GALERIA

Zdjęć: 1

Jan Dobraczyński był pisarzem, publicystą, działaczem ruchu narodowego. W okresie PRL blisko
współpracował z władzami państwowymi. Podczas wojny, jako urzędnik warszawskiej opieki społecznej, brał
udział w akcji ratowania dzieci żydowskich.

Urodził się i mieszkał w Warszawie. Po ukończeniu studiów w 1932 r. znalazł zatrudnienie w Wydziale Opieki
Społecznej Zarządu Miejskiego M. St. Warszawy. Przez kilka lat pracował w Lublinie, w 1941 r. wrócił do
stolicy i ponownie zatrudnił się w Wydziale. Od początku wojny zaangażowany był w działania konspiracji,
urzędnicza praca Wydziału niespecjalnie go zajmowała. Wkrótce umieszono go na bardziej odpowiedzialnym
stanowisku – został kierownikiem Sekcji Opieki Zamkniętej prowadzącej zakłady opiekuńcze dla dzieci i
dorosłych.

Zadaniem Sekcji było kwalifikowanie osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej i kierowanie ich do
zakładów opiekuńczych. Na podstawie dokumentów – wywiadu środowiskowego, metryki, świadectwa
zdrowia – wystawiano skierowanie. W czasie wojny otrzymywały je głównie sieroty, dzieci porzucone i
bezdomne. Trafiały one do placówek warszawskich podlegających Wydziałowi Opieki (np. do Domu Małego
Dziecka im. Ks. G.P. Boduena, Instytutu dla dzieci starszych, Zakładu dla chłopców trudnych) lub do
ośrodków w innych rejonach Polski, prowadzonych przez zgrupowania zakonne. W czasie okupacji placówki
te często otrzymywały pomoc materialną ze źródeł konspiracyjnych.

Jan Dobraczyński osobiście znał wielu kierowników placówek opiekuńczych i pozostawał z nimi w przyjaznych
relacjach, ufano mu. Znał dobrze dyrektor Domu Ks. Boduena

dr Marię Wierzbowską

czy siostrę Stanisławę

Polechajło, przełożoną zakonu Sióstr Służebniczek Najświętszej Marii Panny w Turkowicach. Pracownicy
Wydziału w Warszawie (zwłaszcza ci zaangażowani w konspirację) także widzieli w nim sprzymierzeńca.
Dlatego też opiekunki wydziałowe zwróciły się do Dobraczyńskiego z prośbą o wsparcie ich akcji pomocowej
dla dzieci żydowskich.

Dobraczyński pisał w swych wspomnieniach: „Z tą sprawą przyszły do mnie pewnego dnia moje panie – tzn.
opiekunki społeczne pracujące w Wydziale. Cała ich grupa – że wymienię tylko Ireną Sendlerową, Jagę
[Jadwigę] Piotrowską, Nonnę Jastrzębską, Haliną Kozłowską, Janiną Barczakową, Haliną Szablakównę – już
od pewnego czasu na własną ręką prowadziły akcję wydobywania dzieci żydowskich z getta i umieszczania
ich w tym lub tamtym zakładzie opiekuńczym na podstawie fałszywego wywiadu społecznego i po ułożeniu
całej sprawy z kierownikiem zakładu. Ale ich możliwości były już na wyczerpaniu”.

„Wyty powałem zakłady, których kierownictwu mogłem całkowicie

ufać” – historia Jana Dobraczyńskiego

PODZIEL SIĘ

Dobraczyński przyłączył się do akcji. Jako kierownik Sekcji mógł samodzielnie kierować dzieci do zakładów.
Dobre kontakty Dobraczyńskiego z dyrektorami ośrodków okazały się wtedy niezwykle cenne: „Postanowiłem
odwołać się do ich pomocy. Wyty powałem zakłady – wyłącznie zakonne – których kierowni ctwu mogłem
całkowicie ufać, i postawiłem wobec nich spra wę otwarcie”.

Pracowniczki zakładowe sporządzały fałszywe dokumenty (metrykę i wywiad środowiskowy) dla wszystkich
dzieci żydowskich, które zdołały wydobyć z getta. Następnie wystawiały skierowanie do zakładu
opiekuńczego, które osobiście podpisywane było przez Dobraczyńskiego. Irena Sendler pisze: „Bardzo szybko
na drodze konspiracyjnej doszłyśmy do porozumienia z panem Janem Dobraczyńskim, który zgodził się na
kierowanie dzieci żydowskich do polskich zakładów. Każda opracowana przez nas sprawa dziecka z getta
«szła» do podpisu do pana Jana”.

Podpisywanie tego rodzaju dokumentów nie należało jednak do stałych obowiązków kierownika Sekcji. Bliska
współpracowniczka Dobraczyńskiego, Jadwiga Piotrowska (odznaczona medalem „Sprawiedliwego” w 1987
r.) podkreśla: „Normalnie, kierownik referatu nie podpisywał takich papierów. Podpis Janka był więc kluczem,
prostym szyfrem, a zarazem sygnałem dla za interesowanych, że mają do czynienia z dziec kiem, jak
mówiliśmy wtedy – specjalnej opieki i troski, z dzieckiem żydowskim”.

W swych wspomnieniach Jan Dobraczyński przyznaje: „Mój wkład w tę akcję był mini malny. Nie ja szukałem
tych dzieci, nie ja je przewoziłem, nie ja sporządzałem fałszywe wywiady”. Rzeczywiście, to opiekunki
zakładowe bezpośrednio narażały się szmuglując dzieci z getta, przechowując je w swych domach,
dostarczając do zakładów i fałszując dokumenty. Wszystkie skierowania podpisywał jednak Dobraczyński
biorąc na siebie wielką odpowiedzialność. W razie donosu, najpewniej to on jako pierwszy poniósłby
konsekwencje. Szczęśliwie nie przydarzyła się żadna wpadka. Dzięki akcji pracowników zakładowych udało
się uratować ok. 500-700 dzieci.

12 września 1993 r. Instytut Yad Vashem przyznał Janowi Dobraczyńskiemu tytuł „Sprawiedliwy wśród
Narodów Świata”. Odznaczony zmarł niedługo potem, 5 marca 1994 r. Relacje potwierdzające działalność
Dobraczyńskiego na rzecz pomocy dzieciom żydowskim złożyli: współpracowniczki

Irena Sendlerowa

i

Jadwiga Piotrowska oraz uratowani w zakonie w Turkowicach: Katarzyna Meloch i Michał Głowiński.

Dziękujemy pani Mirosławie Pałaszewskiej za udostępnienie materiałów dot. Jana Dobraczyńskiego.

Klara Jackl, maj 2012