1

Adam Mickiewicz O POEZJI ROMANTYCZNEJ



rozprawa stanowiła przedmowę do tomu Ballady i romanse wydanego w 1822 r. w Wilnie



Mickiewicz wyjaśnia czym jest poezja romantyczna, z czego się wywodzi oraz jak przebiegał jej
rozwój na przestrzeni wieków w Europie



w dalszej części mówi o tym, czym powinien kierować się krytyk poezji zanim wyda swoją ocenę



w zakończeniu mówi o genezie powstania oraz rozwoju ballady oraz romansu



rozprawa zaczyna się od spostrzeżenia, że jeśli artysta tworzy dzieło, o którym wie, że będzie poddane
krytyce, to zamiast zaniechać zamiaru wydania, powinien wyjaśnić, dlaczego zdecydował się na
stworzenie takiego, a nie innego utworu/cyklu → z tego powodu Mickiewicz pisze przedmowę



postanowił pokazać gdzie i w jaki sposób zaczęła kształtować się poezja romantyczna, a to zmusza go
do zaprezentowania historii powszechnej poezji; skupia się na poezji romantycznej



przyglądając się etapom rozwoju poezji romantycznej, powinniśmy zacząć od Starożytnej Grecji



Grecy byli narodem o żywej i płodnej imaginacji, a młoda, ognista imaginacja, to istota tworzenia
świata bajecznego ← świat bajeczny to próba wyjaśnienia praw rządzących światem (siły natury etc.)



ten świat stał się wzorem do naśladowania dla twórców sztuk plastycznych i muzyki → delikatność,
subtelność, foremność, harmonia



Grecy ponad to uchodzą za naród cnotliwy o nieskażonej moralności, a także poszukujący prawdy
budząc tym samym ducha filozoficznego → Grecja = kolebka filozofii



żywa imaginacja stopniowo była formowana, oswajana, Grecy ze świata bajecznego odrzucili
wszystko, co odrażające i potworne; złożyli w całość, uporządkowali wyobrażenia → tak powstała
mitologia → wyobrażenia te były wyrażane pod postacią rzeczy zmysłowych, były tak idealne, jak
tylko możemy sobie wyobrazić



świat mitologiczny nie został stworzony bez celu i przeznaczenia → pokazując i mówiąc o świecie
mitologicznym artyści chcieli doskonalić oraz kształtować w odbiorcy te siły i zdolności umysłowe,
które tworzyły ten świat



talent twórczy = równowaga rozsądku, imaginacji i uczucia → powstały dzieła należące do tzw. sztuki
klasycznej, charakteryzujące się foremnością, harmonią, umiarkowaniem → to Grecy wykształcili
kanon piękna, obowiązujący do dziś



skoro mieli tak doskonałe wyczucie w sztukach plastycznych – oczywiste jest, że dotyczy to również poezji



poeta ma większą swobodę w wyrażaniu myśli, niż inni artyści → może oddziaływać na większą liczbę
odbiorców



ważne: poeci greccy w swym najświetniejszym okresie twórczości zawsze śpiewali dla gminu „pienia
ich były składem uczuć, mniemań, pamiątek narodowych ozdobionych zmyśleniem i wydaniem
przyjemnym” → pieśni gminne pomagały wzmacniać i kształtować charakter narodowy



kiedy z biegiem czasu do Grecji zaczęli przybywać obcokrajowcy uczucia, charakter i energia zaczęły
słabnąć → klęski publiczne → utrata znaczenia i swobód → talent poetycki przestaje być wielki



poezja traci swoje wysokie przeznaczenie i charakter



poeci już nic nie znaczyli dla ludu, dlatego zaczęli pisać dla władców (samowładców) → poezja straciła
swój charakter, stała się środkiem do składania pochlebstw, a przez to nie była już tchnieniem
imaginacji, uczucia i rozsądku



drugim ważnym starożytnym narodem, o którym należy mówić rozważając o dziejach poezji są Rzymianie



Italia / ludy latyńskie nie miały poezji takiej, jaką stworzyli Grecy → jeśli już była, to gruba, prosta i
nie oddziaływała na lud



dzięki utworzeniu związków Grecją poeci rzymscy zaczęli czerpać z tamtejszych wzorów, które
przemawiały do uczucia rzymskiego → jednak ta literatura i sztuka były skierowane do elity znającej
grekę → prosty lud nie mógł z niej (poezji) czerpać → tylko dla możnych



znajomość greckiej literatury i kultury była wyznacznikiem „elitarności”



utalentowani Rzymianie najczęściej naśladowali lub tłumaczyli Greków → w ten sposób powstała
mitologia oraz tzw. poezja grecka po łacinie



