„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Marzena Borowska

Uprawa roślin warzywnych pod osłonami
321[03].Z2.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

mgr inż. Barbara Arciszewska

dr inż. Stefan Wolny

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Joanna Wdowska

Konsultacja:

mgr inż. Marek Rudziński

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[03].Z2.02
„Uprawa roślin warzywnych pod osłonami”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik ogrodnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Metody i warunki uprawy roślin pod osłonami

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

11

4.1.3. Ćwiczenia

12

4.1.4. Sprawdzian postępów

13

4.2. Nawożenie warzyw pod osłonami

14

4.2.1. Materiał nauczania

14

4.2.2. Pytania sprawdzające

15

4.2.3. Ćwiczenia

15

4.2.4. Sprawdzian postępów

16

4.3. Choroby i szkodniki

17

4.3.1. Materiał nauczania

17

4.3.2. Pytania sprawdzające

25

4.3.3. Ćwiczenia

25

4.3.4. Sprawdzian postępów

26

4.4. Uprawa wybranych warzyw

27

4.4.1. Materiał nauczania

27

4.4.2. Pytania sprawdzające

32

4.4.3. Ćwiczenia

32

4.4.4. Sprawdzian postępów

33

4.5. Pędzenie warzyw

34

4.5.1. Materiał nauczania

34

4.5.2. Pytania sprawdzające

37

4.5.3. Ćwiczenia

37

4.5.4. Sprawdzian postępów

38

4.6. Uprawa grzybów

39

4.6.1. Materiał nauczania

39

4.6.2. Pytania sprawdzające

44

4.6.3. Ćwiczenia

45

4.6.4. Sprawdzian postępów

46

5. Sprawdzian osiągnięć

47

6. Literatura

52

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w rozwijaniu wiedzy i umiejętności w zakresie uprawy

roślin warzywnych pod osłonami.

Poradnik zawiera:

−−−−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności i wiedzy, które powinieneś opanować, aby
przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−−−−

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

−−−−

materiał nauczania, który umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ć

wiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Szczególnie istotnymi treściami są zagadnienia

związane z planowaniem upraw pod osłonami, wykonywaniem zabiegów uprawowych,
rozpoznawaniem chorób i szkodników warzyw pod osłonami. Poznanie metod upraw
roślin warzywnych pod osłonami pozwoli na zdobycie umiejętności, takich jak efektywne
i ekonomiczne uprawianie warzyw pod osłonami, właściwe planowanie upraw,
precyzyjne określanie wymagań środowiskowych, nawozowych i pokarmowych
poszczególnych gatunków i odmian warzyw. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji,

−−−−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń,

−−−−

ć

wiczenia, które zawierają wykaz materiałów i narzędzi pomocnych w ich realizacji,

−−−−

wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał rozdziału albo nie.
Sprawdzian osiągnięć dotyczący poziomu opanowania materiału nauczania całej jednostki
modułowej wraz z instrukcją i kartą odpowiedzi,

−−−−

wykaz literatury.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, wówczas poproś

nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz określoną
czynność. Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Jednostka modułowa: Uprawa roślin warzywnych pod osłonami, której treści teraz

poznasz, jest jedną z koniecznych do opanowania umiejętności uprawiania warzyw pod
osłonami w zawodzie technik ogrodnik w dziedzinie produkcji warzywniczej – schemat.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

321[03].Z2.01

Uprawa roślin warzywnych na

gruncie

321[03].Z2.02

Uprawa roślin warzywnych pod

osłonami

321[03].Z2.03

Uprawa roślin warzywnych na

nasiona

Moduł 321[03].Z2

Produkcja warzywnicza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2.

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

przestrzegać zasad ochrony środowiska podczas pracy,

−

rozróżniać rodzaje osłon na warzywa,

−

określać wymagania środowiskowe,

−

określać wymagania nawozowe i pokarmowe roślin warzywnych,

−

rozpoznawać główne choroby i szkodniki podstawowych gatunków roślin warzywnych,

−

stosować zasady etyki zawodowej,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji zamieszczonych w poradniku ćwiczeń powinieneś umieć:

−

zaplanować wykorzystanie osłon do uprawy warzyw pod osłonami,

−

określić i scharakteryzować różne sposoby ogrzewania i wietrzenia,

−

wskazać najkorzystniejsze terminy i sposoby uprawy różnych gatunków warzyw,

−

określić i zastosować sposoby ograniczania strat ciepła w szklarni,

−

dobrać gatunki i odmiany warzyw do uprawy pod osłonami,

−

określić potrzeby organicznego i mineralnego nawożenia warzyw,

−

dobrać rodzaj nawożenia na podstawie analizy chemicznej podłoża i materiału roślinnego,

−

dobrać metody uprawy warzyw do warunków przyrodniczych i ekonomicznych

określonego gospodarstwa,

−

określić możliwości stosowania integrowanej metody zwalczania chorób i szkodników

warzyw,

−

określić możliwość pędzenia różnych gatunków warzyw w gospodarstwie,

−

określić warunki oraz przygotować pomieszczenia do pędzenia warzyw,

−

określić etapy produkcji pieczarek,

−

określić warunki fermentacji i pasteryzacji podłoża,

−

ocenić jakość podłoża,

−

zaplanować i przeprowadzić uprawę pieczarek,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas

uprawy warzyw pod osłonami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Metody i warunki uprawy roślin pod osłonami

4.1.1. Materiał nauczania

Rodzaje pomieszczeń i warunki do uprawy warzyw

Uprawa warzyw pod osłonami może być prowadzona w szklarniach oraz niskich

i wysokich tunelach foliowych.
Pomieszczenia te mogą zapewnić właściwą temperaturę, wilgotność podłoża i powietrza oraz
nasłonecznienie dla uprawianych w nich warzyw.

Aby uprawa była efektywna i ekonomiczna należy zadbać o biologiczną i uprawową

oszczędność energii w pomieszczeniach poprzez:
−

dobór uprawy – zastosowanie plennych i odpornych na choroby i szkodniki gatunków
oraz odmian warzyw, które mają niewielkie wymagania termiczne, a zwiększoną
aktywność fotosyntezy,

−

obniżanie temperatury powietrza nocą,

−

automatyczny dobór temperatury w pomieszczeniach i jej regulację przy uwzględnieniu
warunków świetlnych,

−

stosowanie energooszczędnych i materiałooszczędnych technologii, np. uprawa na
biologicznie grzejących podłożach,

−

używanie substancji i materiałów regulujących, albo też stymulujących wzrost roślin, np.
nawozów,

−

maksymalne wykorzystanie powierzchni i objętości pomieszczenia,

−

produkcję rozsad w klimatyzowanych pomieszczeniach przy sztucznym świetle oraz
wysokim współczynniku termoizolacji.
Ogrzewanie pomieszczeń produkcyjnych stanowi jeden z najbardziej kosztownych

elementów uprawy. Ograniczenie strat ciepła znacznie poprawia opłacalność uprawy i można
w tym celu podjąć niektóre z następujących działań:
−

uszczelnić okna i drzwi szklarni oraz jej oszklenie,

−

zastosować wentylację mechaniczną,

−

podwójne oszklenie w ścianach pionowych szklarni lub termoszyby,

−

użyć zamiast szkła plastykowych płyt, np. plexi – glass, które mają niski współczynnik
przepuszczalności ciepła,

−

zastosować drugą powłokę w ścianach bocznych i szczytowych wykonaną
z pęcherzykowej, podwójnej folii polietylenowej, tzw. maty termoizolacyjnej,

−

zastosować ruchome ekrany cieplne, które są najczęściej wykonane z przyciemnionego
szkła żaroodpornego oraz aluminiowych pasków, by dłużej utrzymywały ciepło,

−

umieścić w odpowiednich miejscach elementy grzejne jak najniżej, przy ziemi, przy
ś

cianach i zagonach,

−

zapewnić dodatkowe, niezależne ogrzewanie środowiskowe gleby, podłoża, itd.,

−

sterować całym systemem grzewczym mając na uwadze wymagania środowiskowe
i termiczne uprawianych warzyw.

Poza pierwotnymi źródłami energii do ogrzewania pomieszczeń można wykorzystać inne jej
zasoby, przyjazne dla środowiska:
−

ciepło odpadowe, np. woda z urządzeń schładzających w zakładach energetycznych,

−

ogrzane powietrze z wentylacji dużych budynków inwentarskich, np. obór,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

ź

ródła energii odnawialnej – energia słoneczna, np. kolektory słoneczne, energia

pozyskiwana z siły wiatru i przekształcana z energii elektrycznej w cieplną, źródła
geotermiczne, woda głębinowa.
Kolejnymi czynnikami warunkującymi uprawę roślin pod osłonami są:

−

ukształtowanie powierzchni – powinno być płaskie (równinne),

−

klimat – a w szczególności, częste występowanie gradu i silnych wiatrów może
powodować większe straty spowodowane pękaniem szyb i zrywaniem folii,

−

woda – rośliny w czasie uprawy zużywają duże ilości wody, dlatego należy zabezpieczyć
dostęp do czystej wody (wysokie zawartości w niej składników pokarmowych lub
zanieczyszczeń powodują jej nieprzydatność do nawadniania kropelkowego),

−

gleba – uprawy szklarniowe i często w wysokich tunelach nie wykorzystują gleby, jako
ś

rodowiska dla uprawy roślin szklarniowych zastępując ją różnego typu podłożami,

a tylko w niskich tunelach sadzi się i sieje warzywa w glebie,

−

warunki ekonomiczne – a w szczególności transport, koszty ogrzewania, nawożenia,
dostępność i koszty siły roboczej itp.

Rodzaje osłon
Do uprawy warzyw można stosować różne typy osłon.
Osłony z folii perforowanej lub włókniny – są to płaskie osłony stosowane do uprawy
warzyw na gruncie i są zakładane bezpośrednio po wysiewie warzyw lub po ich posadzeniu.
Nie zapewniają one ochrony warzywom przed długotrwałymi przymrozkami. Panuje w nich
nieco wyższa temperatura niż na zewnątrz i wysoka wilgotność. Jednak nieco lepsze warunki
ś

wietlne panują w osłonach wykonanych z folii niż z włókniny. Osłony te mogą zastąpić tunel

niski, ponieważ panują w nich podobne warunki mikroklimatyczne jak w tego typu tunelach,
zaś ich koszt jest znacznie niższy. Wadą osłon płaskich z folii jest możliwość oparzeń roślin
przylegających do nich w słoneczne dni. Osłony z włókniny są dobrym zabezpieczeniem
roślin przed szkodnikami. Włóknina zapewnia też dużą przewiewność i mniejszą wilgotność
powietrza, przez co rośliny są mniej narażone na choroby wywoływane przez grzyby. W celu
wietrzenia osłon płaskich można podwijać je (szczególnie wykonane z folii).
Niskie tunele foliowe – to konstrukcje pokryte folią o wysokości do 1,5 metra. Przeznaczone
są dla roślin o większych rozmiarach, ale podobnie jak osłony z folii, czy włókniny nie
zapewniają one roślinom ochrony przed dłużej trwającymi przymrozkami, dlatego też nie
zaleca się ich stosowania do przedwczesnych wysiewów, np. ogórków. Wczesną wiosną są
one używane do tymczasowej ochrony roślin, do przyspieszenia ich wzrostu, a także jako
pomieszczenia do uprawy w pełnym jej cyklu. Niskie tunele mogą mieć różnorodne kształty
i rozmiary w zależności od gatunku uprawianych roślin. Tunel niski ma najczęściej wysokość
40–70 cm i stosuje się go na zagonach o szerokości 1–1,5 m, zaś jego optymalna długość
wynosi 10–15 m. Wietrzenie odbywa się przez podwinięcie jednego z dłuższych boków lub
przez zdjęcie folii.
Tunele wysokie – to najczęściej konstrukcje drewniane przykrywane folią i używane do
uprawy wszelkich gatunków warzyw ciepłolubnych, sadzonych w odpowiednim czasie.
Rośliny mogą też służyć jako przedplon warzyw ciepłolubnych. W tunelach wysokich
przebiega również przyspieszona uprawa warzyw o krótkim okresie wegetacji wczesną
wiosną. Jeżeli nie jest ogrzewany, to przedwczesne sadzenie pomidorów, czy ogórków nie
jest wskazane, ponieważ folia nie chroni dostatecznie przed przymrozkami. W tunelach
foliowych warzywa uprawiane są: w glebie, na balotach słomy, wałach obornika, cylindrach
foliowych, a rozsadę także na stołach. Wielkość tunelu wysokiego wynika z rozmiarów folii
dostępnej na rynku. Najczęściej stosowane tunele wysokie mają wymiary: 6 m, 9 m lub 12 m
szerokości i od 30 do 50 m długości. Lepsze warunki cieplne panują w tunelach o większej
kubaturze ze względu na większą akumulacją ciepła, przez co wolniej je tracą. Do ogrzewania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

tunelu stosuje się centralne ogrzewanie wodne doprowadzane z kotłów zainstalowanych
w tunelu lub w gospodarstwie domowym. Ciepła woda rozprowadzana jest w tunelu do
grzejników wykonanych z rur rozprowadzonych wzdłuż ścian bocznych. Można też
zainstalować nagrzewnice wentylatorowe opalane węglem lub koksem i ogrzewać tunel
ciepłym powietrzem. Nagrzewnice umieszcza się na zewnątrz tunelu i powietrze doprowadza
się do jego wnętrza rurami. Ciepłe powietrze jest wtłaczane do tunelu i cyrkuluje wewnątrz
w obiegu zamkniętym, a stamtąd wraca do nagrzewnicy, gdzie jest zasysane, podgrzewane
i ponownie wdmuchiwane do tunelu. W nagrzewnicach spaliny odprowadza komin, dzięki
czemu nie dostają się one do jego wnętrza. Do ogrzewania tych pomieszczeń używa się też
piecyków węglowych lub piecyków opalanych trocinami, tzw. trociniaków instalowanych
wewnątrz tunelu, a ciepło rozprowadza się rurami kominowymi. Ze względów
bezpieczeństwa należy zapewnić właściwe odprowadzanie spalin, np. za pomocą rur
kominowych wypuszczonych na zewnątrz tunelu. Wentylację tunelu przeprowadza się przez
otwieranie drzwi w szczytach, albo otwarcie wietrzników w ścianach bocznych, jeżeli tunele
je posiadają.

Uprawę warzyw w tunelach ogrzewanych można rozpocząć w marcu. Najlepiej zacząć od

warzyw o obniżonych wymaganiach cieplnych, czyli np. rzodkiewki, sałaty uprawianych jako
przedplon. W plonie głównym często uprawianymi warzywami są ogórki, papryka, pomidory.
W ostatnich latach coraz częściej w tunelach są uprawiane warzywa uprawiane warzywa
polowe w celu przyśpieszenia zbioru np. fasola szparagowa.

Rys. 1. Wysoki tunel foliowy pokryty jedną warstwą folii [www.lapa.com.pl]

Inspekty – były wykorzystywane do produkcji rozsady i uprawy niskich warzyw. Mogły one
być ogrzewane lub nie ogrzewane, stałe bądź przenośne. Inspekty stałe były wykonane z płyt,
desek lub elementów betonowych, zaś inspekty przenośne z balotów słomy. Miały one kształt
skrzyni jednospadowej lub dwuspadowej. W ostatnich latach ze względu na dostępność tuneli
i dużo niższe zapotrzebowanie na siłę roboczą do uprawy w nich roślin, uprawa warzyw
w inspektach praktycznie została zaprzestana.
Szklarnie – mogą w największym zakresie zaspokoić wymagania termiczne roślin. Warzywa
mogą być uprawiane: w gruncie, na zagonach, na słomie, na wałach obornika, na stołach.
Opis budowy i wyposażenia szklarni i jej wyposażenia znajduje się w jednostce modułowej
„Planowanie upraw pod osłonami 321[03].O1.04”.

W tunelach można prowadzić przyspieszoną i opóźnioną, dodatkowo w szklarniach jest

możliwa całoroczna uprawa warzyw.

Określając harmonogramy wykorzystania osłon należy zwrócić uwagę na temperaturę

powietrza na zewnątrz i możliwość wystąpienia przymrozków, a nawet mrozów. Z tego
powodu uprawy w niskich tunelach i pod osłonami płaskimi (rośliny przykryte folią lub
włókniną mogą być rozpoczynane około kwietnia (w zależności od warunków zewnętrznych
i wymagań termicznych uprawianych warzyw. W szklarniach jest możliwa uprawa całoroczna
lub w ciągu roku dwa cykle (zwykle wiosenny i jesienny). Wysokie tunele mają większe
straty ciepła dlatego rzadko są wykorzystywane w miesiącach zimowych. Najczęściej uprawa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

w nich trwa od początku marca do października lub listopada, w zależności od uprawianych
roślin, warunków zewnętrznych, opłacalności uprawy.

Metody uprawy warzyw pod osłonami

Istnieje wiele metod i sposobów uprawy warzyw pod osłonami. Do najpopularniejszych

należą:

1.

Uprawa w cylindrach. Wykonane z polichlorku winylu, tzw. cylindry sztywne lub
z miękkiej folii polietylenowej. Uprawa w cylindrach sprawia, że plon jest wczesny
i obfity ze względu na szybsze nagrzewane się. Wypełnia się je podłożem o optymalnej
zawartością składników mineralnych. Cylindry ustawia się w szklarni lub w tunelu na
folii, jeśli podłoże nie jest dezynfekowane lub bezpośrednio na dezynfekowanym
podłożu, w które mogą swobodnie przerastać korzenie warzyw. Uprawa w nich wymaga
nawadniania kropelkowego do każdego cylindra. Najczęściej wykorzystywane
są w produkcji pomidorów, ogórków, papryki i oberżyny. Cylindry są często stosowane
w produkcji rozsady warzyw pod osłony.

