03 Podejmowanie działalności gospodarczej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Ewa Urbańska-Sobczak

Podejmowanie działalności gospodarczej 342[01].Z2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Krystyna Kielan

mgr Jadwiga Nicińska

Opracowanie redakcyjne:
mgr Ewa Urbańska-Sobczak

Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 342[01].Z2.01,

„Podejmowanie działalno

ci gospodarczej”, zawartego w programie nauczania dla zawodu

technik organizacji reklamy.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Podstawowe pojęcia ekonomiczne a istota gospodarowania

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Charakterystyka rynku, jego uczestników i występujących zależności

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Tworzenie przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Planowanie i organizacja działalności gospodarczej

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5.

Analiza ekonomiczna działalności przedsiębiorstwa

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6.

Pracownik w przedsiębiorstwie

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o planowaniu i podejmowaniu

działalności gospodarczej.

W poradniku znajdziesz:

−−−−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej. Podzielono go
na 6 tematów, ściśle ze sobą powiązanych i realizowanych w określonej kolejności,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.
Gwiazdką oznaczono ćwiczenia, których rozwiązanie może Ci sprawiać trudności.

W razie wątpliwości zwróć się o pomoc do nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

342[01].Z2.04

Opracowanie

reklamy

342[01].Z2.05

Przygotowanie

reklamy do

publikacji

342[01].Z2

Organizacja działalności

reklamowej

342[01].Z2.01

Podejmowanie

działalności

gospodarczej

342[01].Z2.02

Planowanie

i organizacja pracy

342[01].Z2.03

Kształtowanie postaw

odbiorców reklamy

342[01].Z2.06

Przygotowanie

kampanii reklamowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawową terminologią z zakresu przedsiębiorczości,

−

obliczać i interpretować wskaźniki i miary statystyczne,

−

dokonać prostej analizy matematycznej,

−

formułować wnioski,

−

użytkować komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

zidentyfikować podstawowe kategorie ekonomiczne,

–

scharakteryzować mechanizm funkcjonowania gospodarki rynkowej,

–

określić koszty i korzyści wyborów ekonomicznych,

–

zastosować zasady racjonalnego gospodarowania,

–

dokonać analizy decyzji konsumenta,

–

określić wpływ instrumentów polityki fiskalnej na efektywność działalności
gospodarczej,

–

określić wpływ procesów globalizacyjnych na działalność gospodarczą,

–

rozróżnić formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych,

–

dokonać analizy potrzeb odbiorców reklamy,

–

sporządzić dokumenty niezbędne do podejmowania i prowadzenia działalności
gospodarczej,

–

zorganizować działalność firmy z uwzględnieniem przepisów prawa i obowiązujących
dokumentów,

–

zaplanować i zorganizować źródła finansowania działalności,

–

zaplanować rozwój przedsiębiorstwa,

–

dokonać analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa,

–

zastosować przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej,

–

sporządzić dokumenty związane z zatrudnieniem pracowników,

–

skomunikować się z uczestnikami procesu pracy,

–

rozwiązać problemy w zakresie wykonywanych zadań zawodowych,

–

podjąć decyzje w zakresie wykonywanych zadań zawodowych,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

–

określić wpływ zmęczenia fizycznego i psychicznego na efektywność pracy,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

–

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

–

zorganizować doskonalenie zawodowe pracowników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe pojęcia ekonomiczne a istota gospodarowania

4.1.1. Materiał nauczania

W życiu codziennym człowiek dąży do zaspokojenia potrzeb, nabywając różne dobra

i usługi. Proces zaspokojenia potrzeb nazywamy konsumpcją. Na poziom konsumpcji mają
wpływ dochody ludzi, ceny dóbr i usług oraz bogactwo oferty rynkowej.

Potrzeba to stan niepokoju, napięcia, które odczuwa człowiek. Potrzeby wynikają

z funkcjonowania organizmu ludzkiego, warunków klimatycznych, kultury danego kraju,
przynależności do określonej grupy społecznej oraz poziomu cywilizacyjnego kraju. Obecnie
w coraz większym stopniu potrzeby człowieka kształtowane są przez media i reklamę.
Ze względu na sposób zaspokojenia potrzeb wyróżniamy:
–

potrzeby ekonomiczne, do zaspokojenia których potrzebna jest działalność gospodarcza
człowieka,

–

potrzeby nieekonomiczne, nie związane ze sferą działalności gospodarczej człowieka np.
potrzeba szacunku, miłości.

Ze względu na znaczenie potrzeb w życiu ludzi można je podzielić na:
–

potrzeby niższego rzędu, które obejmują potrzeby fizjologiczne i potrzeby
bezpieczeństwa,

–

potrzeby wyższego rzędu, w skład których wchodzą potrzeby przynależności, miłości,
akceptacji i szacunku oraz samorealizacji.

Do charakterystycznych cech potrzeb zaliczamy:
–

zmienność potrzeb w czasie,

–

nieograniczoność,

–

rozwojowość, która jest konsekwencją postępu cywilizacyjnego,

–

kolejność zaspokajania potrzeb czyli potrzeby wyższego rzędu zaspokajamy po
zaspokojeniu potrzeb niższego rzędu.
Dobra to przedmioty materialne lub mające postać niematerialną, charakteryzujące się

odpowiednią użytecznością, czyli zdolnością do zaspokojenia potrzeb człowieka.
Wyróżniamy dobra:
–

wolne – stworzone przez naturę, występujące w ilości nieograniczonej i w postaci
nadającej się do bezpośredniego zaspokojenia określonej potrzeby,

–

ekonomiczne (gospodarcze, rzadkie) – wytworzone przez człowieka w procesie
produkcyjnym, występują w ilości ograniczonej i łączy się z nimi koszt alternatywny.

Dobra ekonomiczne ze względu na przeznaczenie dzielimy na:
–

dobra produkcyjne, które służą do produkcji innych dóbr lub usług,

–

dobra konsumpcyjne, które zaspokajają bezpośrednio potrzebę człowieka.

Dobra można podzielić również na takie, których nabycie związane jest z koniecznością
zapłaty za nie w momencie przeniesienia praw własności (sfera komercyjna) oraz na dobra,
których nabycie nie jest związanie bezpośrednio z zapłatą (sfera niekomercyjna).
Do sfery komercyjnej zaliczamy dobra prywatne, a do sfery niekomercyjnej dobra wolne
i dobra publiczne. Dobra publiczne konsumowane są przez grupy osób lub przez całe
społeczeństwo. Za te dobra płacimy pośrednio poprzez podatki.

Stosunki własnościowe to stosunki powstające miedzy ludźmi w związku z korzystaniem

z dóbr lub usług oraz decydowaniem o nich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Własność to zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień (praw własności), jakimi
właściciel dysponuje w odniesieniu do określonego przedmiotu własności. Na zbiór
uprawnień składają się:
–

faktyczne korzystanie z obiektu własności w celu czerpania dochodów,

–

bezpośredni lub pośredni udział w podejmowaniu decyzji dotyczących wykorzystania
przedmiotu własności i zarządzanie nim.

Pomiędzy dobrami zachodzą dwa rodzaje związków:
–

związek komplementarności, polegający na wzajemnym uzupełnianiu się dóbr, aby
zaspokoić daną potrzebę (dobra komplementarne),

–

związek substytucyjności, który polega na tym, że określoną potrzebę można zaspokoić
przez zastępujące się dobra (dobra substytucyjne)

Usługa to zespół zorganizowanych działań i czynności, w wyniku, których powstają

wartości użytkowe zaspokajające potrzeby ludzkie. Usługi dzielimy na:
–

materialne, gdy działalność człowieka skierowana jest na przedmiot materialny,

–

niematerialne, gdy działamy na drugiego człowieka np. usługi marketingowe, finansowe.

Produkcja to działalność gospodarcza, w wyniku której powstają dobra ekonomiczne
i usługi, zwane produktami. Jest ona możliwa dzięki wykorzystaniu zasobów
ekonomicznych (czynników produkcyjnych), które dzielimy na:

–

pracę,

–

ziemię,

–

kapitał,

–

przedsiębiorczość.

Praca to zespół świadomych i celowych czynności człowieka, w efekcie, których powstają
produkty. Do wykonywania pracy potrzebne są odpowiednie kwalifikacje. Człowiek wraz
z kwalifikacjami stanowi siłę roboczą.
Ziemia obejmuje zasoby naturalne, czyli ziemię w ścisłym tego słowa znaczeniu, bogactwo
lasów, mórz, jezior, surowce mineralne.
Kapitał to budynki, maszyny, urządzenia, narzędzia, środki transportu, surowce, materiały
oraz środki finansowe.
Przedsiębiorczość przejawia się w podejmowaniu ryzyka prowadzenia działalności
gospodarczej, decydowaniu o wykorzystaniu zasobów ekonomicznych oraz wdrażaniu
nowych technologii produkcji.

Zasada racjonalnego gospodarowania to zasada gospodarności, której istotą jest

dokonywanie najbardziej optymalnych rozwiązań w procesie gospodarowania. Warianty tej
zasady to:
–

zasada największego efektu przy danych nakładach,

–

zasada najmniejszego nakładu środków do osiągnięcia danego efektu.
Podstawowym problemem ekonomicznym jest zjawisko rzadkości, który wynika z faktu

nieograniczoności ludzkich potrzeb i ograniczoności zasobów, dóbr i usług, którymi
dysponujemy w danym czasie. Rzadkość zmusza ludzi do gospodarowania, czyli uzyskania,
jak najwięcej z tego co posiadają. Gospodarowanie to dokonywanie wyborów w oparciu
o analizę korzyści i kosztów. Dotyczy zarówno konsumenta, jak i producenta. Każdemu
wyborowi towarzyszy koszt alternatywny.
Koszt alternatywny – wartość najkorzystniejszej możliwości utraconej w wyniku dokonanego
wyboru.
Gospodarowanie nie jest działalnością jednorazową. Wynika to ze stałego odnawiania się
potrzeb ludzkich, których zaspokajanie wymaga ciągłego wytwarzania dóbr i usług.
Proces gospodarowania obejmuje następujące sfery:
–

produkcję,

–

podział,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

wymianę,

–

konsumpcję.

Proces gospodarowania odbywa się w określonym systemie ekonomicznym, a podmiotami
tego procesu są przede wszystkim: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i państwo.
W gospodarce rynkowej podstawowe decyzje ekonomiczne są podejmowane przez
poszczególnych ludzi i przedsiębiorstwa. Ich wybory i preferencje spotykają się na rynku
i wpływają na ceny dóbr i usług. Przedsiębiorstwa funkcjonują w warunkach pełnej swobody
prowadzenia działalności gospodarczej. Dominuje w tym systemie własność prywatna,
a zasoby ekonomiczne kierowane są tam, gdzie są najefektywniej wykorzystane.

Granica możliwości produkcyjnych określa maksymalną wielkość produkcji, przy

najbardziej efektywnym wykorzystaniu posiadanych zasobów ekonomicznych. Granicę
możliwości produkcyjnych można określić dla całej gospodarki i dla konkretnego
przedsiębiorstwa. Graficzną ilustracją optymalnych rozwiązań produkcyjnych jest krzywa
możliwości produkcyjnych ( krzywa transformacji).

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Czy rozumiesz znaczenie słowa potrzeba?

Jakie występują rodzaje potrzeb?

Jakie znasz środki zaspokajające potrzeby człowieka?

Co oznacza termin własność?

Jakie występują rodzaje dóbr ze względu na formę własności?

Jak dzielą się zasoby ekonomiczne?

Co stanowi istotę podstawowego problemu ekonomicznego?

Co oznacza termin koszt alternatywny?

Co stanowi istotę gospodarowania?

10.

Jakie elementy obejmuje proces gospodarowania?

11.

Jakie znasz warianty zasady racjonalnego gospodarowania?

12.

Co oznacza termin granica możliwości produkcyjnych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli dowolne przykłady potrzeb nieekonomicznych i ekonomicznych oraz

wskaż dobra ekonomiczne i usługi, za pomocą których zaspokoisz wymienione przez Ciebie
potrzeby.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych rodzaje potrzeb i sposoby ich zaspokajania,

wpisać do arkusza przykłady potrzeb nieekonomicznych i ekonomicznych,

wpisać do arkusza ćwiczeniowego dobra ekonomiczne i usługi zaspokajające potrzeby,

zaprezentować i przeanalizować efekt pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeniowy nr 1,

−

poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Arkusz ćwiczeniowy nr 1

Potrzeby nieekonomiczne

Potrzeby ekonomiczne

Dobra i usługi

Ćwiczenie 2

Zdecyduj, na podstawie analizy korzyści i kosztów, którą możliwość zainwestowania

pieniędzy wybierzesz. Jaki będzie koszt alternatywny Twojego wyboru?
Otrzymałeś na prezent urodzinowy 4 000 zł. Podaj trzy możliwości zainwestowania tych
pieniędzy. Przeanalizuj każdą z nich formułując kilka korzyści i kosztów, jakie osiągniesz
i poniesiesz, wybierając określony sposób zainwestowania pieniędzy. Określ również koszt
alternatywny Twojego wyboru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat istoty gospodarowania,

podać trzy sposoby zainwestowania 4 000 zł,

określić koszty i korzyści dla każdej wskazanej możliwości,

zdecydować, na podstawie analizy korzyści i kosztów, którą możliwość wybierzesz,

określić koszt alternatywny Twojego wyboru,

zaprezentować efekt pracy w grupie i uzasadnić wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Określ, jakie zasoby naturalne, ludzkie i kapitałowe będą Tobie niezbędne do wykonania

wystroju okna sklepowego?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w materacach dydaktycznych informacje o zasobach ekonomicznych,

wymienić potrzebne zasoby naturalne, ludzkie i kapitałowe do wykonania wystroju okna
sklepowego,

zanotować efekt pracy,

porównać wyniki w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Którą z zasad racjonalnego gospodarowania wybierze Michał, a którą Rafał przy

produkcji ulotek i dlaczego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Michał i Rafał zajmują się wytwarzaniem ulotek reklamowych w celach zarobkowych.
Michał ma zmówienie na 1 000 ulotek reklamowych ze sklepu osiedlowego, a Rafał otrzymał
od zamawiającego 600 zł, za które kupił potrzebne materiały do produkcji ulotek.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informacje na temat zasady racjonalnego gospodarowania,

określić, który wariant zasady racjonalnego gospodarowania wybierze Michał,

uzasadnić wybór Michała,

określić, który wariant zasady racjonalnego gospodarowania wybierze Rafał,

uzasadnić wybór Rafała.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Przedstaw graficznie możliwości produkcyjne agencji reklamowej na podstawie danych

zamieszczonych w tabeli. Jakie są sposoby zwiększenia możliwości produkcyjnych tych
dwóch dóbr?

Kombinacje

Plakaty reklamowe

w tys. szt.

Szyldy w szt.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wykreślić krzywą możliwości produkcyjnych na podstawie danych w tabeli,

odszukać w materiałach dydaktycznych wiadomości na temat zwiększenia możliwości
produkcyjnych agencji reklamowej,

zapisać sposoby zwiększenia możliwości produkcyjnych w arkuszu ćwiczeniowym,

zaprezentować graficznie zmianę położenia krzywej możliwości produkcyjnych po
zwiększeniu możliwości produkcyjnych przedsiębiorstwa,

zaprezentować efekt pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz do ćwiczenia,

−

linijka,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura.

Ćwiczenie 6

Wymień kilka przykładów działalności usługowej w Twojej miejscowości. Napisz czy

była to usługa materialna czy niematerialna. Wskaż lukę rynkową w zakresie oferowanych
usług na lokalnym rynku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wypisać na arkuszach papieru przykłady działalności usługowej na podstawie obserwacji
najbliższego otoczenia,

określić rodzaj usługi (materialna, niematerialna),

zaprezentować efekt pracy na forum klasy w formie plakatowej,

dokonać analizy usług na lokalnym rynku i wskazać, które rodzaje działalności
usługowej najczęściej powtarzały się w wypowiedziach poszczególnych uczniów,

wskazać lukę rynkową w zakresie oferowanych usług na lokalnym rynku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru do wykonania plakatu.

−

flamastry.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zidentyfikować podstawowe pojęcia ekonomiczne?

rozróżnić dobra i usługi zaspokajające potrzeby człowieka?

przygotować zasoby ekonomiczne do wystroju okna sklepowego?

określić koszty i korzyści wyborów ekonomicznych?

zastosować zasady racjonalnego gospodarowania?

wykreślić granicę możliwości produkcyjnych dla przedsiębiorstwa
i wskazać sposoby zwiększenia możliwości produkcyjnych?

rozróżnić usługi materialne od niematerialnych na lokalnym rynku?

wskazać lukę rynkową w zakresie świadczonych usług na lokalnym
rynku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Charakterystyka rynku, jego uczestników i występujących

zależności

4.2.1. Materiał nauczania

Rynek to ogół transakcji wymiennych zachodzących miedzy sprzedającymi

a kupującymi, po określonej cenie i w określonym czasie.
Rynek pełni rolę regulatora procesów gospodarczych. Kieruje zasoby ekonomiczne do tych
podmiotów, które je najefektywniej wykorzystują, ponadto informuje o zmianie cen
relatywnych dóbr ekonomicznych i usług. Informacje te wykorzystują przedsiębiorcy w celu
przeprowadzenia poprawnego rachunku ekonomicznego, który umożliwia podjęcie decyzji:
co, ile, dla kogo i jak produkować oraz konsumenci podejmujący decyzje: co, ile i od kogo
kupować?

Rachunek ekonomiczny – zespół czynności pozwalających na ustalenie opłacalności

podejmowanych

działań

gospodarczych.

Porównuje

przewidywane

nakłady

z przewidywanymi efektami przedsięwzięcia i przeprowadzany jest dla kilku wariantów
rozwiązań. W zależności od rodzaju przedsięwzięcia przeprowadza się :
–

kompleksowy rachunek ekonomiczny,

–

uproszczony rachunek ekonomiczny.

Kompleksowy

rachunek

ekonomiczny

obejmuje

czynnościami

obliczeniowymi

i analitycznymi wszystkie składniki ilościowo-wartościowe składające się na dane
przedsięwzięcie.
Uproszczony rachunek ekonomiczny porównuje nakłady z efektami danego przedsięwzięcia
za pomocą prostych obliczeń arytmetycznych oraz ustala zapotrzebowanie na tego rodzaju
przedsięwzięcie.

