Piotr Pranke

Instytut Historii i Archiwistyki UMK

Swoi czy obcy? Obraz relacji pierwszych Piastów z przedstawicielami dynastii oraz

arystokracji Imperium Ludolfingów

1

Obraz relacji pomiędzy Piastami a przedstawicielami arystokracji imperialnej

wielokrotnie postrzegany był jedynie przez pryzmat wydarzeń o charakterze polityczno –

militarnym, oraz „rywalizacji”, toczącej się w obrębie saskich elit władzy. Tego rodzaju

ujęcie stanowiło konsekwencję podporządkowania sposobu interpretacji przeszłości

nowożytnemu rozumieniu pojęcia państwa oraz silnemu oddziaływaniu tradycji

historiograficznej (Ludat 2000, s. 9; Kara 2009, s. 11-46; Bobrzyński 1944, s. 63; Krotoski

1925, s. 43; Miśkiewicz 1966, s. 6-7; Widajewicz 1955, s. 27; Labuda 1993, s. 42; Koroluk

1970, s. 289; Wojciechowski 1935/1937, s. 86; Labuda 1947, s. 10). Wpływ na obecną w

literaturze przedmiotu wizję przeszłości, wywierało również postrzeganie obserwowanych na

terenie władztwa wczesnopiastowskiego zjawisk, przez pryzmat materializmu historycznego i

autonomizmu słowiańskiego (Łowmiański 1953, s. 229)

2

.

Istotnym wydaje się zatem odniesienie do tych elementów przekazu źródłowego, które

wskazywać mogą na charakter więzi zawieranych pomiędzy Piastami, a przedstawicielami

możnych rodów Imperium Ottonów. W tym kontekście szczególne miejsce zajmuje analiza

materiału nekrologicznego, pochodzącego z największych ośrodków monastycznych z terenu

Cesarstwa.

W ujęciu dynamicznym definiuje on skalę recepcji elementów „tradycji

komemoratywnej” w obrębie piastowskich elit władzy. Zwraca również uwagę na

okoliczności powstania wpisów dedykowanych pierwszym Piastom. W ten sposób stwarza

także nowe, znacznie szersze perspektywy badawcze, łącząc działalność ekonomiczno –

fundacyjną, z zachodzącymi na terenie Wielkopolski przeobrażeniami o charakterze

1

Druk publikacji został sfinansowany przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika w ramach grantu wydziałowego

349 NH. Ze względu na charakter konferencji poruszana tu problematyka naszkicowana zostanie przede
wszystkim w świetle źródeł nekrologicznych.

2

Element ten widoczny jest chociażby w schematycznym budowaniu analogii w stosunku do obserwowanych na

terenie władztwa wczesnopiastowskiego przemian - zwłaszcza w sferze ideologicznej. W ten sposób genezy
obserwowanych w materiale źródłowym zjawisk wielokrotnie doszukuje się na obszarze Rusi, Moraw bądź
Czech – (gdzie wielokrotnie są one wtórne), nie zaś w szeroko rozumianym kręgu kultury postkarolińskiej.

społeczno – ideologicznym (Oexle 1976, s. 87; Althoff, Wollasch 2000, s. 33-36; Oexle 1985,

s. 385; Althoff 1984, s. 15; Freise 1984, s. 443-444).

Źródła nekrologiczne, stanowiąc element duchowości Europy postkarolińskiej,

wskazują na intencjonalność podejmowanych przez Piastów działań (oraz związanych z nimi

przedstawicieli arystokracji imperialnej). Przede wszystkim są one jednak świadectwem

kształtowania relacji modlitewnych, odwołujących się do więzi osobistych, opartych na

koligacjach rodzinnych i „przyjaźni politycznej” (amicitia).

Budowa sieci zobowiązań współnot modlitewnych wobec fundatorów [oraz

związanej z nimi grupy debitores], wyrażona za pomocą wspomnienia osób, należących do

określonej „wspólnoty krwi” (bądź grupy), uznawana była za jeden z obowiązków,

spoczywających na ludziach średniowiecza. Następująca po sobie kolejność wpisów oraz ich

hierarchiczne uporządkowanie (od grupy fundatorów po członków konwentu) wskazuje nie

tylko na krąg „debitores”, ale i manifestuje społeczny aspekt memorii. Wpisanie imienia do

nekrologu, lub księgi brackiej, stanowiło bowiem podstawę do umieszczenia wymienionych

w ten sposób osób w niebiańskiej księdze życia. Wierzono, iż gromadziła ona imiona

sprawiedliwych, prowadząc ich jednocześnie do zbawienia (Althoff op. cit., s. 9). Stąd też

niezwykle istotnym było nie tylko poprawne zapisanie imienia osoby wobec której powstało

zobowiązanie modlitewne, ale i jak najwierniejsze oddanie sprawowanych przez nią

godności.

Warto zatem zwrócić uwagę na to, jak istotnym świadectwem źródłowym pozostają

piastowskie wpisy dynastyczne. Dynastia Piastów (w późniejszym okresie) staje się bowiem

nie tylko „odbiorcą komemoracji”. Poprzez sprawowanie „opieki” nad fundacją cesarską w

Bambergu, Piastowie – jako spadkobiercy po Ezzonidach i Ottonach, przejęli również

częściowo ich zobowiązania modlitewne; należeli do kręgu „fundatores”. W tym kontekście

trudno uznać za przypadek powierzenie misji chrystianizacji Pomorza Ottonowi z Bambergu

(gest cesarski w stronę Piastów), czy wybór Swidgera na stanowisko biskupa kujawskiego.

Zmiany zachodzące w postrzeganiu Piastów na dworze imperialnym, wskazują na

„awans” przedstawicieli dynastii piastowskiej w hierarchii Rzeszy (nie bez sprzeciwu części

arystokracji Cesarstwa, uosabianej chociażby przez Thietmara), prowadzący ich od „władców

barbarzyńskich” do „władców czcigodnych”

3

– należących do consanguinorum Ludolfingów

(Borawska 1981, s. 29; Erdmann 1938, s. 311-340).

3

Aż po sprzeciw wobec ich znaczenia i określenie Mieszka II mianem „rex diaboli”.

Pierwszy, wymieniony z imienia, przedstawiciel dynastii piastowskiej, pojawił się na

kartach dzieła Widukinda

4

(Rosik 2005, s. 19-35; Beumann 1950, passim; Wiszewski 2008, s.

561). Kronika mnicha z klasztoru w Korvei, będąca wspomnieniem cesarza Ottona [zgodnie z

ideą memorii zawierała ona także wspomnienie rodziców i przodków Cesarza oraz grupy

cesarskich debitores (Althoff 1984a, s. 651-652)] zadedykowana została jego córce –

Matyldzie.

Postać Mieszka pojawia się na kartach Kroniki przede wszystkim w kontekście

wydarzeń związanych z buntem Wichmana. Widukind określił władcę piastowskiego mianem

„rex Licikavicorum”

5

(na temat określenia władcy polańskiego terminem „rex” zob.

Urbańczyk 2010, s. 357). Określenie to związane jest z nomenklaturą imperialną,

przypisującą tytuł królewski nieznanym wcześniej „władcom” plemiennym, wchodzącym w

krąg „zainteresowań” Cesarstwa. Tego rodzaju sformułowanie odnosi się również ogólnie do

zarządcy jedego z mniejszych władztw terytorialnych (Laudage 2003, s. 199-200)

6

. Używając

terminu „amicus imperatoris” kronikarz podkreślił, iż Mieszko pozostawał jednym ze

stronników cesarza

7

. Widukind zwrócił również uwagę na zasobność kraju Mieszka, w

którym jego krewniak - Wichman, zdobył szereg łupów

8

.

Na szczególną uwagę zasługuje tu nie tylko „wzajemność” użytego przez kronikarza

terminu „amicitia” (oznaczającego prawdopodobnie formę obustronnego przymierza), ale i

zastosowana przez niego konwencja topiczna (Urbańczyk, Rosik 2007, s. 288)

9

. Scenę w

4

Na temat postaci Widukinda zob. G. Althoff, Widukind, [w:] Lexikon des Mittelalters, t. 9, CD – Rom

Ausgabe, s. 76-78.

5

„Misacam regem cuius potestatis erant Sclavi qui dicuntur Licikaviki, duabus vicibus superavit fratremque

ipsius interfecit, predam magnam ab eo extorsit”. Zob. Widukindi monachi Corbeiensis rerum gestarum
saxonicarum libri tres, hrsg. von H. E. Lohmann, P. Hirsch, MGH, Ss, Sn, Hannover 1935, lib. III, c. 67, s.
141(dalej Widukind). W podobny do Mieszka sposób tytułowany był w liście Henryka II Bernhard Billung,
którego określono mianem dux Westfvalorum. „Bernhardus dux Uuestualorum subscripsi”. Zob. Die Urkunden
Heinrichs II, hrsg. von H. Bresslau, H. Bloch, MGH, DDHII, 255 (1013), s. 296. Użyte w stosunku do
Bernharda Billunga określenie stosowane było w celu wskazania na uprawnienia „plemienne” danego władcy.
W przypadku określenia Mieszka terminem „rex” mamy natomiast do czynienia z elementami tradycji
imperialnej, stosującej wspomnianą tytulaturę wobec „władców plemiennych”, wchodzących w orbitę
zainteresowań ze strony Imperium Ottonów.

6

Mniej znaczących wodzów postrzegano natomiast jako tzw. „subreguli” Widukind określa w ten sposób

chociażby Nakona, czy Stoigniewa. Zob. Widukind, lib. III, c. 50, s. 130.