2.

Uprawa w workach – worki wykonane są z folii polietylenowej lub z tkaniny
polipropylenowej. Stosowane są do uprawy warzyw dyniowatych, takich jak: ogórek,
kawon, melon, oraz psiankowatych: np. pomidor, papryka, oberżyna., wypełnia się je
90 dm³ podłoża najczęściej z torfu wysokiego i kory, a następnie sadzi po dwie

−

trzy

rośliny. Jeżeli warzywa mają krótszy okres uprawy, tzn. 5–6 miesięcy, wystarczy
wypełnić worek mniejszą ilością podłoża (np. 60 dm³). Worki powinny być ułożone na
wyrównanej powierzchni w zagony będące wyłożone folią szeroką na 80 cm. Warto też
ułożyć fałdy z folii o wysokości około 5 cm w odstępach co 3–4 worki, aby zapobiec
nierównomiernej wilgotności podłoża, dozowania wody lub pożywki. Podobnie jak
uprawa w pierścieniach do każdego worka powinno być doprowadzone nawadnianie
kropelkowe.

3.

Uprawa tacowo-kontenerowa, tzw. uprawa TK – tace są dość głębokimi pojemnikami
wykonanymi z masy plastycznej, ich ściany boczne i dno są ażurowe. Tace wypełnia się
podłożem organicznym w niewielkiej ilości około 7–10 dm³ i ustawia się je na
kontenerach z pożywką. Kontenery mogą być przeznaczone dla pojedynczych tac lub
tzw. kontenery koryta dla ich większej liczby. Wszystkie kontenery są połączone
przewodami, które doprowadzają do nich pożywkę oraz do zaworu pływakowego
utrzymującego w nich odpowiedni poziom pożywki. Z tego względu powinny być
ustawione na starannie wyrównanej powierzchni. Uprawia się w nich głównie pomidora
(od dwóch do czterech roślin w kontenerze) i ogórka (dwie rośliny w kontenerze).

4.

Uprawa torfowo-wodna, tzw. TW – prostokątne pojemniki lub cylindry wypełnione
podłożem organicznym ustawia się w zagonach – basenach wykonanych z folii,
wypełnionych pożywką. Powinny być one ustawione na dokładnie wypoziomowanym
podłożu, aby nawozy dochodziły równomiernie do wszystkich pojemników. Pojemniki
nawadnia się od góry w pierwszych 3–4 tygodniach uprawy roślin, potem zaś nawadnia
się je metodą podsiąkową, tj. około 4–5 cm wody w każdym basenie, jeśli rośliny są
w cylindrach i około 8–10 cm, gdy są one w pojemnikach z podniesionym dnem.
Tą metodą uprawia się głównie pomidora.

5.

Cienkowarstwowe kultury przepływowe, tzw. CKP – jest to uprawa bez użycia podłoża,
na stołach, zagonach, rynnach, przez które ciągle przepływa roztwór pożywki dotykając
korzeni roślin. Ta metoda wymaga precyzyjnego systemu dostarczającego nawozów
mineralnych oraz aparatury pomiarowej i dozującej pożywkę o właściwym składzie,
dostosowaną do wymagań roślin i warunków świetlnych uprawy. Pożywka jest
rozprowadzana grawitacyjnie, z górnego zbiornika z kolektorem przepływa ona przez
rynny czy zagony i zatrzymuje się w dolnym zbiorniku z kolektorem zbiorczym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Szybkość przepływu pożywki reguluje się zaworami zamontowanymi przy wlotach
rynien. Tą metodą uprawia się głównie ogórka, pomidora i paprykę.

6.

Uprawa na balotach słomy – słoma żytnia lub pszenna sprasowana jest w baloty, które
układa się w szklarni w miejscach, w których będą przebiegały rzędy roślin. Baloty
mogą być ułożone na powierzchni gleby lub w niej zagłębione do około 1/4 − 2/3 ich
wysokości. Przed uprawą powinny być w nie wmyte nawozy azotowe. Dzięki
działalności bakterii rozkładana jest celuloza i lignina, a temperatura się podnosi.
W celu jej obniżenia można słomę polewać wodą. Gdy temperatura opadnie poniżej
35°C, można sadzić rozsadę. Stosowane są dwa rodzaje uprawy na balotach słomy: bez
okrywy, wymagający większej dokładności przy nawadnianiu roślin i ich nawożeniu
oraz z okrywą, kiedy rośliny mogą przerosnąć do okrywy i ich korzenie nie są tak
narażone na wysychanie korzeni. Uprawa na belach słomy najczęściej jest stosowana
w uprawie ogórka. Zaleta tej metody jest dostępność słomy i jej niskie koszty oraz
podgrzewanie powietrza przez słomę i zwiększenie zawartości CO

2

tuż przy podłożu.

7.

Uprawa na wałach z nawozu końskiego – jest jedną z metod uprawy ogórka pod
osłonami. Z nawozu końskiego formuje się lekko zbite wały i pokrywa się je
kilkucentymetrową warstwą nawozu bydlęcego, aby zapobiec wrastaniu korzeni ogórka
w nawóz, który łatwo nagrzewa się i jego temperatura może być zbyt wysoka dla
korzeni ogórka. Po nagrzaniu się wałów nawozu, przykrywa się je kilkucentymetrową
warstwą podłoża, np. torfowo-korowego wraz ze składnikami mineralnymi lub tzw.
ziemią ogórkową. Zaletami tego sposobu uprawy są podniesienie temperatury tuż „przy
ziemi”, zwiększona zawartość dwutlenku węgla, a wadami wysokie koszty i trudności
w dostępie do dużych ilości obornika.

8.

U prawa na stołach – stoły szklarniowe mają szerokie zastosowanie zarówno
w produkcji rozsady jak i warzyw. Wykorzystuje się je do wczesnej uprawy pomidora
i ogórka, wówczas stoły wypełnia się podłożem torfowym lub mieszanką kompostów,
albo w cylindrach. Plonowanie warzyw jest przyspieszone, ponieważ podłoże jest
ogrzewane rurami lub grzejnikami usytuowanymi pod nim. W uprawie stosowane są
różne typy stołów stałe i przesuwne oraz głębokie (ze stosunkowo dużą warstwą
podłoża) i płaskie.

9.

Uprawa w gruncie w szklarni lub w tunelu foliowym – nasiona roślin lub ich rozsada są
wprowadzane bezpośrednio do gleby. Często jest ona zmodyfikowana poprzez
dodawanie różnych podłoży (np.: torfu, kory). Podobnie jak wszystkie poprzednie
podłoża i pożywki musi być ona odpowiednio przygotowana (odchwaszczona,
o uregulowanych stosunkach wodno powietrznych i optymalnej zawartości składników
pokarmowych), aby spełniała wymagania uprawianych roślin. Uprawę w gruncie stosuje
się do osłon płaskich, niskich i wysokich tunelów foliowych. Ze względu na niższe
plony uzyskiwane przy zastosowaniu tej metody nie jest ona wykorzystywana
w uprawach szklarniowych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie są rodzaje osłon do upraw warzyw?

2.

Jakie w nich są dostępne sposoby ogrzewania przy zastosowaniu poszczególnych
rodzajów osłon?

3.

W jaki sposób

można zapewnić oszczędność energii szklarniach?

4.

Jakie znasz inne zasoby energii poza pierwotnymi do ogrzewania pomieszczeń do
upraw?

5.

Jakie warunki termiczne, klimatyczne i świetlne zapewniają poszczególne rodzaje osłon?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

6.

Jakie znasz sposoby wietrzenia pod poszczególnymi osłonami?

7.

Czym charakteryzuje się uprawa w workach?

8.

Jak uprawia się warzywa metodą tacowo-kontenerową?

9.

Na czym polega uprawa torfowo-wodna?

10.

Jak uprawia się warzywa w cienkowarstwowych kulturach przepływowych?

11.

Czym charakteryzuję się uprawa na balotach słomy?

12.

Jak przebiega uprawa na wałach z obornika?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj projekt ograniczania strat ciepła dla wskazanej szklarni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

określić obecny stan szklarni a w szczególności:

a)

sposób ogrzewania,

b)

zacieniania,

c)

wietrzenia,

d)

stan i sposób oszklenia (podwójne szklenie ścian bocznych itp.),

4)

określić sposoby wietrzenia i zacieniania szklarni,

5)

określić sposoby ograniczania strat w szklarni,

6)

zaproponować projekt ograniczania strat ciepła w szklarni,

7)

wykonać projekt,

8)

przedstawić projekt w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

materiały do zacieniania szklarni (farby, kreda, glina),

–

materiały do uszczelniania oszklenia i otworów,

–

elementy systemu grzewczego – grzejniki, rury, itd.,

–

wentylatory, rękawy,

–

typowy projekt szklarni.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj przygotowanie szklarni do uprawy ogórka na wałach obornika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

określić terminy uprawy,

4)

określić rozmieszczenie i wymiary wałów,

5)

obliczyć ilość obornika,

6)

zaproponować rodzaj podłoża planowanego na okrywę oraz optymalną zawartość
składników pokarmowych,

7)

określić, na jakiej głębokości należy umieścić obornik,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

8)

obliczyć ilość okrywy,

9)

naszkicować schematycznie przekrój przez wał i okrywę,

10)

przedstawić projekt w formie pisemnej uzasadniając przyjęte rozwiązania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

technologia uprawy ogórka,

−

prezentacja multimedialna na temat metod uprawy warzyw pod osłonami,

−

literatura na ten temat,

−

przybory do pisania,

−

kalkulator.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować pomieszczenia i warunki do uprawy warzyw?

2)

rozróżnić i scharakteryzować rodzaje osłon?

3)

scharakteryzować uprawę warzyw na balotach słomy?

4)

zaplanować sposoby ograniczania strat ciepła w szklarni?

5)

zaplanować sposoby wietrzenia i zacieniania szklarni?

6)

określić, na czym polega uprawa warzyw na wełnie mineralnej?

7)

określić, na czym polega uprawa warzyw metodą TK

(tacowo-kontenerową)?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.2.

Nawożenie warzyw pod osłonami

4.2.1. Materiał nauczania

Wymagania pokarmowe to optymalna ilość składników mineralnych pobierana przez
rośliny w okresie wegetacji. Wartość wymagań pokarmowych może być określana ilością
składników pobranych przez jedną roślinę, albo przez rośliny uprawiane na danej
powierzchni. Poszczególne gatunki, a nawet odmiany mają zróżnicowane wymagania
pokarmowe. Nawożenie jest jednym z czynników wpływającym bezpośrednio na wysokość
plonu. Zarówno niedobory jak i nadmiary składników pokarmowych są dla rośliny szkodliwe
i powodują zmniejszenie plonu, a często także obniżenie jego jakości. Wymagania
pokarmowe najczęściej wyraża się w mg czystego składnika na dm

3

podłoża lub pożywki (lub

g/m

3

).

Objawy niedoborów składników pokarmowych są podobne jak u innych roślin. Niedobór
azotu powoduje osłabienie wzrostu roślin i liście stają się jaśniejsze rośliny wolniej rosną,
a ich przyrosty są cienkie. Przy niedoborze potasu brzegi liści początkowo żółkną, a następnie
zasychają. Poza tym u pomidora pojawiają się na owocach zielone plamy, a kwiatostany
wyrastają pod ostrym kątem i szybko się łamią pod ciężarem owoców. Niedobór magnezu
powoduje rozjaśnienie, a następnie żółknięcie aż do nekrozy blaszki liściowej między
nerwami. Niedobór wapnia często łączy się z niewłaściwym (zbyt kwaśnym) odczynem
podłoża lub pożywki. Pomidory są wrażliwe na jego niedobór, który powoduje suchą
zgniliznę wierzchołkową. Niedobór fosforu powoduje osłabienie wzrostu i kwitnienia,
niekiedy liście i łodygi są zabarwione na fioletowy kolor. Nadmiar jednego składnika często
może powodować niedobór innego na przykład nadmiar potasu powoduje nie pobieranie
wapnia i żelaza. Istotnym czynnikiem w uprawie jest kontrola zasolenia gleby, im jest wyższe
tym rośliny mają większe trudności w pobieraniu składników pokarmowych.

Potrzeby pokarmowe

Jest to ilość składników, jaką trzeba dostarczyć roślinom, aby zapewnić ich zaspokojenie

wymagań pokarmowych. Potrzeby pokarmowe roślin zależą od następujących czynników:
długości okresu wegetacji, warunków uprawy, zasobności podłoża w składniki mineralne,
zdolności rośliny do pobierania składników pokarmowych z podłoża, kompleksu sorpcyjnego
i innych.

Wymagania nawozowe określa się najczęściej na podstawie metod chemicznych,

polegających na analizie podłoża i materiału roślinnego, ponieważ ocena organoleptyczna
(wzrokowa) jest zbyt mało dokładna.
Badając podłoże należy wykonać następujące czynności:
−

pobrać próbki podłoża z warstwy około 0–20 cm (korzenienia się rośliny), pożywki lub
wycinki z pierścieni,

−

przygotować reprezentatywna próbkę ok. 0,5 l z prób pojedynczych, wsypując je do
dużego pojemnika i mieszając je,

−

szczelnie zamknąć w torebce foliowej i oznakować, opisując na załączonej etykiecie
(właściciel i adres gospodarstwa, z jakiej osłony została pobrana próba, gatunek i wiek
lub fazę rozwojową roślin, sposób uprawy, zawartość substancji organicznej w podłożu,

−

wysłać próbki do stacji chemiczno-rolniczej w celu wykonania analizy chemicznej,

−

zinterpretować wyniki analizy, w której są określane niedobory i zalecane zawartości
składników pokarmowych, a także proponowane nawożenie,

−

wykonać zalecenia nawozowe.
Analiza materiału roślinnego polega na pobraniu do badania części rośliny, tzw. części

wskaźnikowych, np. liści, owoców, ogonków liściowych. Zawartość składników mineralnych
w poszczególnych częściach roślin jest zróżnicowana, np. w młodych liściach znajduje się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

dużo azotu, potasu, fosforu, a mniej wapnia i magnezu. Oznaczenie składu chemicznego
rośliny w jej w częściach jest odzwierciedleniem jej odżywiania. Może się zdarzyć, że
w podłożu jest wysoka zawartość danego składnika, a w roślinie niska i dlatego analizę
materiału roślinnego można wykorzystać do korygowania dawek nawożenia pogłównego.
Analiza materiału roślinnego może stanowić uzupełnienie analizy podłoża, ale nie może jej
zastępować. Przed uprawą warzyw należy zastosować nawożenie podstawowe na podstawie
analizy podłoża.

Przykładowe obliczenie dawki nawożenia azotowego saletrą amonową pomidora na

podstawie analizy podłoża. Pomidor uprawiany na powierzchni 1 ara, w podłożu torfowo
korowym, korzeni się głównie do głębokości 20 cm, liczba graniczna dla azotu wynosi
300 mg/dm

3

, a w wyniku analizy stwierdzono zawartość 200 mg/dm

3

. Obliczenie niedoboru

w 1 dm

3

– 300 – 200 = 100 mg azotu/dm

3

. 100 mg/dm

3

= 100 g/m

3

. Obliczenie objętości

podłoża na powierzchni 1 ara. 100 m

2

x 0,2 m = 20 m

3

. Obliczenie niedoboru azotu na

powierzchni 1 ara – 100 g/m

3

x 20 m

3

= 2000 g/m3 = 2 kg. Ilość nawozu oblicza się

z proporcji 100 g saletry amonowej zawiera 34,5 g N

X g saletry amonowej zawiera 130 g N, czyli
X = 100 · 130 : 34,5 = 5,88 kg saletry amonowej/ar
Do nawożenia pogłównego w czasie wegetacji najlepiej przygotować roztwór nawozu

w granicach 0,05–0,3%, uwzględniając rodzaj rośliny, stadium jej rozwoju, sposób zasilania
i wynik analizy podłoża. Na powierzchnię 1 m² można jednorazowo zastosować
5–10 g N, 20–30 g P, 10–20 g K. Przy podawaniu składu procentowego nawozu często są
podawane zawartości form tlenkowych. Dlatego należy przeliczyć je na czysty składnik.

Tabela 1. Przeliczniki wybranych tlenków na czysty składnik i z czystego składnika na tlenek [opracowanie

własne]

Tlenek

Przelicznik na czysty składnik

Przelicznik z czystego składnika na tlenek

N

2

1,000

1,00

K

2

O

0,833

1,2

P

2

O

5

0,437

1,66

CaO

0,714

1,4

MgO

0,667

1,67

4.2.2. Pytania sprawdzające

1.

Co to są wymagania pokarmowe?

2.

Co to są potrzeby nawozowe?

3.

Jakie są objawy niedoboru magnezu na roślinach?

4.

Jakie informacje podaje się na etykiecie do stacji chemiczno-rolniczej?

5.

Do czego służy analiza materiału roślinnego?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ dawkę nawożenia pogłównego dla pomidorów szklarniowych rosnących na

zagonach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. w poradniku dla ucznia),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

określić objętość podłoża na zagonach,

4)

przeanalizować wyniki analizy chemicznej podłoża,

5)

obliczyć niedobory poszczególnych pierwiastków,

6)

zaproponować nawozy do nawożenia pogłównego,

7)

obliczyć dawki nawozów,

8)

przedstawić obliczenia grupie uzasadniając wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

prezentacja multimedialna na temat uprawy pomidorów na zagonach,

–

materiały reklamowe firm produkujących nawozy,

–

charakterystyki nawozów mineralnych,

–

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj sposób pobierania pożywki lub podłoża do analizy ze wszystkich metod uprawy

warzyw pod osłonami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. oraz 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

określić metody uprawy warzyw,

4)

określić miejsca i sposób pobierania prób,

5)

przedstawić wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

prezentacja multimedialna na temat uprawy nawożenia pod osłonami,

–

plansze przedstawiające metody uprawy warzyw pod osłonami,

–

laska Egnera i inne narzędzia do pobierania próbek.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować pojęcia wymagań pokarmowych i potrzeb nawozowych?