w narodzie rzymskim nie było poezji narodowej, która mogłaby kształtować naród

2



wpływ kultury greckiej przerwał naturalny bieg rozwoju poezji rzymskiej, która może wykształciłaby
się ze wspomnianej wcześniej „grubej poezji” ludów latyńskich → przez to Rzymianie nie stworzyli
oryginalnej poezji narodowej



po upadku państwa rzymskiego, na jego terenach osiadły ludy barbarzyńskie, które miały wśród siebie
przedstawicieli o takim talencie, by mogli stworzyć własną mitologię na wzór greckiej



jednak mitologia północy nigdy się nie ustaliła – brak jej harmonii, jedności – było to zapewne
wynikiem tego, że ludy tułały się i mieszały wzajemnie od siebie czerpiąc → to nie pozwoliło na
ustalenie jednolitego obrazu czasów bajecznych



z biegiem czasu stan ludów zaczął się ustalać, a dzięki temu poezja nabierała coraz pewniejszej postaci
i charakteru



uczucia barbarzyńców kształtowane przez ducha rycerskiego → szacunek i miłość dla kobiety ← to
było obce antycznym; pamiętali także o przestrzeganiu sprawy honoru



duch rycerski = uniesienie religijne, honor, podania mityczne, wyobrażenie ludów barbarzyńskich,
pogan i chrześcijan ← świat romantyczny, którego poezja zowie się romantyczną



język romancki = język romański = zlepek języków ludów, które zajęły tereny państwa rzymskiego →
stąd nazwa czasów [epoki] oraz rodzaju poezji



po ostatecznym zlaniu się ludów germańskich i skandynawskich oraz dawnego plemienia Rzymian
nowy charakter poezji kształtował się poprzez trzy główne szkoły

1. Gian Giorgio Trissino – poeta włoskiego odrodzenia, autor komedii i tragedii wzorowanych na

greckich → naśladowanie bez pełnej świadomości

2. Ludovico Ariosto – autor Orlanda szalonego, najsłynniejszy poeta włoskiego odrodzenia → próbował

czerpać tematy ze świata romantycznego, we fragmentach wykorzystując antyczne środki

3. Torquato Tasso – autor Jerozolimy wyzwolonej → jego pełne dramatyzmu życie + pobyt w szpitalu

dla obłąkanych = legenda kontynuowana przez romantyków → droga średnia polegająca na
wykorzystaniu antycznych środków do wyrażenia romantycznych treści



jednak żaden z poetów, którzy wybierali powyższe „sposoby” nie mógł być doceniony wśród ludu, bo
ludowi brakowało wiedzy o antyku



dlatego wśród gminu największą popularnością cieszyły się opowieści o charakterze narodowym,
opierające się na zmyśleniach i fantastyce → twórcy takiego rodzaju poezji torowali drogę dla
romantyków, którzy tę poezję usystematyzowali i uporządkowali



w ten sposób powstały nowe rodzaje poezji, które najwcześniej rozwinęły się we Włoszech, gdzie
równolegle zajmowano się naukami starożytnymi → Włochy stanowiły swego rodzaju wzór dla
innych, a skoro tak – w Europie stopniowo odchodzono od pień wiejskich i prostych



we Francji trubadurzy prowansalscy przenosili się na dwory możnych, gdzie oczekiwano od nich
poezji wzorowanej na antyku



w chwili, gdy cały interes narodowy przeniesiony został na dwór króla oraz możnych twórczość dla ludu
całkowicie straciła swoje znaczenie → etykieta, udawanie, dyplomatyczna grzeczność, ceremonialność i
wyrachowanie ← to składa się na oświecenie – różne od poezji romantycznej / średniowiecznej



Francja / Włochy → fascynacja antykiem = zamiast naśladować moralność i prawo – bezmyślnie
naśladowano ich poezję → Francuzi uznali, że naśladowanie polega na przybieraniu
powierzchowności i tonu starożytnego



Francja jako europejskie mocarstwo stała się wzorem dla innych państw → indywidualny charakter własnej
poezji należało wyeliminować na rzecz mody paryskiej; inaczej było się uważanym za dziwaka



należało panować nad imaginacją, ograniczać udział uczuć – wyeliminować gwałtowność i uniesienie,

bo to obrażało przyzwoitość dworską → trzeba było naśladować Greków i Rzymian



wówczas zaczęły pojawiać się utwory satyryczne i dydaktyczne, wyśmiewające nie konkretne osoby,
ale obyczaje społeczeństwa – szydzono z uchybień przeciwko modzie, przyzwoitości i obyczajowi



w rzeczywistości kultura francuska bardzo różniła się od antycznej, bo co innego ja kształtowało