7

„ Audiens autem Wichmannus urbem cap tam sociosque afflicts ad orientem versus iteruj Se paganis inmersit,

egitque cum Sclavis qui dicuntur Vuloini, quomodo Misacam amicum imperatoris bello lascesserent; quod eum
minime latuit”. Widukind, lib. III, c. 69, s. 143-144. Wydaje się, iż amicitia łącząca Piasta z cesarzem oraz
udział Mieszka w wyprawie przeciwko wrogom imperatora, posiadały istotny wpływ na wymienienie go w
tekście Kroniki. Tego rodzaju wzmiankę rozpatrywać można bowiem jako element związany z tradycją
komemoratywną.

8

Widukind, lib. III, c. 66, s. 141.

9

“’Accipe, inquit hunc gladium et defer domino tuo, quo pro signo victoriae illum teneat imperatoriaque amico

transmittat,quo sciat aut hostem occisum irridere vel certe propinquum deflere’. Et his dictis converses ad
orientem, ut putuit patria voce Dominum exoravit animamque multis miseriis et incommodes repletam pietati
creatoris omnium effudit”. Widukind, lib. III, c. 69, s. 145.

której umierający Wichman nakazuje oddać swój miecz władcy polańskiemu, by ten

przekazał go imperatorowi, interpretować można bowiem jako dopełnienie aktu „deditio”

(Althoff 2002, s. 298). Mieszko wystąpił tu w podwójnej roli - osoby „godnej” spełnienia

ostatniej woli grafa oraz pośrednika w odpuszczeniu jego winy. Poprzez rytuał wyrażający

skruchę, Wichaman mógł powrócić na ścieżkę prawości i dostąpić zbawienia (Banaszkiewicz

2004, s. 106). Opisane przez Widukinda wydarzenia, mogą wskazywać na zjawisko

„włączania” Mieszka w krąg zainteresowań saskich elit władzy. Świadczą również o

stopniowym akceptowaniu Piastów w kręgach arystokracji imperialnej (Pleszczyński 2008, s.

43).

W tym kontekście warto przywołać również dwa, dość odległe od siebie „kulturowo”

źródła – relację Ibrahima ibn Jakuba oraz śywot świętego Udalryka. Elementem łączącym

obydwa teksty jest [lub raczej może być] dwór imperialny

10

oraz postrzeganie Mieszka przez

pryzmat „władcy barbarzyńskiego” [podobnie jak u Widukinda]. Przybysz z Tortozy określił

go (władcę madina M.s.q) mianem „króla północy”. Autor Vita sancti Oudalrici użył

natomiast sformułowania „dux Wandalorum”

11

(zob. komentarz: Pleszczyński, op. cit., s. 77;

Sikorski 2011, s. 304-306).

W przypadku tekstu żywotu świętego Udalryka, biskupa Augsburga, uznawanego z

czasem za defensor patriae, interesująca wydaje się nie tylko intencjonalność działań

związanych z realizacją przyrzeczenia złożonego przez Mieszka, ale i wydźwięk ofiarowania

świętemu poplecznikowi Ottona I „brachium” wykonanego ze srebra. Mające nastąpić przed

982 rokiem cudowne uzdrowienie władcy polańskiego, wiązać można prawdopodobnie z

działalnością Ody i uznaniem Piasta w kręgach arystokratycznych Imperium (Pleszczyński,

op. cit., s. 78).

Tekst relacji Ibrahima ibn Ja’quba, „podróżnika” z hiszpańskiej Tortozy, wymaga

natomiast znacznie szerszego komentarza

12

(Miquel, 1971, s. 991; Westberg 1898, s. 84 i nn;

10

Oczywiście zakładając, iż jednym ze źródeł informacji Ibrahima na temat „madina M.s.q.” był dwór cesarski i

cesarz - malik ar – Rum.

11

„ Alio quoque tempore quidam dux Wandalorum, Misico nomine cum sagitta toxicata in brachium vulneratus

est. Qui cum sentiret, sese veneno nocivo esse percessum, et sibi inminere mortis interitum eadem hora putaret,
cum magna fide et constantia votum vovit, ut brachium argentum cum manu quam cicius potuisset ad sanctum
Oudalricum mittere non differet. Qui statim post votum relevatus a periculo, ad domum suam rediit, et brachium
secundum suum votum componere praecepit. Cumque fabri brachium fabricare coepissent, et manum in eo
fingerent, dux continuo de inminenti periculo liberatus surrexit, Deum laudans, qui cum per merita sui sancti
episcopi de mortis periculo liberavit”. Zob. Gerhardi vita sancti Oudalrici episcopi, hrsg. von G. Waitz, MGH,
Ss, t. 4, c. 22, s. 423.

12

Wytyczając szlak wędrówki Ibrahima można wskazać na takie miejscowości jak: Bordeaux, Noirmountier,

Saint Malo, Rouen, Utrecht, Aix – La Chapelle, Mainz, Fulda, Soest, Paderborn, Schleswig, Magdeburg, Praga,
Kraków, Augsburg, Cortona i Trepani. Ze względu na treść przekazu Ibrahima w literaturze przedmiotu bardzo

Ashtor 2007, s. 701-702; Miquel 1966, s. 1049; śmudzki 2005, s. 99; Engels 1991, s. 420;

Warnke 1965, s. 408-409).

Określenie Mieszka mianem „króla północy”, w literaturze przedmiotu starano się

zbagatelizować, bądź wyjaśnić „czeską” proweniencją podanych przez niego informacji.

Zagadnienie to stało się również przedmiotem toczącej się dyskusji

13

(Widajewicz 1946, s.

45; Ibidem, s. 79nn; Buczek 1960, s. 60 – 62; Jakimowicz 1948, s. 445 i nn; Łowmiański

1973, s. 506; Matla – Kozłowska 2008, s. 159). Do tej pory nie zyskało jednak szerszego

opracowania.

Wydaje się, iż obecne u Ibrahima sformułowanie, związane jest z arabsko – biblijną

tradycją geograficzną oraz arabskimi tablicami genealogicznymi ludów. Słowianie byli w

nich wymieniani wśród plemion (szczepów) uznawanych za potomków Jafeta, syna Noego

(Nu’ha )

14

. Do grupy Jafetydów źródła arabskie zaliczały również Turków oraz plemiona

zamieszkujące na dalekiej północy - w kraju Jagug wa’ Magug (Gog i Magog)

15

(Driscoll

1907-1913, s. 1227; Lewicki 1961, s. 116).

Przykładem może być tu tekst autorstwa as – Sa’bi’ego, który do pochodzących od

Jafeta „plemion” zaliczył Yagug, Magug, Tawir, Taris, Mansaq

16

i Kumar (tekst rękopisu za:

długo panowało przekonanie, o tym że był on kupcem, zajmującym się przede wszystkim handlem
niewolnikami. Zagadnienie to nie zyskało do tej pory jednoznacznego rozstrzygnięcia. Na uwagę zasługują
jednak obecne w tekstach przypisywanych Ibrahimowi odwołania do zaobserowwanych przez niego zjawisk
natury ekonomicznej. Charlotte Warnke zanegowała jednak częściowo te poglądy wskazując, iż Ibrahima
zaliczyć należy raczej do ekskluzywnej grupy kupców, realizujących specjalne zamówienia dla władców.

13

Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich w przekładzie al – Bekriego, wyd. T.

Kowalski, MPH, Sn, t. 1, Kraków 1946, s. 146-147. Józef Widajewicz nie wykluczał spotkania Ibrahima z
Mieszkiem na dworze imperialnym. . Karol Buczek uważał natomiast, że wśród informatorów Ibrahima
znajdował się „stojący na górnych szczeblach hierarchii państwowej” oraz „orientujący się w strukturze wojsk
piastowskich Polak”, który znalazł się w Pradze z misją uzyskania wsparcia militarnego od księcia czeskiego.
Roman Jakimowicz sądził, że wiadomości pochodzące na temat kraju Mieszka mogły zostać zaczerpnięte
zarówno na dworze czeskim, jak i niemieckim. Za niemieckim źródłem wiadomości przekazanych w relacji
Ibrahima opowiadał się natomiast Henryk Łowmiański. Badacz ten podkreślał wpływ dworu niemieckiego na
pozyskane przez autora relacji wzmianki na temat państwa pierwszych Piastów. Ostatnio na ten temat
wypowiadała się także Marzena Matla - Kozłowska, sugerując, iż „uwzględniając zawarte w 965 roku
małżeństwo przez Mieszka I z Dobrawą i niejedno poselstwo, które przed tym wydarzeniem niewątpliwie
wymieniono między obu dworami, można przyjąć, że dwór praski miał o państwie Mieszka dobre informacje i
dane Ibrahima mogły pochodzić z tego źródła. Mógłby to sugerować również podniesiony przez Karola Buczka
fakt, że Mieszko jest określony królem północy – podczas gdy z perspektywy niemieckiej, byłby władcą ze
wschodu”.

14

Według Księgi Rodzaju Noe miał posiadać trzech synów – Sema, Chama i Jafeta. „ Hae sunt generationes

filiorum Noe, Sem, Cham et Japheth : natique sunt eis filii post diluvium. Filii Japheth: Gomer, et Magog, et
Madai, et Javan, et Thubal, et Mosoch, et Thiras”. Zob. Biblia Sacra iuxta Vulgatam Clementinam, ed. M.
Tuueedale, Londini 2005, Gen 10.2 – 10.7, s. 8 (dalej Vulgata).