2)

określić metody określania potrzeb nawozowych?

3)

określić, do czego służy analiza materiału roślinnego?

4)

rozpoznać objawy niedoboru fosforu na pomidorze?

5)

obliczyć dawkę nawożenia fosforu pod uprawę pomidora?

6)

określić, do czego służą liczby graniczne w poszczególnych
uprawach roślin warzywnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.3.

Choroby i szkodniki

4.3.1.

Materiał nauczania

Główne choroby warzyw uprawianych pod osłonami

W uprawie roślin pod osłonami czynniki środowiska takie jak wysoka temperatura

pomieszczenia, duża wilgotność powietrza, zagęszczenie roślin, sprzyjają rozwojowi
i rozprzestrzenianiu się chorób i szkodników. Choroby atakujące części naziemne roślin, np.
szara pleśń, częściej występują w tunelach foliowych, ponieważ jest w nich znacznie wyższy
poziom wilgotności powietrza niż w szklarniach. Istnieje wiele chorób i szkodników
atakujących różne gatunki warzyw, których szczegółowy opis można znaleźć w Atlasie
Chorób i Szkodników Warzyw. Dla producenta podstawową informacja jest możliwość
właściwej i wczesnej ich identyfikacji. Właściwy dobór metod i środków ochrony roślin
najlepiej jest podjąć na podstawie aktualnego Programu Ochrony Warzyw.

Według Tadeusza Baranowskiego [8, s. 118–120] do ważnych chorób roślin uprawianych

pod osłonami należą:

1.

Zgorzel siewek i zgnilizna przykorzeniowa – choroba atakuje siewki oraz młode rośliny.
Część liścieniowa siewek przewęża się i rośliny przewracają się. Z kolei u młodych roślin
porażeniu ulega głównie szyjka korzeniowa. Wystąpieniu choroby sprzyja spadek
temperatury poniżej 15ºC, podlewanie roślin zimną wodą i wysoka wilgotność podłoża.
Zapobieganie: stosowanie odkażonego podłoża do uprawy, unikanie podlewania warzyw
zimną wodą. Z chwilą pojawienia się choroby można zastosować do podlania roślin
fungicydy.(Zalecenia Ochrony Roślin Instytutu Ochrony Roślin, cz. III. Warzywa, Sady,
Poznań 2006).

2.

Szara pleśń – choroba ta poraża liście, pędy, owoce roślin, na których ukazują się
stopniowo ciemniejące plamy koloru jasnobrunatnego pokrywające się puszystym
nalotem grzybni i zarodników. Zaatakowane tą chorobą pędy odłamują się, zaś na
owocach przy szypułce (pomidor, papryka, ogórek) pojawiają się wodniste plamy
z puszystym nalotem. Choroba ta rozprzestrzenia się w pomieszczeniach o dużej
wilgotności powietrza.
Zapobieganie: regularne i dokładne wietrzenie pomieszczeń, utrzymywanie wilgotności
powietrza do 75% i stosowanie nawadniania kropelkowego. W momencie wystąpienia
choroby warzywa należy opryskiwać fungicydami wg aktualnego programu ochrony
roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Rys. 2. Zgorzel siewek

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 3. Objawy szarej pleśni

na łodydze

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 4. Porażony liść z objawami

zarodnikowania grzyba

[www.inwarz. skierniewice.htm]

3.

Zgnilizna twardzikowa – choroba może porażać każdą część rośliny, a zwłaszcza jej pędy
w rozwidleniach lub wyrastające tuż nad ziemią. Roślina powyżej porażonych części
więdnie i usycha. Części roślin pokrywają się wodnistymi plamami, które się powiększają

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

i pokrywają białym nalotem, zaś wewnątrz łodyg pojawiają się czarne zarodniki
przetrwalnikowe. Przyczyną rozwoju choroby są pozostawione w glebie sklerocja, które
mogą zachować żywotność przez 2–3 lata.
Zapobieganie: odkażanie podłoża termicznego, usuwanie resztek roślin, regularne
i dokładne wietrzenie pomieszczenia oraz unikanie zwilżania roślin. Podczas pierwszych
objawów choroby stosowanie opryskiwania fungicydami wg aktualnego programu
ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Rys. 5. Zgnilizna twardzikowa na owocach pomidora

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 6. Zgnilizna twardzikowa – grzybnia

i sklerocja w porażonej łodydze

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Każdy gatunek warzyw jest atakowany przez specyficzne i charakterystyczne dla niego

czynniki chorobotwórcze wywołujące m.in. następujące choroby:

Warzywa psiankowate
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a)

guzikowatość – owoce pomidora są niekształtne, spłaszczone, zbliżone kształtem do
guzika, niemal pozbawione nasion. Przyczyną jest zawiązanie zbyt dużej ilości owoców,
zbyt duże obniżenie temperatury w ciągu dnia i za niski poziom wilgotności,

b)

korkowaciejące spękania skórki – na owocach pojawiają się podłużne pęknięcia skórki,
choroba pojawia się w końcowej fazie wzrostu i dojrzewania owoców, kiedy nabiorą one
czerwonej barwy. Przyczyną może być aura, brak słońca, chłodna temperatura oraz zbyt
obfita ilość owoców,

c)

opadanie zawiązków – roślina, która ma zbyt wiele owoców w jej dolnej części na
początku owocowania, zrzuca wyżej położone zawiązki. Przyczyną jest zbyt duże
wahanie temperatury powietrza, niedobór wody i zbyt mała wilgotność powietrza,

d)

pękanie owoców – pojawia się na owocach warzyw dojrzałych i jest spowodowane
nagłym skraplaniem pary wodnej na owocach,

e)

sucha zgnilizna – na owocach pojawiają się brązowiejące, suche, lekko wgłębione plamy,
przyczyną jest niedobór wapnia i zaburzenia w gospodarce wodnej rośliny.

Choroby wirusowe:
a)

brązowa plamistość pomidora – wierzchołkowe liście brunatnieją i zaginają się ku
dołowi. Choroba może być przenoszona mechanicznie,

b)

mozaika pomidora i papryki – poraża liście, pędy i owoce, na liściach występują
jasnozielone przebarwienia, które z czasem żółkną, liście deformują się, a na pędach oraz
na owocach są brunatne plamy,

c)

smugowatość pomidora – na porażonych pędach pojawiają się ciemnobrunatne,
zagłębione smugi, a na owocach brunatne plamy z wgłębieniami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Zapobieganie: odkażanie podłoża, sprzętu używanego do uprawy, np. sznurków, selekcja
negatywna młodych roślin.

Choroby bakteryjne:
a)

rak bakteryjny pomidora – bardzo groźna choroba kwarantannowa, bakterie wnikają
i zapychają naczynia pomidora. Początkowo więdną pojedyncze liście, a potem cała
roślina. Źródłem choroby jest gleba i zainfekowane nasiona.

Rys. 7. Rak bakteryjny pomidora

www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 8. Brunatna plamistość na liściach pomidora

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Choroby grzybowe:
a)

karłowatość korzeni pomidora – korzenie stają się korkowate i brunatnieją, drobne
korzenie obumierają, ponieważ następuje ograniczenie pobierania wody, wskutek czego
rośliny więdną. Chorobę wywołuje zainfekowane podłoże,

Zapobieganie: uprawa odmian odpornych, szczepienie roślin na podkładkach odpornych,
odkażanie termiczne podłoża,

b)

brunatna plamistość liści pomidora – na górnej stronie liści występują żółte plamy, które
z czasem brunatnieją, zaś na dolnej stronie liści pojawia się brunatny, aksamitny nalot,
wskutek czego liście zamierają. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi infekcji jest
wilgotność powietrza powyżej 80% i temperatura 18–22ºC,

Zapobieganie:

uprawa

odmian

odpornych,

odkażanie

pomieszczenia

poprzez

odparowywanie siarki, odkażanie podłoża, regularne wietrzenie pomieszczenia, unikanie
zraszania pomidora wodą, jeśli wystąpią pierwsze objawy choroby, wówczas stosuje się
opryskiwanie fungicydami wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),

c)

fuzaryjne więdnięcie pomidora – wiązki przewodzące ulegają brunatnieniu, zaś liście
dolne zamierają. Źródłem choroby mogą być zainfekowane nasiona i zakażone podłoże.

Zapobieganie: uprawa odmian odpornych lub szczepionych na podkładkach odpornych,
stosowanie odkażania termicznego podłoża,

d)

werticilioza pomidora – grzyb zatyka tkanki przewodzące, przez co roślina nie pobiera
wody, zaś dolne liście żółkną i zamierają. Źródłem infekcji jest zakażone podłoże.

Zapobieganie: takie jak przy fuzaryjnym więdnięciu pomidora,

e)

zaraza pierścieniowa pomidora – grzyb poraża łodygi pomidora, które zabarwiają się na
szarozielono, przewężają się, stają się puste, gniją u podstawy, a rośliny więdną
i zamierają. Źródłem choroby jest podłoże, zaś sprzyjającym jej czynnikiem jest zbyt
wysoka wilgotność pomieszczenia i nadmierne używanie azotu do nawożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Zapobieganie: uprawa na parowanym podłożu, stosowanie do podlewania fungicydu
według aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III.
Warzywa, Sady, Poznań 2006),

f)

zaraza ziemniaka – poraża liście, na których powstają brunatne plamy z białym nalotem,
a pod nimi twarda zgnilizna miąższu. Chorobę wywołują zarodniki z zakażonych upraw
ziemniaka.

Zapobieganie: unikanie upraw pomidora w pobliżu plantacji ziemniaka, profilaktyczne
opryskiwanie fungicydami wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),

Rys. 9. Zaraza ziemniaka na

liściach i owocach

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 10. Zaraza ziemniaka na

liściach i owocach

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 11. Liście ogórka porażone

przez kanciastą plamistość

[www.inwarz.skierniewice.htm]

g)

zgorzel podstawy łodyg i czarna zgnilizna owoców pomidora – poraża szyjki
korzeniowe, które brunatnieją, a rośliny więdną i usychają, zaś na owocach pojawia się
czarna zgnilizna. Źródłem wirusa są zakażone narzędzia, sprzęt, nasiona, podłoże,

Zapobieganie: stosowanie nasion ze zdrowych plantacji, zaprawianie nasion według
aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa,
Sady, Poznań 2006), odkażanie pomieszczeń, sprzętu i podłoża,

h)

mączniak prawdziwy psiankowatych – atakuje liście papryki i pomidora, na górnej
stronie liści powstają przebarwienia i biały nalot, zaś na dolnej stronie pojawiają się
plamy z zarodnikami i grzybnią. Sprzyjającymi warunkami do rozwoju choroby są
nadmierna wilgotność oraz wysoka temperatura powietrza.

Zapobieganie: kontrolowanie wilgotności i temperatury powietrza, wraz pierwszymi
objawami choroby opryskiwanie wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia
Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Warzywa dyniowate
Choroby nie infekcyjne (fizjologiczne):
a)

niepasożytnicze więdnięcie roślin – przyczyną są niekorzystne warunki środowiskowe
oraz błędy w uprawie, takie jak zbyt niska temperatura podłoża, polewanie roślin zimną
wodą w czasie wysokiej temperatury i dużego nasłonecznienia.

b)

opadanie kwiatów i zawiązków owoców – występuje na skutek silnych wahań
temperatury powietrza, podłoża i zmian wilgotności powietrza oraz z powodu
pozostawienia zbyt dużej ilości owoców.

c)

pękanie owoców – jest spowodowane niedoborem potasu w czasie dorastania oraz
dojrzewania owoców oraz silnym wahaniem wilgotności gleby.

Zapobieganie: dokładna regulacja czynników środowiska, usuwanie przyczyn choroby
zaraz po wystąpieniu jej objawów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Choroby wirusowe:
a)

ż

ółta i zielona mozaika – poraża liście i owoce roślin, na których pojawiają się plamy

koloru jasno- i ciemnozielonego, plamy i smugi w kształcie mozaiki. Liście marszczą się,
a owoce mają guzowate wypukłości. Źródłem infekcji są resztki zakażonych roślin,
zainfekowane nasiona, zaś wirusy przenoszone są przez mszyce lub mechanicznie.

Choroby bakteryjne:
a)

kanciasta plamistość ogórka – porażeniu ulegają liście, owoce i kwiaty. Młode rośliny
giną, zaś starsze mają na liściach kanciaste, szare lub brunatne palmy, pokrywające się
mętną cieczą przy dużej wilgotności. Źródłem zakażenia są nasiona i resztki porażonych
roślin, wysoka wilgotność powietrza również sprzyja rozwojowi choroby.

Zapobieganie: wykonywanie wszelkich zabiegów profilaktycznych, zaprawianie nasion
oraz zabiegi fungicydami wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Choroby grzybowe:
a)

antraknoza dyniowatych – na liściach pojawiają się jasnozielone plamy przechodzące

stopniowo w kolor brunatny. Na łodydze, owocach i szyjce korzeniowej występują
wgłębione plamy z ceglastym nalotem zarodników grzyba. Rośliny więdną i zamierają.
Ź

ródłem choroby jest grzyb zimujący w nasionach i resztkach porażonych roślin, a także

wysoka temperatura i wilgotność powietrza.

Zapobieganie: odkażanie podłoża, pomieszczeń, nasion, opryskiwanie w początkowym
stadium choroby wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin
IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),

b)

czarna zgnilizna korzeni dyniowatych – zainfekowane rośliny nie mają drobnych

i średnich korzeni, szyjka korzeniowa jest czarna, zaś nadziemna część roślin żółknie
i zasycha. Chorobę wywołuje grzyb występujący pospolicie w podłożu.

Zapobieganie: stosowanie parowanego podłoża do sadzenia roślin, szczepienie odmian
szlachetnych na dyni figolistnej, podlewanie roślin po ich posadzeniu wg aktualnego
programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady,
Poznań 2006),

c)

fuzaryjne więdnięcie dyniowatych – to choroba wiązek naczyniowych, które są zatkane,

przez co pobieranie wody jest znacznie ograniczone. Rośliny więdną, żółkną
i obumierają. Źródłem choroby jest podłoże.

Zapobieganie: odkażanie podłoża, szczepienie odmian szlachetnych na dyni figolistnej,

d)

mączniak prawdziwy dyniowatych – na liściach występuje biały nalot podobny w swej

konsystencji do mąki, liście więdną, zaś silnie porażone rośliny obumierają. Źródłem
infekcji jest zakażone podłoże i resztki porażonych roślin, czynnikami sprzyjającymi jej
rozwojowi są brak przewiewu, słaba wentylacja i wysoka temperatura.

Zapobieganie: odkażanie pomieszczenia i podłoża, opryskiwanie preparatami według
aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa,
Sady, Poznań 2006).

e)

parch dyniowatych – młode owoce melona i ogórka przestają rosnąć i zamierają. Na

starszych owocach pojawiają się brunatne, suche, korkowate plamy z oliwkowo –
czerwonym nalotem (zarodniki grzyba), z których wydobywają się krople cieczy.
Pękanie i zamieranie liści jest spowodowane przez jasnobrunatne plamy. Czynnikami
sprzyjającymi chorobie są zbyt niska temperatura i duże zagęszczenie roślin. Źródłem
zakażenia są nasiona z zainfekowanych owoców.

Zapobieganie: uprawa odmian genetycznie odpornych, zaprawianie nasion, opryskiwanie
roślin według aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR,
cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Warzywa liściowe
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a)

seler – zamieranie liści sercowych, brunatne pękanie ogonków liściowych, chloroza.
Choroby te powstają na skutek niedoboru składników pokarmowych w podłożu.

Zapobieganie: prawidłowe nawożenie podłoża przed wysadzeniem rozsady i podczas
uprawy,

b)

szklistość liści sałaty – jeśli roślina pobiera z podłoża więcej wody niż potrzebuje jej do

transpiracji, wówczas wzdłuż brzegów liści występują plamy.

Zapobieganie: utrzymywanie wyższej temperatury nocą i większego stężenia soli
w podłożu,

c)

zamieranie brzegów liści sałaty – powstaje na skutek niedoboru wapnia w podłożu lub

trudności w jego absorpcji przez roślinę. Wysoka temperatura i wilgotność powietrza,
zbyt niski odczyn podłoża również wpływają na rozwój choroby.

Zapobieganie: utrzymywanie wysokiej wilgotności powietrza nocą i niskiej w ciągu dnia.

Choroby pasożytnicze:
a)

mączniak rzekomy: sałaty i szpinaku – choroba poraża liście sałaty, szpinaku i endywii,
na ich spodzie występuje nalot, zaś na wierzchu pojawiają się zielonkawe lub brunatne
plamy. Rozwojowi infekcji sprzyja temperatura powietrza 15–17ºC oraz duża wilgotność
powietrza. Źródłem choroby są grzyby zimujące w podłożu.

Zapobieganie: odkażanie nasion i podłoży, wietrzenie pomieszczenia, profilaktyczne
opryskiwanie młodych warzyw preparatami wg aktualnego programu ochrony roślin.
(Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006),

b)

gnicie bakteryjne sałaty i endywii – choroba poraża liście, na których pojawiają się czarne
plamy, na skutek czego sałata gnije.
Zapobieganie: stosowanie odkażonych podłoży, usuwanie resztek zakażonych roślin.

Warzywa rzepowate
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a)

parcenie zgrubień rzodkiewki/rzodkwi – wewnątrz warzywa powstaje suchy, gąbczasty

miąższ. Chorobę wywołuje nieprawidłowa gospodarka wodna zaburzająca wzrost
warzywa, zbyt późny zbiór lub przemarznięcie rośliny w okresie wzrostu zgrubień.

Zapobieganie: utrzymywanie prawidłowych warunków klimatycznych.
Choroby grzybowe:

a)

czernienie korzeni rzodkiewki/rzodkwi – na skórce części jadalnej korzenia lub

w głębszych warstwach miękiszu pojawiają się plamy koloru szaro-granatowego lub
granatowo-czarnego, na skutek czego roślina ulega suchej zgniliźnie. Chorobę wywołują
gleby organiczne, zasadowe, zbyt wilgotne lub świeżo nawożone obornikiem.

Zapobieganie: dezynfekcja podłoża, obniżenie odczynu gleby, prawidłowe nawożenie

azotem i potasem. Warzywa rzepowate są też porażane przez zgorzel siewek.

Warzywa kapustne
Choroby nieinfekcyjne (fizjologiczne):
a)

brzegowe zamieranie liści – przyczyną choroby jest zbyt intensywna transpiracja liści,

które pobierają za dużo wapnia wraz z wodą.

Zapobieganie: zwiększenie wilgotności pomieszczenia i podłoża, zasilanie dolistne roślin
saletrą wapniową.

Choroby grzybowe:

a)

mączniak rzekomy kapustnych – na liścieniach i dolnej stronie liści występują plamki

z szarym nalotem, wskutek czego rośliny giną. Chorobę wywołuje niska temperatura
i zbyt wysoka wilgotność powietrza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Zapobieganie:

stosowanie

zdezynfekowanego

podłoża

do

produkcji

rozsady,

utrzymywanie prawidłowej wilgotności i temperatury w pomieszczeniu. Warzywa kapustne
są też porażane przez szarą pleśń i zgorzel siewek.

Główne szkodniki warzyw uprawianych pod osłonami

Według Tadeusza Baranowskiego [8, s. 118–120] najczęściej występującymi

i najgroźniejszymi szkodnikami roślin warzywnych występującymi pod osłonami są:
1.

Guzaki korzeniowe – nicienie redukują korzenie roślin, na których pojawiają się wyrośla
osłabiające system korzeniowy rośliny. Warzywa porażone przez nicienie guzaków
ż

ółkną i rosną znacznie wolniej. Wyrośla na korzeniach zawierają samice i jaja,

w podłożu pozostają złoża jaj w żelatynowej osłonie. W celach profilaktycznych, przed
rozpoczęciem uprawy należy odkażać podłoże, a rośliny szczepić na podkładach
odpornych.

2.

Mączlik szklarniowy – to pokryty białym nalotem pluskwiak o rozmiarach 1,5 mm.
Porażone nim liście żółkną i zamierają, zaś owoce obłożone są czarnym, lepkim osadem
(grzyby sadzakowe i rosa miodowa). Samica mączlika składa jaja, z których po tygodniu
wylegają się larwy. Szkodnik rozwija się w przeciągu 3–4 tygodni. Mączlik może
zniszczyć cała uprawę i dlatego trzeba zastosować zwalczanie metodą chemiczną lub
integrowaną. Metodę chemiczną należy stosować wg aktualnego programu ochrony
roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006). Stosując
zaś metodę integrowaną należy oznaczyć rośliny żółtymi tablicami, które umieszcza się
nad warzywami a na nich pojawiają się owady. Wprowadzić po jednym z pasożytów
Encarsia formosa na każdą roślinę.

Rys. 12. Mączlik szklarniowy na

liściach pomidora

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 13. Mączlik w powiększeniu

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 14. Miniarka

[www.inwarz.skierniewice.htm]

3)

Miniarka ciepłolubka – to dorosła muchówka o długości 1,3–2,3 mm o żółtej głowie
i żółtych plamkach na tułowiu. śeruje na zewnętrznej stronie blaszki liściowej
zostawiając na niej niewielkie ślady, w które wciska jaja. Larwy miniarki minują liście,
które więdną. Zwalczanie szkodnika polega na usuwaniu porażonych liści i opryskiwaniu
roślin w kilkudniowych odstępach preparatami wg aktualnego programu ochrony roślin.
(Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

4)

Mszyce – występuje kilka gatunków mszyc. Szkodniki porażają liście, które zwijają się,
ż

ółkną i więdną. Mszyce zwalcza się stosując jeden zabieg chemiczny używając

wybranego preparatu wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony
Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Rys. 15. Samice przędziorka

szklarniowca na liściu pomidora
[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 16. Samce przędziorka

szklarniowca i nieruchoma

nimfa przed nimi

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 17. Uszkodzony liść przez

przędziorka chmielowca

[www.inwarz.skierniewice.htm]

4.

Przędziorek chmielowiec i przędziorek szklarniowiec – to mające około 1 mm pajęczaki

w kolorze czerwonym lub szarożółtym, które atakują dolną stronę liści. Na początku ich
ż

erowania górna strona blaszki liściowej ma kolor srebrny, po czym liście żółkną

i usychają. Samice tych szkodników składają jaja, z których po tygodniu wylegają się
larwy. Rozwój szkodników trwa 3 tygodnie. Do zwalczania przędziorka chmielowca
i przędziorka szklarniowca wykorzystuje się naturalnego drapieżcę w postaci dorosłych
samic dobroczynka szklarniowego oraz zabiegi chemiczne, ale takie, które są przyjazne
dla drapieżcy – Roztoczol 8 Extra w płynie. Można też zastosować samą metodę
chemiczną używając jednego z preparatów wg aktualnego programu ochrony roślin.
(Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

5.

Wciornastki – to ciemne, mające około 1,5 mm długości owady. śerują one na spodniej

warstwie blaszki liściowej i wzdłuż jej nerwów pojawiają się srebrzyste plamki.
W zależności od temperatury powietrza rozwój szkodnika trwa od 15 do 30 dni. Jeśli są
to świeże uszkodzenia, należy opryskiwać roślinę preparatami wg aktualnego programu
ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

6.

Wciornastek kalifornijski – to ciemnożółty owad o długości 1 mm, który przeważnie

ż

eruje na kwiatach i może pojawiać się też na liściach roślin. Szkodnik nakłuwa tkankę

kwiatów, liści i pobiera z nich soki. Z tego powodu liście i kwiaty ulegają przebarwieniu
oraz deformacji. Szkodnika zwalcza się bardzo trudno, ponieważ jest on odporny na
większość pestycydów, można jedynie zredukować jego liczebność stosując preparaty wg
aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR, cz. III. Warzywa,
Sady, Poznań 2006).

7.

Ziemiórka – to muchówka mająca około 3 mm długości o zielono-brązowym odwłoku

i czarnym tułowiu. Larwy ziemiórki żerują w glebach torfowych przy szyjce korzeniowej
niszcząc korzeń oraz na młodych korzeniach porażonych przez choroby. Do zwalczania
ziemiórki stosuje się parowane podłoże, a do niszczenia larw używa się granulowanych
preparatów wg aktualnego programu ochrony roślin. (Zalecenia Ochrony Roślin IOR,
cz. III. Warzywa, Sady, Poznań 2006).

Rys. 18. Ziemiórka

[www.inwarz.skierniewice.htm]

Rys. 19. Ziemiórka bradysia paupera

[www.inwarz.skierniewice.htm]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie czynniki mają wpływ na rozwój chorób warzyw uprawianych pod osłonami?

2.

Jakie ważne choroby występujące w uprawie roślin pod osłonami?

3.

W jaki sposób dzieli się choroby roślin?

4.

Jakie choroby występują na warzywach psiankowatych i jakie są ich objawy?

5.

Jakie choroby występują na warzywach liściowych i jakie są ich objawy?

6.

Jakie ważne gospodarczo szkodniki występują na roślinach uprawianych pod osłonami

i jakie są sposoby ich zwalczania?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj choroby występujące na warzywach szklarniowych i zaplanuj ich zwalczanie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

określić objawy występowania,

4)

porównać je z opisami chorób,

5)

zidentyfikować występujące choroby,

6)

określić warunki im sprzyjające,

7)

zaproponować metody ich zwalczania (w przypadku zastosowania metody chemicznej
dobrać środki, termin i określić stężenie).

8)

przedstawić projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

okazy roślin z typowymi objawami chorób,

–

atlasy chorób i szkodników warzyw,

–

programy ochrony warzyw,

–

lupa,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj szkodniki ogórka i zaplanuj ochronę przed nimi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z materiałem nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

określić budowę morfologiczną szkodników i wygląd objawów ich występowania,

4)

porównać objawy z opisem szkodników,

5)

zidentyfikować szkodniki,

6)

określić warunki sprzyjające jego rozwojowi,

7)

dobrać metody zwalczania lub zapobiegania,

8)

określić terminy, pestycydy i ich stężenia,

9)

przedstawić projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

okazy szkodników i roślin przez nie porażonych,

–

atlasy chorób i szkodników warzyw,

–

programy ochrony warzyw,

–

przybory do pisania.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

rozpoznawać choroby fizjologiczne i infekcyjne roślin warzywnych?

2)

dokonać charakterystyki chorób roślin warzyw dyniowatych?

3)

określić metody zapobiegania chorobom warzyw?

4)

określić gatunki najważniejszych szkodników warzyw pod osłonami?

5)

określić sposoby zwalczania szkodników warzyw pod osłonami?

6)

korzystać z programów ochrony roślin?

7)

przedstawić zasady integrowanej ochrony roślin?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.4.

Uprawa wybranych warzyw

4.4.1. Materiał nauczania

W uprawie pod osłonami uprawia się wiele gatunków warzyw poniżej przedstawiono

niektóre z nich.
Pomidor jest uprawiany jest zarówno w szklarniach jak i wysokich tunelach foliowych.
Pomidory w szklarniach uprawiane są najczęściej w terminie wiosennym od lutego do lipca,
lub jesiennym od lipca do grudnia. Możliwa jest uprawa całoroczna, ale koszty ogrzewania
i doświetlania w miesiącach zimowych są bardzo wysokie. Uprawa w tunelach ogrzewanych
najczęściej rozpoczyna się w cyklu wiosennym od połowy marca, a w jesiennym od lipca.
W nieogrzewanych tunelach pomidory sadzi się na przełomie kwietnia i maja. W uprawie
przeważają odmiany mieszańcowe (F

1

), które powinny charakteryzować się wczesnym

wchodzeniem w okres owocowania, odpornością na niektóre choroby, kulistym lub
zbliżonym kształtem, brakiem zielonej piętki, odpornością na transport oraz walorami
smakowymi. W sprzedaży znajduje się aktualnie wiele odmian, wybór do uprawy jest zależny
od odległości rynku zbytu, cyklu uprawowego, sposobu uprawy, popytu i innych.
Przykładowe odmiany do uprawy pod osłonami: Celena F

1

, Bisena F

1

, Remiz F

1

, Kos F

1

,

Carmello F

1

, Akord F

1

, Atut F

1

, Dukat F

1

, Jowisz F

1

.

Czynniki środowiskowe w uprawie pomidora.

Optymalna temperatura w uprawie pomidora jest zależna od fazy rozwojowej rośliny
i intensywności światła (tabela 2), wynosi od 17–27°C. Temperatura podłoża powinna
wynosić zimą od 14–16°C, a wczesną wiosną 16–18°C. Dla przyśpieszenia kwitnienia można
przez dwa tygodnie od łożenia liścieni utrzymywać ją na poziomie około12°C. Niższa
temperatura hamuje rozwój korzeni i pobieranie wody.

Tab. 2. Optymalne temperatury powietrza w uprawie pomidora pod szkłem i folią (wg Skierkowskiego).

[3, s. 253]

Temperatury(

°C

)

Dzienne

nocne

Okres

dni

pochmurne

dni słoneczne i w czasie

doświetlania

w czasie

doświetlania

w okresie

ciemności

Od siewu do pojawienia się
wschodów
Od wzejścia do pikowania
Od pikowania do
doniczkowania
Od doniczkowania do
posadzenia w szklarni
Od sadzenia do początku
kwitnienia
Od początku do końca
kwitnienia
Od końca kwitnienia do
końca owocowania

22–25
17–18

17–18

17–18

17–18

20–22

22–24

22–25
20–22

20–22

20–22

20–22

22–26

24–27

–

20–22

20–22

20–22

–

–

–

22–25
14–16

14–16

14–16

14–16

16–18

18–20

Pomidor ma wysokie zapotrzebowanie na wodę szczególnie w okresie kwitnienia

i owocowania. Ograniczenia nawadniania po posadzeniu jest wskazane ze względu na rozwój
systemu korzeniowego. Zalecane jest nawadnianie kropelkowe lub inne, przy którym liście
pozostają suche. Deszczowanie ze względu na podatność na choroby nie daje pozytywnych
efektów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Początkowo pomidor pobiera mało składników pokarmowych, natomiast podczas silnego

wzrostu, kwitnienia i owocowania jego wymagania pokarmowe wzrastają. W czasie
zwiększonego zapotrzebowania należy zastosować nawożenie pogłówne, jednak w ilości
niepowodującej zasolenia, ani nadmiaru składnika w podłożu lub pożywce. Zalecane jest
przeprowadzenie analizy podłoża przed cyklem uprawowym i okresowo w trakcie uprawy.
Zalecane zawartości składników pokarmowych w podłożu, o zawartości powyżej 50%
substancji organicznej:
azot

150–300 [mg/l] N od października do marca i 300–500 [mg/l] N od kwietnia do
października,

fosfor 460–920 [mg/l] P

2

O

5

,

potas

720–1020 [mg/l] K

2

O,

magnez 250–415 [mg/l] MgO,
wapń

1400–2800 [mg/l] CaO.

Produkcja rozsady trwa około 6 tygodni. Pikowanie siewek odbywa się około 2 tygodni

po siewie, a doniczkowanie po następnych dwóch. Okresy te zależą jednak w dużym stopniu
od stworzonych warunków termicznych, intensywności światła. Nasiona często wysiewa się
do skrzynek (na skrzynkę 50x35 cm potrzeba około 2 g nasion), a następnie po ukazaniu
pierwszego liścia pikuje się do skrzynek też w rozstawie 5x5 cm. Po dwóch tygodniach, gdy
liście zaczynają się stykać pikuje się kolejny raz do doniczek lub cylindrów o średnicy
8–10 cm. Można także pikować od razu do cylindrów lub doniczek (jednokrotne pikowanie),
jednak powoduje to konieczność zajmowania dużej powierzchni mnożarki często
doświetlanej i wzrost kosztów.

W celu zwiększenia odporności pomidorów na część chorób występujących w glebie

można szczepić pomidory na podkładkach np.: Triton, KNFN, Maxifort, Beaufort i inne.
Sposoby uprawy

Najtańszym sposobem jest uprawa w gruncie szklarni lub tunelu, jednak często nie

właściwe podłoże powoduje obniżenie plonu. Uprawa na stołach jest stosowana w mniejszych
gospodarstwach, gdzie sadzi się pomidory na stoły po wysadzeniu rozsad. Uprawa
w pierścieniach jest szczególnie korzystna w cyklu wiosennym, kiedy podłoże szybciej się
nagrzewa w cylindrach niż przy uprawie w gruncie. Cylindry maja najczęściej 20

−

22 cm

ś

rednicy i 22

−

25 cm wysokości. Podłoże najczęściej stanowi torf, kompost korowy lub ziemia

kompostowa. Metoda torfowo wodna polega na ustawieniu cylindrów po kilka sztuk
w zagłębieniach wyścielanych folia i wypełnionych na wysokość 4

−

5 cm pożywką, która jest

sukcesywnie podawana. Uprawa na wełnie mineralnej polega na postawieniu rozsady
w cylindrach na macie z wełny mineralnej i podawaniu pożywki przez system nawadniania
kropelkowego. Pomidory sadzi się do szklarni w ilości 3–3,5 szt./m

2

. W czasie uprawy

wykonywane są następujące zabiegi:
–

w celu zapewnienia roślinom optymalnych warunków należy je wiązać sznurkiem do
drutów rosnących nad nimi (najczęściej na wysokości 170–200 cm).

–

cięcie pomidora polega na wczesnym usuwaniu pędów bocznych, a (na 4

−

5 tygodni

w cyklu wiosennym lub 8 w cyklu jesiennym) przed planowanym zakończeniem uprawy
usuwamy wierzchołek dwa liście nad najwyższym gronem. Pomidory prowadzi się
najczęściej na 6

−

9 gron, a na stołach na 3

−

5 gron.

–

usuwanie dolnych liści służy zmniejszeniu wilgotności powietrza i tym samym poprawie
zdrowotności uprawy. Liście usuwa się początkowo na wysokość 1

−

3 gron owocujących,

a w końcowej fazie uprawy usuwa się tylko zżółkłe i porażone przez choroby liście.

–

hormonizację wykonuje się w celu zwiększenia liczby prawidłowo wykształconych
owoców w gronie podczas niekorzystnych warunków zewnętrznych zbyt niskiej
wilgotności i małym nasłonecznieniu. Polega ona na 1

−

3 krotnym opryskiwaniu kwiatów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

w gronach co 3

−

5 dni. Do hormonizacji najczęściej stosuje się Betokson w stężeniu

0,3

−

0,5%. Stężenie powinno zależeć od temperatury i nasłonecznienia. W niekorzystnych

warunkach należy zastosować minimalne stężenie.

–

Zbiór owoców „zapalonych” dopiero co czerwieniejących przeprowadzany jest dla
owoców przeznaczonych do dłuższego transportu lub przechowywania, owoce dojrzałe
zrywa się do sprzedaży na rynku lokalnym. Pomidory początkowo zbiera się co 5

−

6 dni,

a następnie 2

−

3 razy w tygodniu. Owoce są pakowane do skrzynek z tworzyw sztucznych

po około 10

−

12 kg.

Papryka

Jest uprawiana w szklarniach i tunelach foliowych, jako plon główny. W szklarniach

ogrzewanych sadzi się ją już od połowy lutego do połowy marca i uprawia nawet do grudnia,
a w tunelach ogrzewanych od połowy kwietnia do końca października, a w nieogrzewanych
od początku maja do połowy października.

Przykładowe odmiany mieszańcowe do uprawy w szklarni to: Bendigo, Cadice, Colombo,

Delphin, Oazis, Sirono, Spartacus, a w tunelach foliowych, Blondy, Bryza, Cadette, Monsun.
Czynniki środowiska.

Temperatura kiełkowania nasion 14–35°C, a optymalna 24–26°C. Od wschodów do

pikowania w dzień słoneczny 18–20°C, a w pochmurny 16–18°C i nocą16°C. Po pikowaniu
w dzień od 18–25 i w nocy 18°C. Poniżej 14 stopni wzrost zostaje zahamowany. Dla
zawiązywania owoców w dzień 21–27°C, a nocą 16–20°C. W temperaturze powyżej 27°C
rośliny obficiej kwitną, ale kwiaty opadają. Temperatura podłoża powinna być stała od 20–
35°C, a aptymalnie25°C.

Wilgotność podłoża powinna wynosić po posadzeniu 60–70% ppw, a po 2 tygodniach

stopniowo wzrastać do 80%. Wilgotność powietrza 70–80%, a po wyżej 95% część owoców
opada i rośliny są porażane przez szarą pleśń. Przy zbyt niskiej wilgotności zawiązki opadają.
Przed rozpoczęciem uprawy i sukcesywnie w trakcie wykonywane jest nawożenie na
podstawie analizy podłoża. Optymalne zawartości przy pH 6

−

7 wynoszą w podłożach

organicznych: N 200

−

300 mg/l, P 300

−

400 mg/l, K 400

−

600 mg/l, Mg 150

−

200 mg/l,

Ca 2000 mg/l, a w glebie mineralnej średnio o połowę mniej.

Paprykę produkuje się wyłącznie z rozsady. W okresie zimowym wskazane jest

doświetlanie rozsady nawet przez 12 godzin dziennie, co skraca czas produkcji i poprawia
jakość. Dla zapewnienia ochrony przed wirusem mozaiki nasiona moczy się przez 4 godziny
w wodzie, a następnie przez 15 minut w 10% roztworze fosforanu trójsodowego i dokładnie
płucze w wodzie. Ponieważ papryka powoli wchodzi można namoczyć nasiona przez dwa dni
w wodzie 25–30°C, po czym nasiona zaprawić środkiem polecanym przez program ochrony
warzyw (np. Funaben). Zaprawione nasiona wysiewane są do skrzynek, na stoły lub
rozsadnik w rozstawie 4

−

5x1 cm, po czym przysypuje cienką warstwą piasku lub podłoża.

Dwa tygodnie po wschodach, gdy rośliny mają rozwinięte liścienie i zaczątek liścia
właściwego następuje pikowanie do doniczek lub cylindrów o średnicy 8

−

10 cm. Po 3

−

5

tygodniach są rozstawiane 30

−

35 sztuk /m

2

. Cechy dobrej rozsady: krępa, dobrze

wykształcony system korzeniowy, 8

−

10 liści i widoczne pierwsze pąki kwiatowe.

Paprykę uprawia się w gruncie, w pierścieniach na stołach, na belach słomy, na wełnie

mineralnej. Należy dobrać sposób do możliwości gospodarstwa i posiadanych obiektów.
Zabiegi pielęgnacyjne

Papryka wymaga dobrego zaopatrzenia w wodę, dlatego wskazane jest nawadnianie

kropelkowe lub deszczowanie. Stosując nawożenie pogłówne należy uzupełniać niedobory
pamiętając, że nadmiary składników pokarmowych mogą być równie szkodliwe.

Paprykę prowadzi się przy podporach (sznurkach przywiązanych do drutów nad rzędami

roślin), przywiązując je do pędu głównego pod rozwidleniem. Cięcie wpływa na wysokość

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

i jakość plonu. Pędy przewodnie wyprowadza się z pierwszego rozgałęzienia rośliny. Rośliny
prowadzi się na 2 lub 3 pędy. Pozostałe pędy ścina się za drugim liściem. Należy skracać za
pierwszym liściem jeden z dwóch wyrastających z rozwidlenia pędów. Kwiat z pierwszego
rozwidlenia należy usunąć. Od początku owocowania należy usunąć liście z pędu głównego
do pierwszego rozgałęzienia. Należy systematycznie usuwać porażone przez choroby liście
i pędy oraz z dolne liście wokół podtrzymujących je sznurków, następnie skraca się pędy
wyrastające z rozwidleń pędów przewodnich. Na 40 dni przed planowanym zakończeniem
uprawy należy rośliny ogłowić.

Zapylenie w słoneczne dni należy stosować zapylenie mechaniczne za pomocą sztucznej

pszczoły lub potrząsać drutami. Zbiór owoców zaczyna się od momentu zmiany zabarwienia
z zielonego na czerwony lub z jasno żółtego na pomarańczowy. Po naciśnięciu w połowie
długości powinien być słyszalny charakterystyczny chrzęst. Owoce zbyt wcześnie zebrane
obniżają plon źle się przechowują i są mniej smaczne. Dojrzewanie owoców na roślinach
opóźnia plonowanie. Plonowanie zależy od stworzonych warunków, odmiany i długości
okresu owocowania. Owoce zbiera się co 8

−

10 dni ostrym nożem lub sekatorem wykonując

cięcie w miejscu kolanka. Pierwszy zbiór rozpoczyna się 45

−

55 dniach od sadzenia i trwa do

późnej jesieni. W osłonach nieogrzewanych należy zebrać owoce przed przymrozkami. Gdy
temperatura spada poniżej 5°C pogarsza się smak owoców. Wg wymagań owoce papryki
powinny być całe zdrowe czyste o świeżym wyglądzie, prawidłowego kształtu bez uszkodzeń
mrozowych i oparzelizn słonecznych, bez nadmiernego zawilgocenia zewnętrznego, bez
obcych zapachów i smaków z szypułką. Klasa I papryka jędrna, typowa dla odmiany i stopnia
dojrzałości, kształtu i wybarwienia, bez spękań skórki. Szypułka może być lekko uszkodzona,
ale bez uszkodzeń kielicha. Klasę drugą stanowią owoce, które spełniają wymagania
minimalne, ale nie I klasy.

Paprykę przechowuje się przez 2

−

3 tygodnie w temperaturze 7–10°C i wilgotności

powietrza 90–95%.
Ogórek

Ogórek jest uprawiany w szklarniach przede wszystkim w cyklu wiosennym (od marca do

lipca) oraz w tunelach foliowych w cyklu wiosenno letnim (od kwietnia). W uprawie
szklarniowej dominują odmiany mieszańcowe. Polecana jest uprawa odmian długoowocowych
dla wcześniej obsadzanych szklarni, natomiast odmiany krótkoowocowe dla późniejszych
cyklów. Przykładowe odmiany ogórka do uprawy pod osłonami: AtosF

1

o długości owoców 28

cm, Skierniewicki F

1

do 17 cm, Colonel F

1

do 20 cm, Pacto F

1

do 17 cm.

Czynniki środowiskowe w uprawie ogórka. Dla zniwelowania skutków niskiej temperatury
podłoża i nadania odporności stosowane jest szczepienie ogórków na dyni figolistnej.

Temperatura w czasie uprawy powinna wynosić w ciągu dnia 25–28°C, a nocą o kilka

stopni mniej. Wahania temperatury nie powinny być mniejsze niż 6–8°C. W temperaturze
około 20°C spowalnia wzrost i rozwój roślin. Temperatura podłoża 22–28°C, a spadek
poniżej 18°C powoduje zamieranie zawiązków.

Ogórek wymaga wysokiej wilgotności powietrza 85–95% i podłoża ponad 85%ppw.

Nagłe zmiany wilgotności wpływają niekorzystnie na plonowanie, dlatego należy ostrożnie
wietrzyć szklarnie.

Wymagania pokarmowe są bardzo wysokie ze względu na płytki system korzeniowy

i dużą masę owoców oraz liści. Nawożenie przed sadzeniem i pogłówne (co 2

−

3 tygodnie),

powinno się opierać na analizie chemicznej podłoża. Wymagane zawartości składników
pokarmowych zmieniają się w zależności od intensywności światła. Jeżeli na skutek zbyt
wysokich dawek wzrośnie stężenie soli to należy do podłoża dodać odkwaszonego torfu
wysokiego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Produkcja rozsady

Podkiełkowane nasiona przez 24

−

36 godzin w temperaturze 25°C, sieje się do cylindrów

o średnicy 8

−

10 cm wypełnionych do 2/3 wysokości podłożem torfowym

i przykrywa 0,5 cm. W miarę wzrostu siewek uzupełnia się podłoże. Po dwóch tygodniach
należy siewki rozstawić tak, aby na 1 m

2

przypadało 50 roślin. Temperatura powietrza

24–26°Cw dni słoneczne i 22°C w dni pochmurne, a nocą 18–20°C. Doświetlanie 8 godzin na
dobę od kiełkowania z zachowaniem 8 godzinnej nocy. Przed sadzeniem skraca się czas
doświetlania. Produkcja rozsady doświetlanej trwa 30dni, a niedoświetlanej 50

−

60 dni.

Rozsada nadająca się do sadzenia musi mieć 3–5 liści, a korzenie jasne nie zbrązowiałe.
Metody uprawy w szklarni i tunelach

Uprawa na wałach obornika jest korzystna, jednak w niektórych rejonach jest problem

z pozyskaniem obornika końskiego.

Na belach słomy żytniej, pszennej lub rzepakowej. Na 1 roślinę wystarczy 35 kg słomy.

Bele należy obficie nawilżyć i dodać nawozy. Stosowane są dwie odmiany tej metody
z przykryciem bel lub bez przykrycia. Po przykryciu temperatura w balotach rośnie. Można ją
obniżyć polewając wodą. Gdy obniży się do 35°C można sadzić rozsadę.

Uprawa w pierścieniach jest rzadko stosowana. Pierścienie ustawia się na podłożu

grubości co najmniej 10 cm, pod którym znajduje się folia.

Uprawa na stołach jest stosowana tylko do najwcześniejszych cyklów uprawowych ze

względu na szybkie ogrzewanie podłoża.

Na wałach podłoża z ziemi kompostowej, torfowo korowej lub innej ziemi ogórkowej,

gdy rury grzejne przebiegają wzdłuż wału.

Ogórki sadzi się 2

−

2,5 rośliny na m

2

.

Zabiegi pielęgnacyjne:
–

ogórki prowadzi się wiążąc pędy sznurkiem do drutów biegnących wzdłuż rzędu,

–

cięcie polega na usuwaniu zawiązków i pędów do 6 liścia, oraz cięciu pędów I rzędu za
drugim zawiązkiem, a z pędów II rzędu pozostawia się dwa i przycina za pierwszym
zawiązkiem. Można także ciąć pędy I i II rzędu za pierwszym zawiązkiem,

–

dosypywanie podłoża co 3

−

4 tygodnie po 4

−

6 cm, takiego, jak podłoże do sadzenia,

–

nawożenie pogłówne rozpoczyna się 3

−

4 tygodnie po posadzeniu i przeprowadza się co

3

−

4 dni, wg zaleceń analizy podłoża,

–

zbiór następuje 30

−

50 dni po posadzeniu i jest przeprowadzany codziennie. Owoce odcina

się ostrym nożem i zbiera do skrzynek lub zbieraczy.

Rzodkiewka ma krótki okres wegetacyjny(4

−

7 tygodni), dlatego jest uprawiana jako

przedplon. Możliwa jest uprawa współrzędna z innymi roślinami np. sałatą. Odmiany
rzodkiewki różnią się kształtem od kulistych do wydłużonych i barwą od czerwonych do
białych. Przykładowe odmiany to: Carmen, Fiesta, Rowa, Silesia, Saxa, Krakowianka, Warta.
Wymagania środowiskowe.

Kiełkowanie już od 2–3°C, do rozwoju zgrubienia 15°C w dzień i 10°C w nocy. Nie znosi

wysokiej temperatury podłoża. Najlepiej wiąże zgrubienia w intensywnym oświetleniu 10

−

14

godzin na dobę. Wilgotność 70–75% ppw. Wymaga glebę lekką, próchniczną przepuszczalną
o odczynie obojętnym.

Wysiewa się na miejsce stałe w rzędy do10 cm na głębokość 1

−

1,5 cm. Gdy rośliny mają

1

−

2 liście przerywa się je pozostawiając co 3 cm.

Zbiera się w miarę dorastania zgrubień. Przeciętny plon to 200

−

250 sztuk, a w uprawie

współrzędnej do 50% mniej.
Sałatę masłową uprawia się pod osłonami, jako przedplon lub poplon papryki, pomidora lub
ogórka. Najczęściej jest uprawiana sałata masłowa. Popularne odmiany to Hanna, Action,
Syrena, Marcia, Orba.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Wymagania: temperatura w dni słoneczne 16–18°C, pochmurne 12–14°C, a nocą 8

−

10°C.

na 1 m

2

sadzi się 20

−

25 roślin. Sałata jest wrażliwa na zmiany wilgotności i wymaga częstego

i równomiernego podlewania. Liście jej powinny być suche, w przeciwnym razie dochodzi do
infekcji chorobami. Wymaga odczynu około 6

−

6,5. Nie stosuje się nawożenia pogłównego.

A nawożenie przed sadzeniem wykonuje się na podstawie analizy podłoża. Rozsadę uprawia
się z rozsady. Najwcześniejszy plon jest z sadzenia rozsady doniczkowanej. Nasiona sieje się
po zaprawieniu w rzędy, co 4

−

5 cm, na 1 m

2

wysiewa się 5g nasion przykrywając je cienko

podłożem. Wschody po 4

−

6 dniach. Pikowanie po 10 dniach od siewu do doniczek 4

−

5 cm.

Okres produkcji rozsady trwa 6

−

7 tygodni, a przy doświetleniu może zostać skrócony.

Temperatura przy kiełkowania do 25°C.
Zbiór jest wielokrotny w miarę dorastania główek, które wycina się nożem. Następnie płuka
się w zimnej wodzie pakuje do skrzynek z tworzyw sztucznych okrywa papierem i przewozi
do chłodnego pomieszczenia.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie wymagania środowiskowe należy spełnić w uprawie ogórka pod osłonami?

2.

Jak długo produkuje się rozsadę papryki?

3.

Jakie zabiegi pielęgnacyjne wykonuje się w uprawie szklarniowej pomidora?

4.

Jakie są wymagania środowiskowe ogórka i pomidora?

5.

W jaki sposób zbiera się owoce papryki?

6.

Kiedy jest uprawiana rzodkiewka pod osłonami?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj technologię uprawy papryki w wysokim ogrzewanym tunelu foliowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

2)

obejrzeć film o produkcji papryki w szklarniach i tunelach foliowych,

3)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.4.1. w poradniku dla ucznia),

4)

określić wymagania środowiskowe tej rośliny,

5)

zaproponować termin rozpoczęcia cyklu uprawowego,

6)

określić źródło rozsady,(w przypadku własnego-opracować stosowną technologię),

7)

zaproponować sposób uprawy,

8)

na podstawie wyników analizy gleby określić nawożenie,

9)

określić gęstość nasadzenia rozstawę i niezbędną ilość rozsady,

10)

określić sposób prowadzenia roślin oraz wyliczyć zabiegi pielęgnacyjne,

11)

wskazać najczęściej występujące choroby i szkodniki i zaproponować ochronę przed
nimi,

12)

określić przewidywany termin zbioru i zakończenia uprawy,

13)

przedstawić swój projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film o produkcji papryki w szklarniach i tunelach foliowych,

–

plansze, foliogramy dotyczące papryki pod osłonami,

–

Atlas Chorób i Szkodników Warzyw,

–

aktualny Program Ochrony Warzyw

–

pomologia odmian papryki

–

przybory do pisania,

–

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj roczne wykorzystanie szklarni, uprawiając co najmniej dwie rośliny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.4.1. w poradniku dla ucznia),

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

określić terminy uprawy poszczególnych warzyw,

4)

określić ich wymagania co do siedliska,

5)

określić terminy uprawy każdej z nich oraz czas na przygotowanie szklarni,

6)

zaproponować metody uprawy,

7)

zaproponować rozstawę i obliczyć ilość rozsady,

8)

określić sposób nawadniania,

9)

ustalić wyposażenie szklarni,

10)

określić wykonywane zabiegi uprawowe i pielęgnacyjne,

11)

przedstawić własne rozwiązanie i je uzasadnić.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film na temat wykorzystania szklarni,

−

technologie uprawy warzyw pod osłonami,

−

plansze,

−

kalkulator i artykuły piśmiennicze.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić wymagania termiczne rzodkiewki?

2)

określić zabiegi pielęgnacyjne w uprawie ogórka?

3)

wymienić metody uprawy papryki w szklarni?

4)

określić cechy dobrej rozsady papryki?

5)

wskazać rośliny do uprawy jako przedplony i poplony?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

4.5.

Pędzenie warzyw

4.5.1.

Materiał nauczania

Pędzenie warzyw to jedna z metod uprawy przyspieszonej polegająca na przerwaniu

spoczynku roślin i zmuszeniu ich do wzrostu w sztucznych warunkach uprawy.

Pędzenie cebuli

Cebula przeznaczona do pędzenia na szczypior czy na dymkę musi być zdrowa, najlepsze

są główki o średnicy 2–3 cm. Można ją pędzić od połowy listopada, przez całą zimę, do
późnej wiosny. Aby pobudzić wzrost cebuli, moczy się ją przed sadzeniem w wodzie
o temperaturze 30–35ºC od kilku do 24 godzin, albo obcina szyjkę z zaschniętym
szczypiorem. Mniej pracochłonną metodą pędzenia cebuli jest umieszczenie warzyw na
pryzmie w pomieszczeniu o temperaturze 18–22ºC, polewanie ciepłą wodą i przykrycie
brezentem, matą lub folią. Po upływie 3–4 dni cebulę należy umieścić w skrzynkach
napełnionych warstwą ziemi na wysokość 10–12 cm warstwą ziemi i pozostawić w tym
pomieszczeniu, utrzymując nadal wysoką wilgotność powietrza, tj. 80–85%. Cebule należy
zagłębić w podłożu na równi z jej szyjką lub do ¾ wysokości, mocno obciskając podłoże, ale
bez zasypywania wierzchołków. Sadzi się ją w rozstawie 6–8 na 6–8 cm. Jeśli zaczną się
pokazywać liście i korzenie, wówczas trzeba cebulę przesadzić do skrzynek, do ziemi
w tunelu lub w szklarni.
Wymagania środowiskowe: Do wytworzenia się systemu korzeniowego potrzebna jest
temperatura 9–12ºC, w późniejszej fazie 20–25ºC. Cebula wymaga niedużej wilgotności
powietrza, częstego wietrzenia pomieszczenia, umiarkowanego podlewania i dwukrotnego
dokarmiania 1% roztworem saletry w trakcie całego cyklu pędzenia. Tylko na początku
pędzenia cebula ma większe wymagania wilgotności powietrza, która pobudza ją do wzrostu,
ale nie powinna przekraczać 70%. Cebula ma nieduże wymagania świetlne, ale lepiej, jeśli
jest dobry dostęp do światła, ponieważ dzięki niemu rośliny odpowiednio się wybarwiają.

Pędzenie cykorii sałatowej

Produkcja cykorii na większą skalę odbywa się w specjalnie zbudowanych w tym celu

pomieszczeniach o dużej kubaturze. Do pędzenia cykorii sałatowej adaptuje się też
pieczarkarnie, bądź uprawia się ją w szklarniach i tunelach foliowych. Jesienią można
wykorzystać w szklarni miejsca pod parapetami – mnożarki, gdyż wtedy nie są one
wykorzystywane. Produkcja na niewielką skalę może przebiegać w piwnicach, w inspektach
lub na półkach pieczarkarni.

Przed przystąpieniem do pędzenia cykorii sałatowej należy przygotować podłoże poprzez

wykonanie orki na głębokość około 30 cm i usunąć chwasty. Odczyn gleby powinien być
obojętny. Następnie trzeba określić stopień dojrzałości korzeni do pędzenia na podstawie
analizy ich przekroju podłużnego. Dostatecznie dojrzały korzeń ma wykształconą szyjkę
korzeniową, a rdzeń łodygi widoczny jest przy wierzchołku korzenia.
Do pędzenia cykorii sałatowej stosuje się następujące metody:
1.

Pędzenie metodą tradycyjną (z okrywą) – korzenie cykorii dołuje się i przykrywa się je
20–25 cm warstwą ziemi, np. z domieszką torfu, słomy, itp. Okrywa wpływa korzystnie
na tworzenie się zwartych główek i ich wybielenie przy braku dostępu do światła.

2.

Pędzenie bez okrywy – to ekonomiczna metoda pod względem nakładu pracy, czasu
produkcji i wielkości plonu. Polega na dołowaniu korzeni cykorii, bez przykrywania ich
ziemią i pozostawieniu w zaciemnionym pomieszczeniu. Brak okrywy ułatwia obserwację
wzrostu główek, szybką eliminację chorób i zbiór bez dodatkowych strat w postaci
odrzucanych liści zabrudzonych przez okrywę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

3.

Pędzenie w pojemnikach – w pojemnikach drewnianych lub plastykowych dołuje się
korzenie cykorii. Pojemniki ustawia się na paletach po cztery sztuki. Korzenie można
przykrywać lub pozostawić je bez okrycia, co jest korzystniejsze dla plonowania cykorii.

4.

Pędzenie hydroponiczne w wodzie stagnującej – korzenie cykorii układa się pod lekkim
skosem w pojemnikach wypełnionych wodą do poziomu 6–8 cm. Temperatura wody
może być o 2ºC wyższa od temperatury powietrza wynoszącej 15–20ºC.

5.

Pędzenie hydroponiczne w wodzie przepływającej – około 4–5 pojemników z korzeniami
cykorii ustawia się jeden na drugim i wypełnia wodą do poziomu około 5 cm. Każdy ze
stosów pojemników ma własny obieg wody, która jest pompowana do najwyższego
z pojemników, skąd spływa do niższych. Z najniższego pojemnika woda dostaje się do
naczynia zbiorczego, gdzie jest podgrzewana grzałkami elektrycznymi do odpowiedniej
temperatury dla danego okresu pędzenia. Po tygodniu należy wodę przepompować.
Pędzenie cykorii tą metodą powinno odbywać się w zupełnie zaciemnionych
pomieszczeniach.

Wymagania środowiskowe: W zależności od tego jak wczesna jest uprawa, wymagane są
następujące temperatury powietrza i podłoża: dla uprawy bardzo wczesnej – powietrze 18ºC,
gleba 24ºC, dla upraw wczesnych powietrze 16ºC, podłoże 22ºC, w uprawie średnio wczesnej
– powietrze 14ºC, podłoże 19ºC, a w uprawie późnej – powietrze 12ºC, a gleba 16ºC. W
pierwszym etapie pędzenia temperatura powietrza powinna wynosić 14ºC. Cykoria wymaga
dużej wilgotności powietrza, zwłaszcza w uprawie bez okrywy, wilgotność powinna wynosić
90–100%. Pomieszczenia powinny być regularnie wietrzone, aby nie dochodziło do
kondensacji pary wodnej. Należy też zapewnić stałą cyrkulację powietrza w pomieszczeniu.

Pędzenie pietruszki korzeniowej i naciowej

Pietruszkę można pędzić we wszystkich pomieszczeniach ogrzewanych, w pojemnikach,

doniczkach lub pod stołami w szklarni. Korzenie pietruszki nie mogą mieć uszkodzonego
pąka wierzchołkowego. Najlepsze odmiany pietruszki korzeniowej to te, które maja krótki
korzeń o szerokich ramionach. Pędzenie pietruszki można rozpocząć w grudniu dołując
korzenie i układając je w rzędach co 10–15 cm, a w rzędzie co 2–3 cm. Korzenie ułożone
w lekkim skosie należy przykryć warstwą ziemi o grubości 12–15 cm, zaś korzenie ułożone
pionowo powinny być przykryte grubszą warstwą ziemi.
Wymagania środowiskowe: Pietruszka korzeniowa nie ma dużych wymagań świetlnych,
należy usuwać na bieżąco chore, uschnięte i zżółknięte liście oraz kontrolować zdrowotność
korzeni. Optymalna temperatura powietrza powinna wynosić 10–20ºC, gleba powinna być
umiarkowanie wilgotna. Zapotrzebowanie na wodę nie jest zbyt duże, z wyjątkiem okresu
sadzenia korzeni, ponieważ wymagają one, tzw. zamulenia. Nieco większe wymagania ma
pietruszka naciowa, której liście najlepiej rosną w temperaturze powietrza 10–12ºC, a podłoża
8–12ºC. Pomieszczenie należy regularnie i intensywnie wietrzyć. Wymagania świetlne
pietruszki naciowej również są niewielkie. Pietruszkę naciową należy podlewać trzy-,
czterokrotnie częściej niż korzeniową. Wilgotność powietrza powinna wynosić około 75%.

Pędzenie rabarbaru

Rabarbar pędzi się bez dostępu do światła i dlatego można wykorzystać miejsca pod

stołami w szklarni, zaś w inspektach zasłonić okna matą lub deskami. Jeśli rabarbar pędzi się
w inspektach na zbiór wczesny, wówczas należy zastosować podkład grzejny i przykryć go
10 cm warstwą ziemi. Zewnętrzne ściany skrzyni trzeba obłożyć obornikiem. Jeśli zaś
rabarbar pędzi się na zbiór późniejszy, wtedy nie stosuje się podkładu grzejnego, ani nie
obkłada skrzyń obornikiem. Plon rabarbaru z pomieszczeń ogrzewanych uzyskuje się
w styczniu, lutym, zaś z pomieszczeń nie ogrzewanych kwietniu. Okres produkcji trwa 4–5
tygodni. Do pędzenia rabarbaru używa się dwu- trzyletnich karp, które należy wykopać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

jesienią i zadołować dość płytko bez przykrycia. Okrycie jest konieczne, gdy temperatura
obniży się do 2ºC. Pędzenie rozpoczyna się po upływie około 4 tygodni. Karpy układa się
blisko siebie na jednym poziomie, przykrywa 5–8 cm warstwą ziemi i wypełnia nią wolne
przestrzenie między roślinami.

Okrycie stosuje się, gdy temperatura obniży się do 2ºC. Po upływie około 4 tygodni

używa się tych karp do pędzenia, układając je blisko siebie na jednym poziomie. Przykrywa
się je 5–8 cm ziemi i wypełnia nią wolne przestrzenie między roślinami.
Wymagania środowiskowe: Temperatura 12–15ºC, zaś na początku pędzenia może być nieco
wyższa, umiarkowana wilgotność gleby i powietrza, umiarkowane ale regularne podlewanie
i intensywne wietrzenia pomieszczenia. Okres produkcji trwa 4–5 tygodni.

Pędzenie selera korzeniowego i naciowego

Rośliny przeznaczone do pędzenia muszą być zdrowe, dlatego należy usunąć zwiędnięte,

zżółknięte, stare liście i uszkodzone korzenie. Seler naciowy może być wykorzystany do
pędzenia w całości lub jego piętka pozostała po wycięciu liści. Można wykorzystać też
odrosty po uprzednim przycięciu liści, które wraz z niewielkim kawałkiem piętki łatwo się
ukorzeniają. Seler może być pędzony w glebie w skrzynkach, wiadrach, pojemnikach, na
stołach albo w zagonach tunelu lub szklarni.

Wymagania środowiskowe: Optymalna temperatura do pędzenia selera wynosi 10–20ºC,

rośliny należy podlewać rzadko, ale obficie i unikać zwilżania liści. Najlepiej zastosować
nawadnianie kropelkowe, podsiąkowe lub bruzdowe. Seler ma duże wymagania glebowe oraz
pokarmowe i dlatego należy stosować podłoże o pH zbliżonym do 6,5, bogate w składniki
mineralne, oraz o dużej zasobności w substancje organiczne. Rośliny należy dokarmiać
niskoprocentowymi roztworami nawozów mineralnych, które zawierają wiele składników.
Należy utrzymywać odpowiednią temperaturę pomieszczenia, zapobiegać występowaniu
chorób grzybowych oraz zwalczać mszyce i mączlika szklarniowego.

Pędzenie szczypiorku

Przed pędzeniem szczypiorku należy skrócić okres jego spoczynku do 4–6 tygodni

stosując ciepłe kąpiele kępek w wodzie o temperaturze 35–40ºC przez 12–16 godzin.
Pędzenie szczypiorku trwa od 3 do 6 tygodni i można je prowadzić od grudnia do wiosny
w dwóch, trzech cyklach. Zimą wykorzystuje się do pędzenia ogrzewane szklarnie, zaś
wiosną ogrzewane lub nieogrzewane tunele foliowe. Kępy szczypiorku sadzi się w rozstawie:
na stołach 10 x 10–15 cm, pod stołami 15 x 15–30 cm, 50–60 kępek na 1 m². Skrzynie
i doniczki wypełnia się podłożem organicznym, które powinno być częściowo pobrane
z miejsca, w którym szczypiorek rósł poprzednio, np. z pola.

Wymagania środowiskowe: Do pędzenia szczypiorku odpowiednia jest temperatura

powietrza w granicach 20–22ºC przez 2 pierwsze tygodnie pędzenia. Następnie należy
temperaturę obniżyć do 14–16ºC. Optymalna temperatura do pędzenia szczypiorku wynosi
16–18ºC, wymagane jest pełne naświetlenie. Podłoże można wzbogacić odkwaszonym torfem
wysokim, trocinami lub korą drzew iglastych. Szczypiorek należy regularnie podlewać,
utrzymywać właściwą temperaturę i wilgotność. Roślina ta nie wymaga zabiegów
ochronnych przeciwko szkodnikom i chorobom.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na czym polega pędzenie warzyw?

2.

W jaki sposób pędzi się cebulę?

3.

Jakie znasz metody pędzenia cykorii sałatowej?

4.

Jakie są wymagania środowiskowe cykorii sałatowej?

5.

Jakie są wymagania środowiskowe pietruszki korzeniowej i naciowej?

6.

Jak pędzi się rabarbar i jakie są jego wymagania środowiskowe?

7.

Jak pędzi się seler korzeniowy i naciowy?

8.

Jak pędzi się szczypiorek i jakie są jego wymagania środowiskowe?

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj technologie pędzenia cykorii z okrywą i bez okrywy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.5.1. w poradniku dla ucznia),

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

określić warunki niezbędne do pędzenia cykorii,

4)

określić niezbędne zabiegi przygotowujące cykorie do pędzenia,

5)

zaproponować zabiegi (od przygotowania do pędzenia, do zbioru i przygotowaniu do
sprzedaży kończąc) dla obydwu sposobów,

6)

porównać różnice między nimi,

7)

określić wyposażenie pomieszczeń do pędzenia,

8)

określić kiedy łatwiej jest pędzić bez okrywy, a kiedy z okrywą,

9)

zredagować notatkę,

10)

przedstawić wyniki swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

cykoria,

–

ilustracje i plansze na temat pędzenia,

–

prezentacja multimedialna na temat sposobów pędzenia warzyw,

–

materiały piśmiennicze.

Ćwiczenie 2

Przygotuj do pędzenia następujące gatunki warzyw: cebula, cykoria sałatowa, pietruszkę,

rabarbar, selera, szczypiorek. Następnie wybierz jeden z nich i przeprowadź proces pędzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.5.1. w poradniku dla ucznia),

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

określić cechy warzyw, które można wykorzystać do pędzenia,

4)

rozpoznać warzywa,

5)

wskazać jakie czynności należy wykonać podczas przygotowania ich do pędzenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

6)

wykonać je dla wskazanej rośliny,

7)

przedstawić wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

poszczególne gatunki warzyw do pędzenia,

–

pojemniki do pędzenia warzyw,

–

narzędzia nóż i łopata,

–

podłoże i pożywka w miarę potrzeb.

Ćwiczenie 3

Porównaj metodę tradycyjną i hydroponiczną pędzenia cykorii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.5.1. w poradniku dla ucznia),

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

określić cechy cykorii przeznaczonej do pędzenia,

4)

opisać zasady jej pędzenia metodą tradycyjną i hydroponiczną,

5)

określić różnice w wyposażeniu pomieszczeń,

6)

określić, od czego zależy wybór metody pędzenia,

7)

przedstawić wnioski i uzasadnić.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

korzenie cykorii,

–

ilustracje i plansze,

–

przybory do pisania.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić warunki środowiskowe do pędzenia warzyw pod osłonami?

2)

przygotować odpowiednie pomieszczenia do pędzenia warzyw?

3)

przygotować warzywa do pędzenia?

4)

przeprowadzić pędzenie warzyw?

5)

porównać metodę tradycyjną i hydroponiczną pędzenia cykorii?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.6.

Uprawa grzybów

4.6.4.

Materiał nauczania

Najpopularniejszym grzybem uprawianym w Polsce jest pieczarka.

Uprawa pieczarki – przygotowanie podłoża

Najczęściej uprawia się pieczarkę dwuzarodnikową (a w miesiącach letnich czasem

czterozarodnikową) na specjalnie przygotowanym podłożu z obornika końskiego. Poza
podłożem naturalnym stosuje się podłoża sztuczne, takie jak słoma pszenna lub żytnia
z dodatkami organicznymi. Pieczarki mają dużą wartość odżywczą. Zawiera 4,9% białka,
0,2% tłuszczu, 3,6% węglowodanów, sole mineralne (zawierające między innymi fosfor,
potas, chlor, sód, żelazo) i witaminy B

1

, B

2

, B

6

, C, D, H. Wartość kaloryczna 100 g wynosi

160–190 J. Podziemną częścią pieczarki jest grzybnia składająca się z białych nitkowatych
strzępek przerastających podłoże. Strzępki łączą się tworząc zgrubienia, z których wyrastają
owocniki będące częścią jadalną pieczarki. Składają się one z trzonu i kapelusza. Początkowo
trzon jest szerszy od kapelusza, jednak w miarę wydłużania trzonu wzrasta szerokość
kapelusza, który stopniowo się rozchyla. Brzeg kapelusza jest zrośnięty z trzonem za
pośrednictwem ciężkiej błony zwanej velum. Na skutek rozchylania się kapelusza velum pęka
i na jego spodniej powierzchni ukazują się blaszki z zarodnikami.

Warunki do uprawy pieczarek

Ś

wiatło – pieczarka nie zawiera chlorofilu, z tego powodu nie jest ono niezbędne do

uprawy. Brak dostępu naturalnego światła w pieczarkarni ułatwia utrzymanie równomiernej
temperatury.

Temperatura – zapewniająca najszybszy wzrost grzybni wynosi 25ºC, a w czasie wzrostu

zarodników 16

−

18ºC. Dla ochrony przed występowaniem chorób korzystniej jest utrzymywać

temperaturę 15–17ºC. W temperaturze powyżej 20ºC szybko rośnie trzon, a kapelusz staje się
cienki. Pieczarki uprawiane w temperaturze 10ºC są ciężkie i mięsiste, ale nieliczne.

Optymalna zawartość wody wynosi około 65–75%, a wilgotność powietrza około 95%.

Grzybnia wymaga utrzymania prawidłowego poziomu wilgotności, dlatego istotne jest
właściwe jej nawadnianie. Nadmiar wody niszczy grzybnię, zaś niedobór hamuje jej wzrost.
Zróżnicowana wilgotność podłoża i grubość okrywy mogą spowodować nierównomierne
pojawianie się owocników. Zbyt suche podłoże i zbyt wysoka temperatura powodują
zahamowanie wzrostu małych owocników.

W trakcie uprawy rozkładające się podłoże wydziela różne gazy (głównie CO

2

). Gdy

zawartość ich wynosi około 0,2% następuje nienormalny wzrost, a przy 5% wzrost zostaje
całkowicie zatrzymany.

Pieczarki uprawia się w halach, które powinny zapewniać:

–

utrzymanie temperatury w zakresie od 12–25ºC,

–

wymianę powietrza,

–

utrzymanie wilgotności 75–95%,

–

jest zabezpieczone przed wystąpieniem wody gruntowej, z opadów lub cieków,

–

można utrzymać higienę.
W pieczarkarni najczęściej uprawa odbywa się na półkach ustawionych rusztowaniach na

wysokość co 60 cm, z zachowaniem odległości 100 cm od sufitu. Ze względu bezpieczeństwa
oświetlenie zasilane jest prądem o natężeniu 24V.

Podłoże przygotowuje się w trzech etapach – I. preparowanie obornika w pryzmach, które

jest jego niepełnym rozkładem, II. pasteryzacja, III. dojrzewanie podłoża. Przygotowanie
podłoża może się odbywać na zewnątrz, w specjalnie do tego celu przygotowanym
pomieszczeniu lub w wyznaczonym miejscu w pieczarkarni, np. pod wiatą, najlepiej na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

betonowej posadzce. Obornik koński układa się w pryzmy o wysokości 2 m i szerokości
1,8 m, a następnie zwilża wodą aby równomiernie się zagrzał pod wpływem drobnoustrojów
powodujących rozwój mikroflory bakteryjnej. Drobnoustroje mezofilne podgrzewają obornik
do temperatury 40–45ºC, a następnie bakterie termofilne zwiększają temperaturę pryzmy do
około 70ºC. W procesie macerowania obornika następuje utrata około połowy jego masy
organicznej i dlatego po każdym jej przerobieniu wielkość pryzmy się zmniejsza. W oborniku
końskim zachodzą procesy mikrobiologiczne i termiczne wywoływane przez drobnoustroje.
Przemiany te prowadzą do powstania składników przyswajalnych dla grzybni pieczarek, ale
już nie dla innych grzybów. Drobnoustroje rozkładają obornik na dwutlenek węgla i składniki
mineralne. Rozkład składników organicznych z udziałem tlenu powoduje gromadzenie się
kompleksu lignino-humusowego zawierającego duże ilości azotu wykorzystywane przez
pieczarkę. W zależności od głębokości w poszczególnych warstwach pryzmy obornika
zachodzą zróżnicowane procesy mikrobiologiczne i dlatego trzeba ją 3–5 krotnie przerabiać,
aby procesy te zachodziły dość równomiernie. Należy w tym celu regulować wilgotność
obornika i sprawdzać jego temperaturę. Spadek temperatury, oznacza, że tlen zawarty
w powietrzu został zużyty w procesach mikrobiologicznych i zostały one ograniczone. Wtedy
należy po raz kolejny przerobić pryzmę. Jeśli zaś przez kolejne 2 dni temperatura utrzymuje
się w granicach 60ºC, wówczas obornik trzeba jeszcze raz przerobić. Pryzmy nie należy zbyt
mocno ubijać, ponieważ nadmierne zbicie obornika utrudnia dostęp powietrza. W wyniku
procesu fermentacji, prawidłowo przygotowane podłoże powinno mieć barwę jasnobrunatną,
słoma musi być błyszcząca i elastyczna do tego stopnia, ze po zgnieceniu powraca do
pierwotnego stanu i można ją rozrywać z lekkim oporem. Z podłoża powinny wyciekać
krople wody i wydzielać się słaba woń obornika lub amoniaku.

Procedura preparowania podłoży sztucznych ze słomy lub pochodzących z innych

oborników jest podobna jak z obornika końskiego, z tym, że słabiej się nagrzewają i czas
preparowania wynosi około jednego miesiąca. Pryzmę zaś należy przerabiać 4–5 razy
częściej.

Metody preparowania podłoży

Metoda tradycyjna stosowana według schematu: 0−5−9−13 (15−16), w którym cyfry
oznaczają terminy prac. W dniu 0 należy ułożyć pryzmę dodając wodę, 4 kg mocznika lub
100 kg pomiotu kurzego na 1t obornika. Pryzmę przerabia się po raz pierwszy w 5 dniu,
dodając 15 kg gipsu i uzupełniając wodę, a drugi raz w 9 dniu dodając 15 kg kredy na 1t
obornika. W 13 dniu należy sprawdzić jakość podłoża i jeśli jest dobra, można je zawieźć do
pieczarkarni, a jeżeli nie to trzeba pryzmę jeszcze raz przerobić i pozostawić do fermentacji
na 2–3 dni.
Metoda krótkiej fermentacji służy preparowaniu obornika naturalnego lub sztucznego przez
10 dni, które przebiega według schematu: 0−2−5−7 lub 0−4−8−10. W dniu 0 układa się
pryzmę, a w dniach 2 i 5 lub 4 i 8 wykonuje się pierwsze i drugie przerabianie. Dzień 7 lub 10
przeznacza się na napełnianie skrzynek podłożem, albo układaniem go na półkach
pieczarkarni. Podczas nawilżania obornika wodą na 1t obornika dodaje się 10 kg suszonej
krwi lub 100 kg pomiotu kurzego, albo 10 kg odpadów browarnianych. Podczas ostatniego
lub przedostatniego przerabiania pryzmy należy dodać 25 kg gipsu na 1 t obornika. Podłoże
powinno wydzielać silny zapach amoniaku, mieć ciemnobrązowy kolor, być lepkie, tłuste,
a słoma musi być błyszcząca i elastyczna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Zakładanie uprawy

W pieczarkarni podłoże układa się w półokrągłe, albo płaskie zagony na półkach lub

napełnia się nim skrzynki. Zagony płaskie powinny mieć następujące wymiary: 120–140 cm
szerokości, 30 cm wysokości w chłodniejszych pomieszczeniach, zaś w ogrzewanych
15–20 cm. Suche podłoże ubija się mocniej, zaś wilgotniejsze słabiej. Podłoże na zagony
wyższe układa się warstwami mocno je udeptując lub ubijając. Między zagonami zostawia się
przejścia o szerokości 35–40 cm. Podłoże na półkach układa się tak jak na płaskich zagonach.
Skrzynki natomiast trzeba napełniać równomiernie wilgotnym podłożem. Na 1 m²
powierzchni uprawy w skrzynkach lub w zagonach płaskich potrzeba 80–120 kg podłoża.

Pasteryzacja podłoża
Pasteryzacja (II faza fermentacji, przegrzanie, wypacanie) polega na zagrzaniu podłoża parą
wodną do temperatury 55–59ºC i utrzymaniu jej przez pewien czas. Pasteryzacja poprawia
właściwości biologiczne i fizjologiczne podłoża poprzez wyparowanie nadmiaru wody
i amoniaku, niszczy szkodniki i patogenów chorobotwórcze. Stworzenie odpowiednich
warunków dla powstania i rozwoju mikroflory sprzyja zarazem wzrostowi grzybni i wpływa
na podwyższenie plonu nawet o 50%.
Pasteryzacja biologiczna polega na ułożeniu dość grubej warstwy podłoża na zagonach,
które zagrzewają się ponownie pod wpływem działania drobnoustrojów. Temperatura
pomieszczenia powinna stopniowo wzrastać i po 24 godzinach wynosić 55–59ºC. Należy
utrzymać ją przez następne 12–24 godziny i zadbać o cyrkulację powietrza między półkami
oraz skrzynkami. Kolejny etap to stopniowe dojrzewanie podłoża trwające 3–4 dni, ponieważ
od tego zależy pozytywny efekt pasteryzacji. Pasteryzacji biologicznej poddaje się podłoża
krótko fermentowane, silnie zagrzewające się. Schładzanie podłoża następuje poprzez
wietrzenie pomieszczenia i utrzymywanie wilgotności powietrza, aby nie dopuścić do jego
wysuszenia.
Pasteryzacja parą wodną polega na działaniu na podłoże parą wodną o niskim ciśnieniu
i zwykle używa się w tym celu kotła niskoprężnego i rur z otworami. Wydajność kotła
powinna wynosić 1 kg pary na godzinę na 1 m³ pomieszczenia. Pasteryzację parą wodną
można przeprowadzić w miejscu uprawy lub w przypadku skrzynek w specjalnym
pomieszczeniu do pasteryzacji podłoża. Na początku wpuszcza się parę tak mocno, aby
podłoże zagrzało się do odpowiedniej temperatury, a potem zmniejsza się jej siłę, aby nie
przegrzać podłoża. Pasteryzacja trwa przez 12–24 godziny w temperaturze 55–59ºC i podczas
tego procesu trzeba wymusić cyrkulację powietrza, ale nie należy wietrzyć pomieszczenia.
Podczas pasteryzacji właściwej osiągnięta temperatura 56ºC powinna utrzymać się do 20
godzin, aby temperatura podłoża wzrastała o 1ºC co godzinę do poprzedniej temperatury
powietrza. Następnie wpuszcza się niewielką ilość powietrza, aby temperatura obniżała się
o 1–2ºC na dobę, a podłoże dojrzewało (kondycjonowało). Cały proces pasteryzacji trwa 6–
10 dni.

W inny sposób przebiega pasteryzacja podłoża preparowanego przez krótki czas, gdyż

pomieszczenie ogrzewa się parą lub za pomocą centralnego ogrzewania, do osiągnięcia przez
podłoże temperatury 45ºC, która samoistnie, pod wpływem działania drobnoustrojów wzrasta
bez ogrzewania do 60ºC. Powietrze należy mieszać stosując jego niewielką wymianę, aby
zawartość tlenu wynosiła 15–20% i utrzymywać jego pełną wilgotność. Po 2–3 dniach
pasteryzacji z podłoża ulatnia się całkowicie amoniak. Następnie podłoże się chłodzi do
temperatury odpowiedniej dla wzrostu grzybni.

Grzybnia

Do uprawy pieczarki stosuje się grzybnię wyprodukowaną w warunkach laboratoryjnych.

Uzyskuje się ją ze zbioru zarodników z plennych pieczarek i wysiewa się na pożywkę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

agarową, zawierającą cukry, makro- i mikroskładniki. Po dwóch tygodniach zarodniki
kiełkują przerastając pożywkę i tworzą grzybnię mateczną. W laboratorium grzybnia ta jest
rozmnażana wegetatywnie na wyjałowionym podłożu z obornika i po miesiącu przerasta ona
podłoże. Powstaje wówczas albo handlowa grzybnia nawozowa, albo handlowa grzybnia
ziarnista wyhodowana na podłożu z ziarna pszenicy. Do uprawy towarowej używa się świeżej
grzybni ziarnistej. Świeża, dobrej jakości grzybnia musi mieć wiele delikatnych strzępków
i wydzielać przyjemny charakterystyczny zapach. Jeśli grzybnia ma grube strzępki i jest
zakażona szkodliwymi grzybami, wówczas nie może być używana do uprawy pieczarki.
Odmiany pieczarek różnią się pod względem wielkości, kształtu, barwy owoców,
wrażliwością na warunki środowiskowe, długością plonowania. Owocniki wszystkich odmian
mogą być spożywane bezpośrednio, jeśli są świeże lub używane jako surowiec przemysłowy
na susz.

Szczepienie grzybni

Grzybnię nawozową metodą tradycyjną szczepi się punktowo unosząc nieco podłoże

i wkładając jej niewielki kawałek (wielkości orzecha włoskiego) na głębokość 3–5 cm
w rozstawie 20–25 x 10–25. Miejsce, w które została posadzona grzybnia ugniata się,
a podłoże wyrównuje i mocno ubija. Następnie przykrywa się je folią lub ciągle
utrzymywanymi w wilgotności gazetami dla lepszego rozrastania się grzybni. Na zagonach
półokrągłych grzybnię sadzi się tylko na jej bokach, a nie na wierzchu. Metodą mieszania
można szczepić grzybnię ziarnistą i rozdrobnioną świeżą grzybnię nawozową. Grzybnię
należy rozsiać na powierzchni i wymieszać z górną warstwą podłoża. Stosując metodę
intensywną należy wymieszać grzybnię z całym podłożem. Metoda mieszana pozwala na
szybsze opanowanie podłoża przez grzybnię.

Zabiegi pielęgnacyjne grzybni

Na szybkie rozrastanie się grzybni istotny wpływ mają równomierna i odpowiednio

wysoka temperatura, tj. 25ºC i wilgotność podłoża oraz pomieszczenia 95%. Aby utrzymać
taki poziom wilgotności, należy polewać przejścia wodą lub wpuszczać do pomieszczenia
parę o bardzo niskim ciśnieniu. Takie warunki środowiskowe należy utrzymywać od
momentu zaszczepienia grzybni aż do jej rozrastania się. Pieczarkarnię trzeba wietrzyć
kilkakrotnie na dobę, zwykle przez kilka minut. Po upływie doby grzybnia powinna zacząć
wydawać nowe, puszyste, delikatne strzępki. W trakcie rozrastania się grzybni podłoże
zmienia barwę z ciemnobrązowej na rudawą. Nieodpowiednio przygotowane i pasteryzowane
podłoże nie zmienia barwy, zaś z grzybni wyrastają białe strzępki, albo nie rośnie ona wcale.
Okrywa

Po rozrośnięciu się grzybni należy podłoże przykryć 5–6 cm warstwą okrywy w postaci

ziemi lub mieszanki sporządzonej np. z różnych rodzajów ziemi, gliny, piachu, żużlu,
mielonej cegły, kory, torfu niskiego i wysokiego. Okrywa utrzymuje prawidłową wilgotność
podłoża i stwarza dobre warunki do owocowania grzybni. Nakłada się ją po 7–14 dniach
licząc od momentu zdjęcia z podłoża folii lub papieru, kiedy jest ono przerośnięte grzybnią.
Właściwie przygotowana okrywa powinna posiadać skład mechaniczny zapewniający dużą
pojemność wodną, przepuszczalność powietrza i gazów z podłoża. Okrywa nie powinna
wywoływać dużych zmian w wilgotności podłoża, nie może się zaskorupiać na skutek
podlewania, ponieważ wpływałoby to niekorzystnie na wzrost grzybni i formowanie się
owocników. Przed nałożeniem okrywy trzeba ją zdezynfekować termicznie lub chemicznie,
ponieważ może ona zawierać szkodniki i być źródłem wielu chorób, np. białej czy suchej
zgnilizny. Skuteczną metodą jest dezynfekcja termiczna parą wodną o temperaturze 60ºC
przez 8–12 godzin. Odczyn okrywy po dezynfekcji powinien wynosić około 7,5pH, zaś jej
wilgotność 60–70%. Po nałożeniu okrywy trzeba utrzymać tę samą lub zbliżoną temperaturę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

podłoża, jaka była przed jej nałożeniem. Kiedy grzybnia będzie przerastać okrywę, wówczas
należy szybko obniżyć temperaturę, co zahamuje dalszy rozwój wegetatywny grzybni, obniży
stężenie dwutlenku węgla i wpłynie korzystnie na tworzenie się owocników. Zahamowanie
rozwoju owocników może być spowodowane zbyt mokrą okrywą, zbyt suchym podłożem i za
wysoką temperaturą. Grzybnia może tworzyć tzw. stromę – zbitą, twardą masę strzępek
w okrywie.

Pieczarki mogą być uprawiane na podłożu z obornika końskiego. Jednak znacznie

powszechniej do uprawy stosuje się podłoże zastępcze, wykonane ze słomy, obornika
kurzego, domieszki gipsu i wody. W celu uzyskania takiego podłoża, mieszanina surowców
poddawana jest procesom fermentacji i pasteryzacji. Schłodzone podłoże po pasteryzacji
mieszane jest z grzybnią wybranek rasy pieczarki, a następnie prasowane w bloki („kostki”)
i obciągane folią, zabezpieczającą je przed kontaktem z otoczeniem. W takiej postaci trafia
ono do hal uprawowych, gdzie „kostki” układane są ściśle na regałach uprawowych. Po
usunięciu górnej warstwy folii powierzchnię podłoża należy wyrównać i przykryć warstwą
papieru w celu zabezpieczenia go przed wysychaniem i infekcją. Od tego momentu
rozpoczyna się faza rozrostu grzybni w podłożu, która trwa około 14 dni. Optymalne warunki
dla tej fazy to: temp. podłoża od 24 do 25°C, wilgotność względna powietrza ponad 95%,
stężenie CO

2

–ponad 3000 ppm, temp. powietrza właściwa dla utrzymania wymaganej

temperatury podłoża (około 20°C). Papier powinien być ciągle wilgotny, co uzyskuje się
poprzez regularne zraszanie. Utrzymaniu właściwej temperatury podłoża sprzyja odpowiednio
regulowana cyrkulacja powietrza w hali. Prawidłowo przerośnięte podłoże przykrywa się
warstwą ziemi okrywowej o grubości około 5 cm, której pH wynosi 7,3–7,5. Zabieg ten jest
warunkiem niezbędnym dla uzyskania owocników. Okrywa wykonana jest najczęściej z torfu
wysokiego o znacznej mineralizacji lub torfu niskiego (bądź też mieszaniny różnych torfów),
odkwaszonego węglanem wapnia (CaCO

3

) lub wapnem defekacyjnym. Oprócz stworzenia

właściwego środowiska do wiązania owocników pieczarki, stanowi ona również rezerwuar
wody dla plonującej uprawy. Grzybnia z podłoża wrasta w okrywę opanowując ją w tempie
3

−

4 mm na dobę. Podczas wrastania grzybni okrywę intensywnie nawadnia się podając

łącznie około 12

−

20 l wody na m

2

uprawy. Faktyczna ilość oraz wielkość dziennych dawek

wody uzależniona jest od ilości i wilgotności podłoża, jego aktywności oraz ilości
i wilgotności nałożonej okrywy. W fazie tej, która trwa około 9–11 dni zależy zapewnić
uprawie podobne parametry mikroklimatu jak podczas rozrostu grzybni w podłożu.
Począwszy od 5

−

6 dnia wrastania należy ograniczyć jednak intensywność cyrkulacji

powietrza w hali i podnieść o około 2°C jego temperaturę, w celu uniknięcia przedwczesnego
wiązania owocników. Właściwą temperaturę podłoża uzyskujemy wówczas w dużej mierze
zwiększonymi dawkami wody podczas podlewania. Gdy grzybnia wrośnie na 3/4

−

4/5

grubości okrywy należy zakończyć podlewanie a następnie zaleca się wykonanie „czesania”.
Zabieg ten polega na oderwaniu okrywy od podłoża, delikatnym jej rozdrobnieniu oraz
wymieszaniu w celu uzyskania równomiernego rozmieszczenia w niej grzybni. Przez kolejne
2

−

3 dni czesania należy doprowadzić do zregenerowania się (odbudowania) porozrywanej

grzybni. Należy zredukować do minimum cyrkulację powietrza w hali i nieznacznie podnieść
jego temperaturę. W celu skrócenia okresu przerastania grzybni w okrywie o 5

−

7 dni można

wykonać zabieg zwany „cacingiem”. Polega on na wymieszaniu okrywy po jej nałożeniu
z grzybnią lub dobrze przerośniętym podłożem. Pozwala to na szybkie i równomierne
przerośnięcie okrywy w całym jej przekroju oraz eliminuje zabieg czesania i okres regeneracji
grzybni. Gdy okrywa jest już prawidłowo przerośnięta należy przerwać rozwój wegetatywny
grzybni i zmusić ją do przejścia w fazę generatywną czyli spowodować jej plonowanie.
Zabieg ten, nazywany „szokiem”, jest efektem radykalnej zmiany parametrów mikroklimatu
hali uprawnej. Polega on na stopniowym (2

−

3 dni) obniżaniu temperatury powietrza do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

17–18°C i podłoża do 20–21°C oraz na szybkim obniżaniu stężenia CO

2

w powietrzu do

poziomu 1000–1600 ppm poprzez intensywne wietrzenie i zwiększoną cyrkulację powietrza
w hali. Po zakończeniu szoku, w okresie tworzenia owocników, należy obniżyć również
wilgotność powietrza do 91–92%. Gdy zawiązki są już uformowane (po około 6

−

7 dniach od

rozpoczęcia szoku) należy ponownie obniżyć wilgotność powietrza do około 87%. Uzyskane
w ten sposób wartości podstawowych parametrów klimatu hali uprawowej są wielkościami
optymalnymi dla niemal całego okresu plonowania i z niewielkimi, okresowymi
odchyleniami powinny być rygorystycznie utrzymywane do końca uprawy. Pieczarki plonują
rzutami, które następują po sobie w odstępach tygodniowych i trwają 2

−

4 dni. Rozciąganie

rzutu jest zjawiskiem na ogół korzystnym i pożądanym. Zależy od całego szeregu zabiegów
agrotechnicznych i pewnej, niewielkiej manipulacji poszczególnymi składnikami
mikroklimatu hali uprawowej. Pierwszy i z reguły największy rzut (ponad 10 kg/m

2

)

rozpoczyna się po około 11 dniach od rozpoczęcia szoku. Wielkości kolejnych rzutów
sukcesywnie maleją. Z ekonomicznie uzasadnione, przyjmuje się zbieranie 3 do 4 rzutów
z jednej uprawy. Głównym zabiegiem agrotechnicznym wykonywanym w okresach między
zbiorami jest nawadnianie uprawy w ilościach zbliżonych do schematu na rysunku 1.
Podstawowy wpływ na wielkość i jakość uzyskiwanych plonów pieczarek, oprócz jakości
użytych do uprawy surowców, ma prawidłowe i terminowe wykonywanie zabiegów
agrotechnicznych oraz rygorystyczne utrzymywanie na optymalnym poziomie wszystkich
parametrów mikroklimatu hali uprawowej. Jednym w pełni skutecznym sposobem
zapewnienia optymalnych warunków uprawy jest wyposażenie hal uprawowych w sterowany
automatycznie system klimatyzacji.

Zbiór pieczarki

Od momentu ukazania się pierwszych owocników do osiągnięcia przez nie dojrzałości

upływa 7–10 dni. Najwięcej dojrzałych do zbioru pieczarek, tzw. rzutów pojawia się
w pierwszych trzech tygodniach plonowania. Pieczarki należy zbierać zanim osiągną one
pełną dojrzałość fizjologiczną, przed rozerwaniem lelum okrywającego dolną część
kapelusza. Pieczarkę zbiera się ujmując ją za kapelusz i delikatnie wykręcając z podłoża.
Nożem odcina się koniec trzonu z resztkami grzybni i okrywy. Chore pieczarki i odpady
należy usuwać z pieczarkarni. Plon można uznać za dobry, jeśli z 1 m² w 60-dniowej uprawie
przy 20 cm grubości warstwy podłoża uzyskuje się 12–16 kg, bardzo dobry to 18–20 kg, zaś
zadowalający to 8–10 kg.

Higiena uprawy

Najbardziej skutecznym środkiem do odkażania pieczarkarni jest para wodna, którą

wpuszcza się do podłoża, aby osiągnęło ono temperaturę co najmniej 80ºC. Taką temperaturę
należy utrzymać przez około 8–10 godzin, a po 24 godzinach pomieszczenie trzeba
przewietrzyć, usunąć podłoże, a podłogi oraz półki umyć wodą. Narzędzia oraz skrzynki
trzeba umyć i odkazić chemicznie lub termicznie. Pomieszczenie i miejsca składowania
obornika również powinny być odkażane w ten sposób. Warto pamiętać, że głównym źródłem
patogenów chorobotwórczych oraz owadów mogą być: podłoże, okrywa, nieszczelne drzwi
i okna oraz prądy powietrzne, należy więc zadbać o ich szczególną higienę.

4.6.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Z jakich etapów składa się proces przygotowania podłoża do uprawy pieczarek?

2.

Na czym polega preparowanie obornika końskiego?

3.

Jak przebiega proces preparowania podłoża poszczególnymi metodami?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

4.

Gdzie i jak przebiega produkcja grzybni?

5.

Jak należy szczepić grzybnię i jakich wymaga ona zabiegów pielęgnacyjnych?

6.

Jak nakłada się okrywę i jakie powinna mieć właściwości?

7.

Jak zbiera się pieczarki?

8.

Na czym polega utrzymanie higieny w pieczarkarni?

4.6.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj przygotowanie podłoża w gospodarstwie, bez konieczności dodawania obornika

końskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.6.1. w poradniku dla ucznia),

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

określić typy podłoży,

4)

wskazać ich składniki,

5)

wskaż warunki w jakich jest przygotowane,

6)

określ postępowania w celu otrzymania podłoża do zastosowania na półkach
w pieczarkarni,

7)

określić cechy dobrego podłoża,

8)

przedstawić projekt uzasadniając przyjęte rozwiązania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały informacyjne o podłożach pieczarek,

−

film o ich produkcji,

−

plansze,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Opracuj projekt produkcji pieczarek, uwzględniając jej poszczególne etapy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.6.1. w poradniku dla ucznia),

2)

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

3)

obejrzeć film o produkcji pieczarki,

4)

określić etapy produkcji pieczarki,

5)

opracować projekt uprawy i sporządzić harmonogram prac,

6)

określić warunki panujące w czasie poszczególnych etapów,

7)

zaprezentować projekt i uzasadnić przyjęte rozwiązania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały informacyjne o podłożach pieczarek,

−

film o ich produkcji,

−

plansze,

–

przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

4.6.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić warunki do fermentacji i pasteryzacji podłoża?

2)

dokonać oceny jakości podłoża?

3)

zaplanować poszczególne etapy produkcji pieczarki?

4)

zdefiniować cacing?

5)

określić termin i sposób zbioru pieczarek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

5.

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Podwójne oszklenie boków ma za zadanie
a)

ograniczyć straty ciepła.

b)

ograniczyć parowanie.

c)

zapobiecpękaniu szyb.

d)

ograniczyć dostęp osób postronnych.

2.

Ogórek w temperaturze +12°C
a)

wytwarza większą masę organiczną.

b)

obficie wiąże zawiązki.

c)

ma zatrzymany wzrost.

d)

obficie kwitnie.

4.

Niski tunel stosuje się do uprawy
a)

pomidorów szklarniowych.

b)

ogórków.

c)

sałaty

d)

papryki.

4.

Zacienianie stałe szklarni polega na
a)

założeniu przesuwnych żaluzji.

b)

pomalowaniu oszklenia specjalnymi farbami zacieniającymi, kredą, wapnem lub

gliną.

c)

pomalowaniu oszklenia tylko kredą lub wapnem.

d)

nałożeniu na oszklenie materiału z tworzyw sztucznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

5.

Bardzo korzystne warunki uprawy ogórka tworzy metoda
a)

w workach.

b)

w glebie.

c)

na zagonach.

d)

na wałach obornika.

6.

Betokson służy do
a)

hormonizacji.

b)

zwalczania chorób grzybowych.

c)

zwalczania chorób bakteryjnych.

d)

zwalczania przędziorków.

7.

Wymagania pokarmowe roślin to
a)

ilość makroelementów dostarczana roślinie w czasie jej wzrostu.

b)

ilość składników mineralnych pobieranych przez roślinę w okresie wegetacji.

c)

ilość wody pobierana przez roślinę w okresie wegetacji.

d)

ilość światła dostarczana roślinie w trakcie jej wzrostu.

8.

Aby ocenić dojrzałość papryki należy
a)

ś

cisnąć ją przy szypułce.

b)

ś

cisnąć ją w połowie długości owocu.

c)

ucisnąć szypułkę.

d)

pociągnąć owoc ku górze.

9.

Do nawożenia podstawowego dla 1 m³ podłoża torfowego dawka N wynosi 260 mg/l,
saletrą amonową (zawiera 34,5% N) potrzeba
a)

około 126 g nawozu.

b)

około 567 g nawozu.

c)

około 457 g nawozu.

d)

około 754 g nawozu.

10.

Uprawa warzyw w cylindrach sprawia, że plon jest
a)

wczesny i obfity.

b)

dosyć wysoki.

c)

niewielki i opóźniony.

d)

późny i obfity.

11.

Opis metody uprawy: „Jest to uprawa bez użycia podłoża, na stołach, zagonach, rynnach,
przez które ciągle przepływa roztwór pożywki dotykając korzeni roślin. Ta metoda
wymaga precyzyjnego systemu dostarczającego nawozów mineralnych oraz aparatury
pomiarowej i dozującej pożywkę o właściwym składzie, dostosowaną do wymagań roślin
i warunków świetlnych uprawy” odnosi się do
a)

uprawy torfowo-wodnej.

b)

uprawy tacowo-kontenerowej.

c)

cienkowarstwowych kultur przepływowych.

d)

uprawy w workach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

12.

W uprawie roślin pod osłonami rozwojowi i rozprzestrzenianiu się chorób roślin

warzywnych sprzyjają takie czynniki środowiska jak
a)

wysoka temperatura pomieszczenia, duża wilgotność powietrza, zagęszczenie roślin.

b)

niska wilgotność powietrza i wysoka temperatura.

c)

duża zawartość składników pokarmowych w podłożu.

d)

zbyt niskie nawadnianie.

13.

Na porażonych liściach, pędach i owocach roślin ukazują się ciemniejące plamy koloru
jasnobrunatnego. Na plamach tych pojawia się puszysty nalot grzybni i zarodników.
Zaatakowane tą chorobą pędy odłamują się, zaś na owocach przy szypułce pojawiają się
wodniste plamy z puszystym nalotem to objawy
a)

zgnilizny twardzikowej.

b)

opadania zawiązków.

c)

szarej pleśni.

d)

niepasożytniczego więdnięcia roślin.

14.

Brunatna plamistość liści pomidora jest pochodzenia
a)

fizjologicznego (nieinfekcyjnego).

b)

grzybowego.

c)

bakteryjnego.

d)

wirusowego.

15.

Na częste występowanie mączniaka rzekomego kapustnych ma wpływ
a)

zbyt dużą wilgotność podłoża.

b)

zbyt niską wilgotność powietrza.

c)

wysoki odczyn pH gleby.

d)

niską temperaturę i zbyt wysoką wilgotność powietrza.

16.

Muchówka mająca około 3 mm długości o zielono-brązowym odwłoku i czarnym
tułowiu, której larwy żerują w glebach torfowych przy szyjce korzeniowej niszcząc
korzeń oraz na młodych korzeniach porażonych przez choroby to
a)

mszyca.

b)

ziemiórka.

c)

miniarka ciepłolubna.

d)

wciornastek.

17.

Metoda pędzenia cykorii polegająca na układaniu jej korzeni pod lekkim skosem
w pojemnikach wypełnionych wodą do wysokości 6–8 cm, gdzie temperatura wody może
być o 2ºC wyższa od temperatury powietrza wynoszącej 15–20ºC jest metodą
a)

pędzenia hydroponicznego w wodzie stagnującej.

b)

pędzenia hydroponicznego w wodzie bieżącej.

c)

pędzenia metodą tradycyjną.

d)

pędzenia bez okrywy.

18.

Pędzenie szczypiorku uwarunkowane jest czynnikami środowiskowymi takimi jak
a)

stosowanie zabiegów ochronnych przeciwko chorobom i szkodnikom.

b)

utrzymanie temperatury powietrza w granicach 10–12ºC.

c)

utrzymanie optymalnej temperatury powietrza 16–18ºC, pełnego naświetlenia

i podlewania.

d)

zapewnienie niepełnego naświetlenia i wietrzenia pomieszczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

19.

Na szybkie rozrastanie się grzybni w uprawie pieczarek mają wpływ
a)

temperatura 25ºC i wilgotność podłoża oraz pomieszczenia – 95%.

b)

temperatura 15ºC i wilgotność podłoża oraz pomieszczenia – 60%.

c)

temperatura 35ºC i wilgotność podłoża oraz pomieszczenia – 70%.

d)

temperatura 20ºC i wilgotność podłoża oraz pomieszczenia – 80%.

20.

Czesanie to
a)

wyrównywanie powierzchni gleby i zagonów.

b)

niszczenie patogenów w pieczarkarni.

c)

odrywanie i mieszanie i odwracanie okrywy.

d)

odrywanie okrywy od podłoża i jej rozdrabnianie w celu równomiernego

przerośnięcia przez grzybnię.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Uprawa roślin warzywnych pod osłonami

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedzi

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

6.

LITERATURA

1.

Böhmig F.: 600 rad z warzywnictwa. PWRiL, Warszawa 1991

2.

Burdajewicz S, Glaser T.: Ochrona warzyw gruntowych. PWRiL, Warszawa 1987

3.

Dobrakowska-Kopecka Z.: Warzywnictwo. PWRiL, Warszawa 1999

4.

Dobrzański A.: Ochrona warzyw przed chwastami. PWRiL, Warszawa 1999

5.

Gensler A. Warzywnictwo. Format – AB, Warszawa 1997

6.

Kołota E., Orłowski M., St. Bac St., Biesiada A.: Podstawy ogrodnictwa WSiP, Warszawa

2000

7.

Legańska Z., Balcerzak J.: Warzywnictwo. Hortpress, Warszawa 2000

8.

Pudelski T.: Uprawa warzyw pod osłonami. PWRiL, Warszawa 1992

9.

Siwek P.: Warzywa pod folią i włókniną. Hortpress, Warszawa 2004

10.

Starck J. R.: Uprawa i nawożenie roślin ogrodniczych. PWRiL, Warszawa 1997

11.

Szudyga K.: Uprawa pieczarek. Hortpress, Warszawa 2005

Czasopisma specjalistyczne:

–

Hasło ogrodnicze

–

Owoce Warzywa Kwiaty