Podstawowymi elementami rynku są:

–

popyt,

–

podaż,

–

cena.
Popyt (popyt efektywny) oznacza ilość dobra lub usługi, jaką kupujący są w stanie nabyć,

po różnych cenach i w określonym czasie.
Popyt potencjalny oznacza chęć nabycia towaru nie popartą możliwościami dochodowymi.
Wielkość popytu oznacza ilość dobra lub usługi, jaką kupujący są w stanie nabyć po danej
cenie i w określonym czasie.

Podaż to ilość dobra lub usługi zaoferowana przez producentów do sprzedaży, przy

różnych cenach i w określonym czasie.
Wielkość podaży to ilość dobra lub usługi zaoferowana przez producentów do sprzedaży, po
danej cenie i w określonym czasie.
Cena to wartość dobra lub usługi wyrażona w pieniądzu.

Prawo popytu odzwierciedla trwały związek miedzy ceną danego dobra lub usługi

a wielkością popytu na to dobro lub usługę. Wraz ze wzrostem ceny tego dobra lub usługi
maleje wielkość popytu i odwrotnie, przy założeniu ceteris paribus. Graficzną ilustracją
opisanej zależności jest krzywa popytu, którą oznaczamy literą D.
Ceteris paribus oznacza, że poza badanymi czynnikami inne czynniki są niezmienne.
Wpływ na zależność opisaną prawem popytu mają następujące przyczyny:
–

malejąca użyteczność krańcowa – konsumenci danego produktu, w określonym czasie,
uzyskują coraz mniejsze zadowolenie z każdej następnej jednostki kupowanego
produktu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

efekt dochodowy – przy cenie niższej konsument może kupić więcej dóbr lub usług i nie
musi rezygnować z innych,

–

efekt substytucyjny – kupujący zastępują produkty droższe tańszymi.

Popyt nie jest wielkością stałą i ulega ciągłym zmianom pod wpływem czynników
pozacenowych (determinant popytu), do których należą między innymi:
–

dochód konsumenta,

–

liczba konsumentów na rynku,

–

ceny dóbr substytucyjnych i ceny dóbr komplementarnych,

–

gusta, preferencje konsumenta,

–

efekt Veblena – przejawia się w tym, iż konsumenci zwani nietypowymi kupują tym
więcej dóbr, im mają one wyższą cenę,

–

efekt snobizmu – popyt na dobra tzw. snobów przebiega w kierunku odwrotnym niż
popyt pozostałych klientów,

–

efekt „owczego pędu” – krzywa popytu przebiega powyżej krzywej popytu typowego
konsumenta,

–

reklama,

–

przewidywania co do dostępności produktu,

Graficznie zmianę popytu przedstawiamy przesunięciem krzywej popytu w lewo, gdy nastąpi
spadek popytu i w prawo, przy wzroście popytu.

Prawo podaży odzwierciedla trwały związek miedzy ceną danego dobra lub usługi

a wielkością podaży tego dobra lub usługi. Wraz ze wzrostem ceny dobra lub usługi rośnie
wielkość podaży i odwrotnie, ceteris paribus. Graficzną ilustracją opisanej zależności jest
krzywa podaży, którą oznaczamy literą S. Wysokość ceny dla producentów jest albo bodźcem
do wzrostu produkcji albo do jej ograniczenia. W praktyce wzrost cen najczęściej
spowodowany jest wzrostem popytu.
Na zmianę podaży wpływają następujące czynniki pozacenowe:
–

ceny czynników produkcyjnych,

–

podatki i subsydia,

–

liczba producentów,

–

oczekiwania dotyczące przyszłych cen,

–

warunki klimatyczne.

Graficznie zmianę podaży przedstawiamy przesunięciem całej krzywej podaży w lewo, gdy
nastąpi wzrost podaży i w prawo, przy spadku podaży.

Równowaga rynkowa to sytuacja na rynku, w której siły działające na rynku się

równoważą. Oznacza to, ze przy cenie równowagi rynkowej wielkość popytu równa się
wielkości podaży. Producenci przy tej cenie będą mogli sprzedać wszystkie zaoferowane
towary na rynku, a konsumentów będzie stać na ich zakup. Graficznie tę sytuację na rynku
danego dobra lub usługi wyznacza punkt przecięcia krzywej popytu z krzywą podaży. Zmiany
popytu i podaży wpływają na zmianę ceny równowagi rynkowej.

Przejawami nierównowagi na rynku są:

–

nadwyżka rynkowa,

–

niedobór rynkowy.
Nadwyżka rynkowa występuje wówczas, gdy wielkość popytu jest mniejsza od wielkości

podaży, a cena rynkowa dobra jest wyższa od ceny równowagi rynkowej. W określonym
czasie doprowadzi ta sytuacja na rynku do spadku cen, wzrostu siły nabywczej pieniądza
i spadku opłacalności produkcji. Występuje wtedy rynek nabywcy, ponieważ kupujący
wybierze tego sprzedawcę, który zaoferuje mu korzystniejsze warunki zakupu, a sprzedający
rywalizują między sobą o jak największą liczbę klientów.
Konkurencja to proces rywalizacji o klienta. Może przybierać formę:
–

konkurencji cenowej - sprzedający oferuje atrakcyjniejszą cenę od firm konkurencyjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

konkurencji pozacenowej – np. wyższa jakość produktu, atrakcyjne opakowanie,
dogodna forma zapłaty.
Niedobór występuje, gdy wielkość popytu przewyższa wielkość podaży, a cena rynkowa

dobra jest niższa od ceny równowagi rynkowej. W wyniku konkurencji miedzy producentami
w określonym czasie doprowadzi ta sytuacja na rynku do wzrostu cen, spadku siły nabywczej
pieniądza i wzrostu opłacalności produkcji. Występuje wtedy rynek sprzedawcy.

Rys. 1. Równowaga, nadwyżka i niedobór rynkowy

[opracowanie własne]

Elastyczność popytu i podaży

Wyróżniamy trzy rodzaje elastyczności popytu:

–

elastyczność cenową popytu,

–

elastyczność dochodową popytu,

–

elastyczność mieszaną popytu.
Elastyczność cenowa popytu mierzy stopień reakcji konsumenta na zmianę ceny

i informuje o wpływie zmian cen na gotowość i zdolność konsumentów do zakupu danego
dobra lub usługi. Obliczamy ją według wzoru:

wskaźnik

procentowa zmiana wielkości popytu

elastyczności cenowej popytu

procentowa zmiana ceny

Wskaźnik elastyczności popytu przybiera wartości ujemne, jednak w praktyce podaje się go
jako wartość dodatnią. Do obliczeń stosuje się najczęściej średnie wartości ceny i wielkości
popytu.

Interpretacja wskaźników elastyczności cenowej popytu:

–

wskaźnik elastyczności cenowej popyty > 1 – popyt elastyczny,

–

wskaźnik elastyczności cenowej popyty < 1 – popyt nieelastyczny,

–

wskaźnik elastyczności cenowej popyty = 1 – popyt proporcjonalny,

–

wskaźnik elastyczności cenowej popyty = 0 – popyt doskonale nieelastyczny,

–

wskaźnik elastyczności cenowej popyty = ∞ – popyt doskonale elastyczny.
Elastyczność dochodowa popytu mierzy stopień reakcji wielkości popytu przy zmianie

dochodów konsumenta. Wartość wskaźnika elastyczności dochodowej (EDy) popytu
informuje, jakie znaczenie ma dane dobro dla nabywcy. Obliczamy ją według wzoru:

wskaźnik

procentowa zmiana wielkości popytu

elastyczności dochodowej popytu

procentowa zmiana dochodu

nadwyżka

cena

wielkość popytu i podaży

cena
równowagi
rynkowej

ilość równowagi rynkowej

niedobór

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskaźnik elastyczności dochodowej popytu może przybierać wartości dodatnie i ujemne.
Interpretacja wskaźników elastyczności dochodowej popytu:
–

wskaźnik elastyczności dochodowej popyty = 1 – dobra codziennego użytku,

–

wskaźnik elastyczności dochodowej popyty 0 < EDy < 1 – dobra podstawowe,

–

wskaźnik elastyczności dochodowej popyty > 1 – dobra wyższego rzędu i luksusowe,

–

wskaźnik elastyczności dochodowej popyty = 0 – dobra niezbędne,

–

wskaźnik elastyczności dochodowej popyty < 0 – dobra podrzędne.

Dobra normalne (dobra podstawowe, dobra wyższego rzędu i dobra luksusowe) – wraz ze
wzrostem dochodu konsument kupuje więcej tych dóbr i odwrotnie.
Dobra podrzędne (niższego rzędu, gorsze) – wraz ze spadkiem dochodu konsument więcej
kupuje tych dóbr i odwrotnie.

Elastyczność mieszana popytu określa, w jakim stopniu zmienia się wielkość popytu na

dane dobro pod wpływem zmiany ceny dobra substytucyjnego i komplementarnego.

wskaźnik

procentowa zmiana wielkości popytu dobra A

elastyczności mieszanej popytu

procentowa zmiana ceny dobra B

Interpretacja wskaźników elastyczności mieszanej popytu:
–

wskaźnik elastyczności mieszanej popyty > 0 – dobro B jest substytutem dobra A,

–

wskaźnik elastyczności dochodowej popyty < 0 – dobro B jest komplementarne
względem dobra A.

Wskaźniki elastyczności popytu są brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji

ekonomicznych przez przedsiębiorców, ponieważ:
–

wartość wskaźnika elastyczności cenowej popytu wpływa na przychody całkowite
producenta, przy zmianie ceny dobra. Przychód całkowity stanowi iloczyn ilości
sprzedanej danego produktu i jego ceny,

–

wartość wskaźnika elastyczności dochodowej popytu informuje o potrzebie zmiany
asortymentu produkcji.

–

wartość wskaźnika elastyczności mieszanej popytu pokazuje, ze ilość nabywana
produktów wytwarzanych przez danego przedsiębiorcę jest zależna od cen innych dóbr
oferowanych do sprzedaży na rynku.

Stopień reakcji producenta na zmianę ceny pokazuje elastyczność cenowa podaży. Obliczamy
ją według wzoru:

wskaźnik

procentowa zmiana wielkości podaży

Elastyczności cenowej podaży

procentowa zmiana ceny

Elastyczność podaży zależy od technologii produkcji, możliwości i kosztów pozyskiwania
nowych produktów, ale największy wpływ ma czas. W dłuższym okresie przedsiębiorstwo
może silniej zareagować na zmianę ceny, co w konsekwencji prowadzi do wzrostu produkcji.
Elastyczność podaży odgrywa znaczącą rolę dla konsumenta przy podejmowaniu decyzji
dotyczących zakupu dóbr, a mianowicie:
–

przy podaży nieelastycznej lub doskonale nieelastycznej może nastąpić wyczerpanie
oferty rynkowej, gdy konsument będzie odkładał zakup danego dobra w czasie,

–

przy podaży elastycznej konsument ma możliwość wyboru, ponieważ istnieje bogata
oferta rynkowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Konsument (gospodarstwo domowe) podejmując decyzje postępuje zgodnie z zasadą

racjonalnego gospodarowania, to znaczy, że przy określonym dochodzie i danych cenach
rynkowych dokonuje takich wyborów, które przyniosą mu możliwie jak największą
użyteczność.
Użyteczność jest sumą zadowolenia, satysfakcji z konsumowania lub posiadania danego
dobra lub usługi.
Gospodarstwo domowe spełnia następujące funkcje:
–

konsumpcyjną – związana jest z zaspokajaniem potrzeb,

–

produkcyjną, która związana jest z pozyskiwaniem dochodów z różnych źródeł, które
umożliwiają zaspokojenie potrzeb.

Podstawowe źródła, z których konsumenci osiągają dochody to:
–

dochody z pracy,

–

dochody z posiadania majątku – z dzierżawy, odsetki, dywidendy,

–

dochody z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek.

Uzyskany dochód po odjęciu składek na ubezpieczenia społeczne i podatku dochodowego
stanowi dla gospodarstw domowych dyspozycyjny dochód osobisty, który przeznaczają na
konsumpcję lub na oszczędności.

Konsumenci chcąc jak najefektywniej rozdysponować posiadane dochody, które są

ograniczone w stosunku do potrzeb, opracowują budżet, czyli plan finansowy sporządzony na
określony okres czasu, zawierający zestawienie dochodów i wydatków. Najczęściej
równoważenie budżetu polega na redukcji wydatków, z czym łączą się koszty utraconych
możliwości, dlatego warto przeanalizować hierarchię celów. Struktura wydatków zmienia się
wraz ze wzrostem dochodu, ponieważ spada udział wydatków na żywność, a rośnie na zakup
dóbr i usług wyższego rzędu. Prawidłowość ta nazywana jest prawem Engela.

Przedsiębiorstwo to podmiot, który działa w określonym otoczeniu. Elementami

otoczenia bezpośredniego są: nabywcy, dostawcy, pracownicy, podmioty świadczące na rzecz
przedsiębiorstwa usługi np. banki, agencje doradcze, instytucje ubezpieczeniowe, biura
rachunkowe a także firmy konkurencyjne. Do elementów otoczenia pośredniego zaliczamy:
organy władzy i administracji, kulturę, tradycję i religię społeczeństwa, sytuację polityczną
i ekonomiczną, warunki przyrodniczo-demograficzne oraz postęp naukowo-techniczny.
Dokładne poznanie otoczenia umożliwi podejmowanie właściwych decyzji.
Przedsiębiorstwa, angażując do produkcji potrzebne zasoby produkcyjne i technologię, dążą
do jak najefektywniejszego ich wykorzystania celem maksymalizacji zysku. Zysk jest
szczególnie istotny w działalności gospodarczej, ponieważ zachęca ludzi do podejmowania
ryzyka działalności gospodarczej i sprzyja rozwojowi przedsiębiorstwa. Ponadto
przedsiębiorstwa dążą do maksymalizacji wartości firmy w długim okresie czasu,
maksymalizacji poziomu sprzedaży, osiągnięcia zadawalającej rentowności kapitału,
wysokiej produktywności nakładów, sprawności działania rozumianej jako terminowe
i jakościowe reagowanie na potrzeby klientów oraz przetrwania firmy.
Wydajność jest miarą wykorzystania zasobów ekonomicznych, która jest relacją pomiędzy
wielkością produkcji a wykorzystanymi zasobami. Miarą zbliżoną do wydajności jest
produktywność, która pokazuje wielkość wytworzonej produkcji na jednostkę czynnika
produkcji. Firmy o niskiej wydajności przegrywają z konkurencją i bankrutują.

W celu dokonania oceny efektywności gospodarowania w przedsiębiorstwie należy

przeprowadzić analizę kosztów. Koszty w przedsiębiorstwie można rozpatrywać według
różnych kryteriów klasyfikacji.
Ze względu na okres czasu wyróżniamy koszty:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

stałe, które nie zmieniają się wraz ze zmianami wielkości produkcji, a wynikają
z zatrudnienia czynnika stałego np. amortyzacja (koszt zużycia środka trwałego), koszt
wynajmu budynku, koszty reklamy, wynagrodzenie pracowników zarządu,

–

koszty zmienne – ulegają zmianom jak zmienia się wielkość produkcji np. koszty
zużycia materiałów i surowców, energii elektrycznej, wynagrodzenia pracowników
bezpośrednio produkcyjnych.

Koszty całkowite są sumą kosztów stałych i zmiennych.
Koszt całkowity przeciętny pokazuje koszt wyprodukowania jednostki produkcji przy
różnych poziomach produkcji. Obliczamy go według wzoru:

koszt całkowity

koszty całkowite

przeciętny

wielkość produkcji

Można również obliczyć wielkość kosztu stałego i zmiennego na jednostkę produkcji według
podanych wzorów:

koszt stały

koszty stałe

przeciętny

wielkość produkcji

koszt zmienny

koszty zmienne

przeciętny

wielkość produkcji

Koszt krańcowy (koszt marginalny) pokazuje przyrost kosztów całkowitych spowodowany
wzrostem produkcji o jednostkę. Obliczamy go według wzoru:

koszt

zmiana kosztów całkowitych

krańcowy

zmiana wielkość produkcji

Koszty w przedsiębiorstwie wg kategorii dzielimy na:
–

koszty rzeczowe,

–

koszty osobowe,

–

koszty finansowe,

–

pozostałe koszty.
Aby ustalić wynik na działalności przedsiębiorstwa (zysk, strata) należy porównać

przychody ze sprzedaży z poniesionymi kosztami produkcji. Przychody ze sprzedaży zależą od:
–

ilości sprzedanego produktu,

–

ceny, która zależy od struktury, w której funkcjonuje producent.

Ponadto na przychody producenta mogą wpływać między innymi takie czynniki jak: cechy
i właściwości jakościowe produktu, opakowanie, stosowane akcje marketingowe, faza
rynkowego cyklu życia produktu.

Nieodłączną częścią prawidłowo funkcjonującego procesu rynkowego jest konkurencja,

która ma różny stopień nasilenia w strukturach rynkowych. W teorii ekonomii wyróżniamy
cztery podstawowe struktury rynkowe, w których działają przedsiębiorstwa:
–

konkurencję doskonałą,

–

czysty monopol,

–

konkurencję monopolistyczną,

–

oligopol.

Struktury te różnią się między sobą:
–

ilością występujących producentów na rynku,

–

stopniem sprawowanej przez producentów kontroli cenowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

stopniem zróżnicowania produktu,

–

swobodą wejścia na rynek,

–

promocją.

W każdej strukturze rynku producent dąży do osiągnięcia optimum ekonomicznego, czyli
równowagi przedsiębiorstwa.

Optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa to taka sytuacja, w której występuje

maksymalizacja zysku lub minimalizacja strat, przy określonym poziomie produkcji.
W stanie równowagi przedsiębiorstwo osiąga:
–

zysk dodatni, gdy cena jest większa od kosztu całkowitego przeciętnego,

–

zysk zerowy, gdy cena równa jest kosztowi całkowitemu przeciętnemu. Występuje wtedy
graniczny punkt opłacalności,

–

zysk ujemny (stratę), gdy koszt zmienny przeciętny < cena < koszt całkowity przeciętny.

W krótkim okresie czasu przedsiębiorstwo może produkować przy braku zysku, ale musi
pokryć w całości koszty zmienne produkcji i część kosztów stałych. Jeżeli cena jest mniejsza
lub równa kosztowi zmiennemu przeciętnemu to jest to punkt zamknięcia przedsiębiorstwa.

Aby ustalić wielkość produkcji w stanie równowagi, gdy przedsiębiorstwo

maksymalizuje zysk, muszą być spełnione następujące warunki:
–

przychód marginalny = koszt marginalny,

–

cena jest większa od kosztu całkowitego przeciętnego.

Państwo to podmiot gospodarki, który ingeruje w działalność gospodarczą. Państwo

funkcjonuje dzięki środkom finansowym uzyskiwanym głównie z podatków płaconych przez
przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe.

Podatek to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane,

przez państwo na podstawie przepisów prawa. Podatki wpływają na ograniczenie możliwości
nabywczych gospodarstw i przedsiębiorstw. Podatki dzielimy na:
–

podatki bezpośrednie – np. podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek dochodowy
od osób prawnych, podatek od majątku,

–

podatki pośrednie – np. podatek od towarów i usług (VAT), akcyza.

Państwo z tych środków dokonuje zakupu dóbr i usług na rynku oraz ponosi wydatki
przeznaczone na płatności transferowe (renty, emerytury, zasiłki, subwencje), co powoduje
zwiększenie popytu w gospodarce. Państwo również przeznacza środki pieniężne w postaci
dotacji na rozwój przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich, w ramach programów
pomocowych.

Na funkcjonowanie przedsiębiorstw na rynku wpływa również globalizacja, czyli swobodny
przepływ produktów, czynników produkcji pomiędzy wszystkimi państwami świata. Do
podstawowych cech procesu globalizacji w sferze ekonomicznej należą:
–

integrowanie czyli łączenie w skali międzynarodowej działalności gospodarczej
podmiotów. Powstają podmioty powiązane handlowo, inwestycyjno-produkcyjnie,
korporacyjnie (kartele, syndykaty, konsorcja, trusty, koncerny, holdingi),

–

międzynarodowa współzależność, która przejawia się w integracji, umożliwiając
koordynowanie pracy w skali globalnej,

–

związek z postępem naukowym, technicznym i organizacyjnym,

–

skracanie czasu i przestrzeni, jest to możliwe dzięki Internetowi, telewizji satelitarnej,
informatycznym systemom sieciowym, transportowym, dystrybucyjnym.

Postępujący proces globalizacji gospodarki prowadzi do rozszerzenia współpracy
gospodarczej w zakresie operacji eksportowych i importowych oraz realizacji wspólnych
przedsięwzięć inwestycyjnych przy udziale kapitału własnego (danego kraju) i kapitału
obcego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Jakie funkcje spełnia rynek w gospodarce rynkowej?

Co oznaczają pojęcia: popyt i wielkość popytu?

Jak działa prawo popytu?

Jakie znasz czynniki pozacenowe wpływające na popyt?

Co oznaczają pojęcia: podaż i wielkość podaży?

Jak działa prawo podaży?

Jakie znasz czynniki pozacenowe wpływające na podaż?

Co oznacza termin równowaga rynkowa?

Jakie znasz przejawy nierównowagi rynkowej?

10.

Jakie znasz rodzaje elastyczności popytu?

11.

W jaki sposób konsument podejmuje decyzje konsumpcyjne?

12.

Co stanowi istotę budżetu gospodarstwa domowego?

13.

Jak obliczysz dyspozycyjny dochód osobisty?

14.

Jak obliczysz koszty stałe, zmienne, całkowite, przeciętne oraz koszt marginalny?

15.

Jak obliczysz przychody producenta?

16.

Kiedy przedsiębiorstwo osiąga optimum ekonomiczne?

17.

Jak obliczysz zysk przedsiębiorstwa?

18.

Jakie znasz podstawowe struktury rynkowe?

19.

Co stanowi istotę działalności państwa?

20.

Co to jest podatek?

21.

Co stanowi istotę globalizacji?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj na wykresie krzywą popyty i podaży na podstawie danych zamieszczonych

w tabeli. Wyznacz cenę równowagi rynkowej i ilość równowagi rynkowej. Odpowiedz, kiedy
na rynku farb pojawi się niedobór a kiedy nadwyżka rynkowa? Jak zmienią się na rynku
parametry równowagi rynkowej, gdy wzrośnie dochód konsumenta „ceteris paribus”?

Cena 1 opakowania farb

zł

Wielkość popytu w szt.

Wielkość podaży w szt.

10,00

9,50

9,00

8.50

8,00

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

narysować na podstawie danych z tabeli krzywą popytu i oznaczyć ją litra D,

narysować na podstawie danych z tabeli krzywą podaży i oznaczyć ją literą S,

odczytać z wykresu cenę i ilość równowagi rynkowej,

zaznaczyć na wykresie, kiedy pojawi się niedobór rynkowy,

zaznaczyć na wykresie, kiedy pojawi się na rynku farb nadwyżka,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przedstawić graficznie zmianę popytu, pod wpływem wzrostu dochodów konsumentów
„ceteris paribus”,

wyznaczyć cenę i ilość równowagi po zmianie dochodów konsumenta,

zaprezentować i przeanalizować efekty pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeniowy,

−

linijka, flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ rodzaj popytu na chleb i na blok techniczny. Jak zmieni się przychód ze sprzedaży

producentów chleba i bloku technicznego? Określ, jaką zaobserwowałeś prawidłowość?
Jeżeli cena chleba zmaleje z 1,20 zł do 1,10 zł, to konsumenci kupią nie 30 szt. a 40 szt.
chleba dziennie. Cena bloku technicznego również zmaleje z 5,00 zł do 4,80 zł. Konsumenci
na zmianę ceny zareagowali w następujący sposób – ilość nabywana wzrosła z 20 szt. do 22
szt. dziennie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapisać wzór, według którego obliczysz elastyczność cenową chleba i bloku
technicznego,

obliczyć elastyczność cenową chleba,

obliczyć elastyczność cenową bloku technicznego,

określić rodzaj elastyczności popytu na te dobra,

obliczyć przychód ze sprzedaży producenta chleba przed zmianą ceny i po zmianie ceny,

obliczyć przychód producenta bloku technicznego przed zmianą i po zmianie ceny,

dokonać analizy zależności pomiędzy ceną dobra, rodzajem elastyczności cenowej
popytu a przychodami ze sprzedaży,

sformułować i zapisać wnioski,

sprawdzić poprawność odpowiedzi w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Oblicz wskaźnik elastyczności dochodowej popytu i określ, jakie znaczenie ma szynka

dla pana Kowalskiego? Jaką decyzję powinien podjąć producent szynki w zakresie zmiany
wielkości produkcji (zmniejszyć, nie zmieniać, zwiększyć) wiedząc, że w najbliższym czasie
wzrosną dochody konsumentów?
Pan Kowalski otrzymał w pracy podwyżkę wynagrodzenia o 200 zł. Przed podwyżką jego
miesięczne wynagrodzenie wynosiło 1.600 zł. Korzystniejsza sytuacja dochodowa
spowodowała, że pan Kowalski kupuje teraz w miesiącu 10 kg szynki, wcześniej kupował
o 4 kg mniej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapisać wzór, według którego obliczysz elastyczność dochodową popytu,

obliczyć wskaźnik elastyczności dochodowej popytu,

określić, jakie znaczenie dla pana Kowalskiego mają cytrusy?,

odpowiedzieć na pytanie dotyczące zmiany wielkości produkcji szynki przez producenta
w najbliższym czasie (po uwzględnieniu wzrostu dochodów konsumentów),

porównać wyniki w zespole.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru ,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Oblicz wskaźnik elastyczności cenowej podaży i dokonaj interpretacji ekonomicznej

otrzymanego wyniku.
Przedsiębiorstwo produkujące komputery zaoferowało do sprzedaży w ciągu tygodnia 200 szt.
komputerów po 1.200 zł. Wzrost ceny komputera do 1.300 zł za sztukę spowodował wzrost
podaży tego dobra do 220 sztuk na tydzień.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapisać wzór, według którego obliczysz cenową elastyczność podaży,

obliczyć wskaźnik elastyczności cenowej podaży,

dokonać interpretacji ekonomicznej otrzymanego wyniku,

porównać wyniki w zespole.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Opracuj miesięczny budżet dla Twojego gospodarstwa domowego. Określ również

strukturę wydatków i odpowiedz, czy w Twoim gospodarstwie domowym stosuje się zasadę
racjonalnego gospodarowania? Uzasadnij odpowiedź.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o budżecie gospodarstwa domowego,

zaplanować miesięczne dochody Twojego gospodarstwa domowego,

zaplanować miesięczne wydatki Twojego gospodarstwa domowego (stałe i zmienne),

zaplanować oszczędności,

odpowiedzieć na pytanie – czy budżet gospodarstwa domowego jest zrównoważony,
jeżeli nie to jak to osiągnąć?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

określić strukturę wymienionych przez Ciebie wydatków budżetowych, posługując się
wskaźnikami struktury,

opowiedzieć, czy w Twoim gospodarstwie domowym przy planowaniu budżetu
domowego stosuje się zasadę racjonalnego gospodarowania,

uzasadnić powyższą odpowiedź,

zanotować efekt pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 6

Oblicz kwotę podatku, jaką będą musiały zapłacić panie: Nowak Anna i Mróz Ewa do

urzędu skarbowego oraz ich dochód po opodatkowaniu. Określ, jaki charakter ma podatek
dochodowy od osób fizycznych i jaki ma wpływ na proces zaspokajania potrzeb człowieka.
Pani Ewa Mróz i Anna Nowak uzyskały w 2007 roku przychody z tytułu umowy o pracę.
Dochód do opodatkowania pani Ewy Mróz wyniósł 38.200 zł a pani Anny Nowak 58.400 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie skalę podatkową w 2007 r.,

obliczyć kwotę podatku, jaką panie będą musiały na koniec roku odprowadzić do urzędu
skarbowego,

obliczyć dochód po opodatkowaniu dla każdej z pań,

odpowiedzieć na pytanie: Jaki charakter ma podatek dochodowy i jaki ma wpływ na
proces zaspokajania potrzeb człowieka?,

zanotować efekt pracy,

porównać wyniki w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 7

Porównaj podstawowe struktury rynkowe według następujących kryteriów klasyfikacji:

ilość producentów, stopień kontroli cen, rodzaj produktu, swoboda wejścia na rynek,
promocja. Zastanów się, w których strukturach rynkowych przedsiębiorstwa dają możliwość
pełniejszego zaspokojenia potrzeb konsumentów?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat podstawowych struktur
rynkowych: konkurencji doskonałej, konkurencji monopolistycznej, oligopolu i czystego
monopolu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

sporządzić tabelę wpisując kryteria klasyfikacji i rodzaje struktur,

wpisać do tabeli charakterystyczne cechy struktur, według podanych kryteriów
klasyfikacji,

odpowiedzieć na pytanie: w których strukturach rynkowych przedsiębiorstwa mają
większą możliwość pełniejszego zaspokojenia potrzeb konsumentów?,

przeanalizować efekt pracy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura.

Ćwiczenie 8

Wyznacz graficznie wielkość produkcji, przy której przedsiębiorstwo produkujące

kalendarze reklamowe będzie dążyło do maksymalizacji zysku ( minimalizacji straty). Oblicz
wielkość zysku (strat) w optimum ekonomicznym producenta. Przedsiębiorstwo działa
w warunkach konkurencji monopolistycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych odpowiednie wzory,

wypełnić tabelę wpisując odpowiednie wielkości kosztów i przychodów,

narysować krzywe: popytu D, przychodu marginalnego Pm, i kosztu marginalnego Km,

odczytać z wykresu wielkość produkcji maksymalizującą zysk (minimalizującą stratę)
oraz cenę, po której producent może sprzedawać kalendarze reklamowe,

obliczyć zysk przedsiębiorstwa w punkcie równowagi krótkookresowej,

obliczyć koszt zmienny przeciętny w punkcie równowagi krótkookresowej i zdecydować
czy przedsiębiorstwo może kontynuować produkcję,

porównać poprawność wyników i podjętej decyzji w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeniowy nr 2,

−

kalkulator,

−

linijka, flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Arkusz ćwiczeniowy nr 2

Wielkość
produkcji

Cena

Przychód

całkowity

Przychód

marginalny

Koszty

stałe

Koszty

zmienne

Koszty

całkowite

Koszty

marginalne

w szt.

w zł

130

180

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 9

Ustal różnicę kursową wynikającą z odroczonego terminu zapłaty faktury i jak wpłynie

ona na sytuację finansową przedsiębiorstwa? Przedsiębiorstwo „C” importuje towary ze
Szwajcarii i otrzymało fakturę na kwotę 12.000 franków szwajcarskich wraz z dostawą
towarów i z terminem zapłaty w ciągu 60 dni. Kurs kupna 1 CHF w momencie otrzymania
faktury wyniósł 2,45 zł, w dniu jej płatności wg obowiązującego kursu (sprawdź aktualny
kurs CHF w Internecie). Określ, jak procesy globalizacyjne wpływają na działalność
przedsiębiorstwa?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

obliczyć kwotę potrzebną do uregulowania faktury w dniu otrzymania faktury,

sprawdzić aktualny kurs kupna franka szwajcarskiego w Internecie,

obliczyć kwotę potrzebną do uregulowania faktury w dniu płatności faktury (za 60 dni),

obliczyć różnicę kursową,

odpowiedzieć na wcześniej zadane pytanie: Jak różnica kursowa wpłynie na sytuację
finansową przedsiębiorstwa?

odpowiedzieć na pytanie (pracując w 4-osobowym zespole i korzystając z Internetu
i z literatury): Jak procesy globalizacyjne wpływają na działalność przedsiębiorstwa?

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

literatura.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować mechanizm funkcjonowania gospodarki?

wykreślić krzywą popytu i podaży?

wyznaczyć równowagę rynkową i jej parametry?

obliczać i interpretować wskaźniki elastyczności popytu i podaży?

dokonać analizy decyzji konsumenta?

obliczyć podatek dochodowy do osób fizycznych?

określić wpływ podatku dochodowego od osób fizycznych ma proces
zaspokajania potrzeb gospodarstwa domowego?

porównać podstawowe struktury rynkowe?

obliczyć koszty związane z działalnością gospodarczą?

10)

obliczyć przychody całkowite i krańcowe producenta?

11)

sporządzić i zinterpretować wykres przedstawiający sytuację
ekonomiczną producenta w określonej strukturze rynkowej?

12)

określić wpływ procesów globalizacyjnych na działalność
gospodarczą?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Tworzenie przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej

4.3.1. Materiał nauczania

W Polsce obowiązują następujące ustawy dotyczące działalności gospodarczej:

−

ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 r.,

−

kodeks spółek handlowych,

−

kodeks cywilny,

−

ustawa o rzemiośle,

−

ustawa o spółdzielczości,

−

ustawa o przedsiębiorstwach państwowych,

−

ustawa o Krajowym Rejestrze Sadowym,

−

przepisy specjalne.

Działalnością gospodarczą, zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej, jest

zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie,
rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych wykonywana zarobkowo, w sposób
zorganizowany i ciągły.

Przedsiębiorcą, zgodnie z ustawą, jest wykonująca we własnym imieniu działalność

gospodarczą osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nie będąca osobą
prawną. Za przedsiębiorców uważa się również wspólników spółki cywilnej w zakresie
wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej wprowadziła podział przedsiębiorców według
kryterium wielkości zatrudnienia i obrotu ze sprzedaży lub wartości majątku na:

−

mikroprzedsiębiorców,

−

małych przedsiębiorców,

−

rednich przedsiębiorców.

Przedsiębiorstwo jest jednostką prowadzącą działalność gospodarczą, wyodrębnioną

organizacyjnie, prawnie i finansowo. Odrębność organizacyjna oznacza, że przedsiębiorstwo
posiada swoją siedzibę, nazwę oraz strukturę organizacyjną. Odrębność prawna związana jest
z odpowiednią formą organizacyjno-prawną przedsiębiorstwa, natomiast odrębność
finansowa z wydzieleniem majątku i pokrywaniem wydatków z własnych przychodów.
Klasyfikacja przedsiębiorstw z punktu widzenia formy własności:

−

przedsiębiorstwa prywatne – właścicielami są osoby fizyczne i osoby prawne,

−

przedsiębiorstwa spółdzielcze – stanowią wspólną własność członków spółdzielni,

−

przedsiębiorstwa państwowe – należą do państwa,

−

przedsiębiorstwa komunalne – stanowią własność gminy,

−

przedsiębiorstwa osób zagranicznych – właścicielem jest osoba, która nie posiada
obywatelstwa polskiego.

Klasyfikacja przedsiębiorstw ze względu na formę organizacyjno-prawną:

−

przedsiębiorstwa indywidualne osób fizycznych,

−

spółki,

−

przedsiębiorstwa państwowe,

−

przedsiębiorstwa spółdzielcze.
Przedsiębiorstwo indywidualne osób fizycznych (firma jednoosobowa) – jest dogodną

formą prowadzenia działalności gospodarczej dla osób przedsiębiorczych, ceniących sobie
niezależność. Do zalet tej formy zaliczamy: prostą procedurę założenia firmy, dużą swobodę
działania, nieskomplikowane rozliczenia z urzędem skarbowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spółka jest formą organizacyjną przedsiębiorstwa w postaci zrzeszania się osób lub

kapitałów, powołaną do prowadzenia działalności gospodarczej. Dzielimy je na:

−

spółki cywilne – podstawą ich funkcjonowania jest kodeks cywilny. Regulacje prawne
zawarte są w kodeksie cywilnym i ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Do
założenia tej spółki potrzebne są przynajmniej dwie osoby, z których każda powinna
zarejestrować się w ewidencji działalności gospodarczej w Urzędzie Miasta, jako
przedsiębiorca indywidualnie prowadzący działalność gospodarczą. Jeżeli przychód
roczny przekroczy 400 000 euro spółka musi się przekształcić w spółkę handlową.

−

spółki prawa handlowego – podstawą ich funkcjonowania jest kodeks spółek handlowych
– ustawa z dnia 15 września 2000 r. Podział spółek pokazuje poniższa tabela.

Tabela 1. Podział spółek handlowych

Spółki osobowe

Spółki kapitałowe

spółka jawna (sp.j.)

spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością (sp. z o.o.)

spółka partnerska (sp.p)

spółka akcyjna (S.A.)

spółka komandytowa (sp.k.)

spółka komandytowo-akcyjna
(S.K.A.)

Spółki osobowe opierają swoją działalność na bezpośredniej pracy wspólników, którzy
ponoszą pełną odpowiedzialność majątkową za zobowiązania spółki. Posiadają tzw. ułomną
osobowość prawną, czyli spółka może we własnym imieniu nabywać prawa, a w tym
nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwaną.
Spółki kapitałowe posiadają pełną osobowość prawną, sprawy spółki prowadzone są przez
powołane organy. Odpowiedzialność wobec wierzycieli ponosi spółka a nie wspólnicy.

Spółka jawna jest osobową spółką handlową i stanowi „prawie” odpowiednik spółki

cywilnej. Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem.
Umowa spółki musi mieć formę pisemną i powinna zawierać: nazwę firmy i siedzibę spółki,
określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość oraz przedmiot
działalności spółki. Powstaje z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego, który
prowadzą sądy gospodarcze. Przepisy nie określają wysokości kapitału niezbędnego do
utworzenia spółki. Podatek dochodowy płaci każdy ze wspólników od przypadającej na niego
części.

Spółka partnerska utworzona jest przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania

wolnego zawodu np. lekarza, adwokata, księgowego, notariusza. Umowa między partnerami
powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Zaletą tej spółki jest to, że każdy
z partnerów ponosi tylko odpowiedzialność za swoje działanie, a nie za błędy wspólników.

Spółka komandytowa jest spółką, w której za zobowiązania spółki, co najmniej jeden ze

wspólników odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność, co
najmniej jednego (komandytariusza) jest ograniczona do sumy komandytowej. Umowa spółki
powinna być zawarta w postaci aktu notarialnego. Powstaje z chwilą wpisania do Krajowego
Rejestru Sądowego. Kodeks nie określa wymagań, co do wysokości wniesionych przez
wspólników wkładów. Komandytariusz nie może prowadzić spraw spółki.

Spółka komandytowo-akcyjna jest spółką, w której za jej zobowiązania odpowiada, co

najmniej jeden wspólnik bez ograniczeń (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik
jest akcjonariuszem. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki. Założyciele spółki
podpisują statut spółki w postaci aktu notarialnego. Kapitał spółki powinien wynosić co
najmniej 50 tys. zł. Powstaje z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. Spółkę
reprezentują komplementariusze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być utworzona przez jedną lub więcej

osób, w każdym celu prawnie dopuszczonym, przez podpisanie umowy w formie aktu
notarialnego. Warunkiem powstania spółki jest zgromadzenie kapitału zakładowego
w wysokości co najmniej 50 tys. zł. w postaci pieniężnej bądź rzeczowej.
Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają do wysokości wniesionych udziałów,
osiągnięty zysk jest dzielony proporcjonalnie do wkładów, zaś zysk niepodzielony może
stanowić źródło finansowania działalności spółki. Występuje obowiązek prowadzenia pełnej
księgowości.

Spółka akcyjna może być zawiązana przez jedną lub więcej osób. Założyciele spółki

podpisują statut w postaci aktu notarialnego. Kapitał zakładowy spółki powinien wynosić co
najmniej 500 tys. zł. i dzielić się na akcje o równej wartości nominalnej. Właściciele spółki
nie zarządzają spółką. Do organów spółki zaliczamy: zarząd, radę nadzorczą i walne
zgromadzenie. Występuje obowiązek prowadzenia pełnej księgowości.

Przedsiębiorstwo państwowe należy do Skarbu Państwa. Organ założycielski wyposaża

przedsiębiorstwo w niezbędne środki do prowadzenia działalności. Przedsiębiorstwa
państwowe są często przekształcane w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, a następnie
prywatyzowane różnymi metodami.

Spółdzielnia prowadzi działalność bazując na zasadach rachunku ekonomicznego,

zapewniając korzyści swoim członkom. Spółdzielnie mogą być tworzone przez
nieograniczoną liczbę członków wnoszących udziały, które stanowią majątek spółdzielni.
Spółdzielnia odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem.

Etapy procedury rejestracji przedsiębiorstwa:

−

rejestracja działalności gospodarczej – w przypadku osoby fizycznej rejestracji dokonuje
się poprzez wpis do ewidencji działalności gospodarczej w urzędzie gminy, w której jest
zameldowany przedsiębiorca, a nie w gminie, w której prowadzi działalność
gospodarczą. Pozostałe formy organizacyjno-prawne zobowiązane są uzyskać wpis do
rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym,

−

uzyskanie zezwolenia lub koncesji - dotyczy to tylko niektórych rodzajów działalności
gospodarczej,

−

rejestracja w urzędzie statystycznym – przedsiębiorcy są zobowiązani do posiadania
numeru identyfikacyjnego krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki
narodowej, zwanego REGONEM. Numer ten pozostaje niezmieniony w trakcie istnienia
firmy. Zawiera on zakodowane w dziewięciu cyfrach informacje o rodzaju działalności
gospodarczej, adresie, formie organizacyjno-prawnej oraz sposobie finansowania,

−

wyrobienie pieczątki i szyldu – pieczątka powinna zawierać nazwę przedsiębiorcy, adres,
rodzaj działalności, REGON i NIP. Szyld powinien zawierać informacje dotyczące
nazwy i zakresu działania przedsiębiorcy,

−

otwarcie rachunku bankowego - przedsiębiorca ma obowiązek posiadać rachunek
bankowy, zgodnie z obowiązującymi przepisami, celem dokonywania rozliczeń
bezgotówkowych, jeżeli wartość transakcji przekracza określoną przepisami kwotę,
regulowania zobowiązań wobec urzędu skarbowego z tytułu podatków i wobec ZUS-u
z tytułu należnych składek. W celu założenia rachunku bankowego przedsiębiorca
powinien przedstawić dokumenty o rejestracji działalności, nadaniu numeru REGON
oraz dokumenty, które wskazują osoby upoważnione do składania dyspozycji w banku.
Założenie rachunku następuje po podpisaniu umowy z bankiem, do której załącznikiem
jest karta wzorów podpisów osób upoważnionych do dysponowania środkami
pieniężnymi na rachunku,

−

zgłoszenie w Urzędzie Skarbowym (właściwym terytorialnie dla siedziby firmy) –
przedsiębiorcy otrzymują numer identyfikacji podatkowej NIP na podstawie dokumentu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

NIP-1. Numer NIP nadaje urząd skarbowy w ramach Krajowej Ewidencji Podatników
tworzonej przez Ministra Finansów. Podatnicy mają obowiązek aktualizacji informacji,
które zostały podane w zgłoszeniu a nastąpiły zmiany w zakresie danych osobowych
i wykonywanej działalności. Po uzyskaniu numeru NIP przedsiębiorca powinien podjąć
decyzję dotyczącą formy opodatkowania. Ponadto przedsiębiorcy dokonują zgłoszenia
w zakresie podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego na formularzu VAT-R.
Jeżeli przedsiębiorca będzie dokonywał transakcji wewnatrzwspólnotowych jest
zobowiązany do złożenia druku VAT-R/UE. Przedsiębiorca może skorzystać ze
zwolnienia z tego podatku, jeżeli w danym roku wartość sprzedaży nie przekroczyła
kwoty 10 000 euro. Do podstawowych obowiązków podatnika VAT na zasadach
ogólnych należą: prowadzenie ewidencji sprzedaży i zakupów, wystawianie faktur VAT,
terminowe wpłacanie podatku do urzędu skarbowego (różnicy pomiędzy podatkiem
należnym a naliczonym) i sporządzanie deklaracji VAT 7.

−

zgłoszenie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (we właściwym terytorialnie oddziale)
– w terminie 7 dni od dnia rozpoczęcia działalności gospodarczej należy dokonać
zgłoszenia podatnika w zakresie opłacania składek na ubezpieczenie społeczne
(emerytalne, rentowe, chorobowe) i zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Do dokumentów, które należy złożyć
w ZUS-ie należą: formularz ZUS ZFA, na którym następuje zgłoszenie obowiązku
opłacania składek. Należy do niego dołączyć kopię decyzji urzędu skarbowego o nadaniu
NIP i zaświadczenie z urzędu statystycznego o nadaniu numeru REGON. Ponadto
składamy ZUS ZUA, gdy podlegamy ubezpieczeniu społecznemu i zdrowotnemu i ZUS
ZZA, gdy podlegamy wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu. Obowiązkiem
ubezpieczenia jest objęty przedsiębiorca i zatrudnieni pracownicy. Rozliczeń
dokonujemy każdego miesiąca wypełniając deklaracje i opłacając składki w określonych
terminach.

−

zawiadomienie innych instytucji takich jak: Państwowej Inspekcji Pracy (w ciągu 14 dni
od dnia rozpoczęcia działalności gospodarczej przedsiębiorca powinien pisemnie
zawiadomić o rodzaju, zakresie prowadzonej działalności oraz przewidywanej liczbie
pracowników), Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, Komendy Straży Pożarnej, Inspekcji
Nadzoru Budowlanego oraz Inspektorat Ochrony Środowiska.

Formy opodatkowania i podstawy prawne.

Osoby fizyczne rozpoczynające lub prowadzące działalność gospodarczą mają do wyboru

następujące formy opodatkowania przychodów i dochodów:
1.

Zasady ogólne według skali podatkowej są podstawową formą opodatkowania, reguluje
je Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych i Rozporządzenie Ministra
Finansów w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.
Podatnicy opodatkowani na zasadach ogólnych mają obowiązek prowadzić:

−

podatkową księgę przychodów i rozchodów lub księgi rachunkowe,

−

ewidencję środków trwałych,

−

ewidencję wyposażenia,

−

ewidencje przebiegu pojazdów dla samochodów, których dopuszczalna ładowność nie
przekracza 3,5 tony,

−

listy płac w przypadku zatrudnienia pracowników,

−

indywidualne karty przychodów pracowników dla osób zatrudnionych na umowę o pracę.

Wysokość podatku dochodowego zależy rzeczywiście od uzyskanych dochodów i płaci
podatnik według obowiązującej skali podatkowej. Podstawę opodatkowania stanowi
nadwyżka sumy przychodów nad kosztami uzyskania. Wybierając tę formę opodatkowania
należy obliczać, co miesięczne zaliczki na podatek i wpłacić je na rachunek Urzędu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Skarbowego w terminie do 30 kwietnia następnego roku podatnik jest zobowiązany złożyć
PIT-36 i wpłacić różnicę pomiędzy podatkiem należnym od dochodu wynikającego
z zeznania, a sumą zapłaconych za dany rok zaliczek.
2.

Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych jest uproszczoną formą opodatkowania
w stosunków do zasad ogólnych. Podatek w tej formie opłaca się od uzyskanego
przychodu. Obowiązujące stawki ryczałtu to 3%, 5,5%, 8,5%, 17%, 20%. Nie odlicza się
kosztów uzyskania przychodu, natomiast podatnicy opłacający składki określone
w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych mają prawo do pomniejszenia
przychodu o kwoty wpłacane w danym miesiącu. Podstawą prawną jest Ustawa
o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez
osoby fizyczne. Ewidencję przychodów dokonuje się na podstawie następujących
dokumentów:

−

faktury i rachunki dokumentujące sprzedaż,

−

dzienne zestawienie faktur i rachunków,

−

wyciągi bankowe i inne.

Podatnik wybierając tę formę opodatkowania oblicza co miesiąc wysokość podatku i do 20
dnia każdego miesiąca dokonuje jego wpłaty, a do dnia 31 stycznia złoży zeznanie PIT-28.
3.

Karta podatkowa to forma opodatkowania obejmująca osoby fizyczne prowadzące
indywidualnie lub w formie spółki cywilnej działalność:

−

usługową lub wytwórczo usługową,

−

usługową w zakresie handlu detalicznego żywnością, napoje, wyroby tytoniowe,
wyjątkiem napojów powyżej 1,5% zawartości alkoholu,

−

gastronomiczną.

Podatnicy prowadzących działalność opodatkowaną w formie karty podatkowej są zwolnieni
z obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych, deklaracji o wysokości
uzyskanego dochodu oraz wpłacania składek na podatek dochodowy. Stawki podatku
określone są kwotowo i zależą od rodzaju prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych
osób i liczby mieszkańców miejscowości, w której prowadzona jest działalność. Podatek
ustalany jest przez naczelnika Urzędu Skarbowego w decyzji wydanej odrębnie na każdy rok
podatkowy, według ustawowych składek miesięcznych.
4.

Osoby prowadzące działalność gospodarczą opodatkowaną podatkiem dochodowym od
osób fizycznych mogą opłacać podatek według jednej stawki w wysokości 19% bez
względu na wysokość osiąganego dochodu. Miesięczne zaliczki podatku dochodowego
płaci się do dnia 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni, a za grudzień w wysokości
należnej zaliczki za listopad w terminie do 20 grudnia. Po zakończeniu roku
podatkowego należy złożyć zeznanie roczne do 30 kwietnia.

Przedsiębiorstwa posiadające osobowość prawną płacą 19 % podatek dochodowy od

osób prawnych na podstawie Ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. W ramach
poboru podatku podatnicy uiszczają zaliczki w wysokości różnicy miedzy podatkiem
należnym od osiągniętego dochodu od początku roku podatkowego, a sumą zaliczek
należnych za poprzednie miesiące.

Źródła finansowania działalności gospodarczej

Działalność bieżąca i inwestycyjna przedsiębiorstwa uzależniona jest od zgromadzonych

kapitałów. Wysokość kapitałów zależy od formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa.
Większe możliwości dostępu do kapitału mają spółki akcyjne, ponieważ kapitał może być
pozyskiwany na rynku kapitałowym, mniejsze możliwości mają jednoosobowe
przedsiębiorstwa prywatne, czy spółki takie jak: spółka partnerska, czy cywilna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób pozyskiwania kapitałów umożliwiających realizację określonych celów

przedsiębiorstwa i finansujących majątek przedstawia poniższy rysunek.

Rys. 2. Finansowanie majątku przedsiębiorstwa [3, s. 100]

Finansowanie zewnętrzne - kapitał potrzebny przedsiębiorcy do działalności pochodzi

z zewnątrz. W zależności od formy własności przedsiębiorstwa przybiera różne nazwy:

−

fundusz założycielski występuje w przedsiębiorstwie państwowym,

−

fundusz udziałowy występuje w spółdzielniach,

−

kapitał zakładowy w spółkach akcyjnych,

−

kapitał właścicieli występuje w spółkach jawnych, partnerskich, komandytowych,

−

kapitał właściciela występuje w przedsiębiorstwie prywatnym.
Finansowanie wewnętrzne, czyli samofinansowanie jest możliwe wówczas, gdy

przedsiębiorstwo osiąga dodatni wynik finansowy, czyli nadwyżkę przychodów nad
poniesionym kosztami. Finansowanie wewnętrzne związane może być również ze sprzedażą
zbędnych składników majątkowych oraz ze środkami pochodzącymi z amortyzacji.

Finansowanie

długoterminowe

związane

jest

zaangażowaniem

rodków

w przedsiębiorstwie na stałe lub długofalowo, dotyczy działalności inwestycyjnej
przedsiębiorstwa. Okres zwrotu zaangażowanych środków jest dłuższy niż 1 rok. Kapitały
pochodzą od właścicieli oraz kredytodawców.

Finansowanie krótkoterminowe związane jest z działalnością bieżącą przedsiębiorstwa.

Dotyczy pozyskania środków, których okres zwrotu jest krótszy niż 1 rok. Środki te
przeznaczone są na uregulowanie bieżących zobowiązań.

Do zobowiązań krótkoterminowych zalicza się zobowiązania wobec:

−

dostawców – za zakupione materiały, usługi obce,

Finansowanie majątku

przedsiębiorstwa

zewnętrzne

wewnętrzne

długoterminowe

krótkoterminowe

obce

własne

ze względu na dostęp

do kapitału

ze względu na czas

korzystania

z kapitału

ze względu na

ródło pochodzenia

kapitału

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

budżetów – z tytułu niezapłaconych podatków,

−

Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – za należne składki,

−

banków i instytucji pozabankowych – za zaciągnięte kredyty i pożyczki, których termin
płatności nie przekracza 1 roku,

−

pracowników – z tytułu naliczonych i niewypłaconych wynagrodzeń.

Kapitał własny wnosi do przedsiębiorstwa właściciel lub współwłaściciele, którzy tym

samym nabywają prawo do uczestniczenia w podziale zysku, decydują o jego wykorzystaniu.
Może przybierać postać pieniężną lub rzeczową (aport). W przypadku dużych strat kapitał
własny ulega zmniejszeniu i może być zwrócony tylko w części w momencie likwidacji lub
nawet utracony w całości. Z tego powodu przedsiębiorstwa wnoszące kapitał własny są
zainteresowane efektywnością i rentownością przedsiębiorstwa. Kapitał własny powinien
odpowiadać, co najmniej wartości aktywów trwałych firmy. Im wyższy jest udział kapitału
własnego w całym kapitale, tym mniejsza zależność przedsiębiorstwa od innych instytucji
i kontrahentów. Kapitały własne są fundamentem każdej działalności gospodarczej, ale mają
one ograniczone rozmiary i dlatego prawie każde przedsiębiorstwo poszukuje dodatkowych,
obcych źródeł finansowania.

Formy finansowania obcego przestawia poniższy rysunek.

Rys. 3. Formy finansowania obcego [opracowanie własne]

Prawo bankowe określa kredyt bankowy jako stosunek ekonomiczny wynikający

z odstąpienia przez bank dłużnikowi określonej wartości pieniężnej na warunkach zwrotu tej
wartości w określonym terminie wraz z wynagrodzeniem (odsetki, prowizje, opłaty).
Kredytobiorca (przedsiębiorstwo) przed otrzymaniem kredytu negocjuje z bankiem warunki
otrzymania kredytu. Przedmiotem negocjacji prowadzonych przez bank i kredytobiorcę są:
wnioskowana kwota kredytu, udział środków własnych w planowanym przedsięwzięciu
(dotyczy kredytu inwestycyjnego), okres spłaty, wysokość oprocentowania, wysokość
prowizji bankowej oraz forma prawnego zabezpieczenia kredytu. Koszt kredytu obejmuje:
prowizję, oprocentowanie nominalne i marżę banku.
Prowizja to jednorazowa opłata ustalona, jako określony procent od kwoty przyznanego
kredytu i pobierana jest z chwilą uruchomienia kredytu.
Marża banku zależy od stopnia ryzyka ponoszonego przez bank, kwoty kredytu, oraz
przedstawionego zabezpieczenia.
Podstawowymi dokumentami związanymi z udzielaniem kredytu przez bank są: wniosek
kredytowy i umowa o kredyt bankowy.
Warunkiem otrzymania przez przedsiębiorstwo kredytu bankowego jest posiadanie przez
przedsiębiorstwo zdolności kredytowej, czyli zdolności do spłaty zaciągniętego kredytu wraz
z odsetkami w ustalonych z bankiem terminach.

Formy finansowania

obcego

kredyty
bankowe

pozabankowe
kredyty

leasing

faktoring

forfaiting

franchising

venture
capital

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klasyfikacji kredytów dokonujemy według różnych kryteriów.

Ze względu na przedmiot wyróżniamy kredyty obrotowe i inwestycyjne. Kredyty

obrotowe udzielane są firmom na sfinansowanie bieżących potrzeb związanych
z prowadzeniem działalności gospodarczej, w szczególności z finansowaniem środków
obrotowych. Są to z reguły kredyty krótkoterminowe i średnioterminowe. Mogą być
udzielone przedsiębiorstwu w rachunku bieżącym lub kredytowym. Kredyty inwestycyjne
udzielane są firmom na sfinansowanie nakładów inwestycyjnych – powiększenie środków
trwałych firm np. zakup maszyn i urządzeń, budowę i rozbudowę nowych obiektów
produkcyjnych, zakup patentów, prowadzenie badań naukowych. Środki pieniężne
pochodzące z tych kredytów mogą być również przeznaczone na zakup akcji
i udziałów. Są to najczęściej kredyty długoterminowe, rzadziej średnioterminowe. Kredyty
inwestycyjne są kredytami o znacznie wysokim stopniu ryzyka. Przedsiębiorstwa
korzystające z tego kredytu zobowiązane są do dostarczenia szczegółowych informacji
bankowi na temat sytuacji majątkowej i finansowej w zakresie przewidzianej umową.

Leasing – jest to usługa finansowa stanowiąca w istocie alternatywną do kredytu

bankowego formę finansowania zakupów majątku trwałego. Polega na przekazaniu przez
finansującego środka trwałego (przedmiotu leasingu) do wykorzystania w określonym czasie
korzystającemu, który z kolei zobowiązuje się do dokonywania w regularnych odstępach
czasu płatności (tzw. rat leasingowych) na rzecz finansującego.
Finansującym może być np. producent oddający swoje wyroby w użytkowanie innym
przedsiębiorstwom (leasing bezpośredni) lub pośrednik, np. bank lub wyspecjalizowana firma
leasingowa (leasing pośredni).

Faktoring – jest to forma finansowania przedsiębiorstw polegająca na wykupie przez

faktora po określonej cenie nieprzeterminowanych wierzytelności faktoranta w połączeniu ze
ś

wiadczeniem na jego rzecz dodatkowych usług. Przedmiotem faktoranta są zazwyczaj

wierzytelności krótkoterminowe, głównie z tytułu dostaw towarów lub świadczenia usług.
Faktor skupuje należności faktoranta przed terminem ich wymagalności, a tym samym
finansuje swego klienta. Zaletą factoringu jest to, że faktorant dość szybko ma dostęp do
gotówki, co skraca cykl inkasa należności i wpływa pozytywnie na płynność finansową
przedsiębiorstwa. Wyróżniamy factoring pełny (właściwy), niepełny (niewłaściwy)
i mieszany.
Za usługi faktor pobiera opłaty: odsetki, prowizje w wysokości obliczonej od wartości brutto
faktury oraz opłaty za dodatkowe usługi.

Franchising polega na ścisłej współpracy dwóch niezależnych przedsiębiorstw (pod

względem prawnym i finansowym) w zakresie zbytu umożliwiającym dystrybucje towarów,
usług i technologii. Franchisingodawca udziela franchisingobiorcy prawa do korzystania ze
swojego znaku i sposobu prowadzenia działalności gospodarczej. Do zalet franchisingu dla
franchisingobiorcy należą: mniejsze środki finansowe na stworzenie przedsiębiorstwa,
renoma firmy eliminuje ryzyko niepowodzenia, uniknięcie kosztów dotyczących promocji
oraz reklamy. Do wad zaliczyć należy: ograniczenie prawa własności i opłaty franchisingowe.

Dla właścicieli małych i średnich firm skierowana jest oferta krajowa i zagraniczna

funduszy pożyczkowych, przy niższym oprocentowaniu od ofert banków. Przedsiębiorcy
mogą również korzystać z dofinansowania z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.
Rozpoczynający działalność gospodarczą mogą skorzystać z dotacji z Urzędu Pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Co to jest działalność gospodarcza?

Jakie znasz podstawowe ustawy dotyczące działalności gospodarczej?

Kim jest przedsiębiorca?

Jak zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej dzielimy przedsiębiorstwa?

Jakie są formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw?

Czym charakteryzuje się przedsiębiorstwo indywidualne osób fizycznych?

Co to jest spółka?

Jakie są rodzaje spółek?

Czym charakteryzują się przedsiębiorstwa państwowe i spółdzielnie?

10.

Jaka jest procedura rejestracji działalności gospodarczej?

11.

Jakie znasz formy opodatkowania osoby fizycznej i prawnej?

12.

Jakie ustawy regulują formy opodatkowania osoby fizycznej i prawnej?

13.

Czym charakteryzują się formy opodatkowania dochodu osoby fizycznej?

14.

Jakie znasz źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa?

15.

Jakie są różnice między kapitałami własnymi a obcymi?

16.

Jakie znasz formy finansowania obcego?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij tabelę, korzystając z Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia

2 lipca 2004 r., wpisując odpowiednie kryteria klasyfikacji podanych przedsiębiorstw.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w Ustawie o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004
odpowiedni artykuł dotyczący klasyfikacji przedsiębiorstw,

wpisać do tabeli odpowiednie kryteria klasyfikacji podanych przedsiębiorstw,

zaprezentować efekt pracy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r.,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

arkusz ćwiczeniowy nr 3.

Arkusz ćwiczeniowy nr 3

Warunki

Mikroprzędsiębiorca

Mały przedsiębiorca

Średni

przedsiębiorca

rednioroczne

zatrudnienie

obrót ze
sprzedaży
towarów,
wyrobów i usług
lub
wartość majątku
przedsiębiorstwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozróżnij formę organizacyjno-prawną na podstawie podanych charakterystycznych cech

i wpisz nazwę odpowiedniej formy organizacyjno-prawnej do tabeli. Porównaj warunki
prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce i w Unii Europejskiej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać informacje w materiałach dydaktycznych i w Internecie na temat form prawno-
organizacyjnych oraz warunków prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce
i w UE,

rozpoznać na podstawie przykładowych charakterystycznych cech formę organizacyjno-
prawną przedsiębiorstwa i wpisać jej nazwę do tabeli,

dokonać analizy prowadzenia działalności gospodarczej w Unii Europejskiej,

porównać warunki prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce i w UE (w zespole),

porównać efekt pracy poszczególnych zespołów i zaprezentować na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeniowy nr 4,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

poradnik dla ucznia.

Arkusz ćwiczeniowy nr 4

Charakterystyczne cechy

Forma organizacyjno-prawna

Partnerami mogą być osoby fizyczne uprawnione
do wykonywania wolnego zawodu.

Jest spółką kapitałową a jej minimalny kapitał
zakładowy wynosi 500 tys. zł.

Organem założycielskim jest Skarb Państwa.

Wspólnikami spółki są komplementariusze
i komandytariusze.

Podstawą jej funkcjonowania jest kodeks
cywilny.

Może być utworzona przez jedną lub więcej osób,
warunkiem jej powstania jest zgromadzenie
kapitału w wysokości 50 tys. zł.

Jego utworzenie związane jest z utworzeniem dla
siebie miejsca pracy.

Ćwiczenie 3

Dokonaj rejestracji dowolnie wybranej działalności gospodarczej zgodnie z przepisami

prawa, odwiedzając odpowiednie urzędy, w których dokonasz czynności rejestracyjnych.
Pobierz potrzebne druki zgłoszeniowe do założenia firmy i prawidłowo je uzupełnij.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych procedurę rejestracji działalności gospodarczej,

wybrać formę organizacyjno-prawną działalności gospodarczej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odszukać w Internecie adresy instytucji, które musisz odwiedzić celem zarejestrowania
działalności gospodarczej,

odwiedzić urzędy, w których dokonasz czynności rejestracyjnych i pobrać potrzebne
druki zgłoszeniowe,

wypełnić prawidłowo pobrane druki zgłoszeniowe,

skorzystać z pomocy pracowników urzędów, gdy wystąpią problemy z wypełnieniem
druków zgłoszeniowych,

obliczyć koszty finansowe związane z rejestracją działalności gospodarczej,

zaprezentować efekt pracy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druki zgłoszeniowe związane z rejestracją działalności gospodarczej,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Dokonaj analizy samozatrudnienia, określając jego plusy i minusy, ponieważ wahasz się

z podjęciem decyzji założenia własnej agencji reklamowej. Uzasadnij odpowiedź.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokonać analizy korzyści wynikających

z samozatrudnienia dla człowieka

przedsiębiorczego, jego rodziny i otoczenia,

dokonać analizy kosztów związanych z samozatrudnieniem,

zapisać efekt pracy,

zaprezentować wyniki pracy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

flamastry.

Ćwiczenie 5

Wybierz najkorzystniejszą formę opodatkowania dla Twojej agencji reklamowej z punktu

widzenia wysokości zobowiązania podatkowego i rodzaju ewidencji, którą należy prowadzić
w zależności od formy opodatkowania. Uzasadnij dokonany wybór. Planowane przychody
w ciągu miesiąca wynoszą 3270 zł a koszty 1760 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o formach opodatkowania osoby
fizycznej,

obliczyć planowany roczny przychód i planowane roczne koszty,

obliczyć zobowiązanie podatkowe przy różnych formach opodatkowania,

wypisać, jakiego rodzaju ewidencję należy prowadzić w zależności od formy
opodatkowania,

uzasadnić dokonany wybór,

zaprezentować wyniki pracy na forum klasy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz papieru,

−

flamastry,

−

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 6

Zaklasyfikuj podane przykłady kapitałów, występujących w przedsiębiorstwie

prowadzącym usługi reklamowe, do kapitałów własnych lub obcych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z przykładami kapitałów w przedsiębiorstwie ,

zaklasyfikować podane przykłady kapitałów do kapitałów własnych lub obcych,

sprawdzić poprawność rozwiązania w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusz ćwiczeniowy nr 5.

Arkusz ćwiczeniowy nr 5

Przykłady kapitałów

w przedsiębiorstwie „B”

Kapitał

własny

Kapitał obcy

Zobowiązania wobec ZUS

Z wygospodarowanego zysku zakupiono komputer

Przedsiębiorstwo zakupiło materiały do produkcji na kredyt

Przedsiębiorstwo sprzedało firmie faktoringowej
wierzytelność

Pozyskano nowy samochód w drodze leasingu

Odbiorca dokonał przedpłaty na zakup szyldu reklamowego

Ćwiczenie 7

Oceń, która forma finansowania zakupu samochodu będzie bardziej opłacalna dla firmy:

czy kredyt czy leasing? Uzasadnij swój wybór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o kredycie i leasingu,

porównać wady i zalety obu form finansowania zakupu samochodu dla firmy,

przedstawić ocenę opłacalności kredytu i leasingu, wykorzystując przykładowy wykaz rat
kredytowych i rat leasingowych (z banku),

dokonać wyboru korzystniejszego sposobu finansowania zakupu samochodu,

uzasadnić dokonany wybór,

zweryfikować ocenę opłacalności w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przykładowy wykaz rat kredytowych i rat leasingowych (z banku),

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 8

Ustal wysokość podatku dochodowego za dany rok podatkowy dla podatnika według

następujących zapisów księgi przychodów i rozchodów i wypełnij PIT 36.

przychód

155.634,34

wartość spisu z natury na początek roku podatkowego

25.673,77

wydatki na zakup towarów handlowych i materiałów

88.736,90

wydatki na koszty uboczne zakupu

4.987,13

wartość spisu z natury na koniec roku podatkowego

16.675,33

pozostałe wydatki

6.482,34

wartość wynagrodzeń w naturze

2284,0

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wpisać dane z księgi przychodów i rozchodów do arkusza ćwiczeniowego,

ustalić dochód osiągnięty w roku podatkowym do opodatkowania,

obliczyć podatek według skali podatkowej na rok podatkowy,

wypełnić PIT 36 i ustalić termin, w którym trzeba rozliczyć się urzędem skarbowym,

sprawdzić poprawność obliczeń i sporządzonej deklaracji podatkowej PIT 36 w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

poradnik dla ucznia,

−

deklaracja podatkowa PIT 36,

−

arkusz ćwiczeniowy nr 6.

Arkusz ćwiczeniowy nr 6

Przychód

Wysokość kosztów uzyskania przychodów w roku podatkowym

Wartość spisu z natury na początek roku podatkowego

+ wydatki na zakup towarów handlowych i materiałów

+ wydatki na koszty uboczne zakupu

- wartość spisu z natury na koniec roku podatkowego

+ kwota pozostałych wydatków

- wartość wynagrodzeń w naturze

Razem koszty uzyskania przychodu

Ustalenie dochodu osiągniętego w roku podatkowym:

przychód

- koszty uzyskania przychodu

dochód

Obliczony podatek według skali podatkowej na rok podatkowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 9

Oblicz wartość podatku VAT, kwotę brutto zakupu i sprzedaży oraz dokonaj rozliczenia

podatnika z urzędem skarbowym na podstawie danych z tabeli.

Sprzedaż według raportów kas fiskalnych

sprzedaż oprocentowana stawka 22%

wartość netto

54.000,00

sprzedaż oprocentowana stawką 7%

wartość netto

32.000.00

Zakup według faktur VAT

zakup oprocentowany stawką 22%

wartość netto

18.600,00

zakup oprocentowany stawka 7%

wartość netto

13.600,00

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w materiałach dydaktycznych i w Internecie informacje na temat podatku
VAT,

obliczyć kwotę podatku VAT wg stawki 22 % i 7 %,

obliczyć wartość sprzedaży i wartość zakupu brutto,

obliczyć wartość zobowiązania z tytułu podatku VAT wobec Urzędu Skarbowego,

sporządzić deklarację VAT 7 i ustalić termin rozliczenia się z Urzędem Skarbowym,

zweryfikować poprawność obliczeń i sporządzenia deklaracji podatkowej VAT 7
w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Ustawa o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym,

−

deklaracja podatkowa VAT 7,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 10

Oblicz zobowiązanie wobec ZUS-u za bieżący miesiąc i sporządź deklarację DRA, raport

imienny oraz deklarację RCA. Osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą i zatrudnia
pracownika na umowę o pracę. Pracodawca oblicza składki na ubezpieczenia społeczne wg
stawek podstawowych. Podstawą obliczenia składek na ubezpieczenia społeczne dla
pracownika jest 1560 zł. Kody zatrudnienia dla osoby fizycznej prowadzącej działalność
gospodarczą – 051000 a dla pracownika – 011000.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w materiałach dydaktycznych lub w Internecie informacje na temat

ubezpieczeń społecznych, ich wymiaru oraz podstawy wymiaru,

wyszukać informacje na temat deklaracji RCA, DRA, raportów imiennych,

obliczyć wartość zobowiązania wobec ZUS,

wypełnić deklarację DRA, raporty imienne, deklarację RCA,

zweryfikować poprawność obliczeń i sporządzenia deklaracji w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych,

−

deklaracje: DRA, RCA, raporty imienne,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

kalkulator,

−

poradnik dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić podstawowe ustawy dotyczące działalności gospodarczej?

zdefiniować działalność gospodarczą i przedsiębiorcę?

scharakteryzować formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw?

rozróżnić formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw?

zorganizować działalność gospodarczą z uwzględnieniem przepisów
prawa?

sporządzić dokumenty niezbędne do podejmowania działalności
gospodarczej?

wybrać formę opodatkowania?

określić koszty i korzyści samozatrudnienia?

sporządzić dokumenty i rozliczyć się z urzędem skarbowym?

10)

sporządzić dokumenty i rozliczyć się z ZUS-em?

11)

rozróżnić kapitały własne i obce w przedsiębiorstwie?

12)

dokonać wyboru źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa?

13)

dokonać analizy prowadzenia działalności gospodarczej w Unii
Europejskiej?

14)

porównać warunki prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce
i w Unii Europejskiej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Planowanie i organizacja działalności gospodarczej

4.4.1. Materiał nauczania

Planowanie to przewidywanie warunków działania w czasie, wyznaczanie celów i zadań

oraz środków i sposobów najefektywniejszej ich realizacji. Dokumentem umożliwiającym
właściwe planowanie działalności gospodarczej w warunkach gospodarki rynkowej jest
biznesplan.
Funkcje biznesplanu:

−

wewnętrzna – przeznaczona dla właścicieli i kadry kierowniczej w celu właściwego
zarządzania przedsiębiorstwem,

−

zewnętrzna – związana głównie z pozyskiwaniem obcego kapitału.

Kiedy tworzymy biznesplan?

−

przed rozpoczęciem działalności gospodarczej,

−

w trakcie działalności przedsiębiorstwa, gdy planujemy jego rozwój,

−

w celu pozyskania obcych źródeł dofinansowania działalności gospodarczej.

Podstawowe pytania, na które musi dać odpowiedź biznesplan:

−

na którym etapie działalności się znajdujesz?

−

co chcesz osiągnąć?

−

jakie propozycje zaoferujesz inwestorom, akcjonariuszom, współpracownikom, bankom?

−

jakimi metodami, strategiami chcesz to osiągnąć?

Zawartość biznesplanu będzie różna i zależy od:

−

rodzaju działalności gospodarczej,

−

wielkości planowanego przedsięwzięcia,

−

adresata biznesplanu.

Struktura biznesplanu:

−

streszczenie,

−

opis firmy,

−

zarządzanie,

−

plan marketingowy,

−

plan organizacyjny,

−

harmonogram realizacji przedsięwzięcia,

−

analiza ryzyka,

−

plan finansowy.

Streszczenie biznesplanu powinno obejmować: cel sporządzenia biznesplanu,

charakterystykę dobra lub usługi określając korzyści dla klientów oraz atrakcyjność
i konkurencyjność oferty, potrzeby finansowe i ich strukturę, przewidywane dochody i ich
strukturę.

Opis firmy obejmuje przedmiot działalności firmy, formę organizacyjno-prawną, misje

firmy, czyli jej hasło przewodnie, konkurencyjność oferty, określenie słabych i mocnych stron
konkurencji.

Zarządzanie, czyli przedstawienie profilu organizacyjnego przedsiębiorstwa. Należy

ukazać charakterystykę osób zarządzających i ich kwalifikacje, doświadczenie zawodowe
oraz znaczące osiągnięcia w karierze zawodowej. Ponadto należy określić stosunki
własnościowe oraz sposób ich podziału, role osób w zespole.

Plan marketingowy zawiera analizę rynku, identyfikację klientów, lokalizację, czyli

określenie planowanego obszaru geograficznego funkcjonowania przedsiębiorstwa,
dystrybucję (sposób dostarczenia produktu do odbiorcy, wybór kanałów dystrybucji),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

promocję, która ma za zadanie stworzyć odpowiedni wizerunek firmy wśród potencjalnych
klientów oraz skłonić ich do zakupu poprzez proces komunikowania się z otoczeniem.
Ponadto należy określić politykę cenową polegającą na wyborze strategii cenowej, określeniu
przewidywanych kosztów i oczekiwanych zysków.

Plan organizacyjny dotyczy opisu planowanego zatrudnienia, określenia zasad

wynagradzania pracowników, szkolenia pracowników i związanych z tym kosztów,
wytypowania dostawców i sposobu nawiązania z nimi współpracy a także wyboru rodzaju
prowadzonej księgowości.

Harmonogram realizacji przedsięwzięcia określa najważniejsze czynności związane

z uruchomieniem przedsięwzięcia, czas ich trwania, kolejność ich realizacji oraz osoby
odpowiedzialne za realizacje tych działań.

Analiza ryzyka dotyczy charakterystyki szans i zagrożeń i ich konsekwencji.
Plan finansowy to najważniejszy element biznesplanu, który związany jest z oceną

sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Obejmuje on :

−

wydatki związane z rozpoczęciem działalności: ile i na co są potrzebne środki finansowe,
jaką część tych wydatków pokrywają środki własne i jakie są potrzeby finansowe?,

−

rachunek zysków i strat umożliwia ustalenie wyniku finansowego przedsiębiorstwa.
Może być sporządzony za poszczególne miesiące i wówczas dostarcza informacje, czy
w danych miesiącach firma osiąga zyski czy ponosi straty lub w ujęciu rocznym,
pokazując wielkość zysku lub straty za rok. Przedsiębiorstwo ma obowiązek ustalania
wyniku finansowego co miesiąc i na koniec roku obrotowego. W przypadku, gdy wynik
finansowy jest zyskiem to należy obliczyć należny podatek i w określonym terminie
przesłać do urzędu skarbowego.

Tabela 2. Uproszczony schemat rachunku zysków i strat

Rachunek zysków i strat za rok…….

Kwota w zł.

Przychody ze sprzedaży (przychody operacyjne)

- Koszty działalności operacyjnej

Zysk (strata) ze sprzedaży

+ Pozostałe przychody operacyjne

- Pozostałe koszty operacyjne

Zysk (strata) na działalności operacyjnej

+ Przychody finansowe

- Koszty finansowe

Zysk (strata) na działalności gospodarczej

+ Zyski nadzwyczajne

- Straty nadzwyczajne

Zysk (strata) brutto

- Podatek dochodowy

Zysk (strata) netto

−

bilans zawiera informacje na określony dzień, w ujęciu wartościowym o składnikach

majątku przedsiębiorstwa oraz źródłach jego finansowania. Aktywa to składniki majątku
przedsiębiorstwa w ujęciu wartościowym, które w bilansie uporządkowane są według
stopnia płynności, czyli łatwości zamiany na gotówkę. Dzielimy je na aktywa trwale
i obrotowe. Źródła finansowania majątku przedsiębiorstwa nazywamy pasywami, które
w bilansie uporządkowane są według zasady rosnącej wymagalności. Dzielimy je na
kapitał własny, zobowiązania i rezerwy na zobowiązania. W bilansie suma aktywów
równa się sumie pasywów, ponieważ wszystkie składniki majątku przedsiębiorstwa
muszą być sfinansowane z określonego źródła własnego lub obcego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Uproszczona forma bilansu

Aktywa

Kwota w zł. Pasywa

Kwota w zł.

A. Aktywa trwałe

A. Kapitał własny

Wartości niematerialne
i prawne

Rzeczowe aktywa trwałe

Należności
długoterminowe

Inwestycje
długoterminowe

Kapitały podstawowe

Kapitały zapasowe

Kapitały rezerwowe

Wynik finansowy
(zysk+, strata-)

B. Aktywa obrotowe

B. Zobowiązania

Zapasy

Należności
krótkoterminowe

Inwestycje
krótkoterminowe

Krótkoterminowe
rozliczenia
międzyokresowe.

Rezerwy na
zobowiązania

Zobowiązania
długoterminowe

Zobowiązania
krótkoterminowe

Rozliczenia
międzyokresowe.

Razem

−

rachunek przepływów środków pieniężnych (cash flow) – wskazuje na przyczyny zmiany
sytuacji finansowej przedsiębiorstwa dzięki przedstawieniu przepływów środków
pieniężnych, które miały miejsce w badanym okresie. Pokazane są w nim źródła
pochodzenia zasobów gotówki (wpływy gotówkowe) oraz sposoby ich wydatkowania
(wydatki gotówkowe). Różnica między wpływami a wydatkami stanowi zmianę stanu
gotówki. Na koniec okresu może wystąpić nadwyżka środków lub niedobór środków
pieniężnych.

Opracowanie biznesplanu umożliwia również porównanie bieżących efektów działalności
z założonymi. Jeżeli istnieją znaczące różnice między tym, co założyliśmy a tym, co
faktycznie zostało osiągnięte celowe jest ustalenie przyczyn tej sytuacji i wyciągnięcie
wniosków.

Powstawanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, które przyczyniają się do

wzrostu gospodarczego kraju i tworzą miejsca pracy, wspierają liczne instytucje takie jak:

−

ośrodki wspierania przedsiębiorczości,

−

ośrodki informacji gospodarczej,

−

inkubatory przedsiębiorczości,

−

ośrodki innowacji i technologii,

−

ośrodki doradcze,

−

instytucje finansowe o charakterze niekomercyjnym – np. fundusze grantów, subwencje.

Znaczenie organizacji pracy w przedsiębiorstwie

Organizowanie to jedna z funkcji zarządzania i odnosi się do tworzenia i funkcjonowania

przedsiębiorstwa. Polega ona na wytyczeniu zadań potrzebnych do osiągnięcia zamierzonych
celów i dokonaniu podziału pracy z uwzględnieniem wykonywanych zadań zawodowych
oraz posiadanych kwalifikacji. Im więcej pracowników zatrudnia przedsiębiorstwo, tym
większego znaczenia nabiera właściwa organizacja pracy. Działania w zakresie organizacji
zmierzają do:

−

projektowania stanowisk pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ustalenia zakresu czynności pracowniczych na każdym stanowisku oraz określeniu
przełożonego i stanowisk podległych,

−

grupowania stanowisk w komórki organizacyjne,

−

ustalenia zależności hierarchicznych czyli więzi służbowych,

−

rozdzielania uprawnień decyzyjnych i odpowiedzialności pomiędzy stanowiska,

−

koordynowania działań pomiędzy poszczególnymi stanowiskami i komórkami
organizacyjnymi oraz ustaleniu sposobów i kanałów przepływów informacji.

Na każdą organizację składają się:

−

cele,

−

ludzie,

−

technika i technologia,

−

formalna struktura.
Najczęściej stosowanym sposobem zarządzania przedsiębiorstwem jest struktura liniowa

czyli taki system, w którym każdy podwładny ma jednego przełożonego. Jednoosobowe
zarządzanie jest efektywne w małych firmach a przełożony musi orientować się we
wszystkich sprawach, co w przypadku dużych firm jest niemożliwe. Struktura funkcjonalna to
taka, gdzie każdy pracownik podlega równocześnie kilku kierownikom. W dużych
przedsiębiorstwach najczęściej występuje struktura oddziałowa, gdzie poszczególnymi
zadaniami zajmują się wyodrębnione komórki.

Dobry kierownik-menedżer firmy musi pamiętać, ze oprócz dobrej organizacji powinien

być właściwy system motywacji pracowników. Do skutecznego kierowania ludźmi niezbędne
są: zdolności przywódcze, odpowiednia wiedza i wykształcenie, umiejętność komunikowania
się z ludźmi, empatia, odpowiedzialność, umiejętność oceny siebie i otoczenia oraz
posiadanie autorytetu.

Proces koordynowania zbiorowych wysiłków do osiągnięcia zamierzonych celów

organizacji przez ludzi, przy wykorzystaniu techniki, w zorganizowanych strukturach i na
podstawie wyznaczonych zadań nazywamy zarządzaniem.
Do podstawowych stylów kierowania przedsiębiorstw zaliczamy:

−

styl autokratyczny,

−

styl demokratyczny,

−

styl liberalny.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Co stanowi istotę planowania?

Jakie funkcje spełnia biznesplan?

Dla jakich potrzeb tworzymy biznesplan?

Na jakie pytania musi dać odpowiedź biznesplan?

Jakie elementy składowe zawiera biznesplan?

Co zawiera plan finansowy przedsiębiorstwa?

Co stanowi istotę organizacji w przedsiębiorstwie?

Jakie elementy składają się na każdą organizację?

Jakie znasz podstawowe struktury organizacyjne?

10.

Jakie cechy powinien posiadać dobry kierownik-menedżer firmy?

11.

Jakie znasz style kierowania przedsiębiorstwem?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj biznesplan dla niewielkiego przedsięwzięcia, na które masz pomysł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przedstawić swój pomysł na działalność gospodarczą w oparciu o analizę lokalnego
rynku,

zweryfikować własny pomysł z pomysłami innych osób w grupie,

zapoznać się, na podstawie materiałów dydaktycznych z elementami składowymi
biznesplanu i ich charakterystyką,

przystąpić do opracowania biznesplanu krok po kroku (w 4-osobowym zespole),

zaprezentować biznesplan dla własnej działalności gospodarczej na forum klasy,

wskazać problemy powstające przy tworzeniu biznesplanu i przeanalizować je w zespole.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer,

−

flamastry,

−

papier,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Porównaj style kierowania przedsiębiorstwem, wskazując ich wady i zalety. Jaki styl

kierowania przedsiębiorstwem wybierzesz będąc właścicielem niewielkiej agencji
reklamowej? Wybór uzasadnij.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w literaturze lub w Internecie informacje na temat stylów kierowania,

ustalić wady i zalety poszczególnych stylów kierowania przedsiębiorstwem,

dokonać wyboru stylu kierowania własną, niewielka agencją reklamową,

uzasadnić dokonany wybór,

zaprezentować efekty pracy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

flamastry,

−

papier,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Odszukaj w twojej miejscowości lub w okolicy instytucje zajmujące się wspieraniem

małych i średnich przedsiębiorstw. Podaj nazwy, adresy i zakres ich działalności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Internecie informacje na temat instytucji zajmujących się wspieraniem
małych i średnich przedsiębiorstw,

ustalić nazwy, adresy i zakres działalności tych instytucji,

odpowiedzieć na pytanie – czy skorzystałbyś z pomocy takich instytucji uruchamiając
własną firmę i dlaczego?,

zaprezentować efekty pracy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

flamastry,

−

papier.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić celowość sporządzania biznesplanu?

opracować streszczenie biznesplanu?

zaplanować źródła finansowania działalności gospodarczej?

scharakteryzować firmę?

sporządzić plan marketingowy?

sporządzić plan organizacyjny?

dokonać wyboru formy opodatkowania działalności gospodarczej?

sporządzić harmonogram realizacji przedsięwzięcia?

przeprowadzić analizę ryzyka?

10)

opracować plan finansowy przedsięwzięcia?

11)

opracować biznesplan dla niewielkiego przedsięwzięcia?

12)

dokonać wyboru stylu kierowania przedsiębiorstwem?

13)

skomunikować się z uczestnikami procesu pracy?

14)

podać nazwy, adresy i zakres działalności instytucji wspierających
małe i średnie przedsiębiorstwa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Analiza ekonomiczna działalności przedsiębiorstwa

4.5.1. Materiał nauczania

W gospodarce rynkowej wszystkie firmy funkcjonują w określonym otoczeniu.

Charakterystyczną cechą tego otoczenia jest ciągła zmienność, która wymusza
na przedsiębiorcach dokonywanie bieżącej analizy dotychczasowych decyzji i instrumentów
zarządzania firmą, co jest niezbędne do osiągania optymalnych efektów ekonomicznych.

Analiza ekonomiczna firmy – to zespół czynności badawczych, dotyczących jej wyników

finansowych i rzeczowych, stanu ekonomicznego i pozycji na rynku oraz organizacji
procesów i metod działania.

Przedmiotem analizy ekonomicznej w przedsiębiorstwie jest jego działalność

gospodarcza oparta na zaangażowanych zasobach majątkowo-kapitałowych i osobowych.
Rozpatrując przedmiot analizy finansowej jako złożoną całość, wyróżnić można dwa
podstawowe jej elementy:

−

stan finansowy, który jest ujęciem statycznym na określony moment czasu,

−

wynik finansowy który jest ujęciem dynamicznym.
Cechy analizy ekonomicznej :

−

operatywność – umożliwia bieżące podejmowanie decyzji,

−

elastyczność – metody analizy powinny być dostosowane do zmieniających się
warunków otoczenia,

−

dynamiczność - badania i oceny powinny ujmować procesy gospodarcze w trakcie ich
rozwoju,

−

konkretność – możliwość wyciągania wniosków.
Podstawowym celem, dla którego prowadzimy analizę ekonomiczną jest ustalenie

efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorcy, którzy prowadzą podatkową księgę przychodów i rozchodów mogą

wykorzystać zawarte w niej dane do analizy ekonomicznej. W tym celu możemy
przeprowadzić analizę porównawczą, która polega na zestawieniu i porównaniu danych
w kolejnych okresach czasu, ocenie zaistniałych zmian, wyciągnięcie wniosków i podjęcie
odpowiednich decyzji zmierzających do zwiększenia efektywności firmy w przyszłości.
Celowe jest również posługiwanie się analizą wskaźnikową.

Analizę ekonomiczną działalności przedsiębiorstwa należy rozpocząć od oceny

finansowej przedsiębiorstwa, ponieważ w efektach finansowych przejawia się efektywność
danej działalności gospodarczej. Jest ona rozwinięciem wstępnej analizy podstawowych
dokumentów finansowych i oparta jest na badaniu wzajemnych relacji zachodzących
pomiędzy elementami bilansu i rachunku zysku i strat. Wskaźniki pozwalają
scharakteryzować różne aspekty działalności gospodarczej przedsiębiorstwa i umożliwiają
rozpoznanie obszarów firmy niewłaściwie zarządzanych i stwarzających zagrożenie do
prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Analiza wskaźnikowa umożliwia także
badanie trendów na przestrzeni kilku lat, porównanie z przeciętnymi wskaźnikami dla danej
branży, dla grupy podobnych przedsiębiorstw lub uzyskanych przez konkurentów.
Podstawowe wskaźniki finansowe wykorzystywane w analizie działalności gospodarczej
przedstawia poniższa tabela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4. Podstawowe wskaźniki analizy finansowej [1]

Nazwa wskaźnika

Materiał

źródłowy

do obliczeń

Formuła obliczania

Jednostka

miary

Wartość pożądana

wskaźnika

Wskaźniki płynności:

Bieżącej płynności

Aktywa obrotowe

Zobowiązania bieżące

Krotność

1,8 – 2,0

Wskaźniki efektywności:

Rotacji należności

B, RZiS

Należności x 360 dni

Przychody ze sprzedaży

Liczba dni

Możliwie najniższa

Wskaźnik rentowności:

Działanie operacyjne

RZiS

Zysk ze sprzedaży

Przychody ze sprzedaży

Możliwie najwyższa

Netto

RZiS

Zysk netto

Przychody ze sprzedaży

Możliwie najwyższa

Aktywów

B, RZiS

Zysk netto

Aktywa ogółem

Możliwie najwyższa

Kapitału własnego

B, RZiS

Zysk netto

Kapitał własny

Możliwie najwyższa

Wskaźnik zadłużenia:

Ogólnego zadłużenia

Zobowiązania ogółem

Aktywa ogółem

30%-60%

Pokrycia zadłużenia

kapitałami własnymi

Kapitał własny

Zobowiązania ogółem

Krotność

Możliwie najwyższa

B – bilans, RZiS – rachunek zysków i strat.

Wskaźnik bieżący (bieżącej płynności) informuje, ile razy bieżące aktywa firmy

pokrywają jej bieżące zobowiązania. Mierzy on zdolności firmy do spłaty krótkoterminowych
zobowiązań ze środków, które będą przeznaczone na ten cel w trakcie normalnego jej
funkcjonowania.

Wskaźnik rotacji należności informuje jak długo firma oczekuje na wpływy środków

pieniężnych za sprzedane produkty.

Wskaźnik rentowności działalności operacyjnej określa rentowność przedsiębiorstwa

w obszarze działalności podstawowej. Rentowność tej działalności zależy od efektywności
podstawowych działań realizowanych w przedsiębiorstwie.

Wskaźnik rentowności netto informuje o udziale zysku netto w wartości sprzedaży, czyli

określa, jaki procent zysku przynosi dana wartość sprzedaży. Im wyższa wartość wskaźnika
rentowności netto, tym korzystniejsza jest sytuacja firmy, ponieważ każda złotówka
przychodów ze sprzedaży przynosi większy zysk.

Wskaźnik rentowności aktywów informuje o wielkości zysku netto przypadającego na

każdą złotówkę zaangażowanych w przedsiębiorstwie aktywów, czyli określa ogólną
zdolność aktywów do tworzenia zysku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskaźnik rentowności kapitału własnego informuje, jaką stopę zysku przynosi

zaangażowanie kapitału w daną firmę. Na podstawie wartości tego wskaźnika można określić,
czy warto inwestować środki w firmę, dlatego interesuje on przede wszystkim właścicieli i
potencjalnych inwestorów. Wysoka efektywność kapitału własnego stwarza możliwość
uzyskania wyższych dywidend oraz dalszego rozwoju przedsiębiorstwa.

Wskaźnik ogólnego zadłużenia informuje, jak duża część aktywów finansowana jest

kapitałem obcym, obrazuje więc strukturę finansowania majątku firmy i wyraża stopień
ryzyka, które ponoszą kredytodawcy w związku z finansowaniem danego przedsiębiorstwa.

Wskaźnik pokrycia zadłużenia kapitałami własnymi pokazuje proporcje między

kapitałami własnymi a zobowiązaniami firmy. Zbyt niskie wartości wskaźnika świadczą
o wysokim ryzyku finansowym, ale za wysokie oznaczają zbyt ostrożną politykę finansową
przedsiębiorstwa.

Do oceny spółek na rynku kapitałowym wykorzystuje się: wskaźnik zysku na jedną akcję

i wskaźnik cena/zysk.

Wskaźnik zysku na jedna akcję informuje, ile pieniędzy zarobiła jedna akcja

w analizowanym okresie.

Wskaźnik cena/zysk przedstawia relację rynkowej ceny akcji do zysku netto

przypadającego na jedną akcję. Informuje, ile złotych inwestorzy są gotowi zapłacić za jedną
złotówkę zysku netto danej spółki.

Analiza progu rentowności

Próg rentowności oznacza taką wielkość produkcji lub świadczonej usługi, przy której

przychody ze sprzedaży pokrywają się z poniesionymi kosztami całkowitymi. Nie wystąpi
w tej sytuacji ani zysk ani strata.

Próg rentowności możemy przedstawić w:

−

ujęciu ilościowym, będzie wtedy określał ilość produktów, jaką należy sprzedać, aby
pokryć koszty całkowite planowanej działalności gospodarczej. Obliczamy go według
poniższej formuły:

gdzie:

K – koszty stałe,

– jednostkowe koszty zmienne,

c – cena sprzedaży.

−

ujęciu wartościowym informuje o wartości sprzedaży potrzebnej do pokrycia kosztów
całkowitych. Takie ujęcie jest bardzo pomocne gdy prowadzona działalność gospodarcza
dotyczy kilku różnych produktów.

Poza formułami matematycznymi próg rentowności zwykle prezentowany jest graficznie.
Wykresy progu rentowności przybierają różną postać. Pokazują one nie tylko punkt
zrównania przychodów z kosztami, lecz stanowią także komunikatywną formę prezentacji
wpływu kosztów i cen na tę wielkość. Analiza matematyczna i graficzna progu rentowności
przekazuje kierownictwu jednostki gospodarczej, w sposób prosty i czytelny, cenne
informacje,

które zwykle wymagają obszernych sprawozdań

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Dolny próg rentowności [opracowanie własne]

Obliczanie progu rentowności jest szczególnie zalecane na etapie planowania działalności
gospodarczej. Pozwala bowiem na ustalenia tzw. progu bezpieczeństwa.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Co stanowi istotę analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa?

Jakie znasz cechy analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa?

Co stanowi główny cel analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa?

Co stanowi istotę analizy porównawczej?

Jakie znasz podstawowe wskaźniki finansowe wykorzystywane do analizy ekonomicznej
działalności gospodarczej?

Co to jest ilościowy próg rentowności i jak go obliczysz?

Co to jest wartościowy próg rentowności i jak go obliczysz?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny rentowności agencji reklamowej w 2005 r. i 2006 r. i wskaż, w którym

roku była bardziej rentowna pod względem sprzedaży, zaangażowanego kapitału własnego
i majątku ogółem? Agencja reklamowa osiągnęła w 2005 roku zysk netto w wysokości
22 tys. zł, wartość aktywów wynosiła 312 tys. zł, a zainwestowany kapitał własny 240 tys. zł.
W 2006 roku zysk netto wzrósł o 2 tys. zł przy wartości aktywów 340 tys. zł.
i zaangażowanym kapitale własnym 250 tys. zł. Uzyskane przychody ze sprzedaży w 2005 r.
wynosiły 620 tys. zł a w 2006 r. 720 tys. zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapisać odpowiednie wzory na wskaźniki rentowności ,

obliczyć wskaźniki rentowności dla agencji reklamowej w 2005 roku i 2006 r,

dokonać interpretacji otrzymanych wskaźników rentowności w badanym okresie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wskazać na podstawie porównania zysku netto z dwóch lat oraz analizy wskaźników
rentowności, w którym roku agencja reklamowa była bardziej rentowna,

dokonać prezentacji efektów pracy w zespole.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

arkusz papieru,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Porównaj sytuację finansową i majątkową firm A i B, (funkcjonujące w tej samej

branży) na podstawie wskaźników zawartych w poniższej tabeli.

Lp.

Wskaźnik

Firma A

Firma B

bieżącej płynności

1,6

0,95

rentowności kapitału własnego

0,90

rotacji należności

rentowności sprzedaży

9,5%

6,7%

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w materiałach dydaktycznych pożądane wartości wskaźników zamieszczonych
w tabeli,

porównać poziom wskaźników w firmie A i B z wartością wskaźnika pożądaną,

wskazać, która z firm jest w lepszej kondycji finansowej,

zaproponować działania jakie powinna podjąć firma będąca w gorszej kondycji
finansowej,

zweryfikować poprawność wyniku w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

arkusz papieru,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Oblicz próg rentowności w ujęciu ilościowym i wartościowym dla firmy produkującej

plakaty reklamowe za 24 zł. Spółka planuje zysk na następny rok w kwocie 35 500 zł. Stałe
roczne koszty wynoszą 18 800 zł, a koszty zmienne wyprodukowania 1 kalendarza wynoszą
12 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

napisać wzór na obliczenie progu rentowności w ujęciu ilościowym i wartościowym,

obliczyć próg rentowności w ujęciu ilościowym i wartościowym,

zinterpretować otrzymane wyniki,

przedstawić graficznie próg rentowności,

uzasadnić celowość wyznaczania progu rentowności dla przedsiębiorstwa,

zweryfikować poprawność wyników w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić celowość analizy ekonomicznej firmy?

obliczyć i zinterpretować wskaźniki rentowności?

wykorzystać wskaźniki finansowe do oceny efektywności firmy?

obliczyć i zinterpretować ilościowy i wartościowy próg rentowności?

wyznaczyć graficznie próg rentowności?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Pracownik w przedsiębiorstwie

4.6.1. Materiał nauczania

W celu sprawnego funkcjonowania każdego przedsiębiorstwa, szczególnie ważne jest

prawidłowe zarządzanie zasobami ludzkimi, czyli pracownikami a istota jego sprowadza się do:

−

planowania zasobów ludzkich,

−

rekrutacji kadr,

−

selekcji kadr, czyli utrzymania pożądanych pracowników,

−

motywowania pracowników do pracy,

−

oceny pracowników,

−

wynagradzania i premiowania,

−

szkolenia i rozwijania kadr,

−

stworzenia właściwej atmosfery pracy.
Planowanie zatrudnienia dotyczy określenia, jacy pracownicy będą potrzebni

w przedsiębiorstwie i na jakie stanowiska pracy. Podstawą opracowywania planów
zatrudnienia jest:

−

analiza stanowisk pracy – wiąże się z opisem obowiązków, warunków pracy,
wykorzystania maszyn, narzędzi, materiałów oraz kwalifikacji i umiejętności, które
powinna posiadać osoba zatrudniona na tym stanowisku,

−

prognozowanie potrzeb kadrowych (na konkretnych pracowników),

−

prognozowanie podaży.
Możliwości doboru pracowników związane są między innymi z sytuacją na rynku pracy.

Jeżeli na rynku pracy występuje nadwyżka podaży pracy nad popytem na pracę (ilość
oferowanych wolnych miejsc pracy), to pracodawca może dokonać wyboru pracownika, który
posiada takie kwalifikacje i umiejętności, które odpowiadają pracodawcy, dążąc jednoczenie
do minimalizacji kosztów pracy. Jeżeli na rynku pracy jest niedobór pracy to pracodawca
musi zaoferować pracownikowi atrakcyjne warunki pracy, co zwiększa jego koszty pracy.
Rekrutacja to proces, którego celem jest zapewnienie pracowników o odpowiednich
kwalifikacjach, z zewnątrz lub wewnątrz przedsiębiorstwa. Może mieć ona charakter
wewnętrzny i zewnętrzny:

−

rekrutacja zewnętrzna polega na kierowaniu oferty zatrudnienia do otoczenia
przedsiębiorstwa, czyli poinformowanie potencjalnych kandydatów o wolnych etatach
i warunkach pracy,

−

rekrutacja wewnętrzna polega na poszukaniu obsadzenia wolnych miejsc pracy przez
zatrudnionych już w przedsiębiorstwie pracowników. Związana może być z awansem
pracownika lub przejściem na inne stanowisko.
Selekcja związana jest ze zbieraniem informacji o kandydatach w celu wyłonienia

najodpowiedniejszych pracowników na dane stanowisko. Najczęściej polega ona na:

−

analizie życiorysów i listów motywacyjnych,

−

przeprowadzeniu rozmowy kwalifikacyjnej,

−

testowaniu,

−

przeprowadzeniu badań lekarskich, których celem jest stwierdzenie czy kandydat będzie
mógł pracować na danym stanowisku, czy nie ma przeciwwskazań .

Ocena pracowników związana jest z porównaniem osiąganych efektów pracy przez
poszczególnych pracowników. Te oceny służą do podejmowania decyzji przez kadrę
kierowniczą o awansie zawodowym, podwyżkach płac, premiach oraz nagrodach. Oceny te
mogą dotyczyć:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

cech osobowościowych, czyli zdolności twórczych, dostosowawczych, kwalifikacji,
odporności na stres, umiejętności pracy w zespole,

−

ocen behawioralnych, czyli przestrzeganie dyscypliny pracy, dyspozycyjności oraz
samodzielności,

−

efektów pracy.
Szkolenia i rozwijanie kadr związane są z dbałością o rozwój pracowników, ponieważ

wpływają one na wydajność pracy, a tym samym na wyniki i pozycję na rynku
przedsiębiorstwa. W tym celu pracodawca opracowuje plan szkolenia i doskonalenia zgodnie
z potrzebami przedsiębiorstwa oraz dokonuje wyboru metody szkolenia, do których między
innymi zaliczamy: szkolenia na stanowisku pracy, wykłady, konferencje, programowy
instruktaż, trening wrażliwości budujący zaufanie w grupie, studia podyplomowe oraz
literaturę w ramach samodoskonalenia.

Motywowanie to proces świadomego oddziaływania na ludzi dla osiągnięcia

wyznaczonych celów. Proces ten realizuje właściciel przedsiębiorstwa (kierownik) poprzez
następujące środki:

−

przymusu – opierają się na strachu i karach,

−

zachęty – zwiększają zainteresowanie pracownika do wykonywania zadań zawodowych,

−

perswazji – oddziałują na świadomość pracownika, wywołując zmianę postaw,
zachowania, nawyków. Do środków perswazji należą: negocjacje, apele, konsultacje,
informowanie, doradztwo.

Brak odpowiedniej motywacji do pracy, niewłaściwe warunki pracy, nieprawidłowe relacje
międzyludzkie w przedsiębiorstwie prowadzą do obniżenia wydajności pracy.

Prawo pracy, bezpieczeństwo i higiena pracy

Prawo pracy określa stosunki pracy oraz inne stosunki związane z pracą. Stosunki pracy

to stosunki miedzy pracownikiem a pracodawcą.
Do podstawowych źródeł prawa pracy zaliczamy:

−

Kodeks pracy,

−

Ustawy: o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków z przyczyn
dotyczących zakładu pracy; o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz kodeks
postępowania cywilnego,

−

akty wykonawcze do ustaw,

−

układy zbiorowe, porozumienia zbiorowe,

−

regulaminy i statuty.

Pracodawcą, zgodnie z Kodeksem pracy, nazywamy jednostkę organizacyjną, posiadającą lub
nie posiadającą osobowość prawną, a także osobę fizyczną prowadzącą działalność
gospodarczą.
Pracownikiem, zgodnie z Kodeksem Pracy, jest osoba zatrudniona na podstawie umowy
o pracę.
Zatrudnienie polega na tym, że osoba zatrudniona zobowiązuje się do wykonywania pracy
określonego rodzaju na rzecz pracodawcy za określonym wynagrodzeniem. Wyróżniamy
zatrudnienie na podstawie:

−

stosunku pracy,

−

stosunku cywilnoprawnego.

Cechy zatrudnienia na podstawie stosunku pracy:

−

stosunek pracy powstaje w wyniku zawarcia umowy o pracę, powołania, wyboru,
mianowania,

−

pracownik wykonuje pracę pod kierownictwem pracodawcy, w miejscu i w czasie
wskazanym przez pracodawcę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pracownik zobowiązuje się do osobistego wykonania pracy,

−

ryzyko związane z wykonywaną pracą ponosi pracodawca,

−

obowiązują przepisy prawa pracy, a w szczególności przepisy Kodeksu Pracy.

Cechy zatrudnienia na podstawie stosunku cywilnoprawnego:

−

zatrudnienie powstaje w wyniku zawarcia umowy cywilnoprawnej tj. umowy zlecenia,
umowy o dzieło, umowy agencyjnej,

−

osoba zatrudniona podczas wykonywania pracy nie podlega kierownictwu organu
zatrudniającego,

−

nie występuje obowiązek bezpośredniego wykonywania pracy (chyba, że umowa inaczej
przewiduje),

−

ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej ponosi osoba zatrudniona,

−

obowiązują przepisy prawa cywilnego, w tym przepisy Kodeksu cywilnego.

Rodzaje umów o pracę:

−

na czas nieokreślony,

−

na czas określony,

−

na czas zastępstwa pracownika,

−

na czas wykonania określonej pracy,

−

na czas próbny.

Umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie i powinna zawierać następujące elementy:

−

rodzaj pracy,

−

miejsce wykonywania pracy,

−

termin rozpoczęcia pracy

−

wynagrodzenie zasadnicze i jego dodatkowe elementy.
W zakresie zatrudniania i wynagradzania pracowników pracodawcę obowiązują liczne

przepisy dotyczące między innymi:

−

płacy minimalnej,

−

wynagradzania za pracę w godzinach nadliczbowych,

−

dopuszczalnej liczby godzin przepracowanych w miesiącu,

−

zatrudniania młodzieży.
Zatrudniając osobę na umowę o pracę lub umowę cywilnoprawną pracodawca ma

obowiązek odprowadzania miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy do dnia 20 miesiąca
następnego po miesiącu, w którym pobrano zaliczkę.
Prawo pracy określa system ochrony pracy jako ogół norm prawnych mających na celu
zabezpieczenie pracownika przed utratą życia w związku z pracą oraz ochronę przed
niekorzystnym wpływem środowiska pracy na jego zdrowie i życie. Na system ochrony pracy
składają się normy dotyczące:

−

bezpieczeństwa i higiena pracy,

−

ochrony pracy kobiet,

−

ochrony pracy młodocianych pracowników,

−

ochrony pracy osób niepełnosprawnych,

−

wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Do obowiązków pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy należy:

−

organizowanie pracy w sposób zapobiegający powstawaniu wypadków i schorzeń,

−

sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów bhp i przeciwpożarowych,

−

zaopatrzenie pracowników w odzież ochronną i roboczą oraz sprzęt do udzielania
pierwszej pomocy,

−

właściwy dobór pracowników do wykonywanych zadań i systematyczne ich
doskonalenie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wyposażenie stanowisk pracy w bezpieczne przyrządy i narzędzia

−

stała kontrola warunków pracy i sprzętu.
Wypadkiem przy pracy, zgodnie z Kodeksem Pracy nazywamy nagłe zdarzenie

wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz, śmierć, które nastąpiło podczas
wykonywania przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych, jak również
podczas wykonywania przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez
polecenia oraz w czasie pozostawienia pracownika w dyspozycji pracodawcy, w drodze
między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku
pracy.
Elementy zdarzenia, które muszą wystąpić łącznie, aby zdarzenie było wypadkiem przy
pracy:

−

nagłość zdarzenia,

−

przyczyna zewnętrzna powodująca śmierć lub kalectwo,

−

związek zdarzenia z pracą.

Pracownik, który uległ wypadkowi i jeżeli stan zdrowia na to pozwala, zobowiązany jest
zgłosić wypadek bezpośredniemu przełożonemu. Przełożony jest zobowiązany zorganizować
pomoc poszkodowanemu pracownikowi i zawiadomić osobę kierującą zakładem. Osoba
kierująca zakładem powinna, niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku, wezwać
pogotowie ratunkowe, zapoznać się z okolicznościami wypadku i jego skutkami oraz powołać
zespół powypadkowy. Po zapoznaniu się z okolicznościami i przyczyną wypadku zespół
powypadkowy sporządza protokół powypadkowy, w terminie 14 dni od daty zawiadomienia
o wypadku kierownictwo zakładu.

Rany w zależności od charakteru wymagają założenia opatrunku lub przemycia płynem

odkażającym. Przy ranach głowy należy nałożyć luźno opatrunek, bez ucisku,
a poszkodowanemu zapewnić spokój, dostęp do powietrza i ułożyć go na wznak z lekko
uniesioną głową.
Zasady udzielania pomocy poszkodowanemu w przypadku krwotoku zależą od jego rodzaju:

−

krwotok wewnętrzny występuje na skutek przygniecenia, upadku i wymaga szybkiej
pomocy lekarza. Objawami są: bladość, pocenie się, szybkie tętno, lub utrata
przytomności,

−

krwotok zewnętrzny – (tętniczy, żylny) wymaga zatamowania przez ucisk krwawiącego
naczynia,

−

krwotok z nosa – ułożyć chorego z głową uniesioną do góry i przechyloną do tyłu, a na
nos i kark nałożyć zimny kompres.