15

Zob. Gog and Magog, [w:] Encyclopaedia Judaica, ed. F. Skolnik, M. Berenbaum, vol. 7, Detroit – New

York- San Francisco – New Haven - Conn. –Waterville – Maine- London 2007, s. 683-684.

16

W zapisie arabskim M.s.q!!! – u Ibrahima ziemia Mieszka - madina M.s. q, która została od niego nazwana!!!

Wśród autorów wskazujących na pochodzenie Słowian od Jafeta wymienić należy również Sa’id ibn Bitriq’a,
Ibn al – Kalbi’ego, czy Wahb ibn Munabbih’ego.

Stang 1996, s. 128). Z czasem określenie oznaczające „plemiona północy”, zostało

rozszerzone na niemal wszystkie znane Arabom ludy europejskie. Al – Masudi odwołując się

do genealogii ludów (ok. 896-956) sądził, iż potomkami Jafeta byli nie tylko al – Ifranga

(Frankowie), czy an – Nukubard (Longobardowie), ale i al – Iszban (Hiszpanie), Burgan (

Burgundowie), al – Galaliqa (Galicjanie hiszpańscy), as – Saqaliba (Słowianie), Jagug i

Magug (Skandynawowie), at – Turk (Turcy lub Węgrzy), al – Chazar (Chazarowie) i al – Lan

(Alanowie). Podkreślał również, iż w przeszłości wszystkie te ludy posługiwały się wpólnym

językiem

17

(Lewicki op. cit., s. 116).

Fragmenty tekstu al – Masudi’ego dotyczące charakterystyki „szczepów północy” -

zwłaszcza Jagug wa’Magug - obecne są również w tekstach autorów późniejszych, którym

przypisywany jest przekaz relacji Ibrahima ibn Jakuba

18

(Hauziński 1998, s. 110)

19

.

Niemal analogiczne odwołania możemy odnaleźć również u Al– Gardizi’ego (XI wiek

– 1049-1053?). Uczony ten uznawał Słowian, Turków, mieszkańców Chin oraz szczepy

zamieszkujące północne krańce ojkumeny – [w ziemi Jagug wa’ Magug] - za potomków

Noego (Chwiłkowska 1978, s. 153). Ostatni ze wspomnianych przez niego ludów uosabiał nie

tylko mających doprowadzić do kresu cywilizacji barbarzyńców, ale i lęk przed tym co obce i

całkowicie nieznane.

Obawa przed najazdem dzikich szczepów północy z kraju Gog i Magog, była w

świecie arabskim na tyle silna, iż już w połowie IX wieku na polecenie kalifa z dynastii

Abbasydów al – Watiq’a, podjęta została wyprawa, której celem było dotarcie do muru

mającego oddzielać Jagug i Magug od reszty świata. Informacja na ten temat została zawarta

w dziele Ibn Hurdadbeha, który powoływał się na raport dowodzącego wyprawą Sallama. Za

Ibn Hurdadbeh’em historia ta przytaczana była następnie przez późniejszych autorów, takich

jak Ibn Rosteh, Ibn al – Faqih, czy al – Muqadasi. Fragmenty zaczerpnięte z historii

dotyczącej ekspedycji z czasów Watiq’a za ibn Hurdadbeh’em cytował także al – Idrisi oraz

al – Kazwini

20

.

Pojawiające się u takich autorów jak ibn Sa’id, ibn Hurdadbeh, al – Masudi, czy al –

Gardizi, odwołanie do kraju „Gog i Magog”, stanowi formę utrwalonego w świecie arabskim

17

W swym dziele autor ten wyróżnił jednak również dwie grupy językowe – frankijską i saqlabską.

18

U al – Bekriego obecne są bowiem dosłowne ekscerpty z dzieła al – Masudiego, które w literaturze

wielokrotnie przypisywane są rekonstrukcji tekstu relacji Ibrahima ibn Jakuba. Jednym z nich, oprócz opisu
kraju Jagug wa’ Magug, jest także odwołanie do siły militarnej Słowian.

19

Macoudi, Les praires d’or, ed. C. Barbier de Maynard, P. de Courtelie, t. 1, Paris 1861, s. 266-267.

Należy

ponadto zaznaczyć, iż al - Masudi lokalizował siedziby „szczepów północy” nad morzem/oceanem (Bałtyk)

20

Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, t. 1, s. 152-153.

wyobrażenia na temat pochodzenia oraz rozmieszczenia geograficznego plemion

zamieszkujących „krainy północy”.

Zostało ono zaczerpnięte z tradycji biblijnej. Pierwotnie określenie to nie stanowiło

jednej nazwy. Według przekazów biblijnych Magog był potomkiem Jafeta oraz bratem

Madaja i Gomera, natomiast Gog był władcą krainy Meshekh

21

[identyfikowanej z asyryjskim

Muški oraz greckim Μοσχόί] i Tubal.

Według apokaliptycznej wizji zawartej w księdze Ezechiela (zgodnie z proroctwem

Jeremiasza

22

) miał on przybyć z dalekiej północy, by najechać Izrael

23

. Imiona Gog i Magog

pojawiają się również w Septuagincie oraz w Aggadh. W tej ostatniej stanowią już jedno

określenie. W tradycji chrześcijańskiej zostało ono utrwalone przez Ojców Kościoła,

zmieniając jednocześnie swoje pierwotne znaczenie

24

( Stang, op. cit., s. 88-97; Ruthven,

Griess 2003, s. 57, 81). Od czasu wielkiej wędrówki Gotów zaczęto identyfikować ich z

plemieniem pochodzącym z kraju Gog i Magog [Goth i Magoth] (Jones 1971, s. 399). a

biblijna nazwa Meshekh stała się terminem określającym sąsiadujące z nim plemiona. Po raz

pierwszy termin ten w odniesieniu do Gotów został użyty przez Ambrozjusza, biskupa

Milanu, w napisanym prawdopodobnie przed 435 rokiem komentarzu do księgi Ezechiela.

Pod jego wpływem Theodoretus skojarzył następnie nazwę Goth i Magoth z terminem

Scythia, odnoszącym się do obszarów zamieszkiwanych przez ludy północno – wschodniej

Europy (Šmitek 2006, s. 242).

Odniesienia do Goga z kraju Magog były przekazywane przez kolejne stulecia w

tekstach komentarzy do księgi Ezechiela. Obecne są także w europejskiej tradycji

historiograficznej. Stały się również jednym z elementów schematu opisu geograficznego.

Przykładem może być tu tekst „Descriptiones terrarum”, będący relacją z podjętej w

początkach XIII stulecia misji franciszkańskiej na terenie Prus, Litwy oraz Rusi (Wenta

21

Na temat charakterystyki pojęcia zob. uwagi: Zob. Meshekh [w:] Encyclopaedia Judaica, ed. F. Skolnik, M.

Berenbaum, vol. 14, Detroit – New York- San Francisco – New Haven - Conn. –Waterville – Maine- London
2007, s. 76.

22

Zob. Vulgata, Jer. 4:5-31, s. 934-935.

23

Vulgata, Ez. 38:1-19, s. 1093-1094. Na temat całości tekstu proroctwa zamieszczonego w księdze Ezechiela.

(zob.Ez. 38-39).

24

Odwołanie to pojawia się chociażby u św. Hieronima w Liber Hebraicum quesdtionum in Genesim: „Scio

quendam Gog et Magog tam de praesenti loco quam Jezechiel ad Gotthorum nuper in terra nostra bacchantium
historiam retulisse: quod utrum sit, proelii sit ipsius fine monstratur. Et certe Gothos omnes retro erudite magis
Getas quam Gog et Magog appellare consueverunt. Hae itaque septem gentes…aquillonis partem inhabitant”.
Zob. Sancti Eusebii Hieronymi Stridonensis presbyteri opera omnia, ed. J. P. Migne, Patrologiae latinae, Series
prima, t. 23, Paris 1845, 318, s. 950. (dalej Hieronim). Święty Hieronim odwołuje się także doAmbrozjusza “In
prophetia difficillima illud breviter admoneo, quod vir nostre aetatis haud ignobilis ad imperatorem scribens
super hac natione dixerit: Gog iste Gothus est; cui qua ratione possint omnia, quae in ea scripta sunt, coaptari
non est meum, sed eorum, qui hoc putant diserrere”. (Zob. Hieronim, c. 318, s. 950).

2006/2007, s. 195-196). Biorący w niej udział mnich utożsamiał biblijny lud Gog z kraju

Magog z odległymi obszarami północy. W tekście „Descriptiones terrarum” pojawia się

również odniesienie do genealogii biblijnej. Autor relacji, podobnie jak wspomniani

wcześniej autorzy arabscy, uznawał mieszkańców pochodzących z objętego misją

chrystianizacyjną obszaru za potomków Jafeta

25

.

Warto podkreślić, iż zarówno w tradycji arabskiej, jak i łacińskiej, z krajami Gog i

Magog sąsiadować miało miasto/ziemia kobiet. Element ten przywodzi od razu na myśl tekst

relacji Ibrahima ibn Jakuba w przekazie al – Bekriego i al - Kazwiniego. Związany jest jednak

z klasykami literatury arabskiej, z których korzystali również autorzy późniejsi, tacy jak al –

Kazwini, czy al - Masudi. Po raz pierwszy wątek ten pojawia się bowiem w tekstach al –

Hasana al – Basrie’go (685-724), który nie tylko przekazał informacje na temat kraju Gog i

Magog, ale i wielokrotnie przywoływał legendę na temat wspólnoty wojowniczych kobiet

(Stang, op. cit., s. 126-138)

26

.

