Jakie rodzaje i gatunki literackie występują w literaturze II połowy XVII wieku: ich źródła, czemu zawdzięczają swą popularność.
W oświeceniu bardzo rozwinęły się gatunki literackie, które nadawały się do celów dydaktycznych, a to wymuszone zostało potrzebą tego okresu: ratowaniem Rzeczypospolitej przed upadkiem
Nurt klasyczny:
- bajka: jest podstawowym gatunkiem literatury dydaktycznej; znana już w starożytności (Ezop); jest utworem z pogranicza epiki i liryki (wierszowana, ale zwykle zawiera narrację); cechuje się alegorycznością (motyw o domyślnych, ukrytych cechach), widać to na przykładzie bajek Krasickiego: bohaterami są zwykle zwierzęta, o stałych i oczywistych cechach; są dwa rodzaje bajek: epigramatyczna i narracyjna (dłuższa z fabułą); ważnymi cechami są: zwięzłość, prostota, również języka, zawiera łatwe do zapamiętanie przesłanie, przedstawione wprost w morale, albo ukryte w treści; bajka jest gatunkiem realistycznym, bez fantastyki i rzeczy nadprzyrodzonych; zawierają treści uniwersalne, aktualne przez stulecia i zwykle dotyczące spraw międzyludzkich;
- Satyra: również dydaktyczny, wierszowany, tym razem wprost pokazujący to, co krytykuje; krytyka polega na ośmieszaniu przez wyolbrzymienie, koncentrację śmiesznych sytuacji, karykaturę; zwykle krytykuje ludzkie wady, przywary, obyczaje;
- poemat heroikomiczny: polega na parodiowaniu poematu heroicznego przez skontrastowanie podniosłego języka (jak w oryginale) z przyziemną tematyką; podobnie jak wzorzec, zawierają często opisy heroicznych bitew, ale są one również parodią ("Monahomachia"); wspaniałe opisy rekwizytów jak w poematach; często występuje humor sytuacyjny, dowcip językowy spowodowały, że z nich wyrosły przysłowia ("prawdziwa cnota, krytyk się nie boi"); dzięki temu wszystkiemu, często zdobywały popularność;
- powieść: stworzona na kanwie nisko cenionego romansu, ale często wykorzystywana przez twórców dla zaprezentowania własnego światopoglądu i własnych przemyśleń nad lepszym światem; zdarzenia i postacie są zwykle fikcyjne, ale realistyczne; postacie są silnie zindywidualizowane i dokładnie zarysowane;
- komedia: silnie oparta na konwencji antycznej; opisane zabawne intrygi zawsze kończyły się szczęśliwie; jednak najważniejsze było tu ośmieszanie przeciwników politycznych (ich programu i idei) oraz zachowań i obyczajów; komedia polityczna zwykle polega na minimalizacji fabuły i intrygi pod kątem przedstawienia tego, co chciał wyrazić autor; popularność zdobyła dzięki komicznej prezentacji znanych wszystkim wydarzeń; nie była ona ceniona jednak tak, jak tragedia; w tej tragiczne sytuacje były pretekstem do długich i wzniosłych monologów aluzyjnie nawiązujących do tematów aktualnych;
- w nurcie sentymentalnym pojawia się nam sielanka: prezentuje ją nam Karpiński ("Laura i Filon"); łączy ona prostą fabułę z lirycznymi monologami eksponującymi wzruszenia i emocje; wprowadziła do oświecenia subiektywizm i bohatera plebejskiego; wieś jest krainą pełną uroku, spokoju, i jedynymi problemami mieszkańców są kłopoty miłosne;
- powieść sentymentalna: bardziej koncentruje się na jednostce, prezentuje jej życie wewnętrzne, analizuje je; zajmuje się tym, co do tej pory było odrzucane jako tematyka;