Grecja: harmonia
Romantyzm: przemagają się władze niższe
Francja: świat stosunków towarzyskich, rozsądek, dowcip, formalność



brak miejsca na imaginację i zmyślenia



najważniejsze stały się fakty historyczne – jeśli nie pasowały do „modelu francuskiego”, to były
naginane wedle potrzeb

3



imaginacja francuska powołana od rozumu zajmowała się dydaktyką i historią, nie dawała od siebie nic

nierealnego, a jeśli już to tylko w celu stworzenia alegorii lub „zimnego dowcipu”



poza imaginacją poezja francuska krepowała uczucie



poeci pisząc o moralności i obywatelstwie stale powtarzali te same frazesy zaczerpnięte z antyku,
czasem pojawiał się delikatny akcent romantycznej sentymentalności, ale wyrafinowany, z dowcipem
ujętym w antytezy i maksymy

tragedia francuska a antyczna: w antyku właściwie prosta akcja zasadzała się na mocnym wystawieniu
charakterów, Francuzi próbowali to samo oddać poprzez mocno uwikłaną intrygę dramatyczną



Mickiewicz charakter poezji na przestrzeni wieków stara się pokazać poprzez porównanie do strojów,
jakie noszono w określonym okresie

Grecja: lekkość i wdzięk, widać każdy ruch ciała, nic nie jest ukryte
Wieki średnie: mniej gustowne, ale charakterystyczne i śmiałe – uderzały swoim wyglądem, poezja
romantyczna nie odznaczała się giętkością, ale brak ten wypełniała swoista śmiałość
Francja: strój prosty i jednostajny z drobnymi ozdóbkami, wszystkie ruchy muszą być umiarkowane
(ogranicza); poezja francuska – wszelka piękność jest ukryta pod takim strojem: sztucznym, modnym,
idealnie dopracowanym, brak jej spontaniczności



Grecy: duch polityczny, przemawiali do oświeconych – doskonała mowa poetycka



Średniowiecze: duch rycerski, przemawiali do ludu – język nieokrzesany, śmiała imaginacja



Oświecenie: duch dworski: zabawa – zewnętrzna ozdoba pozbawiła język stylu



następnie Mickiewicz mówi o poezji Wielkiej Brytanii – wyróżniającej się ze względu na to, że wyspa
jest odcięta od reszty kontynentu → nie była narażona na obce wpływy, poezja mogła właściwie się
kształtować i rozwijać zgodnie z naturalnym biegiem



żywe uczucie i imaginacja Szkotów i Saksonów na swój sposób zmuszały do uprawiania poezji



mitologia tworzona przez bardów i druidów była dobrze zharmonizowana etc.



dorobek Anglików został zniszczony przez próby wprowadzenia tam chrześcijaństwa, nie
przeszczepiono jednak antycznej poezji – ta kształtowała się we własnym rytmie



największym szacunkiem darzono poetów narodowych



lud miał duży udział w życiu politycznym → pienia towarzyszyły więc ich życiu w każdej sytuacji →
wojny, pieśni wojenne



książęta i możni szukali swoich przodków wśród poetów – to mówi o pozycji poety



poeci brytyjscy byli świadomi potrzeby – tworzyli poezję w duchu narodowym



szkoła Geoffrey’a Chaucer’a (najwybitniejszy poeta angielski średniowiecza)



Szekspir: nie wzorował się na sztuce antyku, bo jej nie znał



do Londynu zaczęły docierać mody z Francji → szkoły Chaucer’a i Szekspira ustępują szkołom Pope’a
(rozumujący), Addisona (wymuskany), Swifta (dowcipny)



naśladowanie tych poetów popchnęło poezję angielską do upadku, z którego dźwignęła się dzięki
Wolterowi Scottowi i Byronowi



Scott: poświęcił talent dziejom narodowym, wydając pieśni gminne świata romantycznego w

klasycznej oprawie



Byron: ożywił obrazy czuciem, a tym samym stworzył nowy gatunek poezji – powieść poetycką –
gdzie „duch namiętny przebija się w zmysłowych rysach imaginacji



Byron był dla powieści tym, czym Szekspir dla dramatu



najpóźniej poezja przechodziła swój rozwój w Niemczech → od połowy XVIII w. w Niemczech
zaczęli pojawiać się geniusze poetyccy



ułatwieniem był rozwój nauki i kultury



upowszechniła się znajomość języków starożytnych i nowożytnych, dzięki czemu można było czerpać
z poetyckiego dorobku ludzkości bez względu na czas i miejsce powstawania → poeci niemieccy
mogli więc stworzyć swoistą hybrydę



stałym i charakterystycznym elementem poezji niemieckiej jest jej sentymentalny charakter oraz
rozważania moralne i społeczne → uczuciom nadawali formę ogólną, jakby oderwaną od konkretnej
rzeczywistości → kosmopolityczny charakter poezji



poeci niemieccy tworzyli świat idealny, umysłowy, najwybitniejszym reprezentantem był Schiller

4



wywody te dowodzą, że rodzaj romantyczny nie jest nowym wymysłem, ale powstał w wiekach
średnich ze szczególnego usposobienia ludów



wiele utworów uznawanych za romantyczne w rzeczywistości nimi nie są → nie da się ustalić jednego
i prawdziwego podziału



próby podzielenia poezji na romantyczną i klasyczną prowadzą do nonsensownego grupowania
utworów, stawiając obok siebie utwory zupełnie różne



zły podział, to taki, który uwzględnia jedynie: czas, kraj lub przypisanie jednego rodzaju poezji
danemu poecie



błędne tworzenie podziałów jest wynikiem tego, że pojęcia klasyczność i romantyczność krytycy
definiują wedle własnego wyobrażenia → do momentu, gdy ich twierdzenia nie staną się spójne i
zrozumiałe – nie da się prawidłowo dokonać klasyfikacji poezji



problem stanowi także mentalność całych narodów, które wracają do uczuć z czasów rycerskich,
zamieszczając je w utworach nowożytnych, nadając im cechę romantyczności – przedmiotów tych nie
da się natomiast pokazać przez uczycie technik poetyckich klasycyzmu



trzeba pamiętać, że romantyzm nie zasadza się na łamaniu reguł dla samego ich łamania → najlepszą
krytyką są więc nie tyle pochwały lub nagany dla całego rodzaju poezji, ale poddawanie ocenie
konkretnego utworu lub twórcy, a przy tej ocenie należy kierować się zarówno pewnymi stałymi
kryteriami, jak i gustem i moralnością



taką krytykę Mickiewicz nazywa „estetyczną krytyką”, która jest wolna od stronniczej natarczywości
w wytykaniu błędów sztuki jednego rodzaju



dla krytyka, który pod ocenę bierze zarówno estetykę, historię, filozofię i moralność oczywiste jest, że
poezja każdego rodzaju jest godna zainteresowania umysłu ludzkiego



dlatego rodzaj romantyczny jest taki ważny – skupia się na człowieku i życiu ludu – to właśnie jest
poezja gminna



Mickiewicz pragnie rozwinąć to zagadnienie, rozjaśniając jego genezę i proces kształtowania



w wiekach średnich między ludźmi krążyły powieści i śpiewy o dość jednostajnym charakterze –
podejmowały tematykę rycerską, zawierały w sobie zmyślenia, wyrażane prostym językiem,
opiewające piękno kobiece



ten ogólny rodzaj zawierał w sobie różne gatunki: pieśni, sagi, lais, wirelais, sirvantois; najliczniejsze i
najbardziej upowszechnione były ballady i romanse



we Włoszech balladą nazywano wszelkie wesołe piosenki: ballare = tańczyć



w Hiszpanii to samo było nazywanie romansem



Francuzi wprowadzili podział, wyróżniając balladę ze względu na budowę strof i wiersza, mimo, że
większość tak nazwanych utworów powinna być nazwana madrygałem lub romansem



zupełnie inny charakter miała ballada w Wielkiej Brytanii – jest to powiastka o życiu codziennym lub
dziejach rycerskich, ozdobiona dziwnością świata romantycznego → ton poważny, melancholijny,
język prosty i naturalny



taka ballada została upowszechniona przez wędrownych poetów; ze Szkocji i Irlandii na całą wyspę,
dzięki czemu literatura angielska obfituje w zbiory tego typu utworów



był wprawdzie okres, w którym balladami nazywano także utwory wesołe i żartobliwe, ale zostały one
wyeliminowane dzięki twórczości Gay’a, Mallet’a, Persy’ego i przede wszystkim – Woltera Scotta,
który przywrócił dawny rodzaj poważnych ballad szkockich



podobna była historia ballady w Niemczech, mimo, że nie było tam wielu poetów uprawiających ten
gatunek, poza tym – rozwój ballady nastąpił tam dopiero w drugiej połowie XVIII w. → Leona
Burgera (1777), co obudziło naśladowców; najważniejsi przedstawiciele: Stolberg, Kosegartem, Holte,
Geothe, Schiller (ten oddalił się od romantyczności i prostoty ballady szkockiej)

ballada

romans

zmyślenie
prostota
naiwność

czułość
forma dramatyczna

Tym porównaniem Mickiewicz kończy swoją rozprawę O poezji romantycznej