Historia o Amazonkach, odwołując się do toposu literackiego, zawiera wskazywany w

literaturze przedmiotu element odwrócenia porządku społecznego, uosabiający dzikość nie

znających prawa społeczności (śmudzki op. cit., s. 112). Podobnie jednak jak w przypadku

kraju Jagug wa’Magug, opowieść o mieście kobiet [identyfikowanym prawdopodobie z

estońską wyspą Naissaare/Nargen – wyspa kobiet] (Lewicki 1951/1952, s. 166), posiada także

charakter odwołania do tradycji geograficznej, która obecna jest również w `tekstach

łacińskich

27

.

Odniesienie do kraju Mashaquah [Mesheqquah, Msq, Mansaq, Musq] ), mogące nie

tylko nawiązywać do imienia władcy, ale i wskazywać na erudycję autora relacji (lub

przekładu), stanowi zatem element wskazujący na położenie geograficzne madina Msq [w

odniesieniu do Jagug w’a Magug]. Poprzez obecną w tekstach pisarzy arabskich grę słów,

tego rodzaju sformułownie (bądź samo imię władcy) mogło budzić u odbiorcy tekstu

skojarzenia z barwnymi opisami obszarów położonych w najodleglejszych „klimatach

25

„In cuius septemtrionali, que et Europa dicitur, quindecim generaciones japhet filii Noe habitauerunt, ut

histories declaratur. De quprum stripe in extremis temporibus decendere gentem pessimam et crudelem, Gog
videlicet et magog, propheta Ezechiel manifestat dicens “ Filii hominis, pone faciem tuam contra Gog et terram
Magog” et sequitur “Numisquid non in die illo, cum habitauerit populous meus Israel confidenter et sciens? Et
uenies de loco tuo a lateribus aquilonis tu et populi multi tecum, assensores equorum uniuersi, cetus magnus et
exercitus nehemens in nouissimis diebus et cetera”. Tekst “Descriptiones terrarum” zob. M. L. Colker, America
rediscovered in the thirteenth century, Speculum, vol. 54:1979, no 4, s. 725.

26

Tam wydanie fragmentów niepublikowanych rękopisów oraz przekład zawierający fragmenty tekstu al –

Hasana al – Basri’ego.

27

Magistri Adam Bremensis Gesta Hammaburgensis Ecclesiae pontificum, hrsg. von B. Schmeidler, MGH, Ss,

Hannover – Leipzig 1917, lib. IV, c. 14, s. 242 (dalej Adam). “Sunt et aliae in hoc ponto insulae plures,
ferocibus barbaris omnes plenae, ideoque fugiuntur a navigantibus. Item circa haec littora Baltici maris ferunt
esse Amazonas, quod nunc terra feminarum dicitur;” Zob. Adam, lib. IV, c. 19, s. 246.

świata”. Warto również zastanowić się, czy imienia Mieszka

28

, chrześcijańskiego protoplasty

rodu Piastów, nie należy wiązać z imieniem chrzestnym, pochodzenia starotestamentowego,

którego forma nawiązuje do tradycji imion zawartych w przekazach biblijnych [Meszek –

Mosoch, Misich (uwagę zwraca forma z łacińską końcówką o – Misicho !!!)]

29

. W tym

28

Do literatury przedmiotu forma Mieszko wprowadzona została przede wszystkim przez Oswalda Balzera.

Badacz ten pisał: „Dokładne zestawienie rozmaitych form jego imienia, podanych w źródłach współczesnych i
późniejszych, znajduje się u Zeissberga, który idąc zresztą za wskazówką Miklosischa, słusznie odrzuca formę
Mieczysław jako anachroniczną, powstałą dopiero później, a upowszechnioną głównie przez Długosza, ale z
drugiej strony ten sam popełnia błąd, przyjmując dlań formę Miseco, nie odpowiadającą zgoła duchowi języka
polskiego. Jedynie możliwa jest tylko forma Mieszko, poświadczona tak co do niego, jak i późniejszych książąt
tego imienia, znaczną częścią polskich źródeł rocznikarskich, kronikarskich i dyplomatycznych (Mescho,
Mesco, Mesko, Mjeszko, Mieszko); takie samo brzmienie ma to imię także w innych językach słowiańskich jak
np. w czeskim(…)”. (Zob. Balzer 2005 (wyd. II), s. 45). O charakterze dyskusji dotyczącej „imion” Mieszka
świadczyć może wypowiedź Jerzego Dowiata: „Imię Mieszko, pozornie o tyle prostsze i dużo bardziej swojskie
(…) już w średniowieczu było w Polsce niezrozumiałe i stawało się przedmiotem dociekań etymologicznych.
Jest nim w dalszym ciągu”. (Dowiat 1961, s. 42). Dyskusję dotyczącą imienia Mieszko oraz Dagome/Dagone
podsumował także Jerzy Strzelczyk. (Zob. Strzelczyk 1992, s. 61- 67). Na temat imienia Mieszka I zob. uwagi
Kazimierza Jasińskiego (Jasiński 2004, s. 57-58) [tam dalsza literatura]. W literaturze przedmiotu obecny był
także pogląd doszukujący się w sformułowaniu dagone odwołania do terminu greckiego διαγονευς,
odpowiadającego łacińskiemu progenitor. W ten sposób donatorów określonoby jako: „Diagoneus Mesco iudex
et Ote senatrix”. (Kowalenko 1958, s. 234). Heinrich Kunstmann wywodził natomiast imię Mieszko od Mezji i
jednego z plemion bałkańskich zamieszkujących ten obszar (plemię to określano jako Moesi, Moeses, Mοισoι.
W ten sposób przymiotniki misacus, misiacus, mysiacus oraz Mυσικος oznaczać miały myzyjski, tworząc
jednocześnie wzorzec imienia Misaco, Misico, Mysico. (Zob. Kunstmann 1988, s. 81). O nadaniu imienia
Mieszko synowi Siemomysła wspomina Kronika Galla „Hic autem Semimizl magnum et memorandum
Meschonem progenuit, qui prius nomine vocatus alio VII annis a nativitate cecus fuit. VII vero recurrente
nativitatis eius aniversario, pater pueri more solito convocata comitum aliorumque suorum principum concione,
copiosam epulecionem et sollempnem celeberat et tantum inter epulas pro cecitate pueri, quasi doloris et
verecundie memor, latenter ab imo pectore suspirabat Aliis equidem exultantibus et palmis consuetudine
plaudentibus, letitia alia aliam cumulavit, que visum recepisse cecum puerum indicavit. At pater nulli nuntianti
hoc credidit, donec mater de convivio exsurgens ad puerum introivit, que patri nodum ambiguitatis amputavit,
cunctisque residentibus videntem puerum presentavit”. Galli Anonymi chronicae et gesta ducum sive principum
Polonorum, ed. K. Maleczyński, MPH, Sn, t. 2, Kraków 1952, lib. I, c. 4, s. 13-14 (dalej Gall). Na temat analizy
sceny odzyskania przez Mieszka wzroku oraz aktu przyjęcia chrztu zob. szerzej (Banaszkiewicz 1997, s. 37-44;
Idem 1986, s. 28-44).

29

Formy imienia: Zob. Widukind,

Lib. III, c. 66, s. 141.

Thietmari Merseburgensis episcopi chronikon, hrsg. von

R. Holtzmann, MGH, Ss, Ns, t. 9, Berlin 1935, lib. IV, c. 11, s. 145 (dalej Thietmar). Chronica regia Coloniensis
cont. A. 1180.1181, hrsg. von B. Schmeidler,MGH, Ss, Hannover – Leipzig 1917, s. 131. Annales Altahenses
Maiores, hrsg. von G. Weitz, MGH, Ss, Hanoverae 1891, s. IX. Annales Quedlinburgenses, hrsg. von M. Giese,
MGH, SrG, t. 72, Hannover 2004, s. 364 (dalej Annales Quedlinburgenses). Annales Magdeburgenses, hrsg.
von G. H. Pertz, Ss, t. 9, Hannoverae 1859, s. 169. Annales Quedlinburgenses, s. 66. Annales Magdeburgenses, ,
s. 170. Annales Gardicenses, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 9, Hannoverae 1851, XVI, s. 647 (dalej
Annales Gradicenses). Cosmae Pragensis chronica Boemorum, hrsg. von B. Bretzholz, MGH, Ss, Ns, t. 2,
Berolini 1923, lib.I, c. 34, s. 60 (dalej Kosmas). Annales Kamenzenses, MGH, s. 581. Chronicon Polono-
Silesiacum (w zbiorze dok. MGH., Annales Aevi Suevici, s. 565). Annales Sancte Crucis Polonici, s. 680.
Annales Cracovienses Breves (w zbiorze dok. MGH., Annales Aevi Suevici, s. 665. Annales Cisterciensium in
Heinrichow (w zbiorze dok. MGH., Annales Aevi Suevici, s. 544). Annales Capituli Cracoviensis(w zbiorze
dok. MGH., Annales Aevi Suevici, s. 598). Annales Sandivogii (Ex rerum Danicarum scriptoribus, MGH, Ss), s.
427. Ex Vincenti Chronicae Polonorum (Annales aevi Suevici, s. 496). Annales Capituli Posnaniensis (Ex rerum
Danicarum scriptoribus, MGH, Ss), s. 439 (dalej Annales Capituli Posnaniensis). Miracula sancti Adalberti,
Chronica et annales aevi Salici, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 9, Hanoverae 1851, s. 616 (dalej Miracula
sancti Adalberti) . Miracula sancti Adalberti s. 616. Annales Cracovienses Compilati(Annales Aevi Salici, hrsg
von. G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 18, hanoveraes. 585). Annales Capituli Cracoviensis (Annales Aevi Salici, hrsg
von. G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 18, hanoveraes. 585. Annales Polonorum III (Annales aevi Suevici, s. 615).
Annales Polonorum IV (Annales aevi Suevici, s. 615). Annales Polonorum Codex 3, 3a (Annales aevi Suevici, s.
615. Annales Cracovienses Breves, s. 665. Annales Capituli Posnaniensis, s. 438. Gerhardi Miracula sancti

kontekście warto ponownie zwrócić uwagę na piastowskie wpisy nekrologiczne. Autorzy

wpisów starali się bowiem nie tylko wiernie oddać tytulaturę wspomnianych w nekrologu

osób, ale i brzmienie ich imion. Zapiski dedykowane Mieszkowi I pojawiają się w tzw.

rocznikach nekrologicznych z Fuldy

30

(Pleszczyński op. cit., s. 87-91;Wenta 2006 s. 49; Idem

2010, s. 488) oraz w roczniku z Hildesheim

31

. Misicho, bądź Misaco, określony w nich został

nie tylko jako marchio, ale i comes oraz Sclavus

32

.

