12a. Narracja pierwszoosobowa i typowe gatunki, w których występuje (np. dziennik, pamiętnik, wyznania). Wiersz składniowy i askładniowy w historii wiersza polskiego.
Matalka Suszczyńska
Narracja pierwszoosobowa i typowe gatunki, w których występuje (np. dziennik, pamiętnik, wyznania).
Narracja pierwszoosobowa (in. narracja pamiętnikarska): narrator uzewnętrznia się jako „ja” i opowiada o zdarzeniach, których był świadkiem lub w których uczestniczył (wtedy jest też bohaterem utworu.
Pamiętnik: relacja prozatorska o zdarzeniach, w których autor uczestniczył lub był świadkiem.
Interesować może jako:
a.) źródło wiedzy historycznej - historyk weryfikuje wiarygodność
b.) dokument osobisty - socjolog/badacz świadomości społecznej bada ujęcie świata, przekonań itp.
c.)forma piśmiennictwa - zainteresowanie badacza literatury
w przeciwieństwie do dziennika zdarzenia przedstawione są z pewnego dystansu czasowego dlatego autor może równocześnie relacjonować wydarzenia i ustosunkowywać się do nich.
Zazwyczaj zachowuje porządek chronologiczny, ale nie jest to regułą.
Od autobiografii różni się tym, że raczej przedstawia wydarzenia, a nie świat wewnętrzny autora.
Gatunek znany już w starożytności (np. Cezar). Te, pochodzące z czasów, gdy nie ukształtował się podział na lit. piękną i piśmiennictwo traktowane jako pełnoprawne wypowiedzi literackie. Obecnie raczej gatunek paraliteracki.
Dąży do kompozycji zamkniętej, fabularyzacji, wprowadza dialog.
Autobiografia: biografia jakiejś osoby napisana przez nią samą.
Bogata tradycja w Europie (m.in. Cezar, Dante, Petrarka, Goethe, Nietzsche...)
Istnieją autobiografie relacjonujące po prostu bieg życia, takie, w których autor próbuje zarysować spójną koncepcję swego życia, zbudować paradygmat oraz takie, gdzie autor skupia się na swoim świecie wewnętrznym, rozwoju duchowym czy filozoficznym, kształtowaniu się swoich idei.
Obok autobiografii całkowicie prawdziwych istnieją też takie, w których prawda swobodnie miesza się ze zmyśleniem. (graniczny przypadek: powieść autobiograficzna)
Dwa podstawowe typy:
a.) ekstrawertywny: przez pryzmat „ja” oglądany jest świat zewnętrzny
należy do literatury faktu
b.) introwertywny: świat traktowany jako sceneria przeżyć wewnętrznych „ja”
intymistyka - „pamiętniki duszy”, np. Wyznania Św. Augustyna, Wyznania J.-J. Rousseau
Powieść autobiograficzna: fabuła osnuta jest na wydarzeniach z życia autora, a bohater jest jego literacką transformacją. Od autobiografii różnią ją elementy fikcji oraz wyraziście zorganizowana fabuła. Bohater zwykle nie nosi imienia twórcy, ale fabuła odpowiada często rzeczywistej biografii autora. (Tołstoj, Coetzee)
Wyznania: opowieść o dojrzewaniu duchowym ukształtowana przez św. Augustyna, kładzie nacisk na sposób przeżywania zdarzeń zewnętrznych, a nie na same zdarzenia. Programowo szczera
Diariusz: dziennik na bieżąco opisujący wydarzenia z życia prywatnego/publicznego, prowadzony bez starań o literacką formę przekazu. W Polsce uprawiany od 2. poł. XVI w.
Dziennik: diariusz zbliżający się do formy literackiej. Nie stanowi z góry założonej konstrukcji, decyduje o niej bieg utrwalanych wydarzeń. Zapiski mogą być zróżnicowane kompozycyjnie i tematycznie.
Dziennik intymny: zaczął się kształtować na przełomie XVIII i XIX w. (głównie Francja) w związku z formowaniem się nowych koncepcji ludzkiej osobowości - nacisk na indywidualizm i przeżycia osobiste. Ma charakter otwarty, obowiązuje jednak porządek chronologiczny. Od XX w. przeznaczone do druku również za życia twórcy (np. A. Gide, W. Gombrowicz, E. Junger)
Powieść-pamiętnik: narrator - główny bohater subiektywnie przedstawia wydarzenia z dwojakiej perspektywy czasowej: tak jak zarysowały się w jego świadomości gdy w nich uczestniczył i jak rysują się teraz. (zasadniczy element stylizacji na prawdziwy pamiętnik) gatunek rozwijał się zwłaszcza w XVIII w.
Słownik Terminów Literackich
Wiersz składniowy i askładniowy w historii wiersza polskiego.
1.Wiersz zdaniowy (wiersz składniowo intonacyjny) rodzaj wiersza bezprzerzutniowego występujący w polskiej poezji średniowiecznej, oparty na zasadzie zgodności rozczłonkowania zdaniowego i wersowego. Rymowany, nie wytworzyły się jednak żadne wyraźniejsze tendencje. Wiersz o charakterze melicznym, dążący ku sylabizmowi względnemu.
2.Współczesna odmiana wiersza zdaniowego:
a.) wiersz składniowy: Awangarda krakowska (Peiper, Przyboś, Brzękowski, Kurek, l. 20-te XXw) odrzuciła założenia systemów wiersza regularnego na rzecz wiersza wolnego operującego jednostkami składniowo-intonacyjnymi. Był to system zupełnie niezależny od tradycji średniowiecznej. W wykonaniu krakowskich awangardystów wiersz złożony był z długich wersów, odpowiadających rozpiętości rozwiniętego zdania.
b.) wiersz askładniowy: Na gruncie polskim Tadeusz Różewicz utworzył system, w którym to wersy tną zdanie, to znaczy wiersz składa się z krótkich, dwu-, trzywyrazowych, wersów składających się w jeden zestrój intonacyjny.
Zasada zdaniowości nie ma w polskim wierszu wolnym szerokiego zasięgu, nie stanowi przeważnie zasady wersyfikacyjnej, a jedynie zapewnia tło.
Słownik Terminów Literackich