Złamania i zwichnięcia kończyn wymagają ich unieruchomienia i ewentualnie założenia
opatrunku przy złamaniach otwartych i krwotokach.
Oparzenia wymagają szybkiego nałożenia opatrunku jałowego, przy oparzeniach środkiem
ż

rącym należy niezwłocznie zmyć środek żrący wodą i nałożyć opatrunek. Oparzenia III

stopnia wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej w celu ratowania życia
poszkodowanego.
Do podstawowych czynników, które służą do zapewnienia odpowiedniego poziomu
bezpieczeństwa i higieny pracy należą:

−

stan obiektów budowlanych i terenu zakładu pracy,

−

stan pomieszczeń pracy,

−

stan procesów produkcyjnych,

−

stan pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Organizacja stanowiska pracy

Stanowiskiem pracy nazywamy przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem, przedmiotami

pracy, w której pracownik lub zespół osób wykonuje pracę.
Organizując stanowisko pracy z punktu bhp należy uwzględnić czynniki:

−

czynniki fizyczne,

−

czynniki chemiczne – aerozole, płyny, gazy.

−

czynniki biologiczne – bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki, biologiczne antygeny,
zwierzęta bezkręgowe.

Do czynników fizycznych środowiska pracy zaliczamy:

−

mikroklimat, komfort termiczny (cieplny), hałas, drgania i oświetlenie.

Na organizację stanowiska pracy znacząco wpływa ergonomia, czyli nauka zajmująca się
wszechstronnym przystosowaniem pracy i warunków jej wykonywania do możliwości
i potrzeb człowieka. Celem ergonomii jest zapewnienie najbardziej korzystnych warunków
pracy, w których praca jest wydajna i nie męczy człowieka. Ergonomię dzielimy na dwie
fazy:

−

koncepcyjną – przystosowanie warunków pracy, urządzeń, maszyn do potrzeb człowieka
w sferze projektowania i konstruowania,

−

eksploatacyjną – dostosowanie do człowieka maszyn, urządzeń, narzędzi już istniejących.

−

Ergonomia zajmuje się następującymi układami:

−

człowiek – maszyna,

−

człowiek – środowisko pracy,

−

człowiek – warunki bytowania.

Układ człowiek – maszyna spełnia następujące funkcje:

−

przyjmowanie informacji (receptory),

−

przetwarzanie informacji w celu podjęcia decyzji,

−

wykonywanie podjętych decyzji (efektory).

Powyższe funkcje cechują również każdą pracę. Informacje odbierane są w postaci różnych
sygnałów przez człowieka i jego system nerwowy, czyli wzrok, dotyk, słuch oraz przez
maszynę.
Przystosowanie pracy do człowieka określają następujące czynności:

−

przystosowanie narzędzi, maszyn i warunków pracy do funkcji receptorycznych
człowieka,

−

przystosowanie maszyn i narzędzi do potrzeb intelektualnych człowieka,

−

przystosowanie maszyn i urządzeń do budowy anatomicznej człowieka.

Nieprzystosowanie warunków pracy do człowieka powoduje:

−

zwiększenie wysiłku fizycznego, wzrost wydatku energetycznego ze względu na
nieodpowiednią pozycje przy pracy,

−

wzrost wysiłku psychicznego (większe napięcie nerwowe),

−

pogorszenie warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz estetyki,

−

wzrost zagrożenia wypadkowego na skutek zmęczenia.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

Co stanowi istotę zarządzania zasobami ludzkimi?

Co stanowi istotę planowania zasobów ludzkich?

Co stanowi istotę rekrutacji i jaki ma ona charakter?

Na czym polega selekcja pracowników?

Co czym polega szkolenie i rozwijanie kadr?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie znasz główne źródła prawa pracy?

Jakie znasz rodzaje umów o pracę?

Jakie elementy zawiera umowa o pracę?

Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

10.

Co to jest wypadek?

11.

Jak należy postępować z poszkodowanym podczas wypadku?

12.

Co to jest stanowisko pracy?

13.

Jakie czynniki należy uwzględnić organizując stanowisko pracy z punktu bhp?

14.

Co stanowi istotę ergonomii?

15.

Jakie czynniki z punktu ergonomii określają przystosowanie i nieprzystosowanie do
pracy?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj zapotrzebowanie na pracowników w związku z planowanym rozwojem agencji

reklamowej. Wskaż możliwe sposoby pozyskiwania pracowników, które z nich wykorzystasz
i dlaczego?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat zarządzania zasobami
ludzkimi,

zaplanować zasoby ludzkie, które wynikają z potrzeby rozwoju agencji reklamowej,

dokonać opisu planowanych stanowisk pracy pod kątem wymaganych kwalifikacji
i umiejętności, obowiązków,

wskazać możliwe sposoby pozyskiwania pracowników do firmy ,

dokonać wyboru sposobu rekrutacji pracowników do Twojej firmy i uzasadnić wybór,

dokonać prezentacji efektów pracy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer,

−

poradnik dla ucznia

Ćwiczenie 2

Przeprowadź rozmowę kwalifikacyjną z kandydatami na pracowników, zgodnie

z potrzebami Twojej agencji reklamowej (na podstawie cwiczenia 1) i dokonaj wyboru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować dokumentację kandydatów na pracowników (życiorys i list motywacyjny),

przygotować pytania na rozmowę kwalifikacyjną,

przeprowadzić rozmowę kwalifikacyjną z kandydatami na pracowników (scenka z kolegą
lub koleżanką) i dokonać wyboru odpowiedniego pracownika,

odpowiedzieć na pytanie, jaką rolę spełnia rozmowa kwalifikacyjna w selekcji
pracowników?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stolik, dwa krzesła,

−

dokumentacja osobowa kandydata na pracownika (życiorys i list motywacyjny),

−

kamera video,

−

telewizor i odtwarzacz,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zorganizuj doskonalenie zawodowe dla pracowników twojej agencji reklamowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

opracować ankietę, na podstawie której poznasz potrzeby pracowników Twojej firmy
w zakresie szkolenia zawodowego,

opracować plan doskonalenia zawodowego dla pracowników Twojej firmy,

określić metody szkolenia personelu,

określić terminy szkoleń dla poszczególnych pracowników,

odpowiedzieć na pytanie – Jaką rolę pełni doskonalenie zawodowe w firmie?

zaprezentować efekt pracy w formie krótkiego szkolenia pracowników (kolegów
z klasy) na temat: Sposoby rekrutacji pracowników do agencji reklamowej. Szkolenie
przygotuj w ciekawej formie, wykorzystując posiadane umiejętności i wiedzę
pozaszkolną.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

kamera video,

−

telewizor i odtwarzacz,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Określ prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy na podstawie przepisów Kodeksu

Pracy. Jaką zauważyłeś prawidłowość?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Kodeksie Pracy odpowiednie przepisy dotyczące praw i obowiązków
pracowników,

wpisać w tabelę prawa i obowiązki pracowników,

wyszukać w Kodeksie Pracy odpowiednie przepisy dotyczące praw i obowiązków
pracodawców,

wpisać do tabeli prawa i obowiązki pracodawców,

dokonać analizy praw i obowiązków pracowników i pracodawcy, jakie zauważyłeś
prawidłowości,

porównać efekt pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

arkusz ćwiczeniowy nr 7.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Arkusz ćwiczeniowy nr 7

Pracownik

Pracodawca

Obowiązki

Prawa

Ćwiczenie 5

Sporządź umowę dla dwóch pracowników, jedną na czas nieokreślony a drugą na okres

próbny, zgodnie z potrzebami Twojej agencji reklamowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Kodeksie Pracy odpowiednie przepisy dotyczące zawarcia umowy o pracę
na czas nieokreślony i na próbny,

wyszukać w Kodeksie Pracy odpowiednie przepisy dotyczące wynagradzania za pracę,

wypełnić umowę o pracę dla na czas określony dla dowolnego pracownika,

wypełnić umowę o pracę dla pracownika na czas próbny,

sprawdzić poprawność wypełnionych umów w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

wzory umów,

−

Kodeks Pracy,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 6

Utwórz dla pracownika twojej agencji reklamowej akta osobowe dotyczące stosunku

pracy. Jakie zasady obowiązują przy ich tworzeniu?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie zakresu
prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem
pracy oraz sposobem prowadzenia akt osobowych informacje dotyczące akt osobowych
pracownika,

stworzyć teczkę akt osobowych dla dowolnie wybranego pracownika Twojej firmy,

odpowiedzieć na pytanie – jakie zasady obowiązują przy prowadzeniu akt osobowych
i dokumentacji związanych ze stosunkiem pracy?,

sprawdzić poprawność stworzonej teczki akt osobowych w grupie,

zaprezentować na forum klasy efekt pracy, wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

wzory dokumentów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Kodeks Pracy,

−

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.

Ćwiczenie 7

Zorganizuj ergonomicznie stanowisko pracy dla grafika komputerowego. Odpowiedz na

pytanie – Jak zmęczenie fizyczne i psychiczne, wynikające z nieracjonalnego zaprojektowania
stanowiska pracy, wpływa na efektywność pracy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje dotyczące zasad tworzenia
stanowiska dla pracownika zgodnie z wymaganiami ergonomii,

zorganizować stanowisko pracy dla grafika komputerowego zgodnie z wymaganiami
ergonomii – efekt pracy przedstawić w formie plakatowej,

odpowiedzieć na pytanie – jak zmęczenie fizyczne i psychiczne wynikające
z nieracjonalnego zaprojektowania stanowiska pracy wpływa na efektywność pracy?

zaprezentować na forum klasy efekt swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

arkusz papieru, flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 8

Udziel pierwszej pomocy pracownikowi Twojej agencji reklamowej, który uległ

wypadkowi przy pracy – złamał nogę. Wymień obowiązki pracodawcy w trakcie
postępowania powypadkowego oraz podaj przepis prawny, który te zagadnienia reguluje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przygotować stanowisko pracy z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy,

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat udzielania pierwszej
pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy,

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanemu pracownikowi (scenka sytuacyjna),

wymienić obowiązki pracodawcy w trakcie postępowania powypadkowego i określić
przepis prawny, który te zagadnienia reguluje,

zaprezentować efekt pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

rodki do unieruchomienia nogi (apteczka lekarska).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zaplanować zasoby ludzkie zgodnie z potrzebami firmy?

określić sposoby rekrutacji pracowników do firmy?

przeprowadzić selekcję pracowników?

przeprowadzić rozmowę kwalifikacyjną?

zorganizować doskonalenie zawodowe pracowników?

zastosować przepisy prawa i przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy
dotyczące działalności zawodowej?

określić prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy?

sporządzić dokumenty związane z zatrudnieniem pracownika?

utworzyć dokumentację akt osobowych dla pracownika?

10)

zorganizować stanowisko pracy z wymaganiami ergonomii?

11)

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy
pracy?

12)

rozwiązać problemy w zakresie wykonywanych zadań zawodowych?

13)

określić wpływ zmęczenia fizycznego i psychicznego na efektywność
pracy?

14)

podjąć decyzje w zakresie wykonywanych zadań zawodowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Do zasobów czynników produkcyjnych zaliczamy
a)

tylko kapitał i pracę.

pracę, ziemię i kapitał.

gospodarkę centralnie sterowaną i gospodarkę rynkową.

adna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa.

Prawa własności obejmują
a)

tylko uprawnienia do podejmowania decyzji.

prawa przysługujące legalnie obywatelom.

tylko prawa będące przedmiotem wymiany.

faktyczne korzystanie z obiektów własności i decydowanie o nich.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest
a) spółką kapitałową.
b) spółką osobową.
c)

spółką cywilną.

jednoosobowym przedsiębiorcą.

Rynkowy mechanizm oznacza
a)

reakcję konsumenta na zmianę ceny.

b) reakcję konsumenta na zmianę ceny.
c) wzajemne dostosowywanie się ceny, popytu i podaży w celu osiągnięcia równowagi.
d) niepełną przejrzystość rynku w skali gospodarki.

Dobro A jest dobrem podrzędnym, gdy
a)

dochodowa elastyczność popytu jest ujemna.

mieszana elastyczność popytu jest równa 1.

dochodowa elastyczność popytu jest równa 1 .

mieszana elastyczność popytu jest większa od 0.

Jeżeli spadek ceny o 2% powoduje wzrost popytu o 4% to
a) popyt jest nieelastyczny.
b) popyt jest doskonale elastyczny.
c) popyt jest jednostkowy.
d) popyt jest elastyczny.

Zmniejszenie kosztów stałych zostanie osiągnięte przez
a)

wzrost wielkości produkcji.

spadek wielkości produkcji.

wzrost kosztów zmiennych.

adna z powyższych odpowiedzi nie jest prawidłowa.

Oligopol oznacza
a)

rynek, na którym występuje tylko jeden sprzedający.

rynek, na którym funkcjonuje jeden kupujący.

rynek zdominowany przez kilka dużych firm.

brak trudności i barier dla firm konkurencyjnych wchodzących na rynek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rejestrację działalności gospodarczej należy rozpocząć od
a)

zgłoszenia w urzędzie skarbowym.

otwarcia rachunku bankowego.

uzyskania REGONU.

wpisu do ewidencji działalności gospodarczej.

10.

Umowa o pracę jest umową
a)

na czas określony.

umową o dzieło.

umową zlecenie.

umową agencyjną.

11.

W analizie ekonomicznej wskaźnik płynności I stopnia jest stosunkiem
a)

osiągniętego zysku do wartości majątku przedsiębiorstwa.

majątku trwałego do majątku obrotowego.

utargów do kosztów własnych produkcji.

aktywów obrotowych do zobowiązań bieżących przedsiębiorstwa.

12.

Podstawą obliczania podatku dochodowego od osób fizycznych jest
a)

rednia wysokość wynagrodzenia w gospodarce.

suma kosztów uzyskania przychodów w danym roku.

c) różnica miedzy rocznymi przychodami a kosztami ich uzyskania i odliczeniami.
d) roczna suma przychodów.

13.

W biznesplanie powinny się znaleźć między innymi
a)

opis produktu.

rozpoznanie rynku.

strategie marketingowe.

wszystkie wymienione elementy.

14.

Do podstawowych form finansowania obcego zaliczamy między innymi
a)

kredyty bankowe, leasing, factoring, obligacje.

kredyty bankowe, leasing, zysk przedsiębiorstwa, pozabankowe kredyty.

venture capital, factoring, kredyty bankowe, nadwyżkę finansową netto.

obligacje, amortyzację, kredyty bankowe, leasing.

15.

Do wzrostu rentowności sprzedaży prowadzi bezpośrednio
a)

zmniejszenie kosztów zmiennych.

zwiększenie produkcji.

ograniczenie wypłaty dywidend dla akcjonariuszy.

wzrost notowanego na giełdzie wskaźnika cena/zysk.

16.

Spółka cywilna
a)

jest spółką kapitałową.

utworzona jest przez wspólników w celu wykonywania wolnego zawodu.

oznacza, iż wspólnicy odpowiadają majątkiem osobistym za zobowiązania spółki.

posiada osobowość prawną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17.

Podatek liniowy w Polsce wynosi
a)

19%.

21%.

20%.

18%.

18.

Zasady płacenia podatku zryczałtowanego przez przedsiębiorców reguluje
a)

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej.

Ustawa o rachunkowości.

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych.

adna odpowiedź nie jest prawidłowa.

19.

Mikroprzedsiębiorcą zgodnie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej jest
a)

podmiot zatrudniający 7 pracowników a obrót ze sprzedaży wynosi 2 mln euro.

podmiot zatrudniający 11 pracowników a obrót ze sprzedaży wnosi 2 mln euro.

podmiot zatrudniający 11 pracowników, posiadający dochód o wartości 1 mln euro.

adna odpowiedź nie jest prawidłowa.

20.

Przedsiębiorcą jest
a)

osoba, która zarejestrowała działalność.

osoba, która wywiera wpływ, przekonuje innych, efektywnie promuje plany i pomysły.

osoba o kreatywnych właściwościach, odkrywająca i wprowadzająca nowe
kombinacje czynników produkcji, które zapewniają w przyszłości zysk.

wszystkie powyższe odpowiedzi są prawidłowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Podejmowanie działalności gospodarczej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Belka M. (red): Ekonomia stosowana. Fundacja Młodzieżowej Przedsiębiorczości.
Warszawa 2004

Chudy S., Kabat F., Pietraszewski M.: Ekonomika przedsiębiorstw część 1 i 2. eMPI²,
Poznań 2006

Jarocka E.: Finanse przedsiębiorstw, systemu bankowego, budżetowego, ubezpieczeń.
Difin, Warszawa 2004

Kielan K., Pokora K..: Przygotowanie do działalności usługowej. WSiP, Warszawa 2003

Markowski W.: ABC small businessu. MARCUS s.c., Łódź 2007

Mikina A., Sepkowska Z., Sienna M.: Funkcjonowanie przedsiębiorstwa w warunkach
gospodarki rynkowej. REA, Warszawa 2003

Powałowski A., Koroluk S.: Podejmowanie działalności gospodarczej. BRANTA,
Bydgoszcz 2005

Siuda W.: Elementy prawa dla ekonomistów. PWN, Warszawa 1994

Urbaniak.: Podstawy ekonomii. eMPI², Poznań 2004

10.

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks Pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.;
tekst jednolity: Dz.U. z 2003 r., nr 166, poz. 1608)

11.

Ustawa z dnia 13.10.1998 r. systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz.887
z późn. zm.)

12.

Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity
Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz.176, z późn. zm.)

13.

Ustawa z dnia11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54, poz. 535, z późn. zm.)

14.

Ustawa z dnia 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. nr 121, poz. 769)

15.

Ustawa z dnia 20.11.1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych
przychodów osiąganych przez osoby fizyczne

16.

Ustawa z dnia 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037)

17.

Ustawa z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy
i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz.1673 z późn. zm.)

18.

Ustawa z dnia 2.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. nr 173 poz. 1807)