W ten sposób wpis precyzując możliwie wierną formę łacińskiego zapisu imienia,

odwoływał się również, [za pomocą znanej autorowi notatki nomenklatury], do godności

imperialnej Mieszka. Po śmierci margrabiego Dytryka, poprzez Odę i związki z rodem

Haldensleben, mógł on bowiem pełnić fukcję zarządcy Marchii Północnej, a tym samym i

dostojnika imperialnego (Pleszczyński, op. cit., s. 83). Być może w ten właśnie sposób

postrzegać można również jego obeność na zjeździe dworskim w 991 roku, czy akt darowizny

gnieźnieńskiej (Dagome iudex)

33

. Ten ostatni postrzegać można nie tylko jako akt donacji

związanej z komemoracją, ale i dar analogiczny w stosunku do darowizny królowej Matyldy,

czy przedstawicieli możnych rodów Imperium Ludolfingów

34

.

Wpisy nekrologiczne dotyczące pierwszych Piastów obecne są również w innych

ośrodkach monastycznych Cesarstwa. Różny jest także towarzyszący im kontekst

interpretacyjny. Przykładem może być wpis pochodzący z Lüneburga. Nekrolog klasztoru

świętego Michała (Althoff 1983, s. XXXIV-XXXVII) zawiera wspomnienie Bolesława

Oudalrici Ep., Annales Aevi Suevici, MGH s. 423. Brunonis vita sancti Adalberti, hrsg. von G. H. Pertz, MGH,
Annales, chronica et historiae, Ss, t. 4, hannoverae 1841, s. 598. Chronicon Polono – Silesiacum, Annales Aevi
Suevici, s. 560. Tego rodzaju hipoteza wymaga oczywiście szerszych badań językoznawczych.

30

„4 Id. Mai. Misicho marchio. Ob. Misicho com. et Scl”. Zob. Annales necrologici Fuldenses, hrsg. von G.

Weitz, MGH, Ss, t. 13, Hannoverae 1881, s. 206. Określenie władcy piastowskiego jako comes zostało
zamieszczone w Codex Fuldensis 1 (B1) na fol 2. Zawarte tu zostaly wpisy dla osóbzmarłych w latach 986-992.
Określenie marchio zamieszczone w Codex Vaticanus związane jest z czasami opata Richerta.

31

W roczniku z Hildesheim pod rokiem 992 znajduje się wzmianka dotycząca śmierci Mieszka oraz sukcesji

Bolesława Chrobrego. „992 Misaco obiit, succesitque ei filius illius Bolizlavo”. Powyżej tej wzmianki znajduje
się tekst dotyczący działań podjętych przez Bolesława Chrobrego: „ Bolizlavo vero, Misachonis filius, per
seipsum ad dominum regem venire nequaquam walens – imminebat quippe illi Grande contra Ruscianos bellum
– suos sibi saris fideliter milites in ministerium regis dixerat”. Zob. Annales Hildesheimenses, hrsg. von G. H.
Pertz, MGH, Ss, t. 3, Hannoverae 1839, s. 69 (dalej Annales Hildesheimnenses).

32

W kontekście wpisów interesującym jest również, czy są one związane bezposrednio z zabiegami czynionymi

przez Mieszka, czy stanowią efekt działalności jego następców.

33

Zagadnienie to stanowi przedmiot odrębnych studiów i zostanie omówione w ramach odrębnego studium.

34

Zob. Vita Mathildis reginae antiquior, hrsg. von B. Schütte, MGH, Ss, Sn, Hannover 1994, c. 16, s. 139-141.

Na uwagę zwraca tu jednocześnie rola kobiet w dbałości o zbawienie rodu. Akt darowizny, inspirowany przez
Odę, skierowany był jednocześnie do kręgu reprezentowanej przez nią rodziny. Nie dziwi więc pominięcie
Bolesława Chrobrego.

Chrobrego [w zapisce o charakterze obituarnym]

35

. Wpis ten wiązać można z obecnością

władcy piastowskiego w kręgu opozycji antycesarskiej

(Althoff 1984a, s. 115-117).

W ten

sposób wyraża on również bezpośrednio związki Piastów z przedstawicielami rodu

Billungów. Klasztor świętego Michała pełnił bowiem funkcję klasztoru domowego. Wpisanie

Piasta do nekrologu odzwierciedla zatem również „sympatie polityczne”, mające prowadzić

Bolesława, należącego do grona stronników i grupy „debitores” Billungów, do osiągnięcia

zbawienia.

Od czasów Mieszka II w materiale źródłowym obecny jest szereg wpisów

nekrologicznych, dotyczących przedstawicieli dynastii piastowskiej. Pojawiają się one w

takich ośrodkach jak Hildesheim, Merseburg

36

, czy Regensburg

37

. Piastowskie wpisy

dynastyczne z Regensburga wiązać należy prawdopodobnie z działalnością Kazimierza

Odnowiciela

38

. Przedstawiciele dynastii piastowskiej wpisani zostali pod datą 28 stycznia, 19

marca i 2 kwietnia. Pod datą 13 grudnia umieszczono wpis dotyczący Dobroniegi Marii

39

. W

nekrologu z Regensburga zamieszczono również wpis dedykowany świętemu Wojciechowi

(

Freise op. cit., s. 55).

Wydaje się, iż wpis ten wiązać można także z grupą wpisów

piastowskich. W ten sposób obecność Wojciecha Sławnikowica w Regensburgu postrzegać

można przez pryzmat świętego patrona i poplecznika Ottonów i Piastów. Ci ostatni starali się

wyraźnie podkreślać związki z arystokracją imperialną. Powiązania te akcentuje tekst Kroniki

Galla Anonima

40

. Nie bez znaczenia wydaje się tu również przekaz związany z tradycją domu

35

Bolesław Chrobry został wpisany pod datą 17 czerwca jako “Bolizlauus dux”. Zob. Die Totenbücher von

Merseburg, Magdeburg und Lüneburg, hrsg. von G. Althoff und J. Wollasch, MGH, Libri memorials et
necrologica, NS, Hannover 1983, s. 27. 37 (dalej Die Totenbücher von Merseburg, Magdeburg und Lüneburg).
Rękopis zawierajacy nekrolog z Lüneburga spłonął w czasie II wojny światowej i znany jest z odpisu jako tzw.
Kopialbuch.

36

Pod datą 10 maja w nekrologu z Merseburga znajduje się wpis: Me dux. „Lanpertus siue Misico dux

poloniorum decessit”. Zob. Die Totenbücher von Merseburg, Magdeburg und Lüneburg, s. 20, 29. Marek
Derwich zwraca uwagę na związki Magdeburga i Merseburga z chrystianizacją. (Derwich 2005, s. 37-41). Wpis
poświęcony Mieszkowi II można postrzegać także jako efekt pokoju zawartego w Merseburgu.

37

Na temat wpisów nekrologicznych z Regensburga zob. (Wollasch1986, s. XI-XXVIII).

38

Wpisy datowane są na lata 1035-1045. Jarosław Wenta podkreślając znaczenie kupców określanych jako

Ruzarii wskazuje, iż po pochądzących z XI i XII wieku zapiskach związanych z południowym szlakiem
handlowym a klasztorem świętego Emmerama w Krakowie pozostał ewangeliarz z XI wieku przeznaczony dla
klasztoru w Regensburgu. (Wenta 2011, s. 97).

39

Zob. Das Martyrolog-Necrolog von St. Emmeram zu Regensburg, hrsg. von E. Freise, D. Geuenich, J.

Wollasch, MGH, Libri Memoriales et Necrologia, Ns, t. 3, Hannover 1986, s. 205.

40

“Mortuo igitur Meschone, qui post obitum regis Bolezlaui parum vixit, Kazimirus cum matre imperialis puer

parvulus remansit. Que cum libere filium educaret et pro modo femineo regnum honorifice gubernaret,
traditores eam de regno propter invidiam eiecerunt, puerumque suum secum in regno quasi decepcionis
obumbraculum tenuerunt”. Zob. Gall, lib. I, c. 18, s. 41. Literatura: zob. Pleszczyński 2009, s. s. 299-304.

Ezzonidów, wyrażoną przez autora Kroniki z Brauweiler. Podkreśla ona bowiem znaczenie

małżeństwa zawartego pomiędzy Mieszkiem II i Rychezę

41

.

Szczególnie interesujący jest wpis dotyczący Mieszka II, kóry zamieszczony został w

Bambergu

42

(Gieysztor 1971, s. 71; Wenta 2011, s. 35). Władca piastowski był fundatorem

katedry w Bambergu. Został określony nie tylko jako „dux Poloniorum”, ale i „bratem”

bamberskiej wspólnoty monastycznej. Ważny jest także kontekst towarzyszący zapisom

pochodzącym z Bambergu. Na folio oznaczonej jako 78v na uwagę zasługuje precyzyjne

wskazanie na przedmiot darowizny oraz powiększenie kolumny w której zapisane zostało

imię fundatora polańskiego. Następująca po nim warstwa wpisów związana jest już z okresem

późniejszym (m.in. biskup Regensburga Henryk).

Sytuacja „awansujących” w hierarchii Rzeszy Piastów, m.in. dzięki zawieranym

związkom dynastycznym, zmieniła się diamteralnie po śmierci Ottona III i wstąpieniu na tron

cesarski Henryka II, który zsprzymierzył się z Lucicami. Na podstawie analizy źródeł

nekrologicznych zauważyć można, że od tego momentu, władcy polańscy ponownie obecni są

w kręgu opozycji antycesarskiej

43

. Istotny jest tu przede wszystkim materiał nekrologiczny z

41

“Parum dixerim, si infra Romanum tantum orbem et non etiam apud exteras et barbaras gentes maxima viri

foret opinio. Nam eodem tempore Poliniorum rex nomine Misecho, cum diversis, regiae tamen personae
congruis, munerum speciebus missis procis, per prefati regnatoris interventum filiae eius, quae primogenita
erat, Richezae petit consortium. Cuius, ut desiderabat, puella sponsalibus, quo decebat [cultu], multorum
favoribus adaptatur; quoniam eiusdem occasione coniugii regnum Sclavorum regno Teutonicorum confoederati
a multis spe non inani credebatur”. Zob. Brunwilarensis monasterii fundatorum actus, hrsg. von G. H. Pertz,
MGH, Ss, t. 14, Hannoverae 1883, s. 133-134 (dalej Brunwilarensis monasterii fundatorum actus). „Eodem
tempore Richeza regina, facto inter se et regem coniugem suum divortio per odium et instignationem cuiusdam
suae pellicis, cum ei iam peperisset Gazimerum, cuius generosa posteritas divitiis et potestate nobiliter insignis
permanet usque hodie, veste mutata, paucis se fugam clanculo agentem adiuvantibus, utpote fastus eius
intolerabiles simulque et barbaros Sclavorun pertaesa ritus, venit ad imperatorem Cunradum in Saxoniam. A
quo venerabiliter et ipsa suscepta est; et ipse nihilominus gloriosis ipsius xeniis magnifice honorificatus est”.
Brunwilarensis monasterii fundatorum actus, c. 24, s. 137.

42

V Idus Maii Misico dux Poloniorum frater noster. Hic dedit nobis palium unum et VI cappas puerorum et

plurimum peccuniae unde facte sunt XXIII statue, que circa chorum sunt locate III candele Das Necrolog des
Klosters Michelsberg in Bamberg, hrsg. von J. Nospickel, MGH, Libri Memoriales et Necrologia, Ns, t. 6,
Hannnover 2004, s. 238 (dalej Das Necrolog des Klosters Michelsberg in Bamberg). Dwa wpisy Bolesława
Krzywoustego oraz Swidigera: Das Necrolog des Klosters Michelsberg in Bamberg, s. 229,248, 280.

43

Przykładowo w 984 roku Mieszko obecny jest wraz z Bolesławem oraz Mściwojem na zjeździe w

Quedlinburgu jako stronnik Henryka Kłótnika. Hac in festivitate idem a suis publice rex appelantur laudibusque
divinis attolitur, Huc Miseco et Mistui et Bolizlavo duces cum caeteris ineffabilibus confluebant, auxilium sibi
deinceps ut regi et domino cum iuramentis affirmantes. Multi ex his fidem violare ob timorem Dei non
presumentes paululum evaserunt et ad civitatem Hesleburg, quo consocii eorum adversus ducem iam palam
conspirantes conveniebant, festinavere”. Zob. Thietmar, lib. II, c. 2, s. 132. Kiedy władzę nad Imperium objął
Otton III, Mieszko ponownie obecny był na dworze imperialnym. Tym razem jednak, jako osoba uznająca
zwierzchność Ottona, poplecznik Henryka Kłótnika, który przekazał w darze Cesarzowi szereg budzących
zachwyt w otoczeniu cesarskim przedmiotów. Annales Hildesheimenses: “ Otto rex ad huc puerulus cum
magno exercitu Saxonum venit in Sclaviam, ibique venit ad eum Misaco cum multitudine nimia, obtulitque ei
unum camelum et alia xenia multa, et se ipsum etiam subdidit potestati illius. Qui simul pergentes, devasterunt
totam terram illam incendiis et depopulationibus multis”. Annales Hildesheimenses , 986, s. 67. Annales
Quedlinburgenses: “Otto rex adhuc puerulus cum magno exercitu Saxonum perrexit in Sclaviam, ibique ad eum

Lüneburga. Brak w nim bowiem osób związanych z Henrykiem II. W okresie jego rządów,

nekrolog wyraźnie precyzuje sympatie i relacje polityczne, spokrewnionego z Ekkehardynami

oraz grafami von Stade rodu Billungów. Jednocześnie za moment kulminacyjny rozwoju

relacji Piastów z Imperium wyznacza pielgrzymka Ottona III do grobu świętego Wojciecha

w Gnieźnie.

Pisząc o spotkaniu imperatora z Bolesławem, Thietmar nie tylko podkreślał

„wspaniałe przyjęcie cesarza”, ale i szereg darów, którymi Chrobry miał go obdarzyć

44

.

Wskazywał też na wsparcie, którego Bolesław Chrobry udzielił świętemu Wojciechowi.

Wspomniał również o czynionych przez niego donacjach i zabiegach związanych z dążeniem

do wykupienia ciała męczennika. Apostolski wymiar pielgrzynki Ottona oraz wyróżnienie

Chrobrego spotkało się ze sprzeciwem i niechęcią, które wyrażają słowa Thietmara

45

. Mówiąc

o Bolesławie Chrobrym kronikarz podkreślał zależność jego ojca od imperatora, zarzucając

jednocześnie władcy uczynienie „trybutariusza panem”

46

. Wydaje się, iż czynione tu przez

Thietmara odniesienia były związane z niechęcią do zmian zachodzących w obrębie

Cesarstwa oraz brakiem akceptacji wobec włączania nowych „gentes” w struktury

arystokratyczne Rzeszy. Po wyborze Henryka II odzwierciedleniem narastającej niechęci

stała się próba nieudanego [dzięki pomocy krewnych należacych do arystokracji imperialnej]

zamachu na Bolesława. Z pewnym uproszeczeniem dodać można, iż wraz z nim zmieniła się

również koncepcja postrzegania roli Piastów w strukturze Imperium Christianum

47

. Wybór

Konrada II jako następcy Henryka nie zmienił tej sytuacji…

venit Misacho cum multitudine nimia, obtulitque ei unum camelum et alia xenia multa, se ipsum etiam subdidit
potestatis illius. Qui simul progredientes, devasterunt totam terram illam incendiis et populationibus multis”.
Annales Quedlinburgenses, 986, s. 67. Przekazane dary zostały odwzajemnione przez imperatora. „ Celebrata
est Proxima paschalis solempnitas in Quidilingaburg a rege, ubi quoatur duces ministrabant, Henricus ad
mensam, Conradus ad cameram, Hezil ad cellarium, Bernhardus equis prefuit. Huc eciam Bolizlau et
Misecocum suis convenient omnibusque rite peractis muneribus locupletati discesserunt. In diebus illis Miseco
semetipsum regi dedit et cum muneribus aliis camelum ei presentavit et duas expediciones cum eo fecit”.
Thietmar, lib. IV, c. 9, s. 141. W ten sposób dopełniony został przede wszystkim akt uznania władzy Ottona
przez Henryka. Warto jednak podkreślić, iż pod koniec życia, Mieszko postrzegany był na dworze cesarskim w
podobny sposób jak Berhard Billung, czy Ekkehard. O jego obecności w obrębie arystokracji imperialnej
świadczyć może udział w 991 roku w zjeździe dworskim, podczas którego jako dux Sclavonicus jego status
równy innym książętom ówczesnej Europy.

44

Thietmar, lib. IV, c. 46, s. 184.

45

„Deus indulgeat imperatori, quod tributarium faciens dominumad hoc umquam elevavit, ut, oblita sui

genitoris regula, semper sibi prepositos auderet in subiectionem paulatim detrahere villisimoque pecunie
transeuntis inescatos amo in servitutis liberatisque detrimentum capere”. Zob. Thietmar, lib. V, c. 10, s. 232.

46

W ten sposób Kronikarz wspominał również przodków: „Intera Hodo, venerabilis marchio, Miseconem

inperatori Fidelem tributumque usque in Vurta fluvium solventem exercitu petivit collecto”. Zob. Thietmar, lib.
II, c. 29, s. 74.

47

Mimo, iż jej elementy obecne są w formule dedykacyjnej Kodeksu Matyldy. „Domino M[isegoni] uirtuis uere

cultori ueressimo, regique inuictissimo M[athild] suppremum in Christo gaudium ac felicem super hoste
triumphum”. Codex Mathildis. Liber officiorum cum foliis dedicationis, ed. B. Kürbis, Monumenta Sacra
Polonorum, t. 1, Kraków 2000, s.

Bibliografia:

Źródła:

1.

Annales Altahenses Maiores, hrsg. von G. Weitz, MGH, Ss, Hanoverae 1891.

2.

Annales Capituli Cracoviensis, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

3.

Annales Capituli Cracoviensis, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

4.

Annales Capituli Posnaniensis, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 29, Hannoverae 1892.

5.

Annales Cisterciensium in Heinrichow, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

6.

Annales Cracovienses Breves, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

7.

Annales Cracovienses Compilati, Annales Aevi Salici, hrsg von. G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 18,

Hanoverae 1892.

8.

Annales Gardicenses, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 9, Hannoverae 1851.

9.

Annales Hildesheimenses, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 3, Hannoverae 1839.

10.

Annales Kamenzenses,hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

11.

Annales Magdeburgenses, hrsg. von G. H. Pertz, Ss, t. 9, Hannoverae 1859.

12.

Annales necrologici Fuldenses, hrsg. von G. Weitz, MGH, Ss, t. 13, Hannoverae 1881.

13.

Annales Polonorum Codex 3, 3a, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

14.

Annales Polonorum III, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

15.

Annales Quedlinburgenses, hrsg. von M. Giese, MGH, SrG, t. 72, Hannover 2004.

16.

Annales Sancte Crucis Polonici, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

17.

Annales Sandivogii, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

18.

Biblia Sacra iuxta Vulgatam Clementinam, ed. M. Tuueedale, Londini 2005.

19.

Brunonis vita sancti Adalberti, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Annales, chronica et historiae, Ss, t. 4,

Hannoverae 1841.

20.

Brunwilarensis monasterii fundatorum actus, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 14, Hannoverae 1883.

21.

Chronica regia Coloniensis cont. A. 1180.1181, hrsg. von B. Schmeidler,MGH, Ss, Hannover – Leipzig

1917.

22.

Chronicon Polono – Silesiacum hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 29, Hannoverae 1892.

23.

Chronicon Polono-Silesiacum, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

24.

Codex Mathildis. Liber officiorum cum foliis dedicationis, ed. B. Kürbis, Monumenta Sacra

Polonorum, t. 1, Kraków.

2000

W materiale źródłowym obecne jest zaprzeczenie wspomnianej powyżej idei, formującej się za czasów
ottońskich: „Misako, qui iam per aliquot annos regnum Sclavorum tyrannice sibi contra imperialem usurpabat
maiestatem, orientales partes Saxoniae cum valido suorum exercitu violenter invasit, et incendiis ac
depraedationibus peractis, viros quosque trucidavit, mulieres plurimas captivavit, parvulorum innumerabilem
prorsus multitudinem miserabili inauditaque mortficatione cruentavit, et per semetipsum suosque, immo diaboli
satelites, nimiam crudelitatis sevitiam in christianorum finibus Deo inspiciente exercuit”. Annales
Hildesheimenses, s. 97.

25.

Cosmae Pragensis chronica Boemorum, hrsg. von B. Bretzholz, MGH, Ss, Ns, t. 2, Berolini 1923.

26.

Das Martyrolog-Necrolog von St. Emmeram zu Regensburg, hrsg. von E. Freise, D. Geuenich, J.

Wollasch, MGH, Libri Memoriales et Necrologia, Ns, t. 3, Hannover 1986.

27.

Das Necrolog des Klosters Michelsberg in Bamberg, hrsg. von J. Nospickel, MGH, Libri Memoriales et

Necrologia, Ns, t. 6, Hannnover 2004.

28.

Descriptiones terrarum za: M. L. Colker, America rediscovered in the thirteenth century, Speculum, vol.

54:1979, no 4, s. 712-726.

29.

Die Totenbücher von Merseburg, Magdeburg und Lüneburg, hrsg. von G. Althoff und J.

Wollasch, MGH, Libri memorials et necrologica, NS, Hannover 1983.

30.

Die Urkunden Heinrichs II, hrsg. von H. Bresslau, H. Bloch, MGH, DDHII, 255.

31.

Ex Vincenti Chronicae Polonorum, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

32.

Galli Anonymi chronicae et gesta ducum sive principum Polonorum, ed. K. Maleczyński, MPH, Sn, t.

2, Kraków 1952.

33.

Gerhardi vita sancti Oudalrici episcopi, hrsg. von G. Waitz, MGH, Ss, t. 4, Hannover 1841.

34.

Macoudi, Les praires d’or, ed. C. Barbier de Maynard, P. de Courtelie, t. 1, Paris 1861.

35.

Magistri Adam Bremensis Gesta Hammaburgensis Ecclesiae pontificum, hrsg. von B. Schmeidler,

MGH, Ss, Hannover – Leipzig 1917.

36.

Miracula sancti Adalberti, Chronica et annales aevi Salici, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 9,

Hanoverae 1851.

37.

Miracula sancti Adalberti, hrsg. von G. H. Pertz, MGH, Ss, t. 19, Hannoverae 1861.

38.

Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich w przekładzie al – Bekriego,

wyd. T. Kowalski, MPH, Sn, t. 1, Kraków 1946.

39.

Sancti Eusebii Hieronymi Stridonensis presbyteri opera omnia, ed. J. P. Migne, Patrologiae latinae,

Series prima, t. 23, Paris 1845.

40.

Widukindi monachi Corbeiensis rerum gestarum saxonicarum libri tres, hrsg. von H. E. Lohmann, P.

Hirsch, MGH, Ss, Sn, Hannover 1935.

41.

Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, opr. T. Lewicki pod red. G. Labudy, t. 1,

Wrocław – Kraków 1956.

Literatura:

1.

Althoff G.,

Adels und Königsfamilien im Spiegel ihrer Memorialüberliefierung. Studien

zum Totengedenken der Billunger und Ottonen, Münstersche Mittelalterschriften, Bd. 47,

s. 11-429.

1984

2.

Althoff G., Beobachtungen zu den Necrolog-Handschriften, ihrer Anlage und zu den

eingetragenen Personen, [w:] Die Totenbücher von Merseburg, Magdeburg und Lüneburg,

hrsg. von G. Althoff und J. Wollasch, MGH, Libri memorials et necrologica, NS,

Hannover

1984

3.

Althoff G., Beobachtungen zum liudolfingisch – ottonischen Gedenkwesen, Münstersche

Mittelalterschriften, Bd. 48, s.

649-666.

4.

Althoff G., Symbolische Kommunikation zwischen Piasten und Ottonen, [w:] Polen und

Deutschland vor 1000 Jahren, hrsg. von M. Borgolte, Berlin, s. s. 293-308.

2002

5.

Althoff G., Wollasch J.,

Bleiben die Libri Memoriales stumm? Eine Erwiderung auf H.

Hoffmann, Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters, Bd. 56, s. 33-53.

2000

6.

Ashtor E., Ibrahim ibn Ya’qub of Tortosa, [w:] Encyclopedia Judaica, ed. F. Skolnik, M.

Berenbaum, vol. 9, Detroit – New York – San Francisko – New Haven – Conn –

Waterville – Maine – London, s. 701-702.

2007

7.

Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków (II wyd.).

2005

8.

Banaszkiewicz J., Mieszko I i władcy jego epoki, [w:] Civitas Schinesghe. Mieszko I i

początki państwa polskiego, red. J. M. Piskorski, Poznań – Gniezno, s. 89 – 110.

2004

9.

Beumann H., Widukind von Korvei. Untersuchungen zur Geschichtsschreibung und

Ideengeschichte

des

10.

Jahrhunderts,

Abhandlungen

über

Corveyer

Geschichtsschreibung, Bd. 3, Weimar.

1950

10.

Bobrzyński

Dzieje Polski w zarysie, t. 1, Jerozolima.

1944

11.

Borawska D.,

Mieszko I w gronie consanguineorum Ludolfingów, [w:] Społeczeństwo

Polski średniowiecznej, red. S. K. Kuczyński, t. 1, Warszawa, s. 11-39.

1981

12.

Buczek K., Zagadnienie wiarygodności dwu relacji o początkowych dziejach państwa

polskiego, [w:] Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w

70 rocznicę urodzin, Warszawa, s. 45 – 70.

1960

13.

Chwiłkowska E.,

Wiadomosci perskiego pisarza Gardiziego (XI wiek) o ludach

wschodniej i środkowej Europy, Slavia Antiqua, R. 25, s. 141-172.

1978

14.

Dowiat J., Metryka chrztu Mieszka I i jej geneza, Warszawa.

1961

15.

Driscoll J. S., Gog and Magog, [w:] The Catholic Encyclopedia. An international work of reference

on the constitution, doctrine, discipline, and history of the Catholic Churche, ed. Ch. G.

Charbermann, E. A. Pace, C. B. Pallen, T. J. Shahan, vol. 6, New York, s. 1227.

1907-1913

16.

Engels P., Der Reisebericht des Ibrahim ibn Ya’qub (961/966), [w:] Kaiserin Theophanu.

Begegnung des Ostens und Westens um die Wende des ersten Jahrtausends. Gedenkschrift

des Kölner Schnütgen – Museums zum 1000 Todesjahr der Kaiserin, hrsg. von A. von

Euw, P. Schreiner, Bd. 1, Köln, s. 413-422

1991

17.

Erdmann C., D

er ungesalbte König, Deutsches Archiv für Geschichte des Mittelalters,

Bd. 2, s. 311- 340.

1938

18.

Freise E.,

Kalendarische und annalistische Grundformen der Memoria, Münstersche

Mittelalterschriften, Bd.48, s. 441-578.

1984

19.

Gieysztor. A., Bamberg i Polska w XI i XII wieku, Studia Źródłoznawcze, R. 14, s.

1970

20.

Hauziński J., O potrzebie nowej edycji Ibrahima ibn Ya’quba at – Turtusi o krajach

Środkowej Europy, [w:] Z Mekki do Poznania. Materiały 5 Ogólnopolskiej Konferencji

Arabistycznej, Poznań 9-10 czerwca 1997, Poznań, s. 115-125.

1998

21.

Jakimowicz R.,

Kilka uwag nd relacją o Słowianach Ibrahima ibn Jakuba, Slavia

Antiqua, R. 1, s. 439 – 458.

1948

22.

Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, „Wznowienia” t. 19, Poznań.

2004

23.

Jones R.,

The image of the barbarian in medieval Europe, Comparative Studies in Society

and History, vol. 13, no. 4, s. 376 – 407.

1971

24.

Kara M.,

Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium

archeologiczne, Poznań.

2009

25.

Koroluk

W.,

Główne

etapy

rozwoju

państwowości

wczesnofeudalnej

na

Słowiańszczyźnie Wschodniej i Zachodniej, Kwartalnik Historyczny, R. 77, s. z. 2, s. 281

– 292.

1970

26.

Kowalenko W., Znowu Dagome iudex, Roczniki Historyczne, R. 24, s.

233-251.

1958

27.

Krotoski K.,

Echa historyczne w podaniu o Popielu i Piaście, Kwartalnik Historyczny, R.

35, s. 33 – 69.

1925

28.

Kunstmann H., W sprawie rodowodu Mieszka, Slavia Antiqua, R. 31, s.

77 – 91.

1988

29.

Labuda G.,

Potrzeby historiografii polskiej w dziedzinie historii Pomorza Zachodniego w

średniowieczu, Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, R. 13, s. 9 – 33.

1947

30.

Labuda G., Tworzenie się państw narodowych w Europie średniowiecznej, Kwartalnik

Historyczny, R. 100, z. 4, s. 27 – 48.

1993

31.

Laudage J.,

Widukind von Corvey und die deutsche Geschichtswissenschaft, [w:] Von

Fakten und Fiktionen. Mittelalterliche Geschichtsdarstellungen und ihre kritische

Aufarbeitung, hrsg. von J. Laudage, Köln – Weimar – Wien 2003, s. 193 – 224.

2003

32.

Lewicki T., Znajomość krajów i ludów Europy u pisarzy arabskich IX i X wieku, Slavia Antiqua,

R. 8, s. 61-124.

1961

33.

Lewicki T.,

Ze studiów nad źródłami arabskimi, Slavia Antiqua, R. 3, s. 136-178

1951/1952

34.

Ludat H., Średniowieczne cesarstwo a pierwsze państwo piastowskie, [w:] Słowianie

Niemcy – Europa, red. J. M. Piskorski, Marburg – Poznań, s. 9-26.

2000

35.

Łowmiański H., Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e, t. 5, Warszawa.

1973

36.

Łowmiański H.,

Podstawy gospodarcze formowania się państw słowiańskich, Warszawa.

1953

37.

Matla – Kozłowska M., Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo (od X do poł. XI wieku).

Ekspansja terytorialna i jej polityczne uwarunkowania, Poznań.

2008

38.

Miquel A., Ibrahim ben Ya’kub al. Isra’ili al Turtushi, [w:] The Encyclopedia of Islam.

New Edition, vol 3, London, s. 991.

1971

39.

Miquel A., L’Europe occidentale dans la relation arabe d’Ibrahim b. Ya’qub (Xe siécle),

Annales. Économies, Sociétes, Civilisations, R. 21, s.

1048-1064.

1966

40.

Miśkiewicz B., Problematyka badawcza dziejów wojennych Wielkopolski, Studia i

Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza, R. 9, s. 5 – 30.

1966

41.

Oexle G. O.,

Memoria und Memorialbild, [w:] Memoria. Der geschichtliche Zeugniswert

des liturgischen Gedenkens im Mittelalter, hrsg. von K. Schmidt, J. Wollasch,

Münstersche Mittelalterschriften, Bd. 48, s. 384-440.

1985

42.

Oexle G. O.,

Memoria und Memorialüberliefierung im früheren Mittelalter,

Frühmittelalterliche Studien, Bd. 10, s. 70 – 95.

1976

43.

Pleszczyński A., Das Reich und das Verhältnis des Piastenstaates zu ihm im Urteil der

Chronik des sogenannten Gallus Anonymus, Frühmittelalterliche Studien, Bd. 43, s. 297-

314.

2009

44.

Pleszczyński A., Niemcy wobec pierwszej monarchii piastowskiej (963-1034). Narodziny

stereotypu, Lublin.

2008

45.

Rosik S., Die sächsischen Chronisten Widukind von Corvey und Thietmar von Merseburg

über Anfänge Polens und Schlesiens, [w:] Niedersachsen – Niederschlesien. Der Weg

beider in die Geschichte, hrsg. von W. Mrozowicz, L. Zygner, Göttingen – Breslau, s. 19-

35.

2005

46.

Ruthven J. M., Griess, I. The prophacy. That is shaping history. New research of

Ezekiel’s vision of the end, Longwood.

2003

47.

Sikorski D. A., Kościół w Polsce za Mieszka I i Bolesława Chrobrego, Poznań.

2011

48.

Šmitek Z., Gog and Magog in the Slovenian folk tradition, [w:] Christian demonology and

popular mythology. Demons, spirits, witches, ed. G. Klaniczay and È. Pócs, vol. 2,

Budapest – New York, s. 237 – 249

2006

49.

Stang H., The naming of Russia, Meddelelser, R. 77, (s. 88- 102)

1996

50.

Strzelczyk J., Mieszko I, Poznań.

1992

51.

Urbańczyk P., Rosik S., The kingdom of Poland, [w:] Christianization and the rise of

Christian monarchy. Scandinavia, Central Europe and Rus’ c. 900-1200, ed. N. Berend,

New York, s. 263 – 318.

2007

52.

Urbańczyk P., What did early medieval authors know about structures of governance and

religion in northern Central Europe? (A coment on M. Hardt), [w:] Trade and

communication networks of the first millenium A.D in the northern part of Central

Europe: Central places, Beach markets, landing places and trading centres, hrsg. von B.

Ludowici, H. Jöns, S. Kleingärtner, J. Scheschkewitz, M. Hardt, Bd. 1, Hannover , s. 356-

361.

2010

53.

Warnke Ch., Bemerkungen zur Reise Ibrahim ibn Jakubs durch die Slawenländer im 10.

Jahrhundert, Giessener Abhandlungen zur Agrar – und Wirtschaftsforschung des

europäischen Ostens, Bd. 32, s. 393-415.

1965

54.

Wenta J. , Die Annalen des Königreiches. Das Problem der Anfänge der Annalistik in

Polen, [w:] Die Hofgeschichtsschreibung im mittelalterlichen Europa hrsg. von R

Schieffer, J. Wenta, Subsidia Historiographica, t. 3, Toruń, s. 39- 50.

2006

55.

Wenta J., Kronika tzw. Galla Anonima. Historyczne (monastyczne i genealogiczne) oraz

geograficzne konteksty powstania, Toruń.

2011

56.

Wenta J., Dlaczego Bamberg, dlaczego Nordgau?, [w:] Świat średniowiecza. Studia

ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi, red. A. Bartoszewicz, G.

Myśliwski, J. Pysiak, P. śmudzki, Warszawa s. 483 – 491.

2010

57.

Wenta J., Lektüre preuβischer Chroniken: Skandinavische Spuren, Jahrbuch der Oswald

von Wolkenstein Gesellschaft, hrsg. von S. Hartmann, U. Müller, Bd.16, s. 195 – 204.

2006/2007

58.

Westberg F., Ibrahims ibn Jakub Reisebericht über die Slawenlande aus dem Jahre 965,

Mémories de l’Academie Impériale des Sciences de St. Petersburg, VIII serie, Classe

historico- philologique, vol. 3, no 4, St. Petersburg

1898

59.

Widajewicz J.,

Studia nad relacją Ibrahima ibn Jakuba, PAU, Rozprawy Wydziału Hist.

– Fil. PAU, S. II, t. 46, nr 1, Kraków.

1946

60.

Widajewicz J., Terytorium Polski w II połowie X wieku, Zapiski towarzystwa

Naukowego w Toruniu, R. 20, s. 7- 27.

1955

61.

Wiszewski P.,

Domus Bolezlai. W poszukiwaniu tradycji dynastycznej Piastów (do

około 1138 roku), Wrocław.

2008

62.

Wojciechowski Z.,

Mieszko I i powstanie państwa polskiego, Zapiski Towarzystwa

Naukowego w Toruniu, R. 10, z. 4 (108), s. 85 – 165.

1935/1937

63.

śmudzki P., Mieszko i Amazonki. Wspólnoty wojownicze i normy życia rodzinnego w

relacji Ibrahima ibn Jakuba, [w:] Tekst źródła. Krytyka, iterpretacja, pod red. B.

Trelińskiej, Warszawa, s. 99-126.

2005