T E M A T 5 : P R Z E S T R Z E Ń G E O P O L I T Y C Z N A

PAŃSTWO:

TERYTORIUM

; LUDNOŚĆ; SUWERENNA WŁADZA PAŃSTWOWA

PAŃSTWO:

Suwerenna, terytorialna organizacja działająca w interesach gospodarczych,

społecznych, politycznych, obronnych i ideologicznych swoich mieszkańców.

TERYTORIUM

– obszar wobec którego może być egzekwowane prawo własności lub

zwierzchności, określony granicą. Terytorium obejmuje:

 Powierzchnię ziemi + wody wewnętrzne + wnętrze ziemi,

 Wody przybrzeżne (morskie wewnętrzne + terytorialne + głębiny),

 Przestrzeń powietrzną (lądową i morską).

ENKLAWA – terytorium państwa ze wszystkich stron otoczone przez terytorium lądowe innego

państwa (WATYKAN, SAN MARINO, LESOTO).

EKSKLAWA – część terytorium innego państwa otoczone ze wszystkich stron przez obszar

obcego państwa, nie stanowiąca suwerennej jednostki politycznej (przykłady: Llivia[ESP] we F;

Büsingen [D] w CH)

KSZTAŁT TERYTORIUM



Zwarty (skonsolidowany) – bliski , █, O

 Skonsolidowany z odnogami (np. półwyspy),

 Wydłużony

 Nieregularny (często rozerwany, rozproszony).

Rozwój terytorialny - przyczyny:

1. Przyłączenie (przymus militarny, okupacja);

2.

Zjednoczenie różnych obszarów (np.: RFN+NRD+Berlin Z.;

Tan

ganika +

Zan

zibar=

Tan

zan

ia);

3.

Samookreślenie ludności (plebiscyt) [np. na Górnym Śląsku, w Czarnogórze];

4.

Porozumienie dobrowolnego oddania lub wymiany między stronami;

5.

Naturalne zmiany środowiska [wybuchy wulkanów podwodnych];

6.

Nienaturalne zmiany – wydzieranie lądu z morza [poldery w NL, BEL, PL].

Granica państwa w prawnym pojęciu to powierzchnia prostopadła do powierzchni Ziemi;
oddzielająca państwa i obszary bez określonej przynależności (np. pełne morze. Dotyczy przestrzeni
powietrznej i podziemnej.
Granice lądowe:
Podstawą prawną granic państwa jest z reguły umowa międzynarodowa. Zostaje ona skonkretyzowana
w wyniku:
DELIMITACJI – wyznaczenia przebiegu granic na mapie; potem
DEMARKACJI – wytyczeniu i oznaczeniu granic w terenie (granice morskie nie mają demarkacji).
W geografii regionalnej szczególnie mocno ugruntowany jest podział na granice:
- naturalne (przyrodnicze: górskie21%, rzeczne 28%, brzegi mórz, działy wodne 6% (nie na
grzbietach gór; poza górami);
- sztuczne (nie będące wytworem przyrody) geometryczne – wyznaczane wzdłuż równoleżników i
południków (nie uwzględniając właściwości przyrodniczych i kulturowych terenu)
- stare – niezmienne od wieków CH, NL, ESP/PORT od XIII w. , ESP/FRAN

Region stykowy (kres, rubież) albo pogranicze - strefa przejściowa charakteryzująca się
występowaniem cech znamiennych dla obu terytoriów rozgraniczających. Obszar gdzie następuje styk
i przenikanie kultur. Jest to często obszar historycznie zdeterminowany przez konflikty lub status quo
co oznacza przejściowość i tymczasowość. Pewną próbą nadania pograniczu nowej jakości są
euroregiony. E – Sformalizowana forma współpracy obszarów przygranicznych z respektowaniem
granic i prawa danego terytorium.
Hartshorne (1933) wprowadził podział genetyczny granic na:
antecedentne (wyprzedzające) pierwotne w stosunku do zagospodarowania, wytyczone przed
zasiedleniem (np. granica USA/CAN);
subsekwentne (następcze) późniejsze od otaczających je form zagospodarowania, wytyczone po
zasiedleniu terytorium (np. Indie/Pakistan [1948])

Stolica państwa główne centrum administracyjno-polityczne państwa.

Historycznie to obszar zalążkowy „rdzenny”. Wyjątki: Waszyngton [USA], Ottawa [CAN],
Canberra[AUSTRAL], Brasilia [BRA], Ankara [TUR].

Funkcje: wewnętrzne zespalające (efektywne rządzenie i kontrola teryt. państwa; zewnętrzne
(stosunki z innymi krajami)

Lokalizacja: decydują względy bezpieczeństwa, przesłanki organizacyjno-terytorialne, politycz-
ne, historyczne.
Typy stolic

:

STAŁE

(historyczne) Londyn, Paryż, Rzym, Wiedeń, Madryt, Praga, Kopenhaga, Lizbona

USTANOWIONE

[nowe]:

Dublin [IRL], Rejkjawik [ISL], Tirana [ALB], Bonn [od ‘48-’99 D],

Canberra[AUS], Islamabad [PAK], w państwach afrykańskich ( np. Jamusukro od 1983r. 1960-83
Abidżan [W.K.Słoniowej], [Nigeria] było Lagos obecnie Abudża) .
PODZIELONE: NL – Amsterdam/Haga, RPA- Pretoria/Kapsztad, BOL- LaPaz/Sucre, IZR-
TelAwiw-Jaffa/Jerozolima