Tkanki roślinne dzielimy na:

1. Tkanki twórcze (merystematyczne):

a) merystemy pierwotne:

 stożek wzrostu łodygi

 stożek wzrostu korzenia

b) merystemy wtórne:

 miazga korkorodna

 kambium międzyzwiązkowe

 merystemy wierzchołkowe korzeni bocznych

 merystemy wierzchołkowe korzeni

 merystemy wierzchołkowe pędów przybyszowych.

2. Tkanki stałe:

a) tkanka okrywająca :

 epiderma (skórka)

 peryderma (korkownica),

b) tkanka miękiszowa (parenchymatyczna):

 miękisz zasadniczy

 miękisz asymilacyjny

 miękisz spichrzowy

 miękisz powietrzny,

c) tkanka przewodząca:

 drewno (ksylem)

 łyko (floem),

d) tkanka wzmacniająca:

 kolenchyma (zwarcica)

 sklerenchyma (twardzica),

e) tkanka wydzielnicza.

Funkcje:

 Tkanki twórcze odpowiedzialne są za wzrost rośliny.

 Zbudowane są z żywych, zdolnych do częstych podziałów komórek.

 Tkanki twórcze mogą być pochodzenia pierwotnego (embrionalnego). Są to merystemy pierwotne, które znajdowały się już w zarodku.

 Do merystemów pierwotnych zaliczamy stożki wzrostu korzenia głównego i łodygi, odpowiedzialne za wydłużanie się rośliny, oraz miazgę (kambium) wiązkową, odpowiedzialną za tworzenie pierwotnych wiązek przewodzących.

 Tkanki powstałe w wyniku działalności merystemów pierwotnych są tkankami pierwotnymi. Dają one w rezultacie tzw. pierwotną budowę anatomiczną rośliny.

 Merystemy wtórne są pochodzenia wtórnego, tzn. powstają przez odróżnicowanie się już ukształtowanych tkanek pełniących inne (nie wzrostowe) funkcje.

 Merystemami wtórnymi są: miazga (kambium) międzywiązkowa, merystemy wierzchołkowe korzeni bocznych, korzeni i pędów przybyszowych, tkanka korkotwórcza. Merystemy wtórne warunkują wzrost elongacyjny korzeni bocznych oraz przyrost organów na grubość.

 Tkanki powstałe w wyniku działalności mersytemów wtórnych są tkankami wtórnymi. Dają one tzw. wtórną budowę anatomiczną rośliny.

TKANKI TWÓRCZE
-Np. tkanka twórcza stożka wzrostu korzenia i łodygi
-Np. miazga

TKANKA OKRYWAJĄCA
-Skórka - tkanka okrywająca z zewnątrz korzeń, łodyga i liść
- Tworzą ją żywe, prostokątne komórki, ściśle przylegające do siebie
-Taka budowa pozwala na zabezpieczenie organów przed działaniem czynników zewnętrznych oraz utratą wody
-W łodydze i liściu komórki skórki z zewnątrz mają zgrubiałą ścianę komórkową - kutykulę, wysyconą kutyną - substancja nie przepuszczającą wody
-Nieprzepuszczalna warstwa kutyny nie pozwala na wymianę gazową, dlatego proces ten u roślin odbywa się poprzez aparaty szparkowe znajdujące się przede wszystkim w dolnej skórce liścia
-Często w łodygach i liściach różnych roślin (np. pelargonii, mięty) są ostro zakończone włoski mechaniczne. Chronią one rośliny przed zjadaniem łodyg i liści przez zwierzęta i zabezpieczają roślinę przed przegrzaniem i nadmiernym parowaniem wody poprzez odbijanie promieni słonecznych
-Łodygi krzewów i drzew chroni warstwa korka
-W tym wypadku wymiana gazowa zachodzi przez przetchlinki - miejsca, gdzie jest tylko luźna warstwa komórek, przepuszczająca powietrze

TKANKA OKRYWAJĄCA - pełni funkcje ochronne. Komórki tej tkanki ściśle do siebie przylegają. Ze względu na kolejność powstawania w trakcie rozwoju osobniczego, tkankę okrywającą dzieli się na dwie odmiany:

1.Tkanka pierwotna - skórka (epiderma)

Najczęściej jednowarstwowa, występuje w peryferycznych częściach rośliny, na powierzchni młodych organów. Charakterystycznym wytworem tej tkanki są aparaty szparkowe występujące w nadziemnych częściach rośliny.

Komórki skórki mogą być skutynizowane, czyli adkrustowane kutyną lub woskiem (substancja o charakterze tłuszczowym, materiał izolacyjny). Na skórce powstaje wówczas warstwa zwaną kutykulą (im grubsza warstwa tym liść bardziej się błyszczy).

Skórka może wytwarzać na powierzchni specjalne wyrostki, włoski lub kolce. Gęsta, wełnista powłoka z włosków to kutner (chroni przed nadmierną transpiracją i przed uszkodzeniami). Obok funkcji okrywającej skórka wytwarzająca włoski wydzielnicze spełnia także rolę tkanki wydzielniczej. Wśród włosków występują m.in.: włoski parzące (np. u pokrzywy), włoski gruczołowe (pachnące), czepne.

Ze względu na inną niż w pędzie strukturę, skórka korzenia nosi nazwę ryzodermy. Komórki tej skórki wytwarzają włośniki, które zwiększają powierzchnię chłonną korzenia w tzw. strefie włośnikowej, co ułatwia wnikanie wody i soli mineralnych z roztworu glebowego

2.Tkanka wtórna - korek

Okrywa starsze organy roślinne. Komórki korka są martwe, ściśle do siebie przylegają, tworzą charakterystyczne warstwy. Ich ściany komórkowe są skorkowaciałe - adkrustowane suberyną (związek tłuszczowy). Korek stanowi warstwę izolacyjną. W tkance tej występują przetchlinki.

TKANKA PRZEWODZĄCA

Tkanka stała, niejednorodna, odpowiada za transport substancji w roślinie, dzieli się ją na łyko i drewno.

1. łyko (=floem) odpowiada za przewodzenie organicznych substancji pokarmowych, asymilatów z liści do łodygi i korzenia. Funkcje przewodzenia pełnia głównie rurki sitowe, czyli zespoły żywych, wydłużonych komórek, zawierających w ścianach poprzecznych perforacje tzw. sita.

2. drewno (=ksylem) transportuje wodę i sole mineralne z korzenia do łodygi i liści. Jest tkanką niejednorodną. Wyróżniamy tu dwa elementy: naczynia i cewki. Naczynia tworzą komórki martwe o zgrubiałych ścianach, przeważnie pozbawione są one ścian poprzecznych.

Miękisz asymilacyjny (inaczej: miękisz zieleniowy, chlorenchyma) - tkanka roślinna, wyspecjalizowany miękisz, złożony z komórek zawierających liczne soczewkowate chloroplasty. Jest tkanką żywą. Zachodzi w nim proces fotosyntezy, a przez to odżywianie rośliny. Występuje głównie w liściach i młodych łodygach. W liściach występuje najbliżej jego powierzchni. Jego komórki nie są jednorodne. Wyróżnić można w jego obrębie miękisz palisadowy, miękisz gąbczasty i miękisz wieloramienny.

TKANKA MIĘKISZOWA
-Wnętrza organów wypełniają komórki tkanki miękiszowej
-Są one owalne, cienkościenne, luźno ułożone względem siebie i żywe
-W przestrzeniach międzykomórkowych gromadzi się tlen i para wodna
-W młodych korzeniach komórki miękiszowe przewodzą wodę i sole mineralne ze skórki do tkanek przewodzących, natomiast w starszych magazynują substancje zapasowe
-Funkcję spichrzową - gromadzenie substancji zapasowych lub wody u niektórych roślin pełni miękisz łodygi (kalarepa, kaktusy) i liści (cebula, aloes)
-Miękisz zawierający chloroplasty bierze udział w fotosyntezie

TKANKA MIĘKISZOWA

Zajmuje znaczne przestrzenie w organach roślinnych. Jej komórki są żywe, cienkościenne i dość silnie zwakuolizowane. Ze względu na pełnione funkcje tkankę miękiszowa dzielimy na następujące odmiany:

1. miękisz asymilacyjny (palisadowy lub gąbczasty) spełnia funkcje asymilacyjne w nadziemnych częściach roślin, zawiera liczne chloroplasty

2. miękisz zasadniczy wypełnia przestrzeń pomiędzy tkankami

3. miękisz spichrzowy występuje w organach podziemnych rośliny lub w głębszych warstwach łodygi, magazynuje substancje zapasowe w postaci skrobi, tłuszczów i białek; miękisz wodonośny jest odmianą miękiszu spichrzowego, magazynuje duże ilości wody (występuje m.in. w kaktusie, aloesie i agawie)

4. miękisz powietrzny (=aerenchyma) charakterystyczny dla roślin wodnych, obserwujemy tu silny rozwój przestworów międzykomórkowych, pełni funkcje tkanki przewietrzającej

TKANKA MECHANICZNA

Usztywnia roślinę, chroni ją przed rozerwaniem lub złamaniem. Tkankę dzielimy na:

1. kolenchymę (=zwarcicę) - jest to tkanka wzmacniająca, której komórki są żywe, a ich celulozowe ściany komórkowe tworzą charakterystyczne zgrubienia (stąd podział na kolenchymę kątową i kolenchymę płatową), występuje w peryferycznych, młodych częściach łodyg, w ogonkach liściowych

2. sklerenchymę (=twardzicę), której komórki są martwe, ściany komórkowe zdrewniałe, inkrustowane ligniną. Tkanka ta występuje w dwóch formach: jako włókna np. w lnie i komórki kamienne (=sklereidy) np. w owocu gruszy.

-TKANKA WYDZIELNICZA
-Włoski wydzielnicze wydzielają olejki eteryczne (np. u pelargonii, mięty, chmielu)
-Włoski parzące u pokrzywy zawierają ciecz parzącą
-Substancje wydzielnicze odstraszają zwierzęta roślinożerne.
-Tkankę wydzielnicza stanowią również miodniki - produkują nektar zwabiający owady

Tkanka wydzielnicza

Wytwarza i wydziela produkty, które nie są zużywane przez roślinę jako substancje odżywcze; tworzą ją pojedyncze wyspecjalizowane komórki lub zespoły komórek wydzielające określone substancje do wnętrza lub na zewnątrz rośliny. Komórki tej tkanki położone są w różnych miejscach rośliny, gromadzą lub wydzielają substancje o różnym charakterze chemicznym.

Produkowanie i wydalanie substancji na zewnątrz:

- Włoski gruczołowe - kilkukomórkowe twory na powierzchni epidermy; wydzielają śluzy, olejki eteryczne.

- Hydatody - wielokomórkowe twory; wydzielają nadmiar wody, soli mineralnych.

- Miodniki - wydzielają roztwór cukru; nektar wabiący owady; zlokalizowane głównie w kwiatach.

- Gruczoły trawienno - chłonne - wielokomórkowe twory na liściach roślin owadożernych; wytwarzają enzymy trawienne i chłoną strawione tkanki owadów.

Produkowanie i magazynowanie wydzielin:

- Komory wydzielnicze - zamknięte twory międzykomórkowe, do których wydzielane są śluzy, żywice, olejki eteryczne (rośliny iglaste, cytrusowe).

- Kanały wydzielnicze - silnie wydłużone, rurkowate przestwory międzykomórkowe, do których wydzielane są śluzy, gumy, żywice.

- Rurki mleczne - tworzą je komórki, w których zanikły ściany poprzeczne; zawierają sok mleczny, w skład którego wchodzą żywice, kauczuk, gutaperka, białka, cukry, woski, garbniki, alkaloidy (np. mak lekarski trujący alkaloid - opium).

- Idioblasty wydzielnicze - pojedyncze, rozrzucone w innych tkankach komórki, gromadzące różne substancje, np. garbniki, kryształy szczawianu wapnia, węglanu wapnia, śluzów.

1.BUDOWA I FUNKCJE ŁODYGI

Pęd - jest to część rośliny która wyrasta ponad ziemię. Jego głównym elementem jest łodyga, która stanowi łącznik między korzeniami i liśćmi.

Łodyga:

• Umożliwia przepływ wody oraz innych związków między poszczególnymi organami rośliny;

• Utrzymuje w odpowiednim położeniu pozostałe elementy pędu

• Może służyć do rozmnażania bezpłciowego.

BUDOWA ZEWNĘTRZNA ŁODYGI

Cecha wspólna wszystkich łodyg to obecność pąków, węzłów i międzywięźli

*Na szczycie każdej łodygi znajdyje się pąk wierzchołkowy ( odpowiada za wzrost rośliny)- składa się:

• ze stożka wzrostu;

• zawiązków liści ( wytworzonych u podstawy sożka wzrostu)

• pędów bocznych.

Pąki są bardzo wrażliwe więc chronione są przez:

• starsze zawiązki liści;

• łuski (u pąków drzew i krzewów podczas niesprzyjających warunków, np. podczas zimy)

• poniżej znajdują się pąki boczne - zawiązki liści lub odgałęzień bocznych. (mogą znajdować się w nich zawiązki kwiatów i są to wtedy pąki kwiatowe)

bardzo często pąki boczne nie rozwijają się od razu i są to tzw. pąki uśpione (ich wzrost jest hamowany przez substancje produkowane w pąku wierzcholkowym które przemieszczając się w dół pędu oddziałują na pąki boczne. Jest to tzw. dominacja wierzchołkowa)

po usunięciu pąka wierzchołkowego pąki uśpione zaczynają normalny wzrost ( wykorzystuje się to w ogrodnictwie aby uzyskać bardziej rozkrzewione rośliny)

• węzły - miejsca osadzenia liści, a tym samym pąków bocznych

• międzywęźla - bezlistne odcinki łodyg pomiędzy węzłami.

BUDOWA WEWNĘTRZNA ŁODYGI

• skórka - zbudowana z jednej warstwy ściśle ułożonych komórek. Zewnętrzne, grubsze ściany, mające kontakt z otoczeniem są przesycone specjalną woskwatą substancją, która utrudnia parowanie z powierzchni rośliny

• kora piewotna - zbudowana głównie z komórek miękiszowych. Jej zewnętrzną część stanowi tkanka wzmacniająca

• walec osiowy ( wypełniony w większości miękiszem) zawierający wiązki przewodzące z których każda zawiera od strony wewnętrnej drewno, a od zewnętrznej łyko. U niektórych noślin pomiędzy nimi znajduje się miazga , która możliwia przyrost rośliny na grubość. Poszczególne wiązki są od siebie oddzielone tkanką miękiszową, łączącą walec osiowy z korą pierwotną.

Źdźbło (ang culm, blade, łac. culmus) - zielna łodyga roślin z rodziny wiechlinowatych (traw). Cechuje się ona dużą wytrzymałością, pomimo delikatnej i lekkiej budowy.

Morfologia [edytuj]

Źdźbło jest obłe (w odróżnieniu od kanciastej łodygi wielu turzycowatych) i zwykle nagie. W dolnej części, w najniższych węzłach może się rozgałęziać i tu też wyrastają korzenie przybyszowe. W części środkowej i górnej źdźbło nie rozgałęzia się z wyjątkiem kwiatostanu (do rozgałęziających się wyjątków należy np. trzcinnik lancetowaty Calamagrostis canescens i bambusowe. Liście na źdźble wyrastają naprzeciwlegle w dwóch prostnicach. Liście obejmują węzły źdźbła swoimi pochwowatymi nasadami tworząc tzw. kolanko i chroniąc w ten sposób delikatną tkankę twórczą. W plemieniu bambusowych łodygi są zdrewniałe, u innych traw zielne.

Anatomia [edytuj]

Składa się z pustych międzywęźli oraz węzłów. W dolnych częściach międzywęźli znajduje się tkanka twórcza, dzięki której źdźbło może bardzo szybko rosnąć. Jest to tzw. merystem interkalarny. Jest to słaby punkt źdźbła - w okresie kłoszenia łatwo można rozerwać łodygę u nasady międzywęźli i wyciągnąć z pochwy liściowej. Wiązki przewodzące umieszczone są zwykle w źdźbłach w dwóch pierścieniach. Są to wiązki kolateralne zamknięte, w związku z czym łodygi nie mają możliwości przyrostu na grubość. Wiązki otoczone są dużą ilością tkanki mechanicznej - sklerenchymy, tworzącej wokół zewnętrznej części łodygi walec, nadający pędom traw dużą elastyczność i wytrzymałość. W plemieniu palczatkowych i kukurydzowych łodygi są pełne a wiązki przewodzące rozmieszczone są bezładnie. Epiderma (skórka) łodygi jest podobna do skórki liści. Niezróżnicowany miękisz asymilacyjny w młodych częściach źdźbła tworzy zwykle pasma biegnące wzdłuż łodygi.

2. Budowa i rola liścia.

Liść jest organem wegetatywnym rośliny, będącym częścią pędu. Jego funkcje są bardzo ważne dla życia rośliny:
- asymilująca (asymiluje CO2)
- fotosyntetyzująca (syntetyzuje węglowodany)
- prowadzi wymianę gazową w procesie oddychania
- transpiruje
- niekiedy służy także do rozmnażania wegetatywnego
Najczęściej liść jest płaski i ma dużą powierzchnię asymilacyjną. Liczba liści oraz ich ułożenie jest charakterystyczne dla danego gatunku. Układ liści na łodygach nazywamy ulistnieniem, które może być:
- skrętoległe - występuje bardzo często (wierzba, szczaw)
- naprzeciwległe - występuje dość często (kasztanowiec, pokrzywa)
- okółkowe - występuje rzadko (moczarka kanadyjska, jałowiec)
W zależności od stadium rozwoju rośliny pojawiają się różne rodzaje liści. Pierwsze z nich to liścienie (powstają w zarodku), następnie rozwijają się liście dolne, potem liście właściwe, a przy rozwijającym się kwiecie - liście przykwiatowe. Liście rozwijają się z pąków. W skład liścia zasadniczo wchodzą ogonek i blaszka liściowa z unerwieniem. U roślin jednoliściennych liście często mają kształt równowąski, a nerwację równoległą, zaś u roślin dwuliściennych liście mają różnorodne kształty, a ich nerwacja bywa najczęściej pierzasta lub dłoniasta. Liście dzielimy na pojedyncze i złożone ( decyduje o tym liczba blaszek). Liście pojedyncze mają jedną blaszkę liściową, która może być cała tzn. nie podzielona (brzoza) lub podzielona na odcinki przez wcięcia (dąb). Liście złożone składają się z kilku blaszek liściowych zwanych listkami (kasztanowiec).
Blaszka liściowa jest zbudowana ze skórki, miękiszu asymilacyjnego oraz tkanki przewodzącej i wzmacniającej. Liść okryty jest z dołu i z góry skórką. Przestrzeń między dolną i górną skórką wypełnia wspomniany już miękisz asymilacyjny, który zwykle występuje w dwóch rozmiarach:
- miękisz palisadowy - zbudowany z podłużnych komórek ściśle do siebie przylegających, bogaty w chloroplasty
- miękisz gąbczasty - zbudowany z komórek o nieregularnym kształcie, zawierający mniej chloroplastów
W miękiszu asymilacyjnym występują wiązki przewodzące, rozgałęziają się wielokrotnie i tworzą delikatną siateczkę przenikającą cały liść. Tak powstaje unerwienie blaszki liściowej. Usztywnia ona blaszkę liściową i, co ważne, doprowadza wodę z solami mineralnymi niemal do każdej komórki liścia i odprowadza z tych komórek asymilaty. Liście podobnie jak i korzeń czy łodyga mogą ulegać modyfikacjom i spełniać następujące zadania:
- spichrzowe - gromadzą materiały zapasowe (cebula) lub wodę (aloes)
- cierni - silnie zdrewniałe, sztywne (akacja, kaktus)
- czepne - wąsy służą jako organ owijający się wokół podpory (groch)
- pułapki - występują u roślin mięsożernych (dzbanecznik), przy czym ich liście wydzielają sok zawierający enzymy trawienne, toteż uwięziony owad ulega częściowemu strawieniu
- ochronne - łuskowate liście osłaniające pąki wierzchołkowe i boczne w okresie spocz

Aparaty szparkowe funkcje i zasada działania

Aparat szparkowy, szparka (gr. stoma jama, szpara) - struktury wielokomórkowe (aparat) lub dwukomórkowe (szparka) pochodzenia epidermalnego roślin służące do kontrolowanej wymiany gazowej między tkankami wewnętrznymi rośliny i atmosferą.Aby roślina mogła oddychać i sprawnie fotosyntetyzować, w skórce znajdują się aparaty szparkowe. Dzięki nim może ona kontrolować przepływ gazów, a wraz z nimi pary wodnej. Aparaty szparkowe zbudowane są ze szparki, czyli otworu otoczonego dwoma fasolowatymi komórkami, leżącymi naprzeciw siebie i zetkniętymi końcami, zwanymi komórkami przyszparkowymi. Gdy komórki przyszparkowe są dobrze zaopatrzone w wodę - pęcznieją, ich brzegi oddalają się, a szparka otwiera się szeroko. Do przestworów międzykomórkowych miękiszu przenika dwutlenek węgla, skąd przedostaje się do komórek i chloroplastów. Odwrotną drogę pokonuje woda w postaci pary oraz wyprodukowany w czasie fotosyntezy tlen.

Szparki są łącznikami między środowiskiem zewnętrznym a wnętrzem rośliny. Dzięki możliwości ich otwierania i zamykania, roślina może regulować między innymi wymianę gazową, a także w pewnym stopniu 'panować' nad utratą wody. Takie kontrolowane wyparowywanie wody przez rośliny zwane jest transpiracją. Zamknięcie szparek z jednej strony chroni roślinę przed wysuszeniem, z drugiej - uniemożliwia przenikanie dwutlenku węgla, hamując fotosyntezę. Transpiracja jest też niejednokrotnie jedynym sposobem regulacji temperatury, zwłaszcza w gorące, suche dni. Aby szparki mogły pozostawać jak najdłużej otwarte, roślina 'stara się' ograniczyć do minimum straty wody nie mające związku z transpiracją, np. parowanie całą powierzchnią liści.

Liście dwuliściennych, jednoliściennych i nagozalążkowych

Budowa liści roślin jednoliściennych różni się nieco od budowy liści roślin dwuliściennych. Wiązki przewodzące biegną w ich blaszkach równolegle i są niemal tej samej grubości. Miękisz nie wykazuje wyraźnego zróżnicowania na asymilacyjny i gąbczasty. Inny jest też kształt komórek szparkowych - u jednoliściennych mają one kształt hantli.

Liście nagonasiennych drzew iglastych, rosnących na obszarach o surowym, chłodnym klimacie, zbudowane są odmiennie. Zwykle owalne w przekroju, pokryte są warstwą skórki, której komórki mają ściany wysycone kutyną. Niejednokrotnie liście pokrywa dodatkowo warstwa wosku. W zagłębieniach skórki znajdują się aparaty szparkowe. Pod epidermą leży warstwa tkanki wzmacniającej, pod nią -jednolita warstwa miękiszu asymilacyjnego. Przez miękisz przebiegają kanały żywiczne. Centrum liścia zajmuje wiązka przewodząca.

Budowa i rola korzenia.

Korzeń najczęściej jest podziemnym organem wegetatywnym rośliny. Do jego najważniejszych zadań należą: umocowanie rośliny w ziemi, pobieranie wody i soli mineralnych, gromadzenie substancji zapasowych, rozmnażanie wegetatywne oraz symbioza z bakteriami lub grzybami. Rozróżniamy dwa typy systemów korzeniowych: wiązkowy (miedzy innymi u traw) i palowy (np. róża). Korzenie, które nie powstają z zawiązka korzenia nazywamy przybyszowymi. Rozwijają się one na innych organach rośliny (np. łodygach, liściach). Najczęściej tworzą się one na podziemnych pędach. W powstawaniu korzeni bocznych ważną rolę odgrywa tkanka miękiszowa przybierająca częściowo charakter tkanki twórczej, czyli perycykl lub inaczej okolnica. W budowie morfologicznej korzenia palowego możemy wyróżnić kilka stref, z której każda ma przypisane sobie czynności. Rozróżniamy wiec strefę korzeni bocznych, strefę włośnikową (dzięki której roślina pobiera wodę z gleby), strefę wydłużania (w której - jak sama nazwa wskazuje - następuje wzrost i różnicowanie się komórek), stożek wzrostu korzenia zbudowany z komórek inicjalnych (tkanka twórcza produkująca komórki) oraz czapeczkę. Korzeń może ulegać różnym modyfikacjom i spełniać wówczas szereg różnorodnych funkcji:
- korzenie spichrzowe - gromadzą substancje zapasowe (np. u marchwi)
- korzenie asymilacyjne - mają postać taśm zawierających chlorofil (u pewnych gat. storczyków)
- korzenie powietrzne - wykształca się u nich welamen (wielowarstwowa skórka korzenia zbudowana z martwych komórek wypełnionych powietrzem), dzięki temu korzenie te zdolne są do wchłaniania wody jak gąbka (np. z opadów)
- korzenie ssawki - roślina pobiera ze swego żywiciela wodę (jemioła) lub wodę i substancje organiczne (kanianka), korzenie te występują u roślin pasożytniczych lub półpasożytniczych
- korzenie podporowe - chronią roślinę przed zatopieniem, występują u roślin rosnących nad brzegami wód
- korzenie czepne - służące do przymocowania się do gałęzi lub pni drzew wysokich (np. u pnączy)
- korzenie oddechowe - rekompensują roślinom niedobór tlenu za pomocą wyrastających pionowo w górę bocznych odgałęzień korzeni podziemnych

Korzeń musi zapewnić utrzymanie roślinom o dużych rozmiarach, a więc musi przyrastać na grubość. Odbywa się to stopniowo i obejmuje ściśle określone jego strefy. Najczęściej jednak następuje to w strefie korzeni bocznych, dlatego mówimy o niej, że charakteryzuje się budową wtórną. Strefa włośnikowa natomiast jest strefą, w której znajdujemy budowę pierwotną korzenia.

Układ chłonny korzenia

Powierzchnia chłonna korzenia jest zwykle zwiększona poprzez obecność długich, cienkościennych wypustek zwanych włośnikami. Liczne występowanie tych wypustek oraz ich kształt sprawiają, że zewnętrzna powierzchnia chłonna korzenia może być wielokrotnie większa od powierzchni organów nadziemnych. U żyta stwierdzono na przykład, że w stadium kłoszenia powierzchnia korzeni wynosiła ok. 700 m², podczas gdy powierzchnia części nadziemnych wynosiła mniej niż 1 m^2[1]. Poza tym skórka korzenia (epiblema), przeciwnie do skórki reszty pędu, może nie być pokryta kutykulą, co zwiększa przepuszczalność dla wody i soli mineralnych.

Pojecie symplastu i apoplastu. Ruch wody w tkankach roślinnych.
Ruch subst.w tk.może odbywać się różnymi drogami.Może to być droga obejmująca przenikanie przez plazmolemę i system błon wew. Ten rodzaj transportu wyst.zwłaszcza przy przenikaniu subst.z jednego przedziału kom.do drugiego,przy wnikaniu do kom.ze środ.pozakom. lub przy wychodzeniu z kom.do tego śród. Wymaga on pokonywania przez dyfundujące cząst.barier dyfuzyjnych błon kom.Ruch między protoplastami może być przyśpieszony,gdy odbywa się przez plasmodesmy-cienkie cytoplazmatyczne nici łączące protoplasty ze sobą. System protoplastów połączonych plazmodesmami nosi nazwę SYMPLASTU.
Transp.między kom.może odbywać się z pominięciem protoplastów,np.w uwodnionych śc.kom. Jego szybkość zależy wtedy prawie wyłącznie od gradientu potencjału chemicznego. W tym wypadku jest to transport APOPLASTEM. Apoplast jest utworzony przez system połączonych śc.kom.,a także przestworów międzykom. i elem.przewodzących ksylemu,będących kom.martwymi,kt.pozbawione protoplastów wnętrza stanowi drogę przepływu wody i soli min.Transport apoplastem odbywa się więc w wolnych przestrzeniach interfibrylarnych i intermicelarnych śc.kom., w przestworach międzykom. i w pustych przestrzeniach wewnątrzkom. Jest ułatwiony dzięki temu,że nie napotyka na bariery w postaci błon,ewent.tylko na opór sił hydratacyjnych koloidowych składników śc.oraz elektrycznych ładunków składników ściany.

Ektomikoryza -  zwana także mikoryzą zewnętrzną; forma symbiozy, w której strzępki grzyba wnikają pomiędzy ściany komórek miękiszu kory pierwotnej korzeni, tworząc tzw. sieć Hartiga, ale nigdy nie przerastają komórek endodermy i nie wnikają do komórek walca osiowego. W rejonie sieci Hartiga następuje wymiana związków mineralnych i organicznych między obu symbiontami: grzyb przekazuje roślinie m.in. sole mineralne, wodę, hormony i witaminy, a otrzymuje od niej głównie cukry, których z powodu braku chlorofilu - sam nie potrafi wytworzyć. Wokół korzeni krótkich, które uległy morfogenezie, tworzy się opilśnia (mufka grzybniowa). Strzępki grzyba wyrastają z powierzchni mikoryzy i przerastają środowisko glebowe, tworząc liczne rozgałęzienia - gęstą sieć. To one pobierają z gleby wodę i substancje pokarmowe, które sznurami grzybniowymi wędrują do rośliny. Ten typ mikoryzy jest charakterystyczny dla wielu panujących drzew strefy umiarkowanej. Śród naszych gatunków lasotwórczych wszystkie odżywiają się ektotroficznie. Ektomikoryzę tworzą głównie grzyby należące do podgromady Basidiomycotina (podstawczaki), z rzędu Agaricales. Rola mikoryzy w świecie roślin nie ogranicza się tylko do pośredniczenia w przekazywaniu między rośliną a grzybem różnych substancji organicznych. Mikoryzy biorą czynny udział w ochronie korzeni przed patogenami i ta ich rola jest często uważana za ważniejszą od zaopatrywania rośliny w wodę i sole mineralne. Ochrona korzeni przed patogenami odbywa się kilkoma sposobami:

1. mechanicznie za pomocą mufki grzybniowej;

2. poprzez konkurowanie z patogenami o pokarm (np. cukry wydzielane przez korzenie);

3. wydzielanie przez symbionta grzybowego antybiotyków;

4. pobudzanie rośliny do produkcji i wydzielania substancji toksycznych dla patogenów, np. fenoli.

Elementy przewodzące od korzeni przez łodygę do liści wodę wraz z solami mineralnymi nazywają się drewnem. W skład drewna mogą wchodzić m.in. naczynia i cewki. Naczynia i cewki są martwe. Naczynia tworzą długie, silnie zgrubiałe rurki.
Łyko to tkanka przewodząca produkty fotosyntezy (asymilaty) od liści przez łodygę do korzeni. Elementami łyka są rurki sitowe. Ich ściany poprzeczne są podobne do sita. Komórki budujące sita są żywe. Elementy łyka i drewna mogą tworzyć wiązki przewodzące otwarte. Jeżeli między tymi wiązkami występuje tkanka twórcza - miazga, umożliwia ona roślinie przyrost na grubość. Wiązki zamknięte nie posiadają miazgi, a rośliny u których takie wiązki występują nie przyrastają na grubość. Ułożenie wiązek przewodzących w liściu tworzy jego unerwienie.

Liście pewnych roślin pnących, np. groszku, przekształcone są w wąsy, którymi przyczepiają się one i owijają wokół podpór. Podobną rolę pełnią ogonki liściowe powojników. Łuski cebuli są przykładem liści spichrzowych. Zmagazynowane są w nich substancje odżywcze produkowane latem przez zielone, szydlaste liście asymilacyjne, czyli szczypior. U 'żywych kamieni' (Lithops), pochodzących z Afryki Południowej, liście przyjęty rolę magazynu wody. Szarobrunatna barwa upodabnia je do podłoża, co sprawia, że nie są zauważane przez zwierzęta, dla których byłyby nie tylko pokarmem, ale przede wszystkim cennym źródłem wody.

Liście przekształcone w ciernie pełnią funkcje obronne. Są one rozmieszczone na pędach, niekiedy (np. u berberysu) pomiędzy typowo wykształconymi liśćmi, broniąc je przed
natarczywością roślinożerców.

Innym zadaniem, które wypełniają liście, jest zwabianie zwierząt zapylających kwiaty. Tę rolę pełnią np. fioletowo nabiegłe liście przykwiatowe pszeńca i żółte listki pod złożonymi kwiatostanami wilczomleczy, przywabiające owady. Czerwone liście poinsecji, czyli gwiazdy betlejemskiej (także z rodzaju Wilczomlecz), otaczające niepozorne kwiaty, wabią zapylające tę roślinę kolibry.

Niezwykłą metamorfozę przechodzą pułapkowe liście roślin owadożernych. Drobne zwierzęta służą tym drapieżnym roślinom, rosnącym najczęściej w jałowych siedliskach, za źródło azotu. W zależności od sposobu 'polowania' liście mogą być wykształcone jak urny lub dzbanki (np. u dzbaneczników, których wewnętrzne ściany pokryte są gruczołami wydzielającymi enzymy trawienne. Na dnie 'naczynia' znajduje się płyn, w którym owady topią się, zwabione barwą
pułapki bądź wydzielanym przez nią nektarem.

Niezwykłe pułapki ma muchołówka amerykańska. Czerwono zabarwione blaszki jej liści mogą składać się wzdłuż nerwu środkowego. Pośrodku każdej z połówek blaszki znajdują się szczecinki czuciowe. Gdy potrąci je nieostrożny owad, pułapka, z zaskakującą u roślin gwałtownością, zatrzaskuje się niczym żelazne szczęki.

Śmiertelną matnią okazują się także, pokryte zwodniczą, lepką rosą, włoski na listkach naszych rodzimych rosiczek. Gdy owad przyklei się do kropelek lepkiej cieczy, gruczołowate wyrostki powoli zaginają się w jego kierunku, nie pozwalając się uwolnić. Wkrótce zaczyna zaginać się także cały liść. Ofiara zostaje utopiona w wydzielinie włosków zawierającej soki trawienne.

Nawet w wydawałoby się optymalnych do życia warunkach liście są narażone na różne niebezpieczeństwa, przed którymi chronią się odpowiednią modyfikacją kształtu. Liście niektórych gatunków figowców i filodendronów opatrzone są dość grubą kutykulą, mimo że rośliny te pochodzą z wilgotnych obszarów tropikalnych i subtropikalnych. Problemem staje się tu nie brak, lecz nadmiar opadów. Liście rosnących tam roślin mają często wydłużony koniec, zwany wylistkiem.

Zarówno pokrycie nienamakalną substancją, jak i kształt mają chronić blaszkę liściową przed zniszczeniem przez codzienne, gwałtowne deszcze. Woda łatwo spływa po powierzchni liścia, zaś wylistek spełnia rolę rynny. Dziury w liściach monstery także chronią jej olbrzymie, sztywne blaszki liściowe przed podarciem przez ulewę. Innym niszczącym czynnikiem może być wiatr. Palmy, które są narażone na częste sztormowe wichry lub pustynne burze piaskowe, mają liście podzielone na wąskie odcinki. Poddają się one podmuchom wiatru, nie odnosząc szkód

ROŚLINY MONOKARPICZNE rośliny, które w swoim cyklu rozwojowym tylko raz kwitną i wydają nasiona, po czym obumierają. Do r. m. należą: rośliny jednoroczne, rośliny dwuletnie i kilka gatunków roślin wieloletnich (np. bambus, niektóre agawy).

ROŚLINY POLIKARPICZNE rośliny, które w swoim cyklu rozwojowym wielokrotnie (np. co rok lub dwa lata) kwitną i owocują. Do r. p. należy większość gatunków drzew i krzewów rosnących w Polsce, m.in. drzewa i krzewy owocowe.

BUDOWA DREWNA W DREWNIE

Najważniejsze części makrostruktury drewna są to: rdzeń, twardziel, biel i kora. Wyraźnie są one widoczne gołym okiem w poprzecznym przekroju drewna. Rdzeń znajduje się w centrum pnia, tylko czasami bywa trochę przesunięty w jedną lub drugą stronę. Jego średnica wynosi 2 -5 cm, dlatego zajmuje tylko małą część drewna. Rdzenie większości drzew są okrągłe, niektóre jednak są o wyjątkowej formie: rdzeń olchi jest trójkątny, jesiona - czworokątny, topoli - pięciokątny, dębu zaś - o kształcie gwiazdy. Rdzeń wraz z niewielką warstwą drewna, uformowaną w pierwszych latach wzrostu drzewka nosi nazwę rury rdzeniowej. Jej drewno jest pulchne, o słabych tkankach i mało zrośnięte z innymi warstwami.

Drewno większości gatunków drzew jest światłe i o jednakowym kolorze w przekroju poprzecznym, niektórych jednak nie jednego koloru: centralna część jest ciemniejsza, zewnętrzna zaś - świetlejsza. W takim wypadku ciemniejsza centralna część pnia nosi nazwę twardziela, świetlejsza zaś - bielu. Biel jest to młodsza część pnia, jego drewno jest nie zbyt dojrzałe i nie wystarczająco gęste, dlatego mniej cenione. Pod korą corocznie przyrastają nowe warstwy bielu. Część obumierających warstw wewnętrznych zwiększa grubość twardziela. Biel niektórych drzew swym kolorem wcale się nie różni od twardziela. W takim wypadku drewno znajdujące się bliżej centrum jest mniej wilgotne i dlatego nosi nazwę dojrzałego. Gatunek drzew o wyraźnie widocznym twardzielu zwie się twardzielowymi, a których drewno na powierzchni całego przekroju jest jednego koloru i o takiej samej wilgotności - bielastego. Są to brzozy, olchy, lipy i klony.

Najwięcej drewna doprowadza do dojrzałości świerk, buk i osika. Niektóre drzewa mają również tzw.nieprawdziwy twardziel, czyli trochę ciemniejszą część pnia. Jest to często pierwsza oznaka psucia się i wyraźna wada.

Kora chroni drzewo przed dowolnym szkodliwym wpływem środowiska i uszkodzeniami mechanicznymi. Funkcje te najlepiej pełni zewnętrzna korkowa warstwa kory. Wewnętrzna warstwa kory nosi nazwę łyka. W rosnącym drzewie łykiem spływają do dołu soki. Patrząc przez szkło powiększające na przekrój poprzeczny świeżo ściętego drzewa, między korą a bielem jest widoczny pierścien z żywych komórek, który nosi nazwę miazgi. Podczas wzrostu drzewa w miazdze tworzą się nowe komórki, dzięki którym drzewo grubieje. W ściętym drzewie miazga nie jest widoczna, ponieważ znika.

W przekroju poprzecznym drzewa, które normalnie rosło, są wyraźnie zauważalne koncentryczne warstwy drewna. Każdy taki pierścień pokazuje roczny przyrost i zwie się słojem rocznym. Szczególnie dobrze są widoczne roczne słoje drzew iglastych. W przekroju promieniowym wyglądają one jak podłużne pasemka, w stycznym zaś - jak linie o formie stożka. O szerokości rocznych słojów i ilości przyrastającego drewna decydują wiek, gatunek i warunki wzrostu drzew. Słoje drzew młodszych bywają szersze. Drewno o słojach cieńszych jest bardziej odporne.

Słój roczny składa się z dwóch warstw, z których każda odpowiada różnym okresom roku. Świetlejsza i miększa warstwa drewna, która się uformowała wcześniej i znajduje się bliżej rdzenia, nosi nazwę drewna wczesnego. Ciemniejsza i twardsza warstwa znajdująca się bliżej kory, zwie się drewnem późnym. Taka różnica między wczesną a późna częścią warstw jest szczególnie wyraźna u drzew iglastych.

W przekroju poprzecznym drewna dają się zauważyć rozciągające się od centrum do krawędzi błyszczące pasma. Ta sieć wąskich kanalików - są to promienie rdzenia. W kierunku poziomym przedostają się przez nie substancje pokarmowe, powietrze i woda. W przekroju promieniowym promienie rdzenia wyglądają jak plamy i pasma, w stycznym zaś jak kropki i kreski. Niektóre promienie rdzeniowe biorą początek od rdzenia i skierowują się w stronę kory. Nazywa się je pierwotnymi promieniami rdzeniowymi. Część promieni rdzeniowych rozpoczyna się trochę dalej od rdzenia i dosięga kory. Są to promienie wtórne. Szerokie i wyraźnie widoczne promienie rdzeniowe mają dąb i buk. Promienie wszystkich drzew iglastych, a także jesiona, brzozy i osiki są bardzo cienkie i zauważalne tylko w przekroju promieniowym.

OPADANIE LIŚCI U ROŚLIN DRZEWIASTYCH

W strefach o umiarkowanym klimacie dużym kłopotem dla wieloletnich roślin opatrzonych delikatnymi liśćmi jest przetrwanie zimy. Problemem są nie tylko niskie temperatury, ale także brak wody, która w postaci kryształków lodu nie może być pobierana przez korzenie. Skutecznym więc rozwiązaniem jest pozbywanie się delikatnych części ciała i przejście w stan, w którym wszelkie procesy metaboliczne praktycznie ustają. Trwałe rośliny zielne - byliny - chowają się pod ziemię jako kłącza, bulwy czy cebule, bądź trwają w postaci rozetki liści 'przyklejonej' do ziemi i
przykrytej warstwą śniegu jak pierzyną. Opatrzone grubą korą drzewa pozbywają się liści, odzyskując uprzednio większość zawartych w nich składników odżywczych i mineralnych (np. azot, fosfor i potas). Są one zmagazynowane w miękiszu łodyg i korzeni. Rozłożony na proste związki zostaje także chlorofil, maskujący swą zielenią wszystkie inne barwy. Główny koloryt zaczynają nadawać liściom barwniki wspomagające chlorofil w procesie fotosyntezy - żółte ksantofile i pomarańczowe karoteny. Uwidoczniają się żywo zabarwione, uboczne i szkodliwe produkty przemiany materii, zmagazynowane w wakuolach. W miarę upływu czasu liście zaczynają opadać.

Miejsce, w którym nasada ogonka liściowego styka się z gałązką, różni się strukturą od otaczających tkanek. Zbudowane jest z cienkościennych komórek miękiszowych i nazywane strefą odcięcia.

Od strony łodygi powstaje tam warstwa komórek korka. Następnie, od strony ogonka liścia, enzymy rozpuszczają blaszki środkowe pomiędzy komórkami miękiszu. Liść trzyma się już tylko dzięki cienkiej wiązce przewodzącej, która szybko zostaje przerwana. Niekiedy (np. u dębów i buków) wiązka przewodząca jest wzmocniona, dzięki czemu liście są silniej związane z gałęzią. Nawet po obumarciu i wyschnięciu trwają na drzewie, niejednokrotnie aż do następnej wiosny.

Komórki zawiasowe, komórki występujące w skórce górnej powierzchni liścia niektórych traw i turzyc, przede wszystkim związanych z siedliskami suchymi i nasłonecznionymi; dzięki specjalnej budowie ścian umożliwiają blaszkom liściowym składanie się lub zwijanie, co powoduje ograniczenie nadmiernej transpiracji i ochronę liści przed szkodliwą utratą wody w czasie suszy lub przy silnym nasłonecznieniu i wysokiej temperaturze powietrza

Przy rozmnażaniu płciowym roślin mogą łączyć się gamety nie różniące się ani kształtem, ani wielkością - jest to tzw. izogamia .Jeżeli gamety różnią się wielkością, mamy do czynienia z heterogamią. U wielu przedstawicieli grzybów i roślin gamety żeńskie powstają w lęgniach ( u plechowców ) lub w rodniach ( u organowców), a gamety męskie w plemniach. Gamety są wytworem haploidalnych gametofitów , które rozwijają się ze spor - zarodników. U mszaków, paprotników i roślin nasiennych występuje przemiana pokoleń . Zapylenie występuje u roślin nasiennych i polega na przeniesieniu pyłku na zalążek ( w przypadku nagonasiennych) lub na znamię słupka ( u okrytonasiennych).
Glony rozmnażają się zarówno bezpłciowo jak i płciowo , obydwa te procesy są od siebie niezależne. Organy rozmnażania płciowego rozwijają się na jednym osobniku (jednopienność) lub różnych osobnikach (dwupienność). Występująca u większości roślin zalążkowych jednopienność sporofitu jest zjawiskiem analogicznym do obojnactwa zwierząt.

Zygota — komórka powstała w wyniku zapłodnienia, czyli połączenia haploidalnej gamety męskiej z haploidalną gametą żeńską w procesie rozmnażania płciowego. Nowo powstała diploidalna komórka ulega dalszym podziałom dając początek organizmowi potomnemu. U protistów jednokomórkowych dwie łączące się komórki nazywają się gametami, a powstająca komórka diploidalna-komórką zygotyczną lub zygotą. Zygota jest tu krótkotrwałą formą życiową i szybko dzieli się mejotycznie, dając cztery haploidalne komórki potomne. Te zaś dojrzewają, stają się normalnymi organizmami zdolnymi do samodzielnego życia i rozmnażania bezpłciowego. Taki cykl życiowy określono jako cykl z mejozą postgamiczną, ponieważ mejoza zachodzi w nim bezpośrednio po gamii.

Gameta - komórka płciowa organizmów żywych.

Może uczestniczyć w procesie zapłodnienia łącząc się z gametą innej płci i tworząc zygotę.

U większości organizmów wyróżnia się dwa typy komórek płciowych, nazywane + i -, gdy morfologicznie się nie różnią (izogamia) lub męską i żeńską, gdy jedna z nich (plemnik, powstaje w gonadach męskich - jądrach) jest ruchliwa lecz uboga w materiały zapasowe, a druga (komórka jajowa, powstaje w gonadach żeńskich - jajnikach) - przeciwnie (oogamia). Wyróżnia się też sytuację pośrednią, gdy oba rodzaje komórek są ruchliwe, lecz komórki jednego typu są większe - makrogamety - od innych - mikrogamet (anizogamia).

Gamety jako jedyny rodzaj komórek przechodzą podział mejotyczny. Powstają w procesie gametogenezy (plemniki podczas spermatogenezy, komórki jajowe - oogenezy).

Zapylenie, proces obejmujący przeniesienie pyłku z pręcika bezpośrednio do okienka zalążka (u roślin nagozalążkowych) lub na znamię słupka (u roślin okrytozalążkowych) oraz rozwój pyłku.

Zapylenie pyłkiem pochodzącym z innej rośliny nazywa się zapyleniem krzyżowym (obcopylność), zapylenie pyłkiem tej samej rośliny - samozapyleniem. Rośliny wytwarzają szereg cech utrudniających samozapylenie (które jest zjawiskiem niekorzystnym), a ułatwiających zapylenie krzyżowe, jak np.: różny czas dojrzewania pręcików i słupków (przedprątność i przedsłupność), różnosłupkowość oraz samopłonność.

Pyłek może być przenoszony przez wiatr (wiatropylność), zwierzęta (zoogamia), przede wszystkim owady (owadopylność), ale także np. przez ptaki (ornitogamia) oraz wodę (wodopylność, czyli hydrogamia).

Mitoza - proces podziału pośredniego jądra komórkowego, któremu towarzyszy precyzyjne rozdzielenie chromosomów do dwóch komórek potomnych. W jego wyniku powstają komórki, które dysponują materiałem genetycznie identycznym z komórką macierzystą. Jest to najważniejsza z różnic między mitozą a mejozą. Mitoza zachodzi w komórkach somatycznych zwierząt oraz w komórkach somatycznych i generatywnych roślin.

Mitoza I: Interfaza II: Profaza III: Prometafaza IV: Metafaza V i VI: Anafaza VII: Telofaza VIII:

Podział mitotyczny składa się z kilku etapów, które płynnie przechodzą jeden w drugi. Są to kolejno: profaza, metafaza, anafaza, telofaza.

Jeszcze przed rozpoczęciem podziału ilość DNA w jądrze komórkowym ulega podwojeniu, istotą mitozy jest bowiem takie jego rozdzielenie, by każda komórka potomna zawierała taką samą ilość materiału genetycznego, co komórka macierzysta. Tuż przed podziałem jądra podziałowi ulegają centriole. Są to tubularne struktury, lokujące się na przeciwległych biegunach jądra. Wokół nich tworzą się włókienka, układające się w kształt gwiaździsty - jest to tzw. astrosfera. Zaczynają też wykształcać się włókienka biegnące pomiędzy centriolami, od jednego bieguna do drugiego. Będą one tworzyły tzw. wrzeciono podziałowe.

Po przygotowaniu komórki do podziału, rozpoczyna się pierwszy jego etap - profaza. W tym stadium zanika otoczka jądrowa oraz jąderko. Luźna chromatyna wypełniająca jądra kondensuje się w widoczne pod mikroskopem chromosomy. Każdy chromosom składa się z dwóch połówek (chromatyd), które są swoimi kopiami. Chromatydy łączą się ze sobą w przewężeniu chromosomu, zwanym centromerem. Do centromerów przyczepią się z obu stron włókienka wrzeciona podziałowego - od każdego z biegunów komórki, gdzie znajdują się centriole.

Po tym początkowym etapie następuje metafaza. W tym stadium chromosomy ustawiają się w jednej płaszczyźnie, pośrodku komórki. Jest to płaszczyzna prostopadła do osi tworzonej przez włókienka wrzeciona podziałowego. Tak ułożone chromosomy określa się mianem płytki metafazowej lub płytki równikowej. Jest to forma charakterystyczna dla metafazy.

Następnym etapem podziału mitotycznego jest anafaza. Rozpoczyna się w momencie pękania centromerów. Następuje to w wyniku skracania się włókienek wrzeciona podziałowego - ponieważ są one przyczepione z obu stron centromerów i każde ciągnie w swoją stronę, centromer pęka, a chromatydy rozdzielają się od siebie. Są one teraz chromosomami potomnymi i ciągnięte przez skracające się wciąż wrzeciono podziałowe, wędrują do przeciwległych biegunów komórki. W ten sposób materiał genetyczny zostaje po równo rozdzielony do jąder potomnych - każde z nich zawiera ten sam bliźniaczy zestaw chromosomów.

Ostatni etap podziału jądra to telofaza. Wrzeciono podziałowe zanika i w pewnym sensie następuje odwrócenie profazy - odbudowuje się otoczka jądrowa a chromosomy potomne rozluźniają się, tworząc chromatynę. Powstają też nowe jąderka.

Teraz następuje jeszcze podział cytoplazmy, aby każde jądro potomne "otrzymało" własną komórkę. U zwierząt cytokineza zachodzi w wyniku tworzenia się i pogłębiania bruzdy w błonie komórkowej w środkowej części komórki. W komórkach roślinnych natomiast w cytokinezie biorą udział aparaty Golgiego, które do płaszczyzny równikowej komórki dostarczają materiałów budulcowych na nową ścianę komórkową - pektyn i celulozy.

Podsumowując więc istotę podziału mitotycznego, należy powiedzieć, że komórka diploidalna, mająca normalnie pewną ilość materiału genetycznego, którą oznaczymy jako 2c, przed podziałem podwaja tę liczbę do 4c. W trakcie mitozy ilość ta dzieli się na pół. W wyniku tego każda z komórek potomnych zawiera ponownie po 2c materiału genetycznego - czyli tyle samo, co komórka macierzysta. Ilość chromosomów w tym czasie nie ulega zmianom - komórka macierzysta posiada ich 2n, komórki potomne również. Jeśli komórka macierzysta ma haploidalny zestaw chromosomów (1n i 1c), wówczas podwojenie ilości materiału genetycznego prowadzi do 2c, a po podziale pozostaje 1c w każdej z komórek potomnych i niezmienione 1n chromosomów.

Mejoza jest sposobem podziału jądra komórkowego charakterystycznym dla Eucaryota . W przeciwieństwie do mitozy zmienia on liczbę chromosomów chromosomów jądrach potomnych potomnych ten sposób, że redukuje ją o połowę - z 2n do 1n, stąd nazywana jest podziałem redukcyjnym R!. Na mejozę składają się 2 cykle: pierwszy to tzw. heterotropowy - następuje w nim redukcja chromosomów chromosomów 2n do 1n, w tym czasie następuje również mieszanie się materiału genetycznego pochodzącego od rodziców. Najdłuższą fazą pierwszego cyklu podziałowego jest

PROFAZA I - podzielona na pięć stadiów:
1.Leptoten - pojawiają się cienkie i nieco splątane nici chromosomów;
Zygoten - stadium koniugacji chromosomów homologicznych, tzn. jeden chromosom pochodzi od matki, drugi od ojca i oba zawierają gen determinujący np. kolor oczu; dobierają się one w pary, układają równolegle tworząc tzw. biwalent; u człowieka jest ich 23;
2. Pachyten - w tej fazie zachodzi crossing-over, czyli mieszanie materiału genetycznego; fragment chromatydy (każdy chromosom składa się z dwóch części zwanych właśnie chromatydami) jednego chromosomu homologicznego łączy się z fragmentem chromatydy drugiego chromosomu homologicznego. Po crossing-over w biwalencie mamy więc dwie chromatydy, które posiadają odcinki wymienione (zrekombinowane) i dwie, które mają odcinki swoje, nie wymienione (niezrekombinowane).
3.Diploten - chromosomy w biwalentach oddzielają się od siebie; biwalenty, w których nie nastąpiła wymiana fragmentów odcinków, dzielą się oczywiście na dwa niezrekombinowane chromosomy, każdy składający się z dwóch chromatyd.
Diakineza - tzw. stadium kontrakcji; zanika jąderko i otoczka jądrowa; biwalenty zostają zepchnięte w środkowy obszar komórki;
METAFAZA I - rozwijające się od leptotenu włókna wrzeciona podziałowego przyłączają się do centromerów (połączenia chromatyd) i układają całe biwalenty w płaszczyźnie równikowej; następuje rozrywanie chiazm (zgrubienia biwalentów będące wynikiem łączenia się chromatyd), pęknięcie ostatniej kończy tę fazę;
ANAFAZA I - skracające się włókna wrzeciona odciągają chromosomy homologiczne do przeciwległych biegunów komórki, tak więc z każdego biwalentu jeden chromosom „idzie” do jednego bieguna, a drugi do drugiego; faza kończy się w momencie, kiedy chromosomy osiągną maksymalne oddalenie;
TELOFAZA I - odtwarza się otoczka jądrowa, pojawia się jąderko; chromosomy ulegają częściowo despiralizacji; teraz następuje cytokineza (podział cytoplazmy);
Drugi cykl podziałowy nazywamy podziałem homotypowym, ponieważ formalnie nie zmienia on liczby chromosomów. Składa się z czterech etapów:
PROFAZA II - jest krótka i w obu jądrach potomnych taka sama; następuje pogrubienie chromosomów oraz wzmożone tworzenie włókien wrzeciona kariokinetycznego; pod koniec zanikają jąderka i pękają otoczki jądrowe; METAFAZA II - następuje rozrywanie centromerów; pęknięcie ostatniego oznacza koniec tej fazy;
ANAFAZA II - do przeciwległych biegunów wędrują połówki wszystkich chromosomów; chromosomów człowieka każda z wędrujących grup składa się z 23 chromosomów;
TELOFAZA II - wokół każdej z czterech grup chromosomów odtwarzana jest otoczka jądrowa, pojawiają się jąderka, a chromosomy ulegają despiralizacji;
Skutkiem podziału mejotycznego jest:
- zwiększenie liczby jąder potomnych do czterech
- utrzymanie zmniejszonym po pierwszym podziale do 1n liczby chromosomów we wszystkich komórkach
- zmniejszenie ilości DNA z 2c do 1c
- komórki potomne posiadają pojedyncze chromosomy typu niezrekombinowanego tzw. rodzicielskie i typu zrekombinowanego (wymieszane); powstaje więc losowy zestaw chromosomów, co jest źródłem różnorodności w świecie organizmów żywych;

Funkcja i budowa kwiatu

Kwiat jest organem roślinnym, służącym do rozmnażania. Jest to skrócony i odpowiednio przekształcony pęd, który można uznać za kłos zarodnionośny. Typowy kwiat, jaki znamy posiadają rośliny okrytonasienne. Kwiat składa się z dna kwiatowego, okwiatu, słupków, pręcików. Okwiat, to okrywa kwiatu, która może dzielić się na kielich i koronę. Kielich może być jednolity lub też może tworzyć działki w różnej ilości. Podobnie jest z koroną: może być jednolita lub podzielona na różną ilość płatków. Ilość płatków korony i działek kielicha, ich występowanie lub brak, to cechy charakterystyczne dla gatunku. Okwiat pełni funkcję ochronną dla kwiatu, a właściwie dla jego ważnych elementów. Zwabia też owady, które przenoszą pyłek i zapylają kwiaty. Do rozmnażania służą pręciki i słupki. Pręciki składają się z nitki i główki. Główka zawiera woreczki pyłkowe, w których znajduje się pyłek. Ziarnko pyłku trafia na znamię słupka, gdzie kiełkuje i wypuszcza łagiewkę zawierającą gamety męskie, które docierają w głąb słupka-do woreczka zalążkowego, w którym znajduje się komórka jajowa. Tak więc pręciki zawierają komórki rozrodcze męskie, a słupek-żeńskie. Jeśli na jednym kwiecie występują zarówno pręciki, jak i słupki, to mówimy, że kwiat jest obupłciowy. Jeśli słupki występują w obrębie gatunku na innych kwiatach, niż pręciki, to takie kwiaty są rozdzielnopłciowe. Kwiaty mogą mieć różną symetrię, w zależności od ułożenia ich elementów. Mogą być kwiaty promieniste (posiadające więcej, niż dwie płaszczyzny symetrii), kwiaty dwubocznie symetryczne (mają dwie płaszczyzny symetrii), kwiaty grzbieciste (z jedną płaszczyzną symetrii, np. kwiaty grochu). Są też kwiaty asymetryczne, bez symetrii. Kwiaty mogą być zebrane w kwiatostany, np. grono, koszyczek, wiecha, baldaszek, kłos. Najbardziej typowe kwiaty posiada magnolia i rośliny z nią spokrewnione.

BUDOWA SLUPKOWIA I FUNKCJE POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW

Znamię .

Znamię zbudowane jest z tkanki zwanej transmisyjną (stygmatoidalną), która tworzy także połączenie z wnętrzem zalążni. Pokryte jest epidermą o charakterze gruczołowatym, czasem opatrzoną brodawkami lub włoskami. Czasem tkanka wydzielnicza może znajdować się pod epidermą. W takim przypadku wydzieliny gromadzą się najpierw w przestworach międzykomórkowych, a następnie wydostają się na zewnątrz przez luźno ułożone komórki skórki i pęknięcia w obrębie kutykuli.

Szyjka słupka

Szyjka słupka ma wzrost interkalarny (powodowany przez merystem interkalarny), po którym następnie wydłużanie się komórek. Długość szyjki zależy od liczby podziałów poprzecznych i intensywności wydłużania się komórek. Podstawową tkanką budującą szyjkę jest tkanka miękiszowa. W szyjce znajduje się tkanka stygmatoidalna, podobna do tkanki znamienia. W zależności od ułożenia tej tkanki wyróżnia się szyjki otwarte i zamknięte. W typie otwartym kanał wewnątrz szyjki wyścielony jest (całkowicie lub częściowo) tkanką stygmatoidalną. W typie zamkniętym kanał jest wypełniony tkanką stygmatoidalną, której ściany komórkowe często ulegają pęcznieniu i śluzowaceniu. W przypadku słupka synkarpicznego, z kilkoma łożyskami, tkanka stygmatoidalna może tworzyć w szyjce kilka pasm, z których każde prowadzi do innego łożyska. Rozmieszczenie tkanki stygmatoidalnej w szyjce i zalążni ukierunkowuje rosnącą łagiewkę pyłkową tak, aby trafiła do zalążka (wynika to z faktu, że łagiewka nie jest w stanie przerastać pustych przestrzeni).

Zalążnia

Budowa anatomiczna ściany zalążni jest analogiczna do budowy liścia. Od zewnątrz znajduje się epiderma zewnętrzna, następnie miękisz ściany zalążni (mezofil) i epiderma wewnętrzna od strony komory zalążni. W skórce wewnętrznej mogą się znajdować aparaty szparkowe. W mezofilu każdego owocolistka w obrębie zalążni znajdują się wiązki przewodzące, najczęściej trzy, zbudowane z protoksylemu i protofloemu.

W zalążni wykształca się łożysko - miejsce wykształcania się i rozwoju zalążków.

SLUPKOWIE JEDNOKROTNE I WIELOKROTNE, GÓRNE I DOLNE .

Słupek zbudowany jest z z jednego lub kilku owocolistków (makrosporofilów) zrośniętych brzegami. U dołu słupek roszerza się w zalążnię, która na górze zwęża się w szyjkę słupka i zakończona jest znamieniem. Zalążnia słupka posiada komorę w której znajdują się zalążki wyrastające na łożyskach.

Pyłek wytwarzany w pręcikach podczas zapylenia dostaje się na znamię słupka. Następnie słupek przekształca się w owoc, w którym znajdują się nasiona.

Wolne słupki jednokrotne tworzą słupkowie apokarpiczne np. u jaskrowatych. Słupek wielokrotny, synkarpiczny, powstały po zrośnięciu się kilku owocolistków występuje np. u liliowatych i goździkowatych. W zależności od sposobu zrośnięcia owocolistków słupek synkarpiczny może być wielokomorowy lub jednokomorowy.

Słupki mogą być dolne lub górne w zależności od położenia w stosunku do dna kwiatowego. Gdy zalążnia osadzona jest swobodnie na płaskim lub wypukłym dnie kwiatowym to jest to słupek górny np. w kwiecie ziemniaka. Jeżeli natomiast jest wrośnięta całkowicie w dno kwiatowe to jest to słupek dolny np. u ogórka. Istnieją także formy pośrednie - słupek półdolny, osadzony luźno we wklęsłym dnie kwiatowym.

BUDOWA PRECIKA I ZIARNA PYLKU

W budowie pręcika wyróżniamy pylnik oraz nitkę pręcikową. Pylnik budują dwa woreczki pyłkowe, składające się z dwóch komór. Komorach tych znajdują się ziarna pyłku, które pod względem zawartości materiału genetycznego są haploidalne.

W czasie rozwoju ziarna pyłku dochodzi do wytworzenia dwóch komórek generatywnej i wegetatywnej

Rodzaje kwiatów

Kwiaty dzielą się na obupłciowe (hermafrodytyczne), w których występują jednocześnie pręciki i owocolistki oraz jednopłciowe (rozdzielnopłciowe), w których wykształciły sie tylko pręciki lub tylko owocolistki. Kwiaty jednopłciowe są zatem kwiatami męskimi lub żeńskimi. Dla roślin nagonasienych charakterystyczne są kwiaty jednopłciowe, zaś u okrytonasiennych najczęściej spotykany typem kwiatów są kwiaty obupłciowe. W przypadku roślin o kwiatach jednopłciowych na jednej roślinie mogą wykształcić się kwiaty wyłącznie jednego typu żeńskie lub męskie, są to rośliny dwupienne (np. cis, wierzba) lub też kwiaty obu płci, rośliny jednopienne (np. sosna, leszczyna, kukurydza). Dosyć często spotyka się formy mieszane. Występują także formy nijakie (bez pręcików i słupków), które służą za powabnie (kwiaty brzeżne u chabra bławatka.

OD SLUPKA DO NASIENIA

Zalążek - żeński organ rozmnażania charakterystyczny dla roślin nasiennych. Powstaje ze szczególnej tkanki twórczej, która tworzy łożysko (placenta). Jest on zazwyczaj kształtu owalnego. Do wspomnianego łożyka przymocowuje się za pomocą sznureczka (funiculus), przez który wnikają do niego wiązki przewodzące. W zalążku rozróżniamy osłonkę (integumenta), ośrodek (nucellus) i woreczek zalążkowy
U okrytozalążkowych powstaje na wewnętrznej stronie owocolistków (carpellae) tworzących słupek (pistillum) czyli w zalążni. Liczba zalążków w zalążni może być różna i jest charakterystyczna dla danego gatunku rośliny. Przykładowo u pszenicy jest jeden zalążek, u fasoli kilka lub kilkanaście, a u maku lekarskiego kilkaset.
W obrębie owocolistka zalążki mogą być umieszczone w różny sposób:
marginalnie - na brzegach zrastających się owocolistków
laminarnie - na powierzchni owocolistków

Zalążnia, rozszerzona dolna część słupka powstałego z jednego (zalążnia jednokomorowa) lub kilku (zalążnia wielokomorowa) owocolistków zrośniętych w różny sposób. W komorze zalążnii na brzegach lub na wewnętrznych powierzchniach owocolistków znajdują się zalążki położone brzeżnie, ściennie, kątowo lub osiowo. W zależności od położenia względem dna kwiatowego rozróżnia się zalążnie dolną lub górną. Po zapłodnieniu i zapyleniu z zalążni rozwija się owoc

Woreczek zalążkowy - dojrzały gametofit żeński u roślin okrytozalążkowych. Woreczek zalążkowy rozwija się z jednej haploidalnej komórki (makrospory) powstającej w ośrodku zalążka po mejozie. W woreczku zalążkowym wyróżnia się zwykle 8 haploidalnych jąder, z których sześć rozkłada się na biegunach, a dwa centralne zlewają się tworząc wtórne jądro woreczka zalążkowego (2n). Na jednym z biegunów (mikropylarnym) - bliżej okienka zalążka znajduje się aparat jajowy, tj. komórka jajowa i towarzyszące jej synergidy (silnie zredukowana rodnia), a na przeciwległym biegunie (chalazalnym) - od strony osadki zalążka znajdują się trzy antypody. okrytozalążkowe, zalążek.

Komórka jajowa, gameta żeńska, żeńska komórka rozrodcza zdolna do zapłodnienia i rozwoju w potomny organizm; u roślin powstaje w lęgniach (glony), rodniach (mszaki, paprotniki, nagonasienne.

Nasiono, nasienie (semen, diaspora) - zarodek otoczony tkanką zapasową i osłonięty łupinami, który powstaje z zapłodnionego zalążka roślin nasiennych. Funkcją nasiona jest przede wszystkim ochrona zarodka przed niesprzyjającymi warunkami zewnętrznymi.Nasiona roślin okrytozalążkowych powstają z zalążka, po zapłodnieniu komórki jajowej przez komórkę plemnikową. Zawierają trzy najważniejsze składniki: zarodek, łupina nasienna (testa) i tkanka odżywcza w postaci bielma lub obielma. U roślin nagozalążkowych materiał zapasowy nasiona stanowi bielmo pierwotne. Nasiona u okrytozalążkowych mogą występować jako obielmowe, bielmowe i bezbielmowe.

ROLA BIELMA

Bielmo, endosperma, endosperma, część nasienia, tkanka odżywcza dla zarodka, bogata w substancje zapasowe (skrobia, białka, tłuszcze), zwykle triploidalna (poliploidalność).

Występuje w nasionach większości roślin okrytonasiennych tzw. nasiona bielmowe np. u zbóż(bielmo stanowi w nich znaczną część nasienia). U nagonasiennych tzw. bielmo pierwotne (prabielmo) np. u roślin motylkowatych(bielmo zostaje pochłonięte przez zarodek zaopatrzony w liścienie lub liścień).

Nasiona dzielimy na bielmowe i bezbielmowe. W nasionach bielmowych substancje zapasowe zgromadzone są w bielmie, a u bezbielmowych całe bielmo wykorzystane jest do tworzenia liścieni. Materiał zapasowy zostaje zgromadzony w liścieniach. Do roślin bezbielmowych zalicza się np. rośliny strączkowe.

Dodatkową ochroną dla nasienia jest owoc, który ułatwia również przenoszenie nasion na znaczne odległości. Owoc powstaje z zalążni. Czasami w jego formowaniu uczestniczy dno kwiatowe lub inne elementy okwiatu.

Ze względu na ilość liścieni w zarodku okrytonasienne dzieli się na dwie klasy: jednoliścienne i dwuliścienne.

OBCOPYLNOŚĆ I SAMOPYLNOŚĆ

obcopylność (allogamia), bot. zapylanie się kwiatu pyłkiem pochodzącym z innego kwiatu (zwykle też z innego osobnika roślinnego); o. kwiatów obupłciowych jest zapewniona przez samopłonność, przedprątność, przedsłupność

Samopylność , samozapylenie (autogamia) - jest to zapylenie słupka pyłkiem pochodzącym z pręcików z tego samego kwiatu, lub innych kwiatów, ale na tej samej roślinie. Dla większości roślin jest to zjawisko niekorzystne gdyż nie następuje wymiana materiału genetycznego przy powstawaniu osobników potomnych. Większość roślin wykształciła więc różne mechanizmy zapobiegające samozapyleniu: przedprątność, przedsłupność, dwupienność, różnosłupkowość , samopłonność.

DLACZEGO SAMOPYLNOŚĆ JEST NIE KORZYSTNA DLA ROŚLINY

Dla większości roślin jest to zjawisko niekorzystne gdyż nie następuje wymiana materiału genetycznego przy powstawaniu osobników potomnych. Większość roślin wykształciła więc różne mechanizmy zapobiegające samozapyleniu: przedprątność, przedsłupność, dwupienność, różnosłupkowość , samopłonność.

U wielu roślin mechanizmy zabezpieczające przed samozapyleniem nie są całkowicie skuteczne. U roślin tych zawsze część nasion powstaje w wyniku zapylenia pyłkiem pochodzącym z innej rośliny (zapylenie krzyżowe), a część w wyniku samozapylenia. Tak jest np. u berberysu Thunberga, rutewki orlikolistnej i wielu innych. Ilość nasion powstałych w wyniku samozapylenia zależy od różnych czynników, duży wpływ ma pogoda. Przy dobrej pogodzie, gdy kwiaty są licznie odwiedzane przez owady, większość nasion powstaje w wyniku zapylenia krzyżowego, w czasie długotrwałych deszczów większa jest szansa na samozapylenie. U złoci żółtej w czasie deszczu kwiaty zamykają się i wówczas dochodzi w nich do samozapylenia.

BARIERY ZAPOBIEGAJACE SAMOZAPYLENIU

Do mechanizmów zapobiegających samozapyleniu należą między innymi : obecność specyficznych białek wstrzymujących kiełkowanie łagiewki w rodzinie psiankowatych, zamieranie nasion powstałych na tej drodze w przypadku lucerny siewnej. U przedstawicieli z rodzaju kapusta podczas rozchylania się płatków pojawia się warstwa kutykuli okrywająca znamię , którą mogą przebyć łagiewki kiełkujące z obcych ziaren pyłku. Jeszcze innym sposobem zapobiegającym autogamii jest uniemożliwienie dostania się własnego pyłku na znamię. U kwiatów obupłciowych jest to możliwe poprzez odpowiednie ułożenie żeńskich i męskich elementów.
Zdarza się też , że wielkość ziaren pyłku jest niedopasowana do budowy znamienia słupka. Można wysnuć wnosek , że pyłek wyprodukowany w kwiecie krótkoszyjkowym może zapylić tylko słupek o długiej szyjce. Żjawiskami, które również zapobiegają autogamii jest tzw. dwupienność ( kwiaty męskie powstają na innych osobnikach niż żeńskie ) oraz dichogamia ( pręciki rozwijają się w innym momencie niż słupki ). Tak jest np. u sasanki czy u dzwonków

CO TO JEST HETEROSTYLI I HETEROFILIA ?

Różnosłupkowość (heterostylia, distylia) - taka budowa kwiatów, która uniemożliwia ich samozapylenie się, mimo że są to kwiaty obupłciowe. Jest to jeden z mechanizmów zapobiegających zapyleniu słupka kwiatów przez pyłek pochodzący z tej samej rośliny. Dla większości roślin takie samozapylenie jest bowiem niepożądane, gdyż prowadzi do zmniejszenia różnorodności genowej osobników potomnych.

Wiele kwiatów różnosłupkowych zbudowanych jest w ten sposób, że słupek jest wyższy od pręcików, co w naturalny sposób uniemożliwia samozapylenie.

Heterofilia (anizofilia, różnolistność) - w botanice jest to występowanie liści różnego kształtu u tego samego gatunku, często na tym samym osobniku rośliny. Występuje np. u dzwonka okrągłolistnego (Campanula rotundifolia), powszechna u roślin wodnych, np. strzałki wodnej (Sagittatia sagittifolia), które często mają podwodne liście pozbawione aparatów szparkowych i kutykuli, wiotkie i poddające się ruchowi wody oraz nadwodne lub pływające o bardziej typowej budowie. Heterofilia polegać może również na występowaniu równowiekowych liści o zbliżonym kształcie, lecz znacznej różnicy w wielkości, np. u klonu zwyczajnego lub kasztanowca zwyczajnego.

ZAPYLENIE KRZYŻOWE

Zapylenie krzyżowe (ksenogamia, allogamia) - rodzaj zapylenia, podczas którego pyłek dostający się na słupek pochodzi z pręcików kwiatu tego samego gatunku rośliny, ale znajdującego się na innej roślinie. Dla większości roślin zapylenie krzyżowe jest korzystne, gdyż gwarantuje większą różnorodność genową osobników potomnych. Większość roślin wykształciła więc różne mechanizmy zapobiegające samozapyleniu:

• przedprątność

• przedsłupność

• dwupienność

• różnosłupkowość

• samopłonność

W warunkach naturalnych zapylenie krzyżowe może nastąpić za pośrednictwem owadów (entomogamia), ptaków (ornitogamia) i innych zwierząt (zoogamia), wiatru (anemogamia, wody (hydrogamia). Kwiaty roślin wykazują szereg przystosowań umożliwiających zapylenie krzyżowe. Kwiaty zapylane przez owady i ptaki zwabiają je za pomocą barwy, dużych rozmiarów, zapachu, wytwarzaniem nektaru w miodnikach, dużej ilości pyłku. Kolorowe plamy i lśniące włoski wskazują owadom drogę do ukrytych w głębi kwiatu miodników. Jeżeli kwiaty są małe, zebrane są w duży, widoczny z daleka kwiatostan. Tak jest np. u słonecznika. Jego pojedynczy nibykwiat to w istocie setki malutkich kwiatków zebrane w koszyczek. Niektóre kwiaty np. szałwii mają specjalną budowę, dzięki której pod ciężarem owada znamię słupka wygina się, dotykając go i zbierając przylepiony na nim pyłek, zebrany na innych kwiatach szałwii.

Rośliny, które do zapylenia wymagają pyłku innych roślin danego gatunku nazywane są obcopylnymi (np. konwalia majowa.

ROŚLINY OWADOPYLNE A ROŚLINY WIATROPYLNE; BUDOWA KWIATU

Rośliny owadopylne - rośliny, których kwiaty zapylane są przez owady zapylające. Wykazują szereg przystosowań umożliwiających lub ułatwiających ten proces:

• Pyłek tych roślin jest cięższy i bogatszy w substancje odżywcze od pyłku z roślin wiatropylnych. Ziarna pyłku roślin owadopylnych posiadają na swojej powierzchni wyrostki ułatwiające ich przyczepienie się do ciała owadów. Rośliny owadopylne dostarczają owadom albo tylko pyłku (dziewanna, dziurawiec, kaczyniec, łubin, mak, sasanka), pyłku i nektaru (bławatek, chaber, czereśnia, grusza, gryka, jabłoń, koniczyna, wierzba, wrzos), albo tylko nektaru.

• Kwiaty wykazują szereg przystosowań zwabiających owady i umożliwiających zapylenie:

• są barwne, przy czym kolorowe plamy i lśniące włoski wskazują owadom drogę do ukrytych w głębi kwiatu miodników,

• są duże lub drobne, ale zebrane w duże kwiatostany,

• wydzielają zapach atrakcyjny dla owadów zapylających,

• zbudowane są tak, że owad, chcąc dostać się do miodników musi otrzeć się o pylniki lub znamię słupka ukryte w głębi kwiatu.

Anemogamia, wiatropylność - zapylenie kwiatów przez wiatr. Taki rodzaj zapylenia występuje u wielu drzew, np. u leszczyny, topoli, sosny, a także u traw, oraz niektórych innych roślin. U traw pręciki na długich nitkach pręcikowych wystają na zewnątrz kłosa. U wielu roślin wiatropylnych, w tym u większości drzew, kwiaty rozwijają się wcześniej niż liście (proanthia), co zwiększa szanse na zapylenie.

Kwiaty roślin wiatropylnych mają prostą budowę, są bezwonne i nie posiadają miodników, nie muszą bowiem zwabiać owadów. Są też z reguły drobne i niepozorne. Wytwarzają za to bardzo dużo lekkiego pyłku, który łatwo wysypuje się z licznych pylników. W jednym kłosie żyta jest ich aż 42 mln^{[potrzebne źródło]}. U niektórych roślin z rodziny pokrzywowatych pyłek jest mechanicznie wyrzucany z pylników w czasie ich gwałtownego rozprostowywania się. Słupki w kwiatach roślin wiatropylnych mają duże znamiona, często podzielone lub piórkowate, by łatwiej mogły wychwycić pyłek. Często pokryte są lepką substancją ułatwiającą przyklejenie się ziaren pyłku.

Aby doszło do zapylenia krzyżowego niezbędne jest, by pyłek mógł jak najdłużej utrzymywać się w powietrzu i był odporny na niekorzystne warunki atmosferyczne. Przystosowaniem do utrzymywania się w powietrzu pyłku sosny są dwie komory powietrzne obecne przy każdym ziarnie pyłku.

ŚRODOWISKO A ROSLINA- FORMY ŻYCIOWE;

Epifity, porośla, rośliny rosnące na innych roślinach, korzystające z nich tylko jako podpory, odżywiające się samodzielnie (nie pasożyty). Epifity są bardzo częste zwłaszcza w obszarach tropikalnych, gdzie taki tryb życia umożliwia im łatwiejsze korzystanie ze światła. Wiele epifitów jest wśród paproci, storczyków (storczykowate), ananasowatych

Hydrofity, rośliny wodne, rośliny trwale związane ze środowiskiem wodnym. Do hydrofitów nie mających kontaktu z glebą należą głównie rzęsowate (np. rzęsa wodna), hiacynt wodny (eichhornia gruboogonkowa), salwinia i inne Hydrofity posiadają szereg przystosowań fizjologiczno-morfologicznych, np.: duże komory powietrzne w liściach (gąbczastość tkanek), ułatwiające wymianę gazową, brak kutyny i suberyny w organach podwodnych umożliwiający absorpcję wody i składników odżywczych bezpośrednio, nie zaś pośrednio przy udziale korzeni, brak tkanek podporowych itp.

Higrofity, rośliny wymagające wilgotnego siedliska. Odznaczają się słabo wykształconym systemem korzeniowym (korzeń) i dużymi liśćmi o cienkich blaszkach bez kutykuli, łatwo transpirującymi lub wydzielającymi wodę (posiadają duże przestwory miedzykomórkowe i liczne szparki wodne), oraz skórką zawierającą chloroplasty.
Higrofity drzewiaste, stale podtapiane, posiadają tzw. korzenie oddechowe, usprawniające wymianę gazową, wchodzą w skład formacji roślinnej zwanej namorzynami. Higrofity zielne są typowym składnikiem cienistych lasów deszczowych (tropikalnych). W strefie umiarkowanej rosną w warstwie runa leśnego wilgotnych, zacienionych lasów liściastych.

Kserofity, suchorośla, rośliny kseromorficzne, rośliny posiadające cechy anatomiczno-morfologiczne, a zwłaszcza fizjologiczne, umożliwiające bytowanie w środowiskach suchych (na pustyniach, stepach, na nagich skałach itp.). Cechy te, nazywane kseromorficznymi, to: drobnolistność, zdrewnienie pędów, silne rozwinięcie tkanki korkowej, kolców lub cierni, szarozielona barwa liści i pędów (włosy, kutner, wosk).

Wyróżnia się dwa typy przystosowań roślin do życia w warunkach niedoboru wody: sukulentyzm i sklerofityzm (sukulenty,sklerofity i ekologiczne grupy roślin).

Sklerofity, rośliny należące do grupy kserofitów, występujące w środowiskach suchych, przystosowane do okresów niedoboru wody przez silne ograniczenie parowania, natomiast nie magazynujące jej.
Sklerofity mają wieloletnie, drobne, twarde, często błyszczące liście o budowie łuskowato-igiełkowatej, z silnie rozbudowaną tkanką mechaniczną, pokryte kutykulą lub gęstymi włoskami, zaopatrzone w liczne, lecz głęboko osadzone, aparaty szparkowe. Częste jest występowanie cierni pochodzenia liściowego lub pędowego (pęd roślinny). Niekiedy blaszka liściowa ulega redukcji, a jej funkcje przejmuje spłaszczony ogonek liściowy (liściaki) lub liściokształtna łodyga (gałęziaki).
W okresie dostatku wody sklerofity silnie transpirują, dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu i dużej liczbie szparek.

Sukulenty, gruboszowate, grupa roślin kserofitycznych (kserofity) rosnących na obszarach o regularnych, lecz niewielkich opadach atmosferycznych.
Sukulenty magazynują wodę w tkankach liści (sukulenty liściowe, np. agawy Agave, aloesy Aloe, rojniki Sempervivum), łodyg (sukulenty łodygowe, np. bezlistne kaktusy Cactaceae, wilczomlecze Euphorbia, stapelie Stapelia), rzadko korzeni (sukulenty korzeniowe, np. niektóre gatunki pelargonii Pelargonium).
Mają szereg przystosowań morfologiczno-fizjologicznych: rozwiniętą tkankę wodną, silnie zredukowaną powierzchnią asymilacyjną (np. u kaktusów liście przekształcone są w ciernie), małą liczbę zagłębionych szparek, silnie zgrubiałe i pokryte grubą kutykulą ściany zewnętrzne komórek skórki, płaski i rozległy system korzeniowy, wolny wzrost.

KLASYFIKACJA ROSLIN RAUNKIERA

Formy życiowe roślin - podział roślin dokonany przez Raunkiera w 1934 roku, przyjmujący jako kryterium usytuowanie pąków, zobacz też ?temperatura). Wyróżnia się: jawnopączkowe (fanerofity), niskopączkowe (chameofity), naziemnopączkowe (chemikryptofity), skrytopączkowe (kryptofity) oraz rośliny jednoroczne (?terofity).

GENOTYP a FENOTYP (ekspresja genu)

Ekspresja genu - odczytywanie informacji genetycznej zakodowanej w genie na drodze transkrypcji oraz - w przypadku genów kodujących białka - synteza białka kodowanego przez gen na drodze translacji. Tylko geny, które ulegają ekspresji, mogą wpływać na procesy życiowe komórki: to białka kodowane przez geny są np. enzymami przeprowadzającymi określone reakcje metaboliczne. Gen nie ulegający ekspresji jest tylko 'milczącym' odcinkiem DNA.

KWIAT A KWIATOSTAN (pseudancjum)

pseudancjum, rodzaj kwiatostanu złożonego z drobnych, często przekształconych i skupionych kwiatów, który pokrojowo podobny jest do pojedynczego kwiatu (np. koszyczki u przedstawicieli rodziny złożonych - krwawnik, bylica, rumianek); 2) nazwa teorii, według której kwiat roślin okrytozalążkowych powstał w wyniku przekształcenia się kwiatostanu złożonego z kwiatów rozdzielnopłciowych.

OWOC ZBIOROWY A OWOCOSTAN

Owoce zbiorowe - owoce powstające z zalążni kilku słupków nie zrastających się ze sobą. Z zalążni tych rozwijają się odrębne owoce, które w czasie dojrzewania nie odpadają jednak oddzielnie lecz w całości.

Owoce zbiorowe dzielą się na:

• wielomieszkowe, jabłkowe (np. owoce jabłoni, gruszy, jarząbu pospolitego),

• wieloorzeszkowe (np. truskawka, poziomka),

wielopestkowcowe - z poszczególnych zalążni wielosłupkowego kwiatu powstają drobne pestkowce, które zrastają się mięsistymi częściami owocni i osadzone są na jednej wspólnej osi, powstałej z dna kwiatowego (np. malina, jeżyna). Owocostan, owoc złożony — owoce powstające z przeobrażenia całych kwiatostanów. Przy ich tworzeniu może brać udział (oprócz słupka) dno kwiatowe, okwiat, liście przykwiatowe i oś kwiatostanu. Owocostany po dojrzeniu w całości odpadają od rośliny.

W zależności od sposobu wykształcenia owocu dzieli się je na:

• owocostan jagodowy, jagodostan (np. ananas) — jagodostan poprzedzielany mięsistymi przysadkami, osadzony na mięsistej osi.

• owocostan orzeszkowy (np. morwa) — połączone owoce pojedyncze, powstałe z drobnych kwiatów, skupionych w kwiatostanach. Owoce połączone są przez listki okwiatu, które stają się mięsiste w miarę dojrzewania.

• owocostan pestkowcowy (np. figa) