12 Uprawa roślin warzywnych na nasiona

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Marzena Borowska

Uprawa roślin warzywnych na nasiona
321[03].Z2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Barbara Arciszewska
dr inż. Stefan Wolny

Opracowanie redakcyjne:
mgr Marzena Borowska

Konsultacja:
mgr inż. Marek Rudziński

Poradnik stanowi obudow

dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[03].Z2.03,

„Uprawa roślin warzywnych na nasiona”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik ogrodnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Cele i zadania uprawy roślin na nasiona

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Metody uprawy warzyw na nasiona

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zbiór i przechowywanie nasion w produkcji nasiennej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w nabywaniu i rozwijaniu wiedzy oraz umiejętności

praktycznych w szczególnie ważnej i odpowiedzialnej dziedzinie ogrodnictwa, jaką jest
uprawa roślin warzywnych na nasiona.
Poradnik zawiera:

−−−−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
opanować, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−−−−

cele kształcenia tej jednostki modułowej,

−−−−

materiał nauczania, który umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ć

wiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Szczególnie istotnymi treściami są zagadnienia

związane z projektowaniem upraw roślin nasiennych, wykonywaniem zabiegów
agrotechnicznych związanych z wysiewaniem, pielęgnowaniem roślin oraz zbiorem
i przechowywaniem nasion poszczególnych gatunków i odmian warzyw, a także
z rozpoznawaniem sprawców chorób i szkodników roślin. Poznanie metod uprawy roślin
warzywnych na nasiona pozwoli na efektywne i opłacalne uprawianie warzyw na nasiona,

−−−−

w celu poszerzenia wiedzy załączono wykaz literatury uzupełniającej oraz wskazano inne
ź

ródła informacji,

−−−−

pytania sprawdzające zakres wiedzy potrzebnej do wykonania ćwiczeń,

−−−−

opis ćwiczeń wraz z wykazem materiałów i sprzętu pomocnego w ich realizacji,

−−−−

sprawdzian postępów.
Wykonując sprawdzian postępów należy odpowiadać na pytanie „tak” lub „nie”, co
oznacza, że materiał rozdziału jest opanowany albo nie,

−−−−

sprawdzian osiągnięć dotyczący poziomu opanowania materiału szkoleniowego całej
jednostki modułowej wraz z instrukcją i kartą odpowiedzi,

−−−−

wykaz literatury.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, wówczas poproś

nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz określoną
czynność. Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Jednostka modułowa: Uprawa roślin warzywnych na nasiona, której treści teraz poznasz,

jest jedną z koniecznych do opanowania umiejętności uprawiania warzyw na nasiona
w zawodzie technik ogrodnik w dziedzinie produkcji warzywniczej – schemat 1.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321[03].Z2.01

Uprawa roślin warzywnych na

gruncie

321[03].Z2.02

Uprawa roślin warzywnych pod

osłonami

321[03].Z2.03

Uprawa roślin warzywnych na

nasiona

Moduł 321[03].Z2

Produkcja warzywnicza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

przestrzegać zasad ochrony środowiska podczas pracy,

−

scharakteryzować właściwości rozmnażania generatywnego warzyw,

−

rozróżniać gatunki i odmiany warzyw do uprawy na nasiona,

−

rozpoznawać podstawowych sprawców chorób i szkodniki warzyw nasiennych,

−

posługiwać się narzędziami i sprzętem do uprawy warzyw,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zdefiniować pojęcia dotyczące nasiennictwa i nasiennej hodowli roślin,

−

scharakteryzować zasady uprawy roślin warzywnych na nasiona,

−

ocenić przydatność heterozyjnych odmian roślin,

−

porównać wartość użytkową odmian warzyw mieszańcowych i ustalonych,

−

ocenić stopień przydatności gospodarstwa do prowadzenia produkcji nasiennej,

−

zastosować technologię nasiennej produkcji roślin,

−

zorganizować nasienną produkcję roślin,

−

wykonać zabiegi agrotechniczne związane z wysiewem, pielęgnowaniem i zbiorem
nasion,

−

zastosować przepisy i normy kwalifikacji polowej,

−

określić warunki przechowywania nasion,

−

przygotować nasiona do sprzedaży i przechowywania,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
uprawy roślin warzywnych na nasiona.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Cele i zadania uprawy roślin na nasiona

4.1.1.

Materiał nauczania

Cele i zadania uprawy warzyw na nasiona

Według Zofii Dobrakowskiej-Kopeckiej [3, s. 308–310] główne cele i zadania uprawy

warzyw na nasiona to:

−

hodowla nasion o wysokiej wartości użytkowej,

−

w hodowli twórczej wytwarzanie nowych, ulepszonych odmian, o korzystniejszych
cechach morfologicznych, zwiększonej plenności, lepiej przystosowanych do
określonych warunków klimatycznych, glebowych i sposobów użytkowania,

−

w hodowli twórczej produkcja odmian nasion o dużej zdolności fotosyntezy
w ograniczonych warunkach świetlnych, jak najlepiej pobierających nawozy,
wytrzymałych na suszę, niższe temperatury i odpornych na choroby oraz szkodniki,

−

w hodowli zachowawczej prowadzenie prac hodowlanych, aby zachować cechy
botaniczne nasion i utrzymanie odmian gospodarczych, jakie powstały wskutek hodowli
twórczej, opisane i zgłoszone do rejestru,

−

hodowla nowych, plennych odmian nasion warzyw,

−

udostępnianie do produkcji osiągnięć hodowli,

−

reprodukcja materiału siewnego, czyli rozmnażanie go do ilości, która jest potrzebna
wraz z zapasem nasion (rezerwą nasienną) do siewu każdego roku,

−

zapobieganie degeneracji, tj. wyradzaniu się odmian poprzez ich reprodukcję
w odpowiednich warunkach,

−

właściwy zbiór, selekcja oraz prawidłowy omłot nasion,

−

czyszczenie,

suszenie,

przechowywanie

materiału

siewnego

specjalnie

przygotowanych pomieszczeniach,

−

opracowywanie efektywnych i ekonomicznych metod produkcji oraz upraw nasion,

−

opracowywanie i wprowadzanie do produkcji nowych odmian nasion,

−

opracowywanie i wdrażanie sposobów nawożenia,

−

opracowywanie i wdrażanie skutecznych metod ochrony roślin nasiennych,

−

w doświadczalnictwie przeprowadzanie oceny materiału wyjściowego, materiałów
hodowlanych oraz wyhodowanych odmian za pomocą doświadczeń w ściśle
kontrolowanych warunkach świetlnych, wilgotnościowych, termicznych, a także
w naturalnych warunkach polowych.

Podstawowe pojęcia i terminy stosowane w nasiennictwie
Odmiana jest to wyrównana populacja roślin tego samego gatunku, które mają podobny
wygląd, wymagania glebowo-klimatyczne i właściwości użytkowe.
Odmiana miejscowa czyli tzw. populacja miejscowa powstała bez udziału hodowców
w określonych rejonach klimatyczno-glebowych. Odmiany te z reguły odznaczają się dużą
zmiennością genetyczną. Używane są przez hodowców jako materiał wyjściowy, ale nie są
wykorzystywane bezpośrednio w wielkotowarowej produkcji warzyw.
Odmiana hodowlana jest wytwarzana przez hodowców w określonym celu. Poszczególne
odmiany różnią się pod względem morfologicznym, fizjologicznym i użytkowym.
Materiał wyjściowy to zbiór odmian hodowlanych różnego pochodzenia mających wiele
istotnych cech gospodarczych. Materiałem wyjściowym może być również kolekcja

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

różnorodnych form dzikich poszczególnych gatunków będących źródłem cech, które
ułatwiają przystosowanie odmian do niekorzystnych, trudnych warunków środowiska.
Odmiany te posiadają na ogół wysoką odporność na choroby i szkodniki. Materiałem
wyjściowym mogą być też mutanty czyli rośliny powstałe pod wpływem silnych bodźców
zewnętrznych, a nie w wyniku dziedziczenia. Powstają one samorzutnie albo wskutek
działania mutagenów. Z materiału wyjściowego wybiera się takie formy, które mogą
zapoczątkować nowe ulepszone odmiany lub używa się ich do krzyżowania.
Wierność odmianowa jest to zdolność trwałego zachowania cech u roślin pochodzących
z nasion do roślin matecznych, z których te nasiona zostały pobrane. Niektóre z uprawianych
odmian są odmianami mieszańcowymi (F1) powstałymi w wyniku pierwszego skrzyżowania
odmian posiadających pożądane cechy użytkowe. Z odmian mieszanych nie pobiera się
nasion do siewu, gdyż w następnym pokoleniu ich cechy ulegają rozszczepieniu
i wyhodowane rośliny znacznie różniłyby się od siebie i rośliny matecznej.
Zdolność kiełkowania jest najważniejszą cechą materiału siewnego i określa ją liczba nasion
które, spośród 100 wysianych, wydadzą prawidłowo rozwijające się rośliny W laboratorium
z dostarczonych przez hodowcę nasion pobiera się 4 próby po 100 sztuk i umieszcza
w kiełkownikach. Panuje w nich temperatura i warunki świetlne odpowiednie dla każdego
gatunku, jeśli kiełkują w świetle. Poszczególne gatunki wymagają na skiełkowanie ściśle
określonej liczby dni i po ich upływie liczy się nasiona kolejno we wszystkich powtórzeniach,
które prawidłowo skiełkowały, np. dla rzodkiewki jest to 6 dni, grochu – 8, kapusty – 10,
cebuli – 12, pomidora – 14, marchwi – 21, a pietruszki 28. Zsumowaną liczbę nasion dzieli
się przez 4 i oblicza energię kiełkowania wyrażoną w % nasion, które skiełkowały w jak
najkrótszym czasie wyznaczonym dla danego gatunku. Oblicza się procent nasion
kiełkujących normalnie, dających siewki z prawidłowo rozwiniętymi liścieniami
i korzonkami. Za nasiona kiełkujące nieprawidłowo uznaje się te, które mają tylko korzonek
bez kiełka, albo jest on krótki, porażony chorobami lub pokryty pleśnią.

Rys. 1. Nasiona w kiełkowniku Jakobsona [www.dukla.pl]

Badanie zdolności kiełkowania można wykonać w formie ćwiczenia poza laboratorium.

W tym celu należy przygotować czyste nasiona, bibułę lub flanelę, dwa talerzyki i wagę
techniczną. Do testu odlicza się losowo 4 próby po 100 nasion. Każdą próbkę układa się na
zwilżonej bibule lub flaneli, a następnie zawija, wkłada do kopert i układa na talerzyku obok
siebie. Zawinięte nasiona zwilża się wodą, ale niezbyt obficie, aby woda nie stała na dnie
naczynia i całość przykrywa się drugim talerzykiem. Codziennie należy sprawdzać czy
nasiona mają dostateczną wilgotność i ewentualnie je skrapiać. Po upływie około tygodnia
trzeba sprawdzić, czy nasiona skiełkowały i zliczyć je. Dobry materiał powinien skiełkować
w co najmniej 90%, czyli w każdej próbie powinno skiełkować 90 nasion. Następnie oblicza
się średnią z czterech prób.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czystość nasion określa stopień zanieczyszczenia 100 g nasion i wyraża w procentach lub
wagowo. Najczęstszymi zanieczyszczeniami są pozostałości po omłocie, które należy usunąć,
a następnie odważyć nasiona czyste i obliczyć przeciętny procent ich czystości. Aby określić
czystość nasion w warunkach nie laboratoryjnych należy przygotować materiał siewny
wybranego gatunku warzyw, wagę techniczną, lupę, pincetę, miseczki. Do badania pobiera
się losowo próbkę 100 g nasion, które wysypuje się na papier. Następnie przy pomocy pincety
i lupy oddziela się od nich zanieczyszczenia. Posortowane nasiona i zanieczyszczenia
umieszcza się w miseczkach. Czyste nasiona waży się, a ich masę odejmuje od 100 g
uzyskując wagową wielkość zanieczyszczeń. Jeśli nie przekraczają one 0,1 dag, materiał
siewny uznaje się jako czysty, a jeżeli masa zanieczyszczeń jest większa, to nasiona
wymagają doczyszczenia.
Zdrowotność nasion jest trudna do określenia, gdyż nasiona porażone chorobami niemal nie
różnią się od zdrowych. W celu uzyskania zdrowego materiału siewnego oraz zapewnienia
wierności odmianowej należy przeprowadzać kwalifikacje polowe upraw polegające na
usuwaniu roślin porażonych przez choroby przenoszone z nasionami.
Plantacje kwalifikowane są to uprawy nasienne prowadzone zgodnie z normami
państwowymi.
Jakość materiału siewnego oznaczają Stacje Oceny Nasion według normy branżowej
BN-71/9116-01, która przewiduje następujące stopnie hodowlane:
E – elitarny stanowiący podstawę reprodukcji gatunku matecznego,
O – oryginał będący bezpośrednią podstawą rozmnożenia elity,
I odsiew – będący podstawą bezpośredniego rozmnażania oryginału,
R – to formy rodzicielskie odmian mieszańcowych,
F1 – to nasiona mieszańcowe przeznaczone do produkcji,
OK – jest to odsiew kontrolowany pozyskiwany z rozmnożenia odsiewu kontrolowanego,
I odsiewu, albo odsiewu nieznanego stopnia kwalifikacji.
W nasionach niekwalifikowanych, handlowych występują nasiona jednolite odmianowo – No
i nasiona nieznanej odmiany – N.
Nasiona dzieli się na trzy klasy jakości – ekstra, I, II, w zależności od ich wartości siewnej.

Produkcja nasienna warzyw jednorocznych i dwuletnich

Warzywa jednoroczne to: kukurydza, czosnek, fasola, groch, bób, koper, kalafior,

rzodkiewka, ogórek, kawon, dynia, melon, pomidor, papryka, oberżyna, wczesne odmiany
rzodkwi.
Warzywa dwuletnie to: marchew, cebula, pietruszka, seler, cebula dymka, por, burak
ć

wikłowy, kapusta, kalarepa, jarmuż, późne odmiany rzodkwi, brukiew, cykoria sałatowa.

Produkcja nasienna warzyw jednorocznych trwa jeden sezon wegetacyjny. Należy

wysiewać je w takim terminie, aby zdążyły wydać nasiona i doschnąć zanim zostaną zebrane
z pola.

Produkcja nasienna warzyw dwuletnich na nasiona jest dłuższa niż w przypadku roślin

jednorocznych, ponieważ trwa dwa lata. W pierwszym roku uprawa przebiega tak jak dla
celów konsumpcyjnych, ale podczas wegetacji roślin przeprowadza się kontrolę polową
warzyw, która polega na ocenie stanu ich zdrowotności i wierności odmianowej.
We właściwym dla każdego gatunku czasie, zbiera się warzywa i dokonuje ich selekcji albo
pozytywnej, czyli pozostawia się najlepsze okazy, albo negatywnej, polegającej na
wyeliminowaniu roślin niezgodnych z wzorcem, chorych, uszkodzonych. Osobniki
przeznaczone do produkcji nasiennej przechowuje się przez zimę w podobny sposób jak dla
celów konsumpcyjnych, w warunkach odpowiednich dla danego gatunku. Wiosną wybiera się
pole pod uprawę stosując tzw. izolację przestrzenną, gwarantującą zachowanie wierności
odmianowej. Pomiędzy polami, na których będą uprawiane różne odmiany tego samego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

gatunku albo inne gatunki pochodzące z tej samej rodziny botanicznej należy zachować
odpowiednie odległości. Trzeba również uwzględnić różnice gatunkowe roślin, które mogą
być samopylne i obcopylne, przez co nie można ich ze sobą mieszać. Pole do produkcji
nasion przygotowuje się zwiększając o około 1/3 dawkę nawozów fosforowych i potasowych,
zaś ilość preparatów azotowych zmniejsza się o 1/2 w porównaniu z ubiegłym rokiem
uprawy. Rośliny po przezimowaniu, tzw. „wysadki” selekcjonuje się pod względem
zdrowotności przed ich posadzeniem na miejsce stałe. Po dokonaniu selekcji można je sadzić
zachowując odległości właściwe dla poszczególnych gatunków, odmian, jakości gleby
i metody uprawy.

Hodowla roślin samopylnych [3, s. 316–318]

Do roślin samopylnych, które zapylają się własnym pyłkiem zazwyczaj jeszcze przed

otwarciem kwiatu należą pomidor, groch i fasola. Warzywa te nie wymagają izolacji
przestrzennej. Podczas uprawy należy dokonać analizy populacji powstałej na skutek
skrzyżowania lub samozapylenia pojedynczych roślin. Trzeba także wprowadzić grupy, tzw.
rody, rozmnożenia I, II i dalsze, które zostaną zbadane i ocenione w doświadczeniach i na
poletkach selekcyjnych, aby otrzymać dobrej jakości grupy roślin, połączyć je w elity lub
wyhodować nowe odmiany. Oto metody uprawy roślin samopylnych [3, s. 316–319]:
Metoda selekcji masowej polega na przeprowadzeniu selekcji pozytywnej, czyli wyborze
najlepszych pojedynczych egzemplarzy tzw. „pojedynków” spośród dużej populacji
i wysiewie zebranych z nich nasion. Można również eliminować najgorsze pojedynki
i wówczas będzie to selekcja negatywna. Pojedynki po rozmnożeniu tworzą rody hodowlane,
spośród których wybiera się najlepsze stanowiące materiał mateczny. Materiał mateczny jest
poddawany rozmnożeniu i uzyskuje się z niego elitę, a następnie oryginał. Selekcja masowa
jest przeprowadzana w celu ulepszania odmian miejscowych i eliminowaniu mutantów,
mieszańców, nietypowych form oraz odmian obcych.
Metoda selekcji indywidualnej, tzw. rodowodowej jest metodą wykorzystywaną
w doświadczeniach porównawczych cech dziedzicznych pojedynków i ich potomstwa –
rodów. W pierwszym roku uprawy wybiera się pojedyncze rośliny z najlepszej jakości
materiału, np. z elity, a następnie ocenia się je pod względem zdrowotności, plenności
i opisuje najważniejsze cechy użytkowe. Przykładowo u pomidora określa się takie cechy jak:
kształt i kolor blaszki liściowej; pokrój rośliny np. wysoko rosnący, karłowaty; międzywęźla,
kwiatostan; zdolność zawiązywania owoców na pierwszych gronach; sposób dojrzewania
owoców – równomierny lub stopniowy; szypułki owocowe i podatność na choroby.
Obserwacje prowadzi się w czasie wegetacji roślin w polu lub w szklarni. Charakterystyki
owoców dokonuje się przed zbiorem, określając ich wielkość, kształt, ilość i twardość. Ocenie
podlegają cechy wewnętrzne owoców np. liczba nasion, komór nasiennych, barwa miąższu,
smak, grubość skórki, itd. W drugim roku hodowli nasiona z wybranych pojedynków
pomidora (rody potomne) wysiewa się lub sadzi jego rozsadę na poletkach selekcyjnych
i obserwuje się je tak, jak w pierwszym roku uprawy. Do dalszej hodowli wybiera się
najlepsze rody. W trzecim roku wysiewa się część nasion z każdego rodu lub sadzi rozsadę
ale na znacznie większym obszarze, aby uzyskać pierwsze rozmnożenie. Pozostałe nasiona
lub siewki przeznacza się do doświadczeń porównawczych, dołączając do nich kilka odmian
wzorcowych. Do dalszej hodowli przeznacza się najlepsze rody z doświadczeń, z których
można uzyskać materiał mateczny w czwartym roku. W każdym roku uprawy pozostawia się
rezerwę hodowlaną na wypadek zniszczenia hodowli przez niekorzystne warunki
atmosferyczne, szkodniki lub choroby.
Krzyżowanie polega na połączeniu w jednej odmianie rośliny pożądanych cech
występujących u dwóch różnych, wybranych odmian. Krzyżowanie może być pojedyncze,
tzw. proste (A x B) lub wielokrotne, np. podwójne (A x B) x (C x D). W wyniku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

skrzyżowania uzyskuje się ogromną liczbę różnorodnych genotypów. Występuje też
transgresja cech, czyli pojawia się znacznie więcej korzystnych cech niż u odmian
rodzicielskich. W celu uzyskania odmiany wyjściowej wzbogaconej o pożądaną cechę,
przeprowadza się krzyżowanie wsteczne (A x B) x A i powtarza się je przez kilka pokoleń.
Mieszańce pierwszego pokolenia F1 rozmnaża się, aby uzyskać pokolenie drugie F2,
u którego następuje rozszczepienie cech. Do dalszej hodowli i selekcji w następnych
pokoleniach zostawia się pojedynki, z których otrzymuje się nowe odmiany mające więcej
korzystnych cech niż odmiany rodzicielskie. Wartość gospodarczą ocenia się podobnie jak
metodą selekcji indywidualnej.

Hodowla roślin obcopylnych [3, s. 319–328]

Rośliny obcopylne są zapładniane pyłkiem innych roślin i dlatego są heterozygotyczne,

ponieważ charakteryzują się dużą zmiennością genetyczną i słabym wyrównaniem cech
morfologicznych. Roślinami obcopylnymi są między innymi warzywa dyniowate, cebulowe,
korzeniowe oraz kapustne i aby zapewnić im zapylanie kontrolowane należy zastosować
izolację przestrzenną.

Główne metody hodowli roślin obcopylnych to [3, s. 319–326]:

Metoda połówkowa (rezerw) mająca zastosowanie w uprawie warzyw wiatropylnych, np.
burak ćwikłowy czy szpinak. W pierwszym roku należy określić cechy użytkowe warzyw
wybierając pojedynki w stopniu elity pochodzące z dużej populacji. W drugim roku hodowli
przy zachowaniu izolacji przestrzennej, sieje się nasiona na poletku selekcyjnym. Nasiona
pozostałe z każdego pojedynka trzeba przechować. Rośliny a nawet całe rody posiadające
niepożądane cechy użytkowe usuwa się jeszcze przed kwitnieniem. Selekcja roślin nie może
być opóźniona, aby nie dopuścić do przepylenia. Nasiona z rodów hodowlanych należy po
zbiorze podzielić na dwie części – rezerwę i do wysiewu na małym polu doświadczalnym
w trzecim roku uprawy. Nasiona pochodzące z pola doświadczalnego, na którym doszło
do niekontrolowanych zapyleń krzyżowych używa się tylko do uprawy roślin przeznaczonych
do konsumpcji. Nasiona z rezerw poszczególnych rodów wysiewa się jako pierwsze
rozmnożenie rodzin w czwartym roku na izolowanych poletkach. Jedną cześć przeznacza się
na rezerwę, a drugą do kolejnego rozmnożenia. W piątym roku należy wysiać połowę nasion
w tzw. średnim doświadczeniu porównawczym z wzorcem, w czterech powtórzeniach,
a w roku szóstym wysiewa się nasiona z rezerw stanowiące drugie rozmnożenie z najlepszych
rodzin. Materiał mateczny powstaje z zebranych nasion drugiego rozmnożenia, które
w siódmym roku są elitą. Dla nasion warzyw wiatropylnych używa się płaszcza izolacyjnego,
którym są wysiewane nasiona pojedynków z tego samego rodu. Dzięki nim rośliny nie są
zapylane obcym pyłkiem.

Metoda selekcji okresowej w uprawie warzyw jednorocznych, np. kukurydzy trwa dwa lata,
a u dwuletnich, takich jak marchew czy cebula – cztery lata. Wybrane rośliny z populacji
wyjściowej są poddawane zapyleniu wsobnemu, a pozostałe warzywa o najlepszych cechach
przeznacza się do dalszej hodowli. Potomstwo otrzymane z samozapyleń poddaje się
krzyżowaniu, które u roślin jednorocznych przeprowadza się w drugim roku hodowli warzyw
jednorocznych i w czwartym roku warzyw dwuletnich. Wymieszane nasiona potomstw
używa się do przeprowadzenia drugiego cyklu hodowlanego. Stanowi on pierwszy wtórny
cykl selekcji okresowej, który dla warzyw jednorocznych trwa dwa lata, a dla dwuletnich
cztery. Kolejna populacje z potomstw przekrzyżowanych tworzy się w trzecim roku hodowli
roślin jednorocznych i w szóstym warzyw dwuletnich. Wybraną liczbę roślin poddaje się
zapyleniu wsobnemu, a z najlepszych pojedynków zbiera się nasiona do dalszej hodowli.
Potomstwa poddaje się kolejnemu przekrzyżowaniu w czwartym roku dla warzyw
jednorocznych i w ósmym dla roślin dwuletnich. Zebrane nasiona stanowią nową, lepszą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odmianę. W każdym roku hodowli należy określać cechy użytkowe roślin. U potomstw
pochodzących z samozapylenia można określić ogólną wartość kombinacyjną przy użyciu
testera, którym jest jeden zapylacz. Zabieg ten umożliwia znalezienie roślin dających po
skrzyżowaniu potomstwo o najbardziej pożądanych cechach, które z kolei poddawane są
krzyżowaniu i tworzą odmianę o najlepszych cechach użytkowych.

Hodowla odmian syntetycznych ma na celu wyhodowanie od 6 do 10 potomstw uzyskanych
w wyniku samozapylenia pojedynczych osobników, tzw. linii wsobnych. W drodze losowania
linie poddaje się skrzyżowaniu tak, aby każda z nich zapyliła się pyłkiem wszystkich linii.

Hodowla odmian mieszańców pierwszego pokolenia F1 ma na celu wyhodowanie roślin
o lepszych cechach użytkowych przy wykorzystaniu zjawiska heterozji, dzięki któremu
uzyskuje się bujne mieszańce F1. Heterozja sprawia, ze warzywa odmian mieszańcowych F1
dają wyrównany plon, są odporniejsze na choroby i szkodniki oraz łatwiej przystosowują się
do niekorzystnych warunków środowiska. Mieszańce odmianowe F1 otrzymuje się poprzez
krzyżowanie dwóch lub więcej odmian. Po skrzyżowaniu linii wsobnych uzyskuje się
mieszańce międzyliniowe, zaś w wyniku krzyżowania linii wsobnych i odmian powstają
mieszańce odmianowo-liniowe. Mieszańce można krzyżować ręcznie na zasadzie kastracji,
czyli usuwaniu ich pylników i zapylaniu ręcznym pyłkiem z drugiej formy rodzicielskiej.
Znacznie szybszą metodą jest wykorzystanie zjawiska rozdzielnopłciowości, np. w hodowli
mieszańców F1 cebuli, marchwi, kukurydzy i buraka – cytoplazmatyczna męska sterylność.
Nasiona odmian mieszańcowych są przeznaczone do jednorazowego użytkowania.

Hodowla odpornościowa jest prowadzona w kontrolowanych warunkach termicznych
odpowiednich dla danych gatunków warzyw, w laboratorium, szklarni lub w polu. Materiał
hodowlany testuje się między innymi wywołując sztuczne zakażenie roślin poprzez ich
opryskiwanie wodną zawiesiną zarodników grzyba lub posypywanie nalotem grzybni
pobranej z roślin porażonych. Wśród roślin zdrowych można umieścić rośliny chore lub
wprowadzić grzybnię patogena do podłoża z próbkami ziemi, albo z resztkami porażonych
roślin. Podatność roślin na choroby określa się w skali od 0 (najbardziej odporne) do 9
(najsilniej porażone). Częściowo odporne (tolerancyjne) rody hodowlane są krzyżowane, aby
zwiększyć ich odporność. Hodowla odpornościowa umożliwia wyhodowanie roślin
odpornych na kilka chorób.

Hodowla mutacyjna polega na sztucznym wywoływaniu zmian cech dziedziczenia przy
użyciu różnych środków mutagennych, a następnie na wykorzystaniu zmutowanych
osobników w hodowli nowych odmian roślin wykazujących np. większą odporność na
choroby. Są różne metody mutacji takie jak mutacja genowa, genomowa czy chromosomowa.
Zmutowany materiał wykorzystuje się do krzyżowania roślin jako nośnik genów
wyznacznikowych, tzw. markerów.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są cele i zadania uprawy roślin na nasiona?

Jakie znasz pojęcia i terminy stosowane w nasiennictwie?

Jak oblicza się czystość materiału siewnego?

Jak oznacza się zdolność kiełkowania nasion?

Jak przebiega produkcja nasienna warzyw jednorocznych na nasiona?

Jakie są zasady produkcji warzyw dwuletnich na nasiona?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie znasz metody hodowli roślin samopylnych na nasiona?

Jakie są metody hodowli roślin obcopylnych na nasiona?

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ główne cele i zadania uprawy roślin na nasiona.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać ze zrozumieniem materiały informacyjne o celach i zadaniach uprawy roślin
na nasiona,

określić główne cele i zadania uprawy roślin na nasiona,

napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia,

przedstawić wnioski w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały informacyjne o celach i zadaniach uprawy roślin na nasiona,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Do definicji terminów z nasiennictwa dobierz ich nazwy: odmiana, zdrowotność nasion,

czystość nasion, zdolność kiełkowania, wierność odmianowa, materiał wyjściowy, odmiana
hodowlana, odmiana miejscowa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać ze zrozumieniem materiały informacyjne z definicjami terminów
z nasiennictwa,

potrafić zdefiniować terminy i pojęcia z nasiennictwa,

przedstawić rezultat swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały informacyjne z definicjami terminów z nasiennictwa,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Przykładowe definicje terminów z nasiennictwa (opracowanie własne autora):
1.

Populacja powstała bez udziału hodowców w odpowiednich rejonach klimatyczno –
glebowych dla danych gatunków i odmian roślin to …………………

Zbiór tych odmian hodowlanych różnego pochodzenia ma wiele istotnych cech
gospodarczych. Może też nim być kolekcja różnorodnych form dzikich poszczególnych
gatunków będących źródłem cech, które ułatwiają przystosowanie odmian do trudnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

warunków środowiska. Odmiany te posiadają również wysoką odporność na choroby
i szkodniki. Spośród tych odmian wybiera się najlepsze formy, które mogą
zapoczątkować nowe odmiany lub używa się ich do krzyżowania i jest to ……………….

Liczba ta jest wyrażana w procentach i określa ile nasion z każdych 100 wysianych
wydają prawidłowo rozwijające się rośliny. Spośród nasion pobiera się 4 próby po 100
sztuk i umieszcza się w kiełkownikach. Kiedy nasiona skiełkują, oblicza się liczbę
nasion, które prawidłowo skiełkowały. Liczbę nasion dzieli się przez cztery i oznacza
energię ich kiełkowania, jaką stanowi % nasion, które skiełkowały w jak najkrótszym
czasie wyznaczonym dla danego gatunku i jest to …………………….

Jest to pozyskiwanie (z wysianych nasion) roślin o cechach zbliżonych do ich roślin
matecznych, z których zostały pobrane nasiona. Niektóre z uprawianych odmian są
odmianami mieszańcowymi (F1) powstałymi na skutek pierwszego skrzyżowania odmian
posiadających pożądane cechy użytkowe. Z owoców odmian mieszanych nie pobiera się
nasion do siewu, gdyż w następnym pokoleniu ich cechy ulegają rozszczepieniu,
a wyhodowane rośliny znacznie różnią się od siebie oraz rośliny macierzystej i jest to ….

Poszczególne odmiany różnią się pod względem morfologicznym, fizjologicznym
i użytkowym. Wśród nich są odmiany oryginalne oraz odmiany selekcjonowane. Cechy
użytkowe tych odmian ulegają modyfikacjom, a także utrwalaniu i jest to ……………….

Ilość tę wyraża się w procentach, wagowo i określa, ile zanieczyszczeń znajduje się
w 100 g nasion i jest to ……………

Cecha ta jest trudna do określenia, gdyż nasiona porażone chorobami niemal nie różnią
się od zdrowych. W celu dokładnego jej określenia należy przeprowadzać kwalifikacje
polową nasion polegającą na usunięciu roślin porażonych chorobami przenoszonymi
przez nasiona oraz sprawdzić wierność odmianową, a cechą tą jest ………………………

Rośliny należące do tego samego gatunku, o podobnym wyglądzie, wartości
i właściwościach użytkowych to ……………..

Ćwiczenie 3

Dobierz odpowiednie metody hodowli roślin samopylnych i obcopylnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć film o nasiennej produkcji warzyw,

potrafić scharakteryzować i dobrać metody hodowli roślin samopylnych i obcopylnych,

przedstawić rezultat swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film o nasiennej uprawie warzyw,

–

telewizor, magnetowid,

–

atlasy warzyw,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Określ czystość i zdolność kiełkowania wskazanego materiału siewnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

potrafić określić czystość i zdolność kiełkowania materiału siewnego,

zebrać wnioski z obserwacji i przedstawić je w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

materiał siewny – rzodkiewka i groch,

–

atlasy warzyw,

–

kalkulator,

–

waga techniczna,

–

bibuła lub flanela,

–

koperty,

–

pęseta,

–

lupa,

–

talerzyki, miseczki,

–

naczynie z wodą,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Opracuj projekt produkcji nasiennej wybranych gatunków warzyw jednorocznych

i dwuletnich.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.1.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć plansze i foliogramy o produkcji nasiennej,

potrafić określić warunki do produkcji warzyw jednorocznych i dwuletnich,

potrafić rozróżniać warzywa jednoroczne i dwuletnie,

opracować projekt,

przedstawić projekt w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze, foliogramy o produkcji nasiennej,

–

atlasy warzyw,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić cele i zadania uprawy roślin na nasiona?

dobrać nazwy do definicji terminów z nasiennictwa?

dobrać metody do hodowli roślin samopylnych i obcopylnych?

określić czystość i zdolność kiełkowania materiału siewnego?

opracować projekt produkcji nasion wybranych gatunków warzyw

jednorocznych i dwuletnich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Metody uprawy warzyw na nasiona

4.2.1. Materiał nauczania

Planowanie upraw na nasiona

Produkcja nasienna warzyw wymaga odpowiednich warunków klimatycznych oraz

glebowych, ponieważ mają one istotny wpływ na wysokość plonu, jakość i zdrowotność
nasion. W zależności od rejonu występują różne warunki klimatyczne i środowiskowe
odpowiednie dla konkretnych gatunków oraz odmian warzyw hodowanych na nasiona,
dlatego w określonym rejonie można uprawiać tylko te gatunki i odmiany dla których
warunki są sprzyjające. W celu uniknięcia obcego zapylenia roślin, należy zaplanować
produkcję poszczególnych gatunków warzyw tak, aby skupiała się na jednym obszarze.

Gospodarstwo nasienne powinno charakteryzować się wysokim poziomem kultury rolnej.

Gleba musi mieć dobrą strukturę, odpowiednią do uprawy zaplanowanych gatunków i odmian
warzyw na nasiona i nie może być zachwaszczona. Gospodarstwo powinno dysponować
odpowiednimi maszynami do uprawy, zbioru i omłotu roślin, magazynami i środkami
transportu. Wielkość plantacji oraz liczba gatunków roślin uprawianych na nasiona powinna
być dostosowana do możliwości organizacyjnych i ekonomicznych gospodarstwa, aby
wszystkie prace i zabiegi agrotechniczne przeprowadzone były we właściwym czasie
i w odpowiedniej kolejności. Nie należy uprawiać więcej niż jednej odmiany z każdego
gatunku, aby uniknąć pomieszania nasion.

Wiele gatunków warzyw uprawianych na nasiona wymaga zastosowania izolacji

przestrzennej od miejsc produkcji warzyw konsumpcyjnych, aby zapewnić czystość
odmianową nasion. Ponadto izolacja przestrzenna chroni nasiona przed niepożądanym
zapyleniem, a warzywa uprawiane do konsumpcji przed chorobami nasienników.

Uprawa warzyw kapustnych na nasiona [3, s. 339–360]
Kapusta głowiasta biała, czerwona i włoska jest rośliną dwuletnią, wymaga izolacji
przestrzennej około 1000, ponieważ łatwo krzyżuje się z innymi roślinami. Wczesne odmiany
kapusty mogą być uprawiane na nasiona metodą główkową (siew 5–10 lipca) oraz
bezgłówkową (siew 1–20 sierpnia).

Metoda

główkowa

polega

produkcji

sadzonek

przechowywanych

zimą

w przechowalniach lub kopcach. Z kapusty wczesnej wybiera się nasienniki o typowych dla
danej odmiany główkach. Kiedy główki dorosną, należy je wyciąć i pozostawić przycięte
warzywa na polu. Z kątów ich liści wyrastają niewielkie główki, z których pozostawia się po
2–3 najdorodniejsze na roślinie. Po usunięciu liści bocznych, kapustę wykopuje się w całości
i dołuje jesienią. Nasiona kapusty najwcześniejszej sieje się w ilości 4–5 na 1 m² rozsadnika
na początku lipca. Wczesne odmiany sieje się w połowie czerwca, średnio wczesne w drugiej
połowie maja, zaś późne pomiędzy 20 i 30 kwietnia. Rozsadę z rozsadnika sadzi się po 30–35
dniach na polu uprzednio nawożonym tak, jak do uprawy kapusty konsumpcyjnej i w tej
samej rozstawie, czyli 50x50 cm. Jesienią całe rośliny się wykopuje, usuwa liście zewnętrzne,
wybiera najdorodniejsze główki na wysadki i przechowuje do wiosny. W tym celu należy
przygotować rów o szerokości 120 cm i głębokości 40 cm. Warzywa sadzi się w nim jedne
przy drugich, ale nieco głębiej niż rosły w polu. Całość przykrywa się rusztowaniem, na które
kładzie się słomę i łęciny, a po bokach pozostawia się otwory. Jeśli nadejdą mrozy, wówczas
otwory trzeba pozamykać, a na wierzch położyć warstwę ziemi o grubości 30–40 cm.
Wysadki można też przechować na pasie ziemi o szerokości 120–150 cm, z którego należy
zdjąć górną warstwę gleby. Na początku powstałego rowu dołuje się pierwszy rząd kapusty
kładąc główki lekko pod skosem, ale nie mogą się one dotykać. Ziemią wybraną z drugiego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rowka przysypuje się pierwszy rząd i tak dołuje się warzywa do końca rowu. Całość
przykrywa się 8–10 cm warstwą ziemi, a w ochronie przed mrozem kładzie się dodatkowo
10–15 cm warstwę słomy lub obornika i 10–15 cm ziemi. Wiosną z kopców zdejmuje się
okrycie, pozostawiając ostatnią warstwę, a wysadki wyjmuje się tuż przed sadzeniem.
Wysadki kapusty można przechowywać też w kopcach wieńcowych, które powstają po
wyoraniu dwóch bruzd o szerokości 30 cm oddzielonych takimi samymi pasami. Wysadki
należy ułożyć półkoliście główkami do góry i przykryć 10 cm warstwą ziemi. Z chwilą
nadejścia mrozów trzeba kopiec dodatkowo okryć 25 cm warstwą ziemi, a na nią położyć
słomę i kolejną warstwę ziemi.

Metodę bezgłówkową stosuje się do zimowania kapusty w fazie rozety liściowej.

Stosując tę metodę, kapustę sadzi się w bruzdy wykonane obsypnikiem w rozstawie
62,5 x 30 cm i rośliny zimują na polu.

W drugim roku uprawy wysadki sadzi się w polu w drugim roku po oborniku.

Zmianowanie i uprawa przebiegają tak, jak w produkcji kapusty przeznaczonej do
konsumpcji. W nawożeniu można zastosować niższe dawki obornika i nawozów azotowych.
Dobrze wykształcone, typowe dla danej odmiany wysadki trzeba wyorać w całości. Główki
odmian wczesnych ścina się, pozostawiając głąb w ziemi, z którego wyrastają małe główki
przeznaczone do hodowli. W tym celu sadzonkuje się je w ciepłych inspektach w ziemi
inspektowej wymieszanej z piaskiem. Ukorzenione wysadki przechowuje się zwykle
w belgijkach lub rowach, a wiosną wysadza się do gruntu, aby uzyskać nasiona.

Produkcja nasion mieszańców F1 jest zbliżona do produkcji nasion odmian ustalonych.

Komponenty rodzicielskie sadzi się lub sieje w metodzie bezgłówkowej w rzędach
naprzemiennie w proporcjach 1:1. Nasiona zbiera się równocześnie z obydwu komponentów.

Plantacja kapusty na nasiona wymaga odchwaszczania, a kiedy nasienniki osiągną

wysokość 50 cm należy użyć obsypnika. Gleby nie należy spulchniać zbyt głęboko, aby jej
nie przesuszyć. Rośliny mogą być atakowane przez mszyce, słodyszka rzepakowego
i chowacza czterozębnego, które należy zwalczać.

Kalafior jest rośliną jednoroczną, może być wysiewany do zimnych inspektów już
w październiku. Doniczki z rozsadą przetrzymuje się np. w szklarni, w temperaturze 15–18ºC
przez 3 tygodnie, a następnie obniża się ją do 4–8ºC, gdy rośliny mają po 4–6 liści. W marcu
przesadza się rozsadę do doniczek o średnicy 10 cm, po czym przenosi do inspektu
i przetrzymuje w temperaturze 15–18ºC. W kwietniu rośliny można wysadzać do gruntu
w rozstawie 60 x 60 cm. Po przyjęciu się rozsady należy ją kilkakrotnie opryskać przeciw
chowaczowi czterozębnemu, odchwaszczać i nawadniać zwłaszcza w okresie zawiązywania
się róż kalafiora. Trzeba usuwać wszelkie nietypowe, zbyt luźno i późno wiążące się rośliny.
Nasienniki opryskuje się przeciwko bakteriozie w okresie, gdy róże rozluźniają się i tworzą
pędy kwiatostanowe.

Uprawa warzyw rzepowatych na nasiona
Rzodkiewka jest rośliną jednoroczną, wymaga 1000 m izolacji przestrzennej od innych jej
odmian oraz od rzodkwi i rzepy, gdyż ich odmiany łatwo się krzyżują. Izolacja od miejsc,
w których występują chwasty z rodziny krzyżowych powinna wynosić 50 m. Nasiona
rzodkiewki wysiewa się do inspektu, szklarni lub pod osłony w marcu, a w rozsadniku na
początku kwietnia. Technika siewu jest taka sama, jak dla celów konsumpcyjnych Wysadki
odmian wczesnych sadzi się na miejsce stałe po upływie 20–25 dni od daty siewu, a odmian
późnych po 28–30 dniach. Zgrubienie do sadzenia powinno mieć wielkość 2 cm, gdyż
pozwala ono na przeprowadzenie ścisłej selekcji. Przed posadzeniem należy przyciąć liście do
połowy, korzenie zaś maczać w substancji z gliny, krowieńca i wody. Zabieg ten zapobiega

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

więdnięciu roślin i dzięki niemu warzywa lepiej się przyjmują. Rzędy powinny być
wyznaczone co 45–62,5 cm, a korzenie należy sadzić w odległości 20–25 cm w rzędzie.

W uprawie rzodkiewki na nasiona zwiększa się jedynie nawożenie preparatami

fosforowymi i potasowymi o około 20–30%, pozostałe nawozy stosuje się w takich samych
ilościach, jak w uprawie do konsumpcji. Jeżeli rośliny rosną zbyt gęsto, trzeba przeprowadzić
przerywanie eliminując nietypowe okazy. Rzodkiewka wymaga odchwaszczania i lekkiego
podsypywania ziemią, głównie przed wybijaniem się w pędy kwiatostanowe. Rzodkiewka
może być atakowana przez pchełkę i wówczas rośliny opyla się preparatem owadobójczym.
Ostatnie pielenie wykonuje się przed kwitnieniem rzodkiewki. W pobliżu plantacji należy
ustawić ule z pszczołami (5 sztuk na 1 ha), gdyż dzięki nim będzie wysoki plon i nasiona
dobrej jakości.

Rzodkiew ma podobne wymagania jak rzodkiewka, łącznie z izolacją przestrzenną. Wczesne
odmiany rzodkwi są roślinami jednorocznymi, a późne dwuletnimi. Nasiona z rzodkwi
dwuletniej sieje się w połowie maja w rzędy co 45–62,5 cm. Jeśli wschody są zbyt gęste,
należy wykonać przerywanie tak, aby odstępy między roślinami wynosiły 10–12 cm. Zbiór
wysadków przypada na koniec września lub początek października. Liście trzeba przyciąć na
2–3 cm od główki i dokonać selekcji wysadków. Wysadki przechowuje się w kopcach
szerokich na 1m i głębokich na 40 cm, przykrytych 10 cm warstwą ziemi, a przy większych
mrozach nakrywa się je dodatkową 20 cm warstwą ziemi. Wysadki w rozstawie 30–40 x 50 cm
sadzi się w miejsce stałe wczesną wiosną. Pielęgnacja rzodkwi polega na zwalczaniu
chwastów, sprawców chorób i szkodników.

Uprawa warzyw psiankowatych na nasiona
Pomidor, papryka, oberżyna są roślinami jednorocznymi o wysokich wymaganiach
cieplnych, dlatego nasiona ich odmian gruntowych wysiewa się na początku kwietnia lub na
końcu maja, zaś oberżyny w drugiej połowie marca. Nasiona odmian szklarniowych sieje się
pod szkłem z siewu opóźnionego pod koniec stycznia. Rozsadę do gruntu sadzi się w maju.
W odmianach mieszańcowych stosunek roślin matecznych do ojcowskich, w zależności od
komponentów wynosi 4:1, 6:1, 7:1.

Pomidory komponenta matecznego wysadza się w szklarni tydzień później niż

komponenta męskiego. Jedną z metod uprawy pomidora na nasiona jest ręczne usuwanie
(kastrowanie) pylników przy użyciu pęsety w fazie żółtozielonego pąka, albo przed
dojrzewaniem pyłku u roślin komponenta matecznego. Dojrzały pyłek nanosi się na znamię
wykastrowanego kwiatu. Część kielicha usuwa się, aby zaznaczyć, iż został zapylony.
Zebrany z dojrzałych kwiatów pyłek można przechowywać do 30 dni w probówkach, rurkach
w temperaturze 2–4ºC i wilgotności 65%. Taką wilgotność zapewnia chlorek wapnia i żel
krzemionkowy, dlatego do pojemników z pyłkiem wkłada się którąś z tych substancji. Przed
użyciem pyłku trzeba sprawdzić jego żywotność, która nie może być niższa niż 15 i 30%.

Do produkcji nasion mieszańcowych (heterozyjnych) wykorzystuje się formy męskiej

sterylności takie jak forma funkcjonalnej męskiej sterylności z pylnikami wypełnionymi nie
wysypującym się żywotnym pyłkiem oraz forma bezpyłowa z pylnikami zredukowanymi.

Do rozmnażania formy bezpylnikowej pomidora używa się gibereliny, która powoduje,

e rośliny wytwarzają pylniki z płodnym pyłkiem. Formy męskosterylne rozmnaża się

poprzez zapylanie ich formą heterozygotyczną, w wyniku czego otrzymuje się po połowie
rośliny męskosterylne i płodne.

Do hodowli nasion selekcjonuje się rośliny mające antocyjanową łodygę, której barwa

jest rezultatem wprowadzenia genów wyznacznikowych (markerów).

Produkcję nasion różnych odmian pomidora, papryki, oberżyny pod osłonami prowadzi

się w szklarniach lub tunelach foliowych. W uprawie gruntowej pomidora i papryki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wymagana jest izolacja przestrzenna o szerokości 50 m, a dla oberżyny – 300 m. Selekcję
roślin przeprowadza się kilkakrotnie, w trakcie produkcji rozsady, przed i po posadzeniu,
przed kwitnieniem i po zawiązaniu się owoców pierwszego grona.

Uprawa warzyw dyniowatych na nasiona
Ogórek jest rośliną jednoroczną, Nasiona odmian szklarniowych wysiewa się pod szkłem,
osłonami z folii w lutym lub marcu, zaś nasiona odmian gruntowych sieje się po 15 maja.
Wymaga izolacji przestrzennej od innych jego odmian o szerokości 500 m. Ogórek gruntowy
przeznaczony na nasiona ma podobne wymagania uprawowe jak ogórek przeznaczony do
konsumpcji. Jedynie dawkę nawozów fosforowych zwiększa się o 100–200 kg/ha, ponieważ
wpływają one korzystnie na liczbę i jakość nasion. Odległość między rzędami na glebach
słabszych wynosi 90 cm, a na żyznych można ją zwiększyć do 130 cm.

W hodowli odmian mieszańcowych stosuje się linie żeńskie wytwarzające kwiaty

eńskie, lecz po zużyciu gibereliny otrzymuje się kwiaty męskie oraz linie męskie, które

wytwarzają kwiaty męskie. Do produkcji nasiennej używa się też linii męskich
jednopiennych, kiedy roślina wytwarza kwiaty męskie i obupłciowe, a także linie
hermafrodytyczne, u których roślina ma kwiaty obupłciowe. Odmiany ustalone i mieszańce
F1 uprawiane pod szkłem i osłonami są żeńskie i należy je zapylać ręcznie pyłkiem
z kwiatów męskich. Część roślin żeńskich (około ¼) w fazie jednego liścia trzeba opryskać
kwasem giberelinowym lub roztworem azotanu srebra, gdyż umożliwia to wytworzenie
części kwiatów męskich. Zabieg można powtarzać 2–3-krotnie w odstępach tygodniowych,
jeśli po pierwszym oprysku rośliny żeńskie nie wytworzą kwiatów męskich. Zapylenie
przeprowadza się w godzinach porannych. W tym celu należy zerwać dopiero co otwarte
kwiaty męskie i pocierać ich pylnikami kwiaty żeńskie. Na jednej roślinie pozostawia się 3–8
owoców na nasiona, a resztę ogórków w fazie dojrzałości zbiera się i przeznacza do
konsumpcji.

W pierwszym etapie produkcji heterozyjnych odmian szklarniowych (mieszańców F1)

opryskuje się kwasem giberelinowym część ogórków komponenta ojcowskiego, a formę
mateczną zapyla tak jak rośliny żeńskie. Selekcję roślin przeprowadza się w fazie rozsady, po
posadzeniu na miejsce stałe w trakcie wegetacji. Należy usuwać ogórki nietypowe,
niekształtne, wykazujące cechę męskości. U mieszańców dwuliniowych należy najpierw
rozmnożyć linię żeńską opryskując rośliny gibereliną. Następnie w drugim etapie produkuje
się nasiona mieszańca handlowego F1 poprzez wysiew linii żeńskiej jako matecznej
i jednopiennej jako ojcowskiej. Można siać 4 lub 12 rzędów linii żeńskiej i 1 lub 3 rzędy linii
jednopiennej, czyli stosunek rzędów linii żeńskiej do jednopiennej wynosi 4:1. W linii
ż

eńskiej przeprowadza się selekcję przed kwitnieniem roślin. Rośliny komponenta

ojcowskiego zbiera się z pola od drugiej połowy sierpnia po zapyleniu linii żeńskiej. Te dwa
etapy produkcji odbywają się w stacjach hodowli roślin, dopiero etap trzeci produkcji nasion
mieszańca handlowego przeprowadzają plantatorzy. Polega on na wysiewie nasion mieszańca
pojedynczego od 4 do 12 rzędów, będącego komponentem matecznym i od 1 do 3 rzędów
nasion linii jednopiennej (komponent ojcowski) pełniącej funkcję zapylacza w celu uzyskania
nasion mieszańca handlowego.

Uprawa warzyw cebulowych na nasiona
Cebula jest rośliną dwuletnią. Powinna być poddana selekcji przed złamaniem szczypioru,
czyli przed dojrzeniem. Należy usunąć rośliny nietypowe, np. cebule różowe, zakażone
wirusem, itd. Kiedy szczypior złamie się w około 75%, wówczas można przeprowadzić zbiór
i w czasie jego obcinania dokonać selekcji eliminując cebule drobne o średnicy do 3,5 cm,
chore, uszkodzone, nietypowe dla danej odmiany. Wysadki cebuli przechowuje się
w pomieszczeniu o temperaturze 0–5ºC, każdą linię osobno, a przed sadzeniem temperaturę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

trzeba podwyższyć do 8–12ºC, gdyż sprzyja ona tworzeniu się pędów kwiatostanowych.
Optymalna wielkość wysadków cebuli wynosi 4,5–7 cm średnicy i przed wysadzeniem trzeba
je starannie wyselekcjonować. W drugim roku uprawy cebulę sadzi się na miejsce stałe, na
1 ha powierzchni potrzeba 8–12 ton cebuli wysadkowej. Cebula odmian ustalonych wymaga
izolacji przestrzennej o szerokości 500 m, zaś odmiany mieszańcowe 1500 m izolacji od
plantacji wysadków innych odmian. Wysadki sadzi się na glebie żyznej, przewiewnej,
o dobrej absorpcji wody i odchwaszczonej. Cebula wymaga nawożenia nawozami
mineralnymi azotowymi, potasowymi i fosforowymi, a ich dawki ustala się na podstawie
analizy gleby. Odległość między rzędami wysadków wynosi 55–60 cm, zaś cebulę sadzi się
gęsto, obok siebie, pionowo na głębokość do 14 cm. Selekcję wykonuje się dwukrotnie przed
kwitnieniem cebuli usuwając rośliny nietypowe. Na plantacji zwalcza się szkodniki, i choroby
zwłaszcza mączniaka rzekomego cebuli. Cebulę najlepiej zapylają pszczoły i w tym celu
można ustawić ule, nie dalej jak w odległości 300 m od plantacji, średnio 8–12 uli na 1 ha. Do
produkcji mieszańców F1 używa się linii matecznej męskosterylnej A i płodnej, ojcowskiej C.
Por jest rośliną dwuletnią. Można go zostawić w ziemi na zimę w polu lub wykopać
i zadołować przykrywając niezbyt grubą warstwą ziemi. Pory przechowywane wysadza się
w pole w drugim roku po oborniku. Rośliny poddaje się selekcji i wybiera okazy najzdrowsze
oraz typowe dla danej odmiany. Sadzi się je w rozstawie 40x25 cm, a pas izolacji
przestrzennej powinien mieć 500 m szerokości. Por wymaga odchwaszczania.
Szczypiorek jest rośliną trwałą. Po pierwszym jego zbiorze wyrasta z młodym szczypiorkiem
wiele pędów kwiatostanowych, które kwitną w czerwcu. Nasiona osiągają dojrzałość w końcu
lipca i są gotowe do zbioru.

Uprawa warzyw korzeniowych na nasiona
Burak ćwikłowy jest rośliną dwuletnią, obcopylną zapylaną przez wiatr, dlatego izolacja
przestrzenna od innych odmian buraka i plantacji nasiennych powinna wynosić od 500 m do
2000 m. Korzenie buraka na wysadki zbiera się od końca września do połowy października
i nie mogą być one zwiędnięte przed kopcowaniem. Trzeba też przeprowadzić selekcję pod
względem czystości odmianowej i zdrowotności. Liście należy przyciąć na 3–4 cm nad
główką korzenia przeznaczonego na wysadki, które powinny mieć średnicę 10 cm.
Przechowuje się je w kopcach o dowolnej długości, o głębokości 40 cm i 100 cm szerokości.
Buraki w kopcu przykrywa się cienką warstwą ziemi, można też dodać warstwę słomy, zaś
w czasie mrozów trzeba obłożyć kopiec 50–60 cm warstwą ziemi. Przed posadzeniem
wysadków należy przeprowadzić selekcję, usuwając okazy chore, uszkodzone, słabo
wybarwione. Wysadki sadzi się wczesną wiosną w rozstawie 60–70 x 30–40 cm, zaś korzenie
powinny być dobrze obciśnięte i przykryte 2–5 cm warstwą ziemi. W uprawie buraka stosuje
się nawożenie pogłówne azotem, średnio 150–200 kg saletry amonowej na 1 ha, jeśli burak
jest uprawiany po roślinach motylkowych lub na oborniku. Ponadto stosuje się nawozy
fosforowe (superfosfat pylisty) i potasowe (50% sól potasowa) w dawce 150–200 kg na 1 ha.
Burak wymaga odchwaszczania, uszczykiwania pędów kwiatostanowych, kiedy roślina
osiągnie 20 cm wysokości, a korzenie obsypuje się obsypnikiem. Ponownie obsypuje się je
w okresie kwitnienia buraka.
Marchew jest rośliną dwuletnią, którą uprawia się na wysadki tak jak marchew
konsumpcyjną na zbiór późny. Marchew wymaga izolacji przestrzennej o szerokości do
800 m. Wczesne odmiany wysiewa się w czerwcu lub na początku lipca, odmiany średnio
wczesne w końcu maja, a późne w końcu kwietnia. Po wykopaniu korzeni kopcuje się te,
które są typowe dla danej odmiany. Kopce mają zwykle głębokość 50–60 cm i szerokość
40–50 cm, przykrywa się je 10–12 cm warstwą ziemi, a na wypadek mrozów dodatkową
warstwą ziemi o grubości 50–60 cm i słomą. Wysadki w kopcu można przesypać ziemią
wymieszaną z piaskiem lub rozdrobnionym torfem wysokim oraz opryskać je fungicydami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wiosną po selekcji korzeni sadzi się je pasowo w 4 rzędach w rozstawie 62,5 x 25–30 cm.
Marchew wymaga stosowania nawozów azotowych (100–150 kg na 1 ha saletry amonowej
lub mocznika), fosforowych (200–250 kg superfosfatu pylistego), potasowych (200–300 kg
soli potasowej 50%) oraz ochrony przed sprawcami chorób (np. zgorzeli siewek roślin
warzywnych) i szkodnikami (np. połyśnicy marchwianki, mszycy trzmielinowo-burakowej)
oraz chwastami.

Wysadki komponenta matecznego w produkcji nasion mieszańców F1 sadzi się

naprzemiennie z wysadkami komponenta ojcowskiego w proporcjach 3–4:1. Główkę
korzeniową przykrywa się 1–2 cm warstwą ziemi.

Nasiona marchwi produkuje się też metodą bezwysadkową z siewu letniego nie

wykopując korzeni z ziemi, ale nie można przeprowadzić selekcji części użytkowych roślin.
Tą metodą można tylko raz rozmnożyć nasiona i przeznaczyć je do produkcji marchwi
konsumpcyjnej. Nasiona sieje się po 10 sierpnia i zaprawia się je preparatem Dithane M – 45,
zaprawą Funaben T lub nasienną T. Na powierzchnię 1 ha wysiewa się 4–5 kg nasion na
głębokość 2–3 cm. Nasiona można siać na płask w rzędy co 45–62,5 cm okrywając je
w październiku lub w listopadzie słomą albo liśćmi. Można też je przykryć 2–3 cm warstwą
ziemi tak, aby nasiona znalazły się w bruździe. Nasiona marchwi wysiewa się też w bruzdy
o głębokości 14 cm, w rozstawie rzędów 55–62,5 cm.

Uprawa warzyw strączkowych na nasiona
Fasola jest rośliną jednoroczną i powinna być wysiewana jak najwcześniej, kiedy temperatura
gleby wynosi 10–12ºC. Odmianę tyczną można siać w końcu kwietnia i na początku maja, zaś
odmiany karłowe między 10–20 maja. Przed zbiorem warzyw z plantacji wykonuje się
selekcję eliminując okazy nietypowe dla danej odmiany, o zmienionej barwie liści,
nieprawidłowej wielkości, kształcie strąków i nasion. Fasolę uprawia się na glebie w 3–4 roku
po oborniku. Z nawozów mineralnych stosuje się preparaty fosforowe (300–400 kg
superfosfatu pylistego na 1 ha) oraz potasowe (300–400 kg siarczanu potasowego na 1 ha).
Azot (100–150 kg saletrzaku na 1 ha) dodaje się do gleby wyczerpanej z tego składnika. Na
dużej powierzchni siew wykonuje się siewnikiem wielorzędowym w rzędy w odstępach co
40–50 cm, zaś odległość nasion w rzędzie powinna wynosić 5–7 cm. Głębokość siewu
(2–5 cm) zależy od rodzaju gleby. Jeśli podłoże jest zwięzłe, wówczas siew powinien być
płytszy, zaś na glebie lżejszej nieco głębszy. Na mniejszej powierzchni uprawy fasolę
wysiewa się siewnikiem jednorzędowym lub ręcznie: gniazdowo po 3–4 nasiona lub co 20 cm
w rzędzie, a odległość miedzy rzędami powinna wynosić 50 cm. Fasola wymaga dwu-,
trzykrotnego odchwaszczania, co najmniej raz w okresie wegetacji trzeba usunąć chwasty
z rzędów ręcznie. Nasiona fasoli dojrzewają od końca sierpnia do października, w zależności
od warunków klimatycznych danego regionu.
Bób jest rośliną jednoroczną, którą sieje się wczesną wiosną w rzędy co 30–40 cm albo
gniazdowo po 2–3 nasiona co 20 cm. Należy pozostawiać co 3–4 rzędy jeden rząd nie obsiany
jako przejście. Głębokość siewu nasion bobu wynosi 4–6 cm. Bób ma takie wymagana
nawozowe jak fasola szparagowa. Na plantacji należy zwalczać mszyce i redukować
zachwaszczenie herbicydami.

Uprawa warzyw liściowych na nasiona
Sałata jest rośliną jednoroczną i mimo to, iż jest rośliną samopylną, wymaga zastosowania
200 m pasa izolacji przestrzennej od plantacji innych jej gatunków i odmian, aby nie doszło
do obcego zapylenia. Produkcję odmian gruntowych na dużą skalę prowadzi się z siewu
wprost do gruntu. Nasiona w ilości około 2 kg na 1 ha wysiewa się na początku kwietnia
w rzędy, w odległości co 30–40 cm. Kiedy sałata ma 3–4 liście, przeprowadza się
przerywanie i pozostawia w rzędzie rośliny co 20–25 cm. Drugą selekcję sałaty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyprodukowanej zarówno z siewu do gruntu jak i z rozsady przeprowadza się, gdy zaczyna
ona zwijać główki usuwając rośliny, które nie wiążą główek lub są nietypowe dla danej
odmiany. Trzecią selekcję wykonuje się po zawiązaniu główek, eliminując te rośliny, które
przedwcześnie wydały pędy kwiatostanowe. Produkcję nasion odmian wczesnych na
niewielką skalę prowadzi się z rozsady wyprodukowanej pod osłonami, w szklarniach oraz
z siewek pikowanych do inspektu. Nasiona można wysiewać pod osłonami do skrzynek
w lutym, zaś rozsadę w miejsce stałe sadzi się od końca marca do pierwszej dekady kwietnia.
Rozstawa sałaty wynosi 20–25 x 20 cm, a szerokość zagonów 1,4–1,8m. Nasiona do uprawy
polowej sieje się w połowie marca i rozsadę sadzi się w rozstawie 30–40 x 20–25 cm. Wiosną
pod uprawę sałaty stosuje się nawozy azotowe (300 kg saletrzaku na 1 ha), fosforowe
(400–500 kg superfosfatu na 1 ha), potasowe (170–200 kg soli potasowej 50% na 1 ha).
Sałata wymaga odchwaszczania, zaś ostatnie należy wykonać wtedy, kiedy sałata zaczyna się
wybijać w pędy kwiatostanowe. Późniejsze odchwaszczanie może powodować łamanie
kruchych pędów. Należy zwalczać mszyce oraz sprawców chorób: mączniaka rzekomego
sałaty, zgnilizny twardzikowej, szarej pleśni i zasychania brzegów liści sałaty.
Szpinak jest rośliną jednoroczną. Uprawiany na nasiona wymaga lepszych warunków
klimatycznych i glebowych niż szpinak uprawiany w celach konsumpcyjnych. Plantacja
powinna być zakładana na glebach żyznych, próchniczych, zasobnych w wodę,
przepuszczalnych, ale nie kwaśnych. Szpinak należy uprawiać na glebie w drugim roku po
oborniku, którą nawozi się preparatami azotowymi (200 kg mocznika na 1 ha), fosforowymi
(400–500 kg superfosfatu pylistego na 1 ha), potasowymi (300 kg soli potasowej 50% na
1 ha). Nasiona szpinaku wysiewa się wczesną wiosną w rzędach oddalonych o 35–40 cm.
Szpinak wymaga izolacji przestrzennej o szerokości około 700 m. Na 1 ha powierzchni pola
wysiewa się 20–25 kg nasion. Rośliny należy odchwaszczać i przerywać, pozostawiając
w rzędzie co 8–10 cm. Po przekwitnieniu usuwa się rośliny o kwiatach męskich, gdyż one nie
wydadzą nasion. Ponadto trzeba zwalczać szkodniki (np. śmietka ćwiklanka, mszyce)
i sprawców chorób (np. mączniaka rzekomego, zgorzeli siewek) występujących na
plantacjach nasiennych szpinaku.

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie czynniki należy uwzględnić planując uprawę warzyw na nasiona?

W jakim celu przestrzega się izolacji przestrzennej roślin?

Jak uprawia się warzywa kapustne na nasiona?

Na czym polega główkowa i bezgłówkowa metoda uprawy kapusty na nasiona?

Jak uprawia się warzywa rzepowate na nasiona?

Jak uprawia się warzywa psiankowate na nasiona?

Jak uprawia się warzywa dyniowate na nasiona?

Jak uprawia się warzywa cebulowe na nasiona?

W jaki sposób uprawia się na nasiona gatunki warzyw korzeniowych?

10.

Na czym polega wysadkowa i bezwysadkowa metoda uprawy marchwi na nasiona?

11.

Jak uprawia się warzywa strączkowe na nasiona?

12.

Jak uprawia się warzywa liściowe na nasiona?

13.

Jakie są metody uprawy odmian mieszańcowych na nasiona poszczególnych gatunków
warzyw?

14.

Jakie są najważniejsze choroby i szkodniki poszczególnych gatunków warzyw
uprawianych na nasiona?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy materiału siewnego i określ przydatność heterozyjnych (mieszańcowych

F1) odmian warzyw do siewu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć dokładnie materiał siewny,

dokonać analizy materiału siewnego,

określić przydatność heterozyjnych odmian warzyw do siewu,

napisać w zeszycie notatkę z wykonanego ćwiczenia,

przedstawić rezultat swojej pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

nasiona odmian mieszańcowych F1,

−

lupa,

–

atlasy warzyw,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Na podstawie lektury tekstu, porównaj wartość użytkową odmian warzyw ustalonych

i mieszańcowych. Wnioski zapisz w formie tabeli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać ze zrozumieniem materiały informacyjne o odmianach warzyw
mieszańcowych i ustalonych,

porównać wartość użytkową odmian warzyw mieszańcowych i ustalonych,

zebrać wnioski z porównania w formie tabeli,

przedstawić wnioski w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały informacyjne

o odmianach warzyw mieszańcowych i ustalonych,

–

przybory do pisania,

–

atlasy warzyw,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Określ zasady uprawy poszczególnych gatunków warzyw na nasiona.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać ze zrozumieniem materiały informacyjne o zasadach uprawy warzyw na
nasiona,

określić zasady uprawy warzyw na nasiona,

dobrać odpowiedni sposób nawożenia,

wskazać najważniejsze choroby i szkodniki roślin uprawianych na nasiona,

sformułować i zebrać wnioski,

przedstawić wnioski w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały informacyjne o zasadach uprawy warzyw na nasiona,

−

tabele z zaleceniami nawozowymi,

−

atlasy warzyw, chorób i szkodników warzyw,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj metody uprawy poszczególnych gatunków warzyw na nasiona.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć film o produkcji nasiennej,

scharakteryzować metody uprawy warzyw na nasiona,

przedstawić rezultat swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

film dydaktyczny o nasiennej uprawie warzyw,

–

telewizor, magnetowid,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Wykonaj zabiegi agrotechniczne na dowolnych gatunkach warzyw stosowane w trakcie

uprawy tych roślin na nasiona.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. w poradniku dla ucznia),

określić zabiegi agrotechniczne w uprawie warzyw na nasiona,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykonać ustalony zbieg na plantacji,

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony środowiska podczas
wykonywania zabiegu,

przedstawić rezultat swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

narzędzia i sprzęt do pielęgnacji warzyw,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 6

Zaprojektuj uprawę określonych gatunków warzyw na nasiona uwzględniając warunki

klimatyczno-glebowe gospodarstwa do produkcji nasiennej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.2.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

scharakteryzować warunki gospodarstwa do uprawy warzyw na nasiona,

dobrać odpowiednie gatunki warzyw do uprawy i uzasadnić wybór,

opracować projekt uprawy wybranych gatunków warzyw na nasiona,

przedstawić projekt na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plansze i foliogramy o nasiennej uprawie warzyw,

–

atlasy warzyw, chorób i szkodników roślin,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić przydatność do siewu heterozyjnych odmian roślin?

porównać wartość użytkową odmian ustalonych i mieszańcowych?

określić zasady uprawy poszczególnych gatunków warzyw na
nasiona?

scharakteryzować metody uprawy poszczególnych gatunków warzyw
na nasiona.

wykonać zabiegi agrotechniczne stosowane w trakcie uprawy roślin
na nasiona?

ocenić przydatność gospodarstwa do produkcji nasiennej?

zaprojektować produkcję odpowiednich gatunków warzyw na
nasiona?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Zbiór i przechowywanie nasion

4.3.1.

Materiał nauczania

Zbiór, czyszczenie i suszenie nasion

Według M. Mańczaka [5, s. 155–326] nasiona poszczególnych gatunków warzyw

wymagają zastosowania odpowiednich metod zbioru, warunków suszenia i czyszczenia.

Uszlachetnianie nasion rozpoczyna się od czyszczenie wstępnego, które polega na

usunięciu łatwych do oddzielenia zanieczyszczeń, a także nasion zbyt drobnych, grubych lub
wilgotnych. Wstępnie oczyszczone nasiona są zwykle zbyt wilgotne wskutek czego mogą
pleśnieć i utracić zdolność kiełkowania, dlatego należy je dosuszyć w odpowiednich
warunkach do wymaganej wilgotności. Temperatura, w której nasiona są dosuszane powinna
być tym niższa, im większa jest ich wilgotność. Po ich dosuszeniu nasiona poddaje się
czyszczeniu szczegółowemu eliminując drobne zanieczyszczenia. Do czyszczenia i suszenia,
czyli konfekcjonowania nasion stosuje się następujące urządzenia:

−

młocarnia będąca maszyną, która równocześnie młóci i wstępnie czyści nasiona,

−

młynek służący do czyszczenia nasion. Przepływające powietrze w młynku rozdziela
ziarno w zależności od jego masy. Cięższe, tzw. celne nasiona spadają bliżej, w pierwszą
przegrodę młynka, zaś nasiona drobne, o mniejszej masie spływają dalej, w drugą
przegrodę młynka. Lekkie zanieczyszczenia wywiewane są na zewnątrz młynka,

−

wialnia czyści nasiona za pomocą strumienia powietrza i zestawu specjalnych sit.
Pierwsze z nich odwiewa najlżejsze zanieczyszczenia, a drugie oddziela nasiona
chwastów i nasiona uszkodzone,

−

czyszczalnia czyści i sortuje nasiona. Stosuje się ją na dużych plantacjach i magazynach
nasiennych.
Oto sposoby zbioru, suszenia i czyszczenia nasion wybranych gatunków warzyw

[5, s. 155–326]:

Nasiona warzyw kapustnych

Kapusta głowiasta – nasiona zbiera się w połowie sierpnia, gdy łuszczyny zżółkną, a nasiona
mają barwę ciemnobrązową. Zbiór wykonuje się w godzinach porannych, kiedy jest jeszcze
rosa. Nasienniki ścina się, wiąże w niewielkie pęczki, dosusza, a następnie kładzie na płachty
i przewozi do młócenia. Po omłocie nasion należy je oczyścić w wialni, a na młynku dokonać
ich sortowania oddzielając drobne i niewykształcone. Średni plon nasion z 1 ha wynosi
400 kg.
Kalafior – zbiór nasienników należy rozpocząć w okresie, gdy łuszczyny przybierają kolor
ż

ółty. Zbiór powtarza się kilkakrotnie. Nasienniki trzeba dosuszyć, a następnie wymłócić.

Nasiona czyści się i dosusza, najlepiej w czystych woreczkach wykonanych z rzadko tkanego
materiału.

Nasiona warzyw rzepowatych

Rzodkiewka i rzodkiew – jeśli nasienniki dojrzewają równomiernie, wówczas zbiór
wykonuje się jednorazowo. Łuszczyny powinny być suche i przybrać barwę jasnożółtą. Pędy
ś

cina się nisko nad ziemią, wiąże w niewielkie snopki i ustawia po 4 sztuki w kopki. Kiedy

łuszczyny doschną, należy je wymłócić cepami lub na młocarni. Nasiona czyści się na wialni
i dosusza. Niektóre nasiona rzodkiewki mogą być popękane i wtedy stosuje się dodatkowe
czyszczenie na żmijce. Plon nasion rzodkiewki z 1 ha wynosi 600–800 kg, zaś rzodkwi
800–1200 kg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nasiona warzyw psiankowatych

Pomidor – zbiera się owoce całkowicie dojrzałe. Jeśli uprawa na nasiona jest duża, wówczas
owoce oddaje się do przetwórni, w której są one miażdżone, aby oddzielić miąższ od młóta
(włókna, skórka, nasiona). Młóto zabiera producent i poddaje je fermentacji przez 4–8 dni.
Następnie oddziela się w wodzie nasiona od resztek owoców i kilkakrotnie przepłukuje.
Opłukane nasiona dosusza się na gęstych siatkach naciągniętych na ramy. Wysuszone nasiona
czyści się na sitach, aby wyeliminować uszkodzone i niedorodne.

W niewielkiej uprawie pomidora na nasiona można samodzielnie dokonać czyszczenia

nasion. Owoce należy przekroić, wycisnąć nasiona wraz z galaretowatą masą i poddać
fermentacji. Nasiona przemywa się kilkakrotnie na gęstym sicie, aż do uzyskania
odpowiedniej czystości i dosusza. Nasiona należy zabezpieczyć przed myszami. Plon z 1 kg
owoców wynosi od 0,5 do 5 g, w zależności od odmiany.
Papryka – zbiera się owoce dojrzałe, które nawleka się na sznurki lub druty i zawiesza
w suchym, przewiewnym miejscu, aby doschły.

Nasiona warzyw dyniowatych

Ogórek – nasienniki dojrzewają w drugiej połowie sierpnia i we wrześniu. Owoce zbiera się,
gdy uzyskają odpowiednią barwę dla danej odmiany w fazie dojrzałości fizjologicznej.
Zerwane owoce należy ułożyć w niewielkie pryzmy i pozostawić na 5–10 dni, aby lepiej
dojrzały. Nasienniki trzeba przekroić wzdłuż i wydobyć nasiona wraz z miazgą. Całość
poddaje się fermentacji, dzięki której łatwiej oddzielają się nasiona od miazgi.
Sfermentowaną miazgę należy odlać, a nasiona przepłukuje się kilka razy pod bieżącą wodą.
Oczyszczone nasiona suszy się na siatkach na słońcu lub w specjalnych suszarniach,
a następnie zsypuje do ażurowych worków i zawiesza w suchym i przewiewnym miejscu, aby
lepiej doschły. Wysuszone nasiona doczyszcza się na młynku. Plon nasion z 1 ha wynosi
ś

rednio 300–400 kg.

Nasiona warzyw cebulowych

Cebula – na dużych plantacjach zbiór wykonuje się jednorazowo, zaś na mniejszych 2–3-
-krotnie w miarę dojrzewania nasion. Owocostany ścina się razem z pędem o długości
8–10 cm i zbiera do worków lub wiader. Następnie rozkłada się je cienką warstwą, a kiedy
nasiona zaczną się wysypywać, młóci się je i dosusza. Nasiona należy doczyścić w wialni
i jeszcze raz dosuszyć rozsypane cienką warstwą w temperaturze 35

−

40ºC. Nasiona

doczyszcza się jeszcze na młynku i sitach oraz selekcjonuje eliminując niewykształcone i zbyt
małe. Plon nasion z 1 ha wynosi 400–600 kg.
Por – całe kwiatostany pora należy ściąć w końcu września lub na początku października.
Zbiór wykonuje się co najmniej dwukrotnie. Baldachy dosusza się w szklarni lub w suszarni,
a następnie młóci i doczyszcza. Plon nasion wynosi 50–60 kg z 1 ha.
Szczypiorek – nasiona dojrzewają w końcu lipca i wtedy osmykuje się je do woreczków,
dosusza i młóci. Niewielkie partie można przetrzeć w rękach i doczyścić. Kępki szczypiorku
należy po zbiorze nisko przyciąć i zasilić saletrą amonową.

Nasiona warzyw korzeniowych

Burak ćwikłowy

−

zbiór rozpoczyna się około drugiej połowy sierpnia, ponieważ wtedy

70–80% kłębków przybiera barwę żółtą, twardnieje i częściowo wysycha. Pędy nasienne
ś

cina się, wiąże w niewielkie snopki i ustawia w kopki po 5–6 sztuk. Dosychają one w ciągu

dwóch tygodni, po czym przewozi się je do młócenia. Po doczyszczeniu na wialni, kłębki
dosusza się, rozsypuje w przewiewnym miejscu i jednokrotnie przerabia szuflą. Ponownie
należy poddać je oczyszczeniu na młynku i na płótniarce, co pozwala na eliminację resztek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

łodyg. Kłębki należy zabezpieczyć się przed gryzoniami. Plon nasion z 1 ha wynosi około
1,5–2 tony.
Marchew – podczas dojrzewania nasiona zabarwiają się na szarozielono, a baldachy na
brązowoszaro. Na niewielkich plantacjach nasiona marchwi zbiera się jednorazowo. Na
większych polach uprawnych zbiór przeprowadza się kilkakrotnie poprzez ścinanie
baldachów wraz z pędami. Najlepszą porą zbioru nasienników są godziny poranne, kiedy są
one jeszcze wilgotne, co zapobiega osypywaniu się nasion. Nasienniki wiąże się w niewielkie
pęczki, dosusza i młóci. Po oczyszczeniu nasion w wialni i dosuszeniu, szczecinki usuwa się
przy pomocy bukownika. Nasiona należy jeszcze doczyścić na młynku.

Nasiona warzyw strączkowych

Fasola – po zaschnięciu strąków należy rośliny wyrwać w całości z ziemi, powiązać
w pęczki, wysuszyć i wymłócić. Nasiona fasoli łatwo pękają i dlatego należy młócić je
ostrożnie. Nasiona doczyszcza się w wialni i na żmijce. Plon z 1 ha wynosi około 2 ton.
Bób – należy zbierać strąki zielone, zanim zaczną pękać, kiedy nasiona są miękkie
i wyrośnięte. Bób jest dojrzały, gdy strąki zaczynają czernieć i zasychać. Zebrane strąki
dosusza się, po czym nasiona można wyłuskać i dosuszyć. Plon nasion z 1 h wynosi
150–200 kg.

Nasiona warzyw liściowych
Sałata – nasiona dojrzewają w końcu sierpnia i na początku września. Koszyczki, w których
dojrzały nasiona mają biały puszek, a optymalnym momentem zbioru jest gdy
60–70% z nich osiągnęło dojrzałość. Zbiera się je w godzinach porannych, ponieważ wtedy
są zamknięte i nasiona nie wysypują się. Ścina się całe pędy, po czym wiąże się je w pęczki
i ustawia w kopki do dosuszenia. Następnie zbiera się je na płachty, młóci cepami lub na
młocarni. Wymłócone nasiona doczyszcza się na wialni i młynku.
Szpinak – zbiera się pod koniec lipca, kiedy 70% nasion jest dojrzałych. Nasienniki należy
ś

ciąć przed południem, powiązać w niewielkie pęczki i ustawić po kilka w celu dosuszenia.

Po wyschnięciu zbiera się je na płachty i młóci. Wymłócone nasiona doczyszcza się na wialni
i dosusza do 10% wilgotności. Plon nasion z 1 ha wynosi do 1200 kg.

Przechowywanie nasion

Zależnie od właściwości biologicznych nasion stosuje się różne sposoby ich

przechowywania.
Przechowywanie nasion luzem polega na złożeniu ich w luźnej warstwie w pomieszczeniu
z łatwym dostępem powietrza z zewnątrz. W ten sposób przechowuje się zwłaszcza świeżo
pozyskane nasiona z zamiarem ich dosuszenia i dalszego przechowywania. Nasiona mogą być
również przechowywane w workach, nieszczelnych skrzyniach lub innych pojemnikach.
Przechowywanie nasion na sucho odbywa się w szczelnie zamkniętych pojemnikach. Przed
wsypaniem nasiona trzeba podsuszyć, doprowadzając je do właściwej wilgotności. Stan
wilgotności nasion należy co pewien czas sprawdzać. Butle lub inne hermetycznie zamykane
pojemniki z nasionami umieszcza się w chłodnym i ciemnym pomieszczeniu, o możliwie
ustabilizowanej temperaturze.
Przechowywanie nasion w warunkach umiarkowanej wilgotności polega na umieszczeniu
ich w środowisku zabezpieczającym je przed nadmiernym wysychaniem. Tak przechowuje
się nasiona, które muszą zachować określoną zawartość wody, ponieważ w przeciwnym razie
tracą nieodwracalnie żywotność, albo zapadają w stan głębokiego spoczynku i wymagają
później specjalistycznego przysposabiania przedsiewnego.

Nasiona powinny być przechowywane tak, aby zachować ich zdolność kiełkowania,

która z czasem się obniża. Jeśli nasiona miały początkowo wysoką zdolność kiełkowania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

niższą wilgotność i mniej uszkodzeń, wówczas proces utraty zdolności kiełkowania przebiega
wolniej. W tym celu pomieszczenia magazynów lub chłodni, w których przechowywane są
nasiona powinny być czyste, suche, o małej wilgotności względnej powietrza i niskiej
temperaturze. Takie warunki spełniają klimatyzowane magazyny przystosowane do
długotrwałego przechowywania nasion. Jeśli magazyn nie jest klimatyzowany, wówczas
powinien być regularnie wietrzony. Zabudowa powinna być szczelna aby nie dostawały się
do środka gryzonie. Aby temu zapobiec, trzeba zakleić wszystkie szpary w ścianach
i w podłodze. Pomieszczenie omiata się też z pajęczyn, a następnie opryskuje środkami
chemicznymi w celu zniszczenia szkodników. Podczas przechowywania należy
systematycznie sprawdzać jakość i wilgotność nasion oraz temperaturę powietrza.

Rys. 2. Podsuszanie nasion przed przechowywaniem Rys. 3. Wnętrze chłodni z pojemnikami,

[www.dukla.pl]

w których znajdują się nasiona [www.dukla.pl]

Kwalifikacja nasion warzyw

Od dnia 01 kwietnia 2002 roku w Polsce działa Inspekcja Ochrony Roślin

i Nasiennictwa, a od 2003 roku Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, która
ma prawo dokonywać kwalifikacji nasion warzyw.

Szczegółowe warunki dokonywania oceny polowej określa ustawa o nasiennictwie z dnia

26 czerwca 2003 (Dz.U. z 2007 r. Nr 41, poz. 271). Ocena polowa plantacji nasiennej
umożliwia stwierdzenie czy podczas wegetacji warzyw zostały spełnione konieczne warunki
do wyprodukowania wysokiej jakości materiału siewnego określonego gatunku i odmiany
warzyw oraz czy plantacja spełniła ustalone wymagania. Plantacje nasienne, które nie
wyprodukowały nasion odpowiedniej jakości są dyskwalifikowane. Kwalifikacji polowej
podlegają te plantacje, które obsiano materiałem matecznym wyprodukowanym przez
hodowcę roślin lub materiałem kwalifikowanym odmian dopuszczonych przez Ministerstwo
Rolnictwa. Wykaz odmian jest aktualizowany i publikowany każdego roku. Ten rodzaj
kontroli nasion i plantacji przeprowadzają kwalifikatorzy polowi w określonym terminie dla
danej rośliny. Stwierdzają oni na podstawie dokumentów ciągłość kwalifikacyjną, jakość
przedplonu, stan roślin, izolację przestrzenną. Na kilku wybranych odcinkach przeprowadzają
szczegółową ocenę plantacji poprzez sprawdzenie czystości odmianowej, gatunkowej,
zdrowotność roślin, stopień występowania chwastów, chorób i szkodników. W zależności od
gatunku i kategorii materiału siewnego, na ocenę polową plantacji nasiennej składa się kilka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ocen dotyczących jej stanu. Wyniki kwalifikacji wpisują do protokołu, a plantator otrzymuje
ś

wiadectwo kwalifikacji polowej plantacji nasiennej.

Laboratoryjna ocena nasion ocenia wartość siewną wyprodukowanych nasion. Po

spełnieniu określonych norm, są one dopuszczane do obrotu. Do oceny pobierane są próbki
nasion przez urzędowego próbobiorcę zgodnie z normą kwalifikacji materiału siewnego.
Z każdej partii nasion pobiera on trzy jednakowe próbki i wsypuje je do czystych płóciennych
woreczków. Wszystkie próbki nasion są zakryte i zaplombowane oraz oznakowane etykietami
o ich zawartości. Próbkobiorca sporządza protokół, który zawiera informacje o miejscu,
terminie pobrania próbki, numerze partii nasion, nazwie gatunku, odmiany i stopniu
kwalifikacji nasion. Laboratorium dokonuje oceny nasion pod względem ich wielkości,
kształtu, zapachu, barwy, czystości, wilgotności, zdolności kiełkowania i masy 1000 nasion.
Celem tego badania jest stwierdzenie czy nasiona odpowiadają normie branżowej i na jego
podstawie wydawane są świadectwa kwalifikacji dla poszczególnych partii nasion.

Próbki materiału siewnego pobrane do oceny laboratoryjnej przechowuje się przez rok od

dnia wydania świadectwa oceny laboratoryjnej, informacji o wynikach badania, bądź
informacji o dyskwalifikacji materiału siewnego.

W nasiennictwie roślin warzywnych najwyższym stopniem kwalifikacji jest elita, z której

po rozmnożeniu otrzymuje się oryginał, a z niego uzyskuje się I odsiew.

Kwalifikacja roślin dwuletnich oprócz kontroli nasion w drugim roku uprawy, obejmuje

również produkcję wysadków w pierwszym roku uprawy.

Produkcja nasion mieszańców F1 jest kwalifikowana do zbioru następująco:

−

nasiona form rodzicielskich tego pokolenia, które jest użyte do produkcji nasion
mieszańca F1,

−

nasiona mieszańca F1.

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polega czyszczenie wstępne i szczegółowe nasion?

Jakie znasz maszyny i urządzenia do czyszczenia i suszenia nasion?

Jak zbiera się i konfekcjonuje nasiona warzyw kapustnych?

Jak przebiega zbiór i konfekcjonowanie nasion warzyw rzepowatych?

Jak zbiera się, suszy i czyści nasiona warzyw psiankowatych?

Jak przebiega zbiór, suszenia i oczyszczania nasion warzyw dyniowatych?

W jaki sposób zbiera się, suszy i oczyszcza nasiona warzyw cebulowych?

Jak wykonuje się zbiór, czyszczenie i suszenie nasion roślin korzeniowych?

Jak wykonuje się zbiór, czyszczenie i suszenie nasion warzyw strączkowych?

10.

Jak zbiera się, oczyszcza i suszy nasion roślin liściowych?

11.

Jakie znasz sposoby przechowywania nasion?

12.

W jakich warunkach powinny być przechowywane nasiona?

13.

Na czym polega kwalifikacja polowa nasion?

14.

Jak dokonuje się oceny nasion w laboratorium?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie lektury tekstu o zbiorze i konfekcjonowaniu nasion różnych gatunków

warzyw, dopasuj nazwę gatunku warzywa do odpowiedniego opisu zbioru, czyszczenia
i suszenia nasion.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać ze zrozumieniem materiały informacyjne o zbiorze i konfekcjonowaniu nasion,

przyporządkować nazwy warzyw do opisów metod zbioru i konfekcjonowania,

przedstawić rezultat swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

materiały informacyjne o zbiorze i konfekcjonowaniu nasion,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Przykładowy tekst opisujący zbiór i konfekcjonowanie nasion (opracowanie własne autora):
1.

Nasiona dojrzewają w końcu sierpnia i na początku września. Koszyczki, w których
nasiona już dojrzały mają biały puszek i do zbioru przystępuje się w fazie, gdy 60–70%
z nich jest dojrzałych. Zbiera się je w godzinach porannych, ponieważ wtedy są
zamknięte i nasiona nie obsypują się. Całe pędy ścina się, wiąże w pęczki, ustawia
w kopki i dosusza. Następnie zbiera się je na płachty, młóci cepami lub na młocarni.
Wymłócone nasiona doczyszcza się na wialni i młynku.

Zbiera się owoce dojrzałe, które nawleka się na sznurki lub druty i zawiesza w suchym,
przewiewnym miejscu, aby doschły.

Zbiór nasienników należy rozpocząć, gdy łuszczyny przybierają kolor żółty. Zbiór
powtarza się kilkakrotnie. Nasienniki trzeba dosuszyć, a następnie wymłócić. Nasiona
czyści się i dosusza, najlepiej w czystych woreczkach wykonanych z rzadko tkanego
materiału.

Łuszczyny powinny być suche i mieć barwę jasnożółtą. Pędy ścina się nisko nad ziemią,
wiąże w niewielkie snopki i ustawia po 4 sztuki w kopki. Kiedy łuszczyny doschną,
młóci się je cepami lub na młocarni. Nasiona czyści się na wialni i dosusza. Niektóre
nasiona mogą być popękane i wtedy stosuje się dodatkowe czyszczenie na żmijce.

Należy zbierać strąki zielone, zanim zaczną pękać, kiedy nasiona są miękkie
i wyrośnięte. Ten gatunek warzywa jest dojrzały, gdy strąki zaczynają czernieć
i zasychać. Po zbiorze należy je dosuszyć, po czym nasiona wyłuskuje się i suszy.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź konfekcjonowanie nasion wybranych gatunków roślin warzywnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

scharakteryzować zasady konfekcjonowania nasion,

wykonać konfekcjonowanie nasion,

przedstawić rezultat swojej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki nasion,

−

urządzenia do czyszczenia i suszenia nasion,

−

woreczki i pojemniki na nasiona,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Określ sposoby i warunki przechowywania nasion poszczególnych gatunków warzyw.

Wnioski zapisz w formie tabeli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

przeczytać ze zrozumieniem materiały informacyjne o przechowywaniu nasion,

określić sposoby i warunki przechowywania nasion,

zebrać wnioski w formie tabeli,

przedstawić wnioski w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały informacyjne o przechowywaniu nasion,

–

atlasy warzyw,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Opracuj projekt produkcji nasiennej wybranych gatunków warzyw.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać fragment materiału nauczania (pkt. 4.3.1. w poradniku dla ucznia),

zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,

obejrzeć plansze i foliogramy dotyczące uprawy warzyw na nasiona,

dobrać metody i sposoby uprawy warzyw na nasiona,

uwzględnić w projekcie przepisy i normy oceny polowej,

uwzględnić w projekcie przepisy bhp oraz ochrony środowiska,

wykonać projekt produkcji nasiennej,

przedstawić projekt w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansze, foliogramy dotyczące uprawy warzyw na nasiona,

–

atlasy warzyw,

–

przepisy i normy kwalifikacji polowej,

–

przepisy bhp i ochrony środowiska,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić sposoby zbioru, czyszczenia i suszenia nasion?

przeprowadzić konfekcjonowanie nasion?

określić sposoby i warunki przechowywania nasion?

zaprojektować produkcję nasienną?

posługiwać się przepisami i normami oceny polowej?

zastosować przepisy bhp i ochrony środowiska podczas planowania
upraw nasiennych warzyw?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Jednym z zadań uprawy warzyw na nasiona jest
a)

produkcja nasion o wysokiej wartości użytkowej.

produkcja nasion o średniej wartości użytkowej.

produkcja nasion tylko sprawdzonych odmian.

produkcja nasion tylko rzadkich odmian warzyw.

Odmianą są
a)

rośliny należące do tego samego gatunku, które mają różny wygląd, inne wartości
i właściwości użytkowe.

rośliny należące do różnych gatunków, ale mające podobny wygląd, wartości oraz
właściwości użytkowe.

rośliny należące do tego samego gatunku, mające podobny wygląd, wartości oraz
właściwości użytkowe.

rośliny należące do różnych gatunków, które mają zbliżony wygląd, ale zupełnie
inne wartości i właściwości użytkowe.

Laboratorium dokonuje oceny
a)

tylko wielkości nasion.

czystości, zdolności kiełkowania i masy 100 nasion.

ich wielkości, kształtu, zapachu, barwy, czystości, wilgotności, zdolności
kiełkowania i masy 1000 nasion.

tylko kształtu i barwy nasion.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z owoców odmian mieszanych
a)

pobiera się nasiona do siewu, bo wyhodowane rośliny mają te same cechy.

nie pobiera się nasion do siewu, bo w następnym pokoleniu ich cechy ulegają
rozszczepieniu, a wyhodowane rośliny różnią się od siebie i rośliny macierzystej.

nie pobiera się nasion do siewu tylko w pierwszym roku po zbiorze, gdyż są zbyt
wilgotne.

pobiera się nasiona do siewu, ponieważ mają te same cechy, co roślina macierzysta.

Nasiona powinny być przechowywane tak, aby
a)

zapewnić im warunki zbliżone do ich wymagań środowiskowych.

jak najdłużej były suche.

jak najdłużej zachowały wilgotność.

jak najlepiej zachowały wysoką zdolność kiełkowania.

Roślinami jednorocznymi są między innymi
a)

rzodkiewka, ogórek, kawon, dynia, melon, pomidor, papryka.

marchew, cebula, pietruszka, seler, cebula dymka, por.

późne odmiany rzodkwi.

burak ćwikłowy, kapusta, kalarepa, jarmuż.

Szczypiorek jest rośliną
a)

dwuletnią.

trwałą.

jednoroczną.

samopylną.

Podczas wegetacji roślin dwuletnich przeprowadza się kontrolę polową warzyw, która
polega na
a)

ocenie ich wielkości.

ocenie stanu ich zdrowotności i wierności odmianowej.

ocenie dojrzałości.

ocenie stanu zachwaszczenia uprawy.

Stosowanie izolacji przestrzennej w uprawie warzyw na nasiona gwarantuje
a)

zachowanie odpowiednich odstępów między nasionami i wysadkami.

ochronę nasion i wysadków przed chorobami i szkodnikami.

zmniejszenie zachwaszczenia plantacji.

zachowanie wierności odmianowej.

10.

Plantacja nasienna warzyw wymaga odpowiednich warunków klimatycznych oraz
glebowych, ponieważ one mają istotny wpływ na
a)

wysokość plonu, jakość i zdrowotność nasion.

rozwój chorób.

rozwój chwastów.

rozwój szkodników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11.

Jedną z metod uprawy kapusty na nasiona jest metoda bezgłówkowa, która polega na
a)

dołowaniu kapusty w okresie zimowym.

zimowaniu kapusty w kopcach w okresie wegetacji.

zimowaniu kapusty w polu w fazie rozety liściowej.

zimowaniu sadzonek kapusty w przechowalniach lub kopcach.

12.

Rzodkiewka uprawiana na nasiona wymaga

1000 m izolacji przestrzennej.

100 m izolacji przestrzennej.

10 m izolacji przestrzennej.

dowolnej izolacji przestrzennej.

13.

Bób zbiera się z pola, gdy
a)

strąki zaczynają czernieć i zasychać.

strąki są zielone, zanim zaczną pękać, kiedy nasiona są miękkie i wyrośnięte.

strąki zaczną pękać.

nasiona są twarde i niezbyt wyrośnięte.

14.

Hodowla polegająca na wyborze najlepszych pojedynków z dużej populacji i wysiewie
zebranych z nich nasion oraz na eliminacji mutantów, mieszańców, nietypowych form
oraz odmian obcych, aby ulepszyć odmiany miejscowe określana jest jako
a)

metoda selekcji masowej.

metoda selekcji indywidualnej (rodowodowej).

metoda selekcji okresowej.

metoda połówkowa (rezerw).

15.

Metoda połówkowa (rezerw) ma zastosowanie w hodowli nasion roślin
a)

samopylnych.

samopylnych i obcopylnych.

heterozygotycznych wiatropylnych.

wszystkich gatunków i odmian bez różnicy czy są samopylne czy obcopylne.

16.

Heterozja sprawia, ze warzywa odmian mieszańcowych F1
a)

dają niewyrównany plon, ale są odporne na choroby.

dają wyrównany plon, są odporniejsze na choroby i szkodniki oraz łatwiej
przystosowują się do niekorzystnych warunków środowiska.

są odporne na choroby i szkodniki, ale trudniej przystosowują się do niekorzystnych
warunków środowiska.

dają niewyrównany plon, nie są odporne na choroby i szkodniki.

17.

Zdolność kiełkowania nasion marchwi przeprowadzona w 4 próbach po 100 sztuk nasion
w pierwszej próbie stanowi 92% czystości nasion, w drugiej 93%, w trzeciej 95%,
a w czwartej 88%, czyli łącznie w czterech próbach wynosi
a)

92%.

93%.

95%.

100%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

Rośliny uzyskane z wysianych nasion i posiadające cechy zbliżone do ich roślin
matecznych, z których zostały pobrane nasiona określa się jako:
a)

odmianę miejscową.

odmianę hodowlaną.

wierność odmianową.

materiał wyjściowy.

19.

Elita jest stopniem hodowlanym stanowiącym
a)

bezpośrednie rozmnożenie oryginału.

odsiew kontrolowany.

formy rodzicielskie odmian mieszańcowych.

bezpośrednie rozmnożenie gatunku matecznego.

20.

Uprawiane pod szkłem i osłonami odmiany ustalone i mieszańce F1 ogórka są żeńskie.
Zapyla się je ręcznie pyłkiem z kwiatów męskich. Część roślin żeńskich (około ¼)
w fazie jednego liścia trzeba
a)

poddać selekcji.

zasilić saletrą amonową, aby zbiór był obfity.

zaprawić preparatem Dithane M–45.

opryskać kwasem giberelinowym lub roztworem azotanu srebra, gdyż umożliwia to
wytworzenie części kwiatów męskich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Uprawa roślin warzywnych na nasiona

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Böhmig F.: 600 rad z warzywnictwa. PWRiL, Warszawa 1991

Burdajewicz S, Glaser T.: Ochrona warzyw gruntowych. PWRiL, Warszawa 1987

Dobrakowska-Kopecka Z.: Warzywnictwo. PWRiL, Warszawa 1999

Dobrzański A.: Ochrona warzyw przed chwastami. PWRiL, Warszawa 1999

Kępkowa A., Janiszewska I., Mańczak M.: Warzywnictwo, PWRiL, Warszawa 1986

Kołota E., Orłowski M., St. Bac St., Biesiada A.: Podstawy ogrodnictwa WSiP,
Warszawa 2000

Legańska Z., Balcerzak J.: Warzywnictwo. Hortpress, Warszawa 2000

Pudelski T.: Uprawa warzyw pod osłonami. PWRiL, Warszawa 1992

Siwek P.: Warzywa pod folią i włókniną. Hortpress, Warszawa 2004

10.

Starek J.R.: Uprawa i nawożenie roślin ogrodniczych. PWRiL, Warszawa 1997

11.

www.dukla.pl

12.

www.piorin.gov.pl

Czasopisma specjalistyczne:
– Hasło ogrodnicze

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
12 Uprawa roslin warzywnych na Nieznany (2)
11 Uprawa roslin warzywnych pod Nieznany
10 Uprawa roslin warzywnych pod Nieznany
10 Uprawa roślin warzywnych pod osłonami
11 Uprawa roślin warzywnych pod osłonami
3.4. Uprawa roslin na obszarach górskich, Przedmioty do wyboru na sem. 3 i 4, przedmioty
warzywa szczegolowa, OGRODNICTWO UP WRO, II rok OGR, III sem, UPRAWA ROŚLIN ROLNICZYCH
uprawa roslin na swiecie geografia
3.4. Uprawa roslin na obszarach górskich, Przedmioty do wyboru na sem. 3 i 4, przedmioty
13 Uprawa roślin ozdobnych w gruncie
12 GIMP tworzenie grafiki na potrzeby WWW (cz5)
Krainy roślinne i zwierzęce na kuli ziemskiej
Karta technologiczna Szczegółowa Uprawa Roślin
trawy podzial, Studia Zootechnika, Uprawa roślin łąk i pastwisk
WARZYWKO NA CIEPŁO I ZIMNO, jedzonko
uprawa roslin napis
BOTANIKA ZESTAW PYTAN(2), Tkanki roślinne dzielimy na:
Zwalczanie chemiczne chorób roślin warzywnych, studia rolnictwo, semestr 6 ( w budowie)

więcej podobnych podstron