22a. Gatunki elegijne i funeralne (np. elegia, epitafium, lament, tren, waleta, żale). Symbol w opozycji do metafory i alegorii.

Anja Kornatowska

Gatunki elegijne i funeralne (np. elegia, epitafium, lament, tren, waleta, żale)

Gatunki funeralne , elegijne - inaczej utwory żałobne , utwory poruszające tematykę śmierci. Utrzymane w poważnym tonie, dotykające problemów egzystencjalnych (śmierć, przemijanie).. Ukształtowane w starożytnej Grecji , mające określoną konstrukcję :

-pochwała zmarłej osoby

-ukazanie wielkości straty

-wyrażanie swojego bólu i żalu po stracie

-pocieszenie

-zapomnienie

Przykłady gatunków funeralnych to elegia, treny, epitafium, lament, waleta, żale.

Elegia - smutny utwór liryczny, pełen smutku i zadumy.Najbardziej charakterystyczna forma liryki bezpośredniej. Pieśń żałobna , wywodząca się ze starożytnej Grecji. Nie zawsze wiąże się z motywem śmierci - bywały również elegie miłosne, które wyrażały cierpienia osób zakochanych lub patriotyczne.

Autorzy elegii :

-Owidiusz - Elegie Miłości, Żale

- Jan Kochanowski - Elegie

-Władysław Broniewski- Elegia o śmierci Ludwika Waryńskiego

-Krzysztof Kamil Baczyński - Elegia o … [chłopcu polskim]

Tren - lament, płacz, żałoba. Wywodzący się ze starogreckiej poezji funeralnej . Spokrewniony z elegią. Utwory te były poświęcone osobie zmarłej i wyrażały ból po stracie oraz smutek z powodu jej odejścia .Przedstawiały cnoty, zasługi, miały charakter pochwalny.

Twórcy trenów

-Symonides z Leos

-Pindar

-Owidiusz

-Jan Kochanowski

-Zbigniew Morsztyn

Epitafium - napis umieszczony na nagrobku upamiętniający zmarłego . Może również występować jako płyta lub tablica w miejscu , które się kojarzy ze zmarłą osobą. Zdarza się, że epitafium zawiera portret zmarłego. Często ma charakter panegiryczny i jest pisany dystychem elegijnym.
Przykład

-Epitafium Kallimaha wg Wita Stwosza ( kościół św. Trójcy w Krakowie)

Najbardziej znane epitafium :

„Czasie, ty, który widzisz wszystkie ludzkie sprawy, o naszym losie zanieś taką wieść potomnym: padliśmy tu, na sławnej równinie Beocji, by ocalić prześwięte Hellenów dzierżawy.”

Epitafium upamiętniające poległych Greków w bitwie pod Cheroneą.

-Wisława Szymborska „Nagrobek”

Przechodniu, wyjmij z teczki mózg elektronowy
i nad losem Szymborskiej podumaj przez chwilę.

Lament- utwór poetycki, który opłakuje czyjąś śmierć lub klęskę. Czasami w formie dialogu. Narzekanie na nieszczęścia, które zesłał los. Często bardzo głośne narzekania, wyrazy żalu, bólu lub cierpienia. Utwory te powstawały już w starożytności. W literaturze staropolskiej zazwyczaj są anonimowe.

-Lament Świętokrzyski

-Lament Hospodarowej Imci Wołoskiej -Z .Morsztyn

Waleta—utwór poetycki o charakterze elegijnym. Popularny w literaturze staropolskiej, nawiązujący do literatury antycznej. Wyrażały żal po rozstaniu z ukochaną osobą, za ojczyzną czy domem. Gatunkiem tym posługiwali się m.in. J.Kochanowski , Z.Morsztyn, W.Kochowski i J.A. Morsztyn.

Żale - w literaturze staropolskiej utwory liryczne, które wyrażały ból, nieszczęście , skargę na los. Zazwyczaj o tematyce religijnej albo patriotycznej . Zbliżone do trenów, gdyż często opłakiwano w nich czyjąś śmierć.

-Żale Matki Boskiej pod krzyżem

- F. Karpiński - Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta

Symbol w opozycji do metafory i alegorii

Alegoria - symbol

Symbol to kategoria ogólna, obejmuje wszystkie wypadki, gdy pojawia się wartość znakowa. Możemy odróżnić symbol od alegorii. Symbol różni się tym, że w alegorii znak i jego sens alegoryczny połączone są związkiem konwencjonalnym (czyli możliwość wielokrotnego powtarzania się tego samego znaku w różnych kontekstach) a symbol ma charakter nieuchwytny , jednorazowy. Symbol nadal bardzo często funkcjonuje jako synonim alegorii.

Alegoria i symbole występują tylko w przestrzeni świata przedstawionego . Mogą przysługiwać postaciom, wątkowi, czasami nawet całej fabule. Konstrukty te stają się znakiem czegoś, co jest poza nimi, np. dzieje statku, który jest miotany przez fale są alegorią ludzkiego życia.

Alegoria bardzo często przedstawia w zmysłowej formie pojęcie abstrakcyjne , zazwyczaj przez personifikację.

Metafora- symbol

Metafora to wyrażenie, które poddaje się interpretacji. Połączenie słów, które w nowych okolicznościach ma nowe znaczenie. Mieści się nie w sferze znaków a w sferze użycia znaków (pragmatyka) Jest to wyrażenie czysto werbalne , ściśle językowe.

W symbolu i alegorii funkcja znakowa nie jest nałożona na słowa, a na przedmioty, funkcję symboliczną/alegoryczną mogą pełnić zwierzęta, postaci fantastyczne, mitologiczne, barwy, dźwięki itp.

---