíð Oddsson ustąpił ze stanowiska

premiera. Jego następcą został lider Partii Postępu

Halldór Ásgrímsson

, a następnie, w 2006,

Geir Haarde

z Partii Niepodległości.

Wybory w 2007

zmieniły układ sił w

Althingu

, skutkiem czego zawiązano koalicję Partii Niepodległości i Sojuszu. Na czele nowego

rządu ponownie stanął Geir Haarde.

W latach 1990–2000 Islandia prowadziła politykę popierania polityki zagranicznej USA, wsparcia NATO podczas

wojny w Kosowie

i

jako kraj popierający koalicję podczas

inwazji na Irak

w 2003. W marcu 2006 r. Stany Zjednoczone ogłosiły, że zamierzają wycofać

większą część sił patrolujących islandzką przestrzeń powietrzną. 12 sierpnia 2006 cztery ostatnie F-15 zniknęły z islandzkiej
przestrzeni powietrznej. We wrześniu 2006 roku Stany Zjednoczone zamknęły także bazę w

Keflavíku

.

W październiku 2008 załamał się islandzki system bankowy. Powszechne protesty na przełomie 2008/2009 spowodowały dymisję
rządu Geira Haarde. Został on zastąpiony 1 lutego 2009 przejściowym rządem koalicyjnym Sojuszu i

Zielonych

, którego premierem

została socjaldemokratka

Jóhanna Sigurðardóttir

. W wyniku

przedterminowych wyborów parlamentarnych

w kwietniu 2009 rząd

koalicyjny pod przewodnictwem Jóhanny Sigurðardóttir utrzymał władzę.

Gunnar Hámundarson

Gunnar spotyka swoją przyszłą żonę Hallgerðr Höskuldsdóttir w

Alþingi

Gunnar broni się w Rangie
Jest to

islandzkie nazwisko

. Ostatnie nazwisko to nazwa

patronowa

, a nie

nazwisko rodziny

; Osoba ta jest określona nazwą

Gunnar .

Gunnar Hámundarson był 10-

letnim

wodzem islandzkim

. Mieszkał w

Hlíðarendi

w

miejscowości Fljótshlíð

i jest

prawdopodobnie

lepiej znany jako Gunnar z Hlíðarendi (Stary Norda: Gunnarr á Hlíðarenda). W pierwszej połowie

sagi Njáls wyróżnia się

znakomitym wspomnieniem

łańcucha zdarzeń, które ostatecznie prowadzi do śmierci w walce.

Gunnar był synem Hámundra Gunnarssona i Rannveig Sigfúsdóttur (według

Njáls saga

) lub Rannveig Sigmundardóttur (według

Landnáma

). Miał dwóch braci, Kolskeggr i Hjörtr i jedną siostrę Arngunnr, która była żoną Hróar Tungugoði.

Ożenił się z Hallgerðr Höskuldsdóttir z Höskuldsstaðir w miejscowości Laxárdal w

miejscowości Dalasýsla

, znanej jako Hallgerðr

langbrók ("Hallgerður longpants"). Był trzecim mężem. Mówiło się, że zabiła obu byłych mężów, ale w rzeczywistości zabiła tylko

pierwszego. Ich małżeństwo zostało uznane za nieostrożne przez przyjaciela Gunnar,

Njáll Þorgeirsson

, ponieważ było to

spowodowane pożądaniem

, a nie praktycznością.

Gunnar bohatera

Gunnar był wielkim wojownikiem - jest on niemal niepokonany w walce. Według legendy Njáls, był potężnym, przystojnym
mężczyzną "zdolnym do skakania własnej wysokości w pełnej zbroi ciała, zarówno z tyłu jak iz przodu". Był

wykwalifikowanym

łucznikiem

, a w ścisłej walce jego broń wyboru była

atgeir

, której uczeni uważali za

halabardę

lub jakiś rodzaj

glaive

. Powiedziano

mu, że wziął tę słynną broń w bitwie od człowieka o imieniu Hallgrímur, podczas gdy na ataku

Wikingów

na wyspę

Eyssilę

(

Saaremaa

we

współczesnej

Estonii

-

szczegółowe informacje

na tej stronie).

Gunnar był także umiejętnym rzucającym kamieniem, zdolnym do ataku wrogów między oczami z metrów, a znakomitym
pływakiem. Nie było żadnej gry, w której był równy. Jego zachowanie było zawsze uprzejme, ale stanowcze - dał dobre rady, był
łagodny i łagodny, ale nie był uważany za inteligentnego człowieka ze względu na sposób mówienia. Jednak mądre spostrzeżenia
Gunnar i głębokie zrozumienie sugerowały, że jest równie mądry, jak przystojny. Był lojalny wobec swoich przyjaciół i utrzymywał
dobrą firmę. Gunnar został nazwany "przystojny i piękny ze skóry i miał prosty nos, zwrócony na czubku, był niebieskookiem,
oczarowany i zarumieniany grubymi, lśniącymi włosami, blondynami i dobrze wyczesanymi". Został opisany jako najpiękniejszy
człowiek na świecie, a jako nie ma równych.

Śmierć Gunnara

Gunnar był bliskim

przyjacielem Njála

Þorgeirssona Bergþórshvola

i często do niego

podchodził

. Njáll kazał mu nie zabijać dwóch

mężczyzn z tej samej rodziny - to doprowadziłoby do jego śmierci. Przewidywanie Njála okazało się słuszne. Kiedy Gunnar zabił
dwóch członków rodziny Gissur White, rodzina starała się zemścić, a mężczyźni wyruszyli do Hlíðarendi, aby popełnić morderstwo.
Njáll doradził Gunnar, aby wyjechał z Islandii i zagrał za granicą, aby ich uciec. Początkowo Gunnar miał zamiar odejść, ale gdy
zobaczył dom z daleka, był tak poruszony pięknem, że zmienił zdanie i postanowił pozostać w tyle. Doprowadziło to do epickiej
bitwy, w której Gunnar został zabity.

Kiedy Þorgrim i kilku innych żołnierzy zbiegały się wokół domu Gunnara, Gunnar obudził się i dźgnął Þorgrim przez szczelinę z jego

atgeir

. Þorgrim powrócił spokojnie do swoich towarzyszy, którzy pytali, czy Gunnar jest w domu. "Znajdź to dla siebie, ale jestem

pewien, że jego

ojciec

jest w domu",

powiedział

, a

następnie

padł martwy.

Początkowo Gunnar zdołał walczyć z licznych napastników swoim mistrzowskim łucznictwem. Kiedy jego sznurek zerwał się w
bliskiej odległości, poprosił żonę Hallgerður o włosy z głowy, aby naprawić dziób. Gunnar uderzyła ją wcześniej, gdy odkrył, że jego
żona krakowała żywność z pobliskiej farmy podczas klęski żywiołowej, a ona odmawiała z winy. W rezultacie musiał zmierzyć się z
napastnikami w walce wręcz i został zabity.

Gunnar jako literacki charakter

Gunnar Hámundarson jest ogólnie uważany za archetypowego "lekkiego bohatera"

islandzkich sag

(w

przeciwieństwie

do

"ciemnych

bohaterów

", jak

Egill Skallagrímsson

). Jego męskość, odwaga i heroiczny zachowanie są przesadzone i wydaje się, że nie

mają nikogo słabego punktu widzenia.

Gunnar jest prawdopodobnie najbardziej podziwianą islandzkimi bohaterami sagi: bohaterem, energią, cnotą, a przede wszystkim
niezachwianą lojalnością wobec krainy swoich narodzin i miłości do jej nadmiernego fizycznego piękna. Jednak dla niektórych
Islandczyków Gunnar jest stereotypem, stosowanym do odniesienia nadmiernych lub niewiarygodnych cech charakteru.

Jón Arason

Pomnik w miejscu egzekucji w

Skálholcie

Jón Arason (ur.

1484

, zm.

7 listopada

1550

w

Skálholcie

) –

islandzki

duchowny

katolicki

,

biskup

Hólaru

,

poeta

, uznawany za

bohatera narodowego.

Wyświęcony

około

1504

. Został

biskupem diecezji hólarskiej

około

1524

. Przeciwstawił się narzuconemu w

1536

przez Duńczyków

luteranizmowi

i wszczął antyduńskie powstanie. Pokonany został przez

Daðiego Guðmundssona

w

bitwie

pod Sauðafell

2 października 1550 roku i ścięty wraz z 2 synami w Skálholcie. W ciągu roku 14 mężczyzn związanych z jego egzekucją

zostało skrytobójczo zamordowanych.

Egill Skallagrímsson

.

Egill Skallagrímsson

Obrazek przedstawiający Egilla z XVII-wiecznego manuskryptu do

Sagi o Egillu

Data i miejsce urodzenia

ok.

904

Data i miejsce śmierci

ok.

990

Narodowość

islandzka

Egill Skallagrímsson (ok.

904

[1]

–

990

) – najsłynniejszy

skald

skandynawski. Na początku

XII wieku

spisano

Sagę o Egillu

, w której

zacytowano jego wiersze. Jest uznawany za

prekursora

rymowanej poezji w północnej Europie.

Według tradycji stworzył sześć

poematów

, z których zachowały się trzy oraz kilkadziesiąt luźnych

strof

i wersów (tzw. lausavísur).

Jedna z pieśni Okup za głowę poświęcona jest

konungowi Yorku Erykowi

. Skald napisał ją będąc w niewoli u Eryka, aby ratować

swoją głowę.

[2]

Brynjólfur Sveinsson

Brynjólfur Sveinsson

Brynjólfur sveinsson na XVIII-wiecznej ilustracji do manuskryptu

Data i miejsce urodzenia

14 września

1605

Önundarfjörður

Data śmierci

5 sierpnia

1675

Brynjólfur Sveinsson (ur. 14 września

1605

w

Önundarfjörður

, zm. 5 sierpnia

1675

) −

luterański

biskup

Skálholt

na

Islandii

, bibliofil.

Życiorys

Brynjólfur Sveinsson urodził się w 1605 roku w Önundarfjörður

[1]

. Początkowo uczył się w szkole w Skálholt, a potem w latach

1624–1629 na

Uniwersytecie Kopenhaskim

. W latach 1632–1638 pracował w gimnazjum w

Roskilde

, a potem został przez króla

mianowany biskupem Skálholt

[2]

i pełnił tę funkcję od 1639 do 1674 roku

[3]

. Jedną ze swoich pierwszych decyzji nakazał odbywać

synod

diecezji co roku, razem z sesją

Althingu

[4]

. Znany jako bibliofil i kolekcjoner starych manuskryptów

[5]

.

Zmarł w 1675 roku

[6]

.

Jego wizerunek znajduje się na

banknocie

1000

krónur

. Na

awersie

znajduje się jego portret z książką w ręku, a na rewersie Kościół

Brynjólfskirkja w Skálholt

[7]

[8]

.

Sturla Sighvatsson

Jest to

islandzkie nazwisko

. Ostatnie nazwisko to nazwa

patronowa

, a nie

nazwisko rodziny

; Osoba ta jest wymieniona pod

wskazanym nazwiskiem Sturla .

Sturla Sighvatsson (1199 - 21 sierpnia 1238) był

islandzkim

wodzem lub

goði

z klanu rodziny

Sturlungar,

który odgrywał aktywną

rolę w konfliktach zbrojnych na Islandii w

wieku Sturlungs

(islandzkim: Sturlungaöld ).

Sturla był synem

Sighvatta Sturlusona

, brata saga-pisarza

Snorri Sturluson

i mieszkał w gospodarstwie w

Sauðafell

. Podobnie jak

jego wujek, Sturla stał się wasalem dla króla

Haakon IV z Norwegii

i walczył o rozszerzenie jego wpływu na

Islandię

. Sturla zginął w

bitwie o Örlygsstaðir

.

O staroislandzkiej literaturze i jej znaczeniu przy odtworzeniu mitologii Skandynawii

Podobnie jak Irlandia była skarbnicą tradycji celtyckiej, tak Islandia przechowała świadectwa o tradycji Północy napisał G. Turville –
Petre. Rzeczywiście, nie można nie docenić roli Islandii w odtwarzaniu pogańskiej religii skandynawskiej, a nawet szerzej –
germańskiej.

W opinii St. Piekarczyka, pochodząca z Islandii Edda stanowi główne i najważniejsze źródło Mitologii Germańskiej . Innymi słowy,
tradycja najdłużej utrzymuje się na peryferiach.

Historia Islandii zaczyna się w końcu IX wieku, kiedy została ona zasiedlona przez przybyszy z Północy i, w mniejszym stopniu,

Celtów. Nadal niejasne są powody tej migracji na tę odległą wyspę. Przypuszcza się, że rządy Haralda Rudobrodego mogły tu być
główną przyczyną. Niechęć do podporządkowania się jego tyranii oraz pragnienie pozostania przy dawnym stylu życia częściowo
tłumaczyłyby, dlaczego na Islandii długo utrzymywała się stara tradycja Północy. Islandczycy przyjęli chrześcijaństwo w 1000 roku
na drodze pokojowej – uchwałą Althingu. Chroniąc się przed zagrożeniem przymusowej chrystianizacji, w rzeczywistości – choć już
nieoficjalnie – zostawili sobie możliwość czczenia dawnych bogów.

KRÓTKO O ŹRÓDŁACH

Poznanie dawnej religii skandynawskiej nie jest zadaniem prostym, nawet jeżeli jej badacze dysponują większą liczbą źródeł
pisanych, niż na przykład ci, interesujący się mitologią Słowian. Dokumenty te nie są nigdy jednoznaczne, a zatem często podlegają
rewizjii krytyce. Należy też pamiętać, że interpretacja dostępnych materiałów – czy to archeologicznych czy pisanych – często zależy
od badacza, jego narodowości i panującej mody.Istotnym problemem jest również fakt, że pogańscy mieszkańcy Skandynawii
prawie nie znali pisma. Posługiwali się wprawdzie alfabetem runicznym, ale tylko do wycinania inskrypcji na kamieniach, metalu i
drewnie. Są to wartościowe informacje, jednak zazwyczaj zbyt skąpe. Najstarsze napisy – pochodzące z III–IV wieku – były na ogół
bardzo krótkie. Zawierały jedno lub dwa słowa, czasem tylko kilka liter. W późniejszych można już rozpoznać zaklęcia magiczne czy
pewną formę poezji. Z końcem okresu pogańskiego inskrypcje zaczęto umieszczać na nagrobkach. Innym cennym źródłem wiedzy
są nazwy miejsc – zarówno te z Norwegii, Szwecji, Danii jak i Islandii. Można z nich wnioskować o niemałym znaczeniu niektórych
bóstw, jak na przykład Ull czy Hörn, o których praktycznie nic więcej nie wiadomo. Nazwy miejsc pomocne są przy odkrywaniu, jakie
pary bogów mogły być czczone razem, jacy bogowie byli popularni w pewnych regionach, ułatwiają sporządzenie mapy
rozmieszczenia świątyń, a także rozróżnienie świątyń od bardziej prymitywnych miejsc kultu. Niezaprzeczalnie ważne przy
rekonstrukcji dawnych wierzeń są wykopaliska archeologiczne. Pogańskie zwyczaje pogrzebowe odzwierciedlają wyobrażenia
ówczesnych ludzi na temat śmierci i życia pozagrobowego. Dzięki nim można prześledzić rozwój form religijnych na terenach
Skandynawii – od kultów zwierząt wśród łowców z epoki kamienia, przez kulty płodności i solarne rolników, aż do wierzeń z Epoki
Wikingów. O niektórych zwyczajach i wierzeniach Skandynawii można dowiedzieć się od autorów antycznych. Na przykład od
Pyteasa z Massalii, który w IV w. p.n.e. opłynął Brytanię i przez Szetlandy dotarł prawdopodobnie do Norwegii. Cezar pisał o
organizacji społecznej i religii Germanów, a Tacyt w swojej Germanii uwzględnił również Skandynawów.

LITERATURA STAROSKANDYNAWSKA

Najbogatszym źródłem do badań nad okresem pogańskim jest literatura staroskandynawska. Niestety, poza manuskryptami
napisanymi na Islandii w XIII i późniejszych wiekach, większość z niej nie przetrwała do czasów obecnych. Do XII wieku dzieła
literackie były przekazywane w tym kraju drogą ustną. Istniał specjalnie do tego powołany urząd lögsögumadra, czyli recytatora sag
i poezji skaldycznej. Do jego objęcia szykowano młodych chłopców w odpowiednich akademiach. Piśmiennictwo w języku
staroislandzkim, to z jednej strony inskrypcje runiczne, a z drugiej – rękopisy pisane alfabetem łacińskim, którego zaczęto używać po
przyjęciu chrześcijaństwa. W skład literatury staroislandzkiej wchodzi zarówno proza (sagi rodowe, królewskie, biskupie i sagi
kłamstw) jak również poezja. Poezję zazwyczaj dzieli się na eddyczną i skaldyczną. Pierwsza z nich zawdzięcza swoją nazwę Eddzie
Starszej, w której zebranych zostało najwięcej pieśni tego stylu.

EDDA

W 1643 roku biskup Brynjolf Sweinsson odnalazł pergaminowy, trzynastowieczny rękopis pochodzący z Islandii. Składa się na niego
30 pieśni spisanych ok. 1270 roku na 45 kartach pergaminowych. Księga ta jest odpisem wcześniejszego, zaginionego manuskryptu,
o którym nic nie wiadomo. Odkryty przez biskupa Brynjolfa ze Skalholu dokument został umieszczony w Bibliotece Królewskiej w
Kopenhadze, gdzie nadano mu nazwę Kodeks Królewski (Codex Regius). Natomiast sam Sweinsson zatytułował ten zbiór Eddą –
później dookreślanej Edda Starsza lub Edda Poetycka. Nazwę tę zaczerpnął on z podręcznika poetyki autorstwa Snorrego Sturlsona.
Przypuszczał bowiem, że odnalazł oryginał, na którym Snorri oparł swoje dzieło. Niejasne jest znaczenie słowa edda. Być może
pochodzi ono od nazwy dworu – Oddi, w którym wychowywał się Snorri albo od słowa odr oznaczającego poezję, twórczość. Inna
teoria wywodzi go od mitu o Rigu, który chodził po ziemi i dawał początki rodom ludzi. Jako pierwsze odwiedził małżeństwo Ai i
Edda (pradziada i prababkę). Stąd zbiór opowiadający o początkach ludzkości miałby nosić imię Pramatki. Poezja eddyczna
charakteryzuje się specyficznym stylem, który odróżnia ją od poezji skaldycznej. Występuje on w trzech rodzajach metrum:
fornyrdislag, ljódaháttr i málaháttr. Każdy z nich charakteryzuje się rytmami i aliteracją, czyli zgodnością początkujących spółgłosek
lub dowolnego nagłosu samogłoskowego. Fornyrdislag – najczęściej spotykany – składa się z ośmiowersowych strof, w których
każdy wers ma dwa główne akcenty i dwa słabe. Ijódahátt – z sześciu wersów, czasem siedmiu, gdzie wersy 1 i 2, podobnie jak 4 i 5,
stanowią parę, natomiast 3 i 6 mają własną aliterację. W málaháttr wersy składają się z dwóch pięcioczłonowych półwersów, a
strofa ma 4 wersy. Pieśni tworzące Eddę dzielą się na dwie zasadnicze grupy: pieśni o bogach (mitologiczne), i pieśni o bohaterach,
takich jak Sigur, Helgi, Ermanaric. Rozróżnienie na pieśni mitologiczne i heroiczne nie jest dostatecznie ostre, gdyż niektórzy
bohaterowie mieli boskie pochodzenie. Pieśni mitologiczne dają nam szeroki obraz świata bogów i ich historii, opisują ich charakter
i relacje między nimi. Natomiast z pieśni o bohaterach możemy dowiedzieć się więcej o ówczesnych stosunkach międzyludzkich,

zwyczajach, wierzeniach i zabobonach. Wszystkie pieśni Eddy mają olbrzymią wartość przy rekonstrukcji mitologii skandynawskiej.
Jednak muszą być przyjmowane z pewną ostrożnością, gdyż często brakuje między nimi logicznych zgodności – zwłaszcza w księdze
Wieszczba Wölwy (Völupsá), w której zawarty jest cenny dla badaczy opis początków świata i człowieka, młodości bogów i ich walki,
a także ich zmierzch (Ragnarök).

Poezja skaldyczna

Nazwa tej poezji pochodzi od słowa skáld (skald) oznaczającego poetę czy kogoś, kto opanował sztukę układania wierszy. Dla jej
twórców ważniejsza była forma, a nie sama treść. W odróżnieniu od Eddy, która w całości jest anonimowa i opowiada o bogach i
bohaterach w zamierzchłych czasach, poezja skaldyczna jest tworzona przez znanych, przynajmniej z imienia, poetów, a jej
tematem przeważnie jest współczesna autorom historia. Twórczość ta miała na ogół charakter dworski. Skald, przebywając na
dworze konungów (staronordyckich książąt) i jarlów, improwizował wiersze wychwalające ich czyny i sprawiedliwe rządy.
Upamiętniał on również ważne bitwy albo poniżał przeciwników itp. Poezja skaldów charakteryzuje się bardzo wymyślną poetyką,
wyróżniającą się na tle ówczesnych europejskich technik złożonością form stroficznych, obrazowaniem opartym na mitologii oraz
specyficznymi rodzajami metafor (kenningów). Większość wierszy to sześciozgłoskowce o trzech dowolnie rozmieszczonych
akcentach. Wśród licznych sposobów metrycznych stosowanych w poezji skaldycznej najbardziej popularnym był rym rycerski –
dróttkvćtt. Były to ośmiowierszowe strofy, z których każda tworzyła dwie półstrofy lub dwa czterowiersze. W swojej poezji
skaldowie stosowali między innymi: hejtami, czyli poetyckie synonimy używanych w mowie codziennej rzeczowników oraz kenningi
– rodzaj metafory, zbudowanej z przynajmniej dwu rzeczowników. Większość kenningów oparta była na mitologii (i z jej pomocą
mogła być wyjaśniana - np. zwycięskiego wojownika określano „niszczycielem głodu wilków”), dlatego mają one ogromne znaczenie
przy potwierdzaniu pewnych wątków mitycznych spisanych prozą. Skaldowie tworzyli przez około 400 lat – od pierwszej połowy IX
do XIII wieku. Niestety tylko drobna część z ich poezji zachowała się. Ta, która ocalała, przetrwała w dziele Snorriego i w sagach
królewskich, gdzie była we fragmentach cytowana.

HISTORIOGRAFIA

W średniowiecznej Skandynawii bardzo rzadko spisywano kroniki historyczne. Jedynie Islandia odbiega od tego wizerunku. Pierwsze
kroniki powstały w tym kraju już pod koniec XI wieku. Najstarsza znana nam, choć zagubiona, została napisana po łacinie przez
Sćmunda Sigfússona (1056-1133), a opowiadała o królach norweskich. Ksiądz Ari Ţorgilsson (1067-1148) był pierwszym, który pisał
po islandzku. W jego ocalałej Ísledingabók można znaleźć krótką historię kraju od początku zasiedlenia aż po czasy, w których żył.
Landnámabók Landnámabók – Księga Zasiedlenia, jest szczegółową historią pierwszych osadników. Prawdopodobnie została
napisana przez Ariego Ţorgilssona, choć wersje, które ocalały pochodzą z XIII i późniejszych wieków. Landnámabók jest bardzo
cennym źródłem wiedzy o życiu społecznym i religijnym ówczesnych Islandczyków. W jednym z manuskryptów znajdują się
początkowe zdania pogańskiego prawa z 930 roku. Dotyczą one organizacji świątyń, kompetencji godiego (głównego kapłana),
składania ofiar oraz form przysięgi składanej w imieniu Freyra, Njörđa czy innych ważnych bogów. Zawierały również przestrogę,
żeby nikt w statku ozdobionym smoczą głową nie próbował przekroczyć brzegów wyspy, gdyż naraża się tym na walkę z duchami –
strażnikami. Sagi
Wśród sag islandzkich wyróżniamy sagi rodowe, królewskie, biskupie i sagi kłamstw. Do dopełniania obrazu wierzeń pogańskich
Skandynawów najistotniejsze są sagi rodowe. Większość z nich została napisana w XIII wieku, a opowiadała o życiu Islandczyków w
X i w początkach XI wieku. Ocena ich autentyczności i wartości dla rekonstrukcji mitologii podzieliła badaczy. Przez wiele lat
uważano, że były one tworzone w tym samym czasie, co wydarzenia, o których opowiadały. Przekazywane ustnie bez żadnych
zmian aż do momentu spisania, nie zatraciły swojej wiarygodności. W kolejnych latach badacze zaczęli traktować sagi jako produkt
trzynastowiecznego ruchu literackiego. Skłaniali się oni do twierdzenia, że wydarzenia zawarte w sagach są fikcją, a wyobrażenia ich
autorów o pogańskich wierzeniach były oparte na spojrzeniu chrześcijańskim. To skrajne stanowisko nie wydaje się do końca
słuszne, gdyż w poezji skaldycznej znajdują się aluzje o ocalałej tradycji pogańskiej. Poza tym, przynajmniej niektóre sagi, oparte są
na streszczeniach historycznych spisanych na początku XII wieku, kiedy pamięć o Okresie Pogańskim była jeszcze żywa. W zasadzie
poszczególne sagi powinny być omawiane oddzielnie, ponieważ inny cel przyświecał ich autorom przy ich tworzeniu, innymi
posługiwali się oni metodami a także opierali się na różnych źródłach. W niewielu, jednak, możemy znaleźć relacje o wierzeniach
oraz praktykach religijnych. Wyjątkiem jest tu Eyrbyggja Saga, gdzie znajduje się dokładna charakterystyka kultu Ţora wśród
pierwszych osadników Islandii, szczegółowy opis świątyni i ofiar w niej składanych. Można z niej też wnioskować o ówczesnych
wyobrażeniach śmierci. Tworząc to dzieło autor najprawdopodobniej opierał się na dostępnych mu starszych historiach, poezji
skaldycznej i lokalnej tradycji. Być może nie jest dokładny, ale zostawił nam wartościowy obraz życia i wierzeń na Islandii w okresie
pogańskim.

Anna Wojtyńska

Bibliografia

SAGA

Kołaczkowski A., 1985, Dwie eddy, TPP-I, Piekarczyk St., 1979, Mitologia germańska, WAiF, Piotrowski B., 1996, Skaldowie islandzcy,
TPP-I,
Turville-Petre E.O.G., 1964, Myth and Religion of the North, London,
Załuska – Strömberg Apolonia., 1986, Edda poetycka.

Saga, saga

Edda starsza

Edda starsza – najstarszy zabytek

piśmiennictwa islandzkiego

, datowany na IX wiek n.e. Edda starsza, zwana też Eddą poetycką,

składa się z 29 pieśni, z których 10 było poświęconych bogom (mityczne) oraz 19 poświęconym bohaterom i wojownikom,
napisanych stylem, który od niej właśnie został nazwany eddycznym. Pieśni Eddy starszej to utwory mitologiczne oraz pieśni
heroiczne; są one bogatym źródłem wiedzy o staroskandynawskich zwyczajach i wierzeniach. Wszystkie pieśni Eddy są anonimowe,
prawdopodobnie ich autorzy powtórzyli tylko zasłyszane opowieści.

Dzieje Eddy starszej

Eddę starszą odnalazł ok. 1640 roku biskup Brynjolfur Sveinsson, który później podarował ją królowi Danii. Dla nazwania
odnalezionego zbioru pieśni użył tytułu utworu znanego kronikarza i poety islandzkiego

Snorri Sturlusona

, tzw. Eddy prozaicznej,

która jest zbiorem komentarzy do mitologii staroskandynawskiej i poradnikiem dla

skaldów

, co więcej zawiera liczne cytaty i

odwołania do swej poprzedniczki, Eddy starszej. Odnaleziony rękopis pochodził z około 1270 roku i składał się z 45 kartek.

W 1891 roku Wimmer i Jonsson wydali fototypowe wydanie tego rękopisu wraz z transkrypcją.

Opis Eddy starszej

Pieśni Eddy starszej można podzielić na dwie grupy: mityczne i heroiczne. Bohaterami pieśni mitycznych są dwaj główni

bogowie

:

Odyn

i

Thor

. Zbiór zaczyna się od poematu

Völuspa

, będącego rodzajem dramatu światowego, mówiącego o mitycznym życiu

bogów i ludzi, a głównym wydarzeniem utworu jest śmierć

Baldura

. Nieznany autor konsekwentnie wykazuje, że wszystkie złe czyny

prowadzą do walki i śmierci. W pieśni tej można znaleźć opis początków świata i człowieka, czasów panowania bogów, walk między
bogami oraz opis zmierzchu bogów, zwanego

ragnarök

. W następnej pieśni („pieśń o Wysokim") Odyn daje rady ludziom, jak

powinni postępować. W dalszych pieśniach znaleźć można dysputę pomiędzy Odynem i olbrzymem, w której olbrzym ulega
Odynowi i traci życie. W innej jeszcze pieśni Thor opowiada, jak zgubił swój młot i jak go odnalazł. Mityczna pieśń o Skirnirze opiewa
gorącą miłość

Frejra

(Wiosny) do

Gerdry

(Ziemi), córki olbrzyma. Oegisdrecka, jedna z pieśni Eddy starszej, zaliczana jest do

najstarszych tekstów zbioru. W pieśniach historycznych występują też kowale kochający się w

walkiriach

.

Edda jest napisana typowym dla dawnej poezji germańskiej wierszem aliteracyjnym

[1]

[2]

[3]

.

Do najlepszych badaczy Eddy należą: S. Bugge, wydawca pomnikowego wydania Eddy (1867) i autor dzieła Home of the Eddic
Poems (1899), J. Jessen (Ueber die Eddalieder, 1871) i E. Jonsson, autor "Historii literatury skandynawskiej" (1897, po duńsku).

Polskie przekłady

•

Edda czyli Księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców, przeł.

Joachim Lelewel

, wyd. J. Zawadzki, Wilno 1807

•

Edda starsza, poetycka i Nowa Edda, czyli Edda młodsza, prozaiczna, J. Zawadzki, Wilno 1828, wydanie 2., wyd. Armoryka,
Sandomierz 2006

•

Edda poetycka, ze staroislandzkiego przeł. i oprac.

Apolonia Załuska-Strömberg

, wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich,

Wrocław-Kraków [etc.] 1986

Przypisy

1.

•

Zobacz wstęp Apoloni Załuskiej-Strömberg do jej tłumaczenia Eddy poetyckiej.

•

C. M. Lotspeich:

Musical Accent and Double Alliteration in the "Edda"

(ang.). jstor.org, 1909. [dostęp 2017-02-18].

•

Winfred Philipp Lehmann:

The Alliterations of the Edda

(ang.). babel.hathitrust.org. [dostęp 2017-02-18].

•

Edda młodsza

Edda młodsza (pierwotnie Edda, nazywana też Eddą prozaiczną) – dzieło

islandzkiego

poety i historyka

Snorrego Sturlusona

(1179–

1241). Etymologia słowa Edda nie jest pewna. Przymiotniki „młodsza” i „prozaiczna” dodawane są dla odróżnienia jej od innego,
starszego utworu zwanego Eddą poetycką lub Eddą starszą, której fragmenty przytacza Sturluson.

Edda starsza

, odnaleziona w roku

1640 lub 1642, to zbiór starych pieśni islandzkich. Do czasu odnalezienia Eddy starszej znano ją właściwie tylko z cytatów Snorrego.

Edda (bo tak brzmiał oryginalny tytuł dzieła Snorrego) powstała mniej więcej w latach 1215–1223. Utwór składa się z trzech części:
część środkowa pt. Język poezji jest rodzajem podręcznika dla

skaldów

i zawiera wskazówki, które nazwy należy stosować w poezji

do bogów, stworzeń i rzeczy martwych. Do tego swoistego podręcznika Snorri napisał wstęp stanowiący drugą część jego Eddy i
zawierający przegląd dawnej mitologii. Wstęp oparty został na dostępnych Snorremu źródłach. Zakończenie przeglądu stanowi opis
ostatniej walki bogów i odrodzenia świata. Ostatnia, trzecia część Eddy zawiera poemat Snorrego na cześć

króla norweskiego

Haakona IV Starego

.

Przekład polski pierwszej części Eddy Snorrego jest dziełem

Joachima Lelewela

(1807). Tłumaczenie to, zatytułowane Nowa Edda,

czyli Edda młodsza prozaiczna, wznowiło w roku 2006

Wydawnictwo Armoryka

.

•

Literatura islandzka

Literatura islandzka – piśmiennictwo związane z narodem

Islandii

. Nigdy nie była ona w centrum życia kulturalnego

Europy

, jednak

miała duży na nią wpływ. Do VII wieku n.e. zupełnie nie zamieszkana, z czasem otworzyła się na osadnictwo. Początkowo zasiedlali
ją wyłącznie irlandzcy

mnisi

, poszukujący tam odosobnienia i odpowiedniego miejsca do

modlitwy

. W drugiej połowie IX wieku na

Islandię zaczęli przybywać

norwescy

wikingowie

, w większości

jarlowie

, uciekający przed despotycznymi rządami

Haralda

Pięknowłosego

. Od tej daty historia Islandii nieodłącznie związała się z historią krajów skandynawskich. I właśnie tam, na najdalszej

wyspie, zrodziła się literatura staroskandynawska.

Język islandzki

Pierwsi osadnicy mówili głównie

narzeczami germańskimi

zachodniej Norwegii, określanymi jako zachodnioskandynawskie, które

upowszechnione przez wikingów na Islandii i

Wyspach Owczych

dały początek dwóm izolowanym i odmiennym językom nordyckim:

islandzkiemu

i

farerskiemu

. Początkowo język staroislandzki niczym się nie wyróżniał. Zmiany nadeszły z rozwojem islandzkiej

organizacji państwowej i narodzinami świadomości narodowej.

Najstarszą informację o języku islandzkim znaleziono w XII-wiecznym manuskrypcie Pierwsza rozprawa gramatyczna (isl. Fyrsta
málfræðiritgerðin). Jej autor nazywa język islandzki mianem yar tunga, dla odróżnienia od duńskiego określanego jako dönsk tunga.
Od połowy XII w język islandzki jest językiem literackim. Zmiany, którym język ten uległ od XIII wieku, są tak nieznaczne, że stare

sagi

z tego wieku są zupełnie zrozumiałe dla współczesnych Islandczyków. Różnice

dialektyczne

są bardzo niewielkie zarówno w

starym, klasycznym języku, jak w dzisiejszym potocznym. Współcześni Islandczycy mogą się stosunkowo łatwo porozumiewać z
innymi Skandynawami.

Pismo islandzkie jest oparte na

alfabecie łacińskim

, z dodatkiem kilku specjalnych liter. Powstało, podobnie jak literatura, w XII

wieku.

Eddy i twórczość Snorri Sturlusona

Edda starsza

Najstarszym pomnikiem literatury islandzkiej jest

Edda starsza

, czyli Edda poetycka, której oryginalne manuskrypty znaleziono

dopiero w XVII wieku. Jest to nadzwyczaj cenny zbiór pieśni

mitycznych

i

heroicznych

, napisanych przez nieznanych z imienia

autorów między rokiem 900 a 1050. Wspólną cechą tych pieśni jest nadzwyczajna prostota języka i

aliteracja

, która była jednym z

ulubionych środków artystycznych literatury tamtych czasów. Drugą, młodszą eddą, jest

Edda prozatorska

, czyli Edda Snorriego,

napisana przez

Snorriego Sturlusona

(1179–1241). Jest ona czymś w rodzaju podręcznika dla poetów i zawiera liczne cytaty i

odwołania do Eddy poetyckiej. Snorri Sturluson, ceniony przez jemu współczesnych jako poeta i polityk, okazał się też niezwykle
wartościowym historykiem. Jego największym dziełem historycznym jest Konungabók, zwana też (od początkowego wersu)

Heimskringla

; są to żywoty królów norweskich od

Olafa Tryggvasona

do

Sigurda Krzyżowca

. Mowy, które Snorri wkłada w usta

swych bohaterów, przypominają dramatycznością i patosem mowy

Tukidydesa

. Siostrzeniec Snorriego,

Sturla Thordarson

(1214–

1284) napisał Islendinga saga, będącą opisem walk domowych w XIII wieku. Walk, które zakończyły się podbojem Islandii przez
królów norweskich.

Poezja skaldyczna

Bardziej skomplikowana pod względem formy jest poezja

skaldów

(

poezja skaldyczna

), którzy do tradycyjnej aliteracji dodali także

rym

. Poezja ta ma charakter

panegiryczny

, a jej treścią są niemal wyłącznie życiorysy królów i bohaterów. Twórcy poezji skaldycznej

nie byli anonimowi (jak w przypadku poezji eddaicznej), a ich dzieła miały sławić nie tylko staronordyckich

konungów

i jarlów, na

których dworach przebywali, ale również ich samych. Poezja skaldyczna porusza tematy skaldom współczesne i aktualne (w
przeciwieństwie do eddaicznej, która dotyczyła dalekiej, okrytej mrokiem przeszłości). Najdawniejsi skaldowie:

Bragi Boddason

,

Thjodolf z Hvin, Thorbjorn Hornklosi należą jeszcze do czasów przedchrześcijańskich, podobnie jak Egill Skallagrimsson. Poezja
skaldyczna pochodzi z Norwegii i w Skandynawii utrzymywała się przez kilkaset lat, ale to Islandia wiodła prym zarówno pod
względem liczby skaldów, jak i wysokiego kunsztu utworów. Poezja skaldyczna, rozwijająca się głównie na dworach królewskich
islandzkim i norweskim, rozwijała się również za chrześcijaństwa, przeplatając dawne wątki pogańskie z chrześcijańskimi. Poezja
skaldów pełni rolę dokumentu historycznego. Zastosowanie – złożenie hołdu władcy (im bardziej kunsztowny wiersz, tym większy
hołd; dbałość o formę: metryka i stylistyka – Snorri Sturlusson: czerpanie z rodzimej mitologii oraz zręczne operowanie
kenningami). Skaldowie często stosowali:

kenning

,

heiti

,

drápa

,

flokkr

(dræplingr),

lausavísur

. Poezja skaldyczna funkcjonowała w

Islandii na takich samych usługach jak dzisiaj prasa – służyła do urabiania opinii i wierszem walczono równie dobrze i skutecznie, jak
mieczem (np. Gunnlaug z

Sagi o Gunnlaugu Wężowym Języku

miał zdolność pokonywania wrogów ciętymi ripostami w formie

wierszy). Doskonale złożony wiersz pozostawał w pamięci na zawsze i rozchodził się jak Islandia długa i szeroka

[1]

.

Sagi

Śmierć Hervora, bohatera sagi (Nicolai Arbo)

Najcenniejszą częścią starszej literatury islandzkiej są sagi (isl. saga, l.poj.; sögur, l.mn.) – epickie opowieści o bohaterach, pisane

prozą

, lecz według bardzo ścisłych reguł. Sagi dzielimy na mityczne, historyczne, romantyczne i dydaktyczne. Do najpiękniejszych

należy

Saga o Njalu

(Njáls saga lub Brennu-Njáls saga). Jej bohaterem jest dobry prawnik Nial i zły Mord, treścią zaś – historia

trzech rozwodów. Jedną z bardzo nielicznych humorystycznych jest Banda mannia saga (1050–1060). Są to dzieje walki sprytnego
plebejusza z potężnymi rodami patrycjuszowskimi.

Liczne sagi prozą rozwinęły się z rodowych podań islandzkich. Íslendingasögur (Historie islandzkie) odznaczają się dużym realizmem
i zarazem artyzmem

stylizacji

. Sagi, takie jak

Saga o Egilu

(Egils saga lub Egils saga Skallagrímssonar) lub wspomniana już saga

mądrego Njala, należą do najwybitniejszych utworów skandynawskiej literatury powszechnej. Również dawne pieśni bohaterskie i
baśnie fantastyczne przerabiano w sagi pseudohistoryczne (Fornaldarsögur – Historie z przeszłości). W końcu sagi przejęły niektóre
formy i wątki kontynentalnej

poezji rycerskiej

pochodzenia niemieckiego lub francuskiego (Riddarasaga), co uwidoczniło się

zwłaszcza na dworze

Haakona Dobrego

i doprowadziło do „zlania się” obu gatunków. W drugiej połowie XIII wieku pojawiły się w

literaturze skandynawskiej takie opowiadania rycerskie jak Tri-stramssaga, Percevalssaga, Karlamagnu-sarsaga.

Ari Thorgilsson

Do najwybitniejszych pisarzy islandzkich należy Ari Thorgilsson (1067–1148), któremu zawdzięczamy wiadomości o
przedchrześcijańskiej historii Islandii. Napisał on dwa wielkie dzieła:

Landnámabók

(Księga kolonizacji) i

Íslendingabók

(Księga o

Islandczykach).

Konungabók

(Księga Królów), zawierające dzieje królów norweskich od początku dynastii

Ynglingów

do śmierci

Haralda Sigurdssona. Najciekawsze dzieło Thorgilssona, Landnámabók, składa się z 5 części. W pierwszej podaje krótką historię
odkrycia Islandii, w następnych

genealogię

i historię pierwszych osadników, wraz z dokładnym opisem miejscowości, w których

osiedli. Do dziś dzieło to stanowi podstawę dla genealogicznych poszukiwań wielu rodzin islandzkich.

Średniowiecze

W poezji późniejszego

średniowiecza

pierwsze miejsce zajmują tzw. „rimur” – rymowane i aliterujące

ballady

, wzorowane pod

względem treści na starych francuskich romansach. Najlepsze wydał Einar Fostri pod tytułem Skida rima (ok. 1430). Rimur
duchowne zwano diktur; są to przeważnie podania z życia świętych. Najpiękniejszą z tych ballad jest Lilia, żywot Matki Boskiej,
napisany przez Eysteina Asgrimssona, mnicha z Holyfell w połowie XIV w.

Wraz z podbojem Islandii przez Norwegię zaczyna się długotrwały okres zupełnego upadku literatury islandzkiej. Pierwsze oznaki
odrodzenia literatura islandzka zawdzięcza

reformacji

. Duże znaczenie dla rozwoju literatury prawniczej ma kodeks autorstwa

Ulfjotra, spisany w 930 roku. W XVII wieku manuskrypt tego tekstu znany był pod nazwą Gragas (szara gęś).

Odrodzenie

W 1584 roku wychodzi staraniem biskupa Gudbranda pierwszy pełny przekład Pisma Świętego. Wybitnym poetą był

Hallgrimur

Petursson

(1614–1674), twórca śpiewnych i nadzwyczaj popularnych Hymnów (1666).

Wiek XIX

Świetną tradycję średniowiecznych poetów islandzkich wznawia w XIX wieku

Sigurdur Breidfjórd

(1798–1846).

Hjalmar Jónsson

(1796–1875) pisze satyry.

Pall Ólafsson

(1827–1906) jest najbardziej popularnym nowożytnym poetą islandzkim, autorem

niezliczonych Pieśni w stylu staroislandzkim.

Þorsteinn Erlingsson

(1858–1914) napisał wielki poemat epiczny „Jórundr” o duńskim

awanturniku Jórgensenie, który przez czas krótki był królem Islandii, a także kilka ballad. Ze względu na bogaty i silny język
Erlingsson jest uważany za jednego z najwybitniejszych poetów skandynawskich przełomu XIX i XX wieku. Bardziej uległa
europejskiemu romantyzmowi szkoła

Jónasa Hallgrimsona

(1807–1845), z której wyszedł wielki poeta miłości i przyrody,

Steingrimur Thorsteinsson

(1830–1913), tłumacz Tysiąca i jednej nocy, Śakuntali i Shakespeare’a. Pod wpływem

Brandesa

(1842–

1927) powstała szkoła współczesna, starająca się staroislandzką tradycję związać z najnowszymi kierunkami europejskimi.

Hannes

Hafsteinn

(1861–1922) w pięknych balladach i licznych erotykach wprowadza do poezji islandzkiej nowe, nieznane wcześniej

elementy.

Jon Thoroddsen

(1819–1868) jest największym i najpoczytniejszym powieściopisarzem islandzkim XIX wieku, a

Gestur

Palsson

(1852–1891) najwybitniejszym nowelistą.

Gunnar Gunnarsson

należy do najlepiej znanych pisarzy skandynawskich.

Gudmundur Magnusson

odtwarza znakomicie życie ludu islandzkiego.

W XIX wieku dramat islandzki jest dopiero w powijakach: pierwszy stały teatr na Islandii założono dopiero pod koniec XIX wieku.
Przedwcześnie zmarły

Johann Sigurjonsson

(1880–1919) stworzył parę dobrych dramatów.

Wiek XX

Tradycja islandzkich sag, ożywiona w XIX wieku, stała się pożywką również dla literatury współczesnej. Dwudziestowieczna
literatura islandzka urzekła współczesnego czytelnika, wychowanego w kulcie tradycji śródziemnomorskich, niezwykłym klimatem,
ogromną refleksyjnością i bezpretensjonalnością. W 1955 roku

Halldór Laxness

otrzymał

Nagrodę Nobla

, która zwróciła uwagę

całego świata na niezwykłą, egzotyczną kulturę Islandii.W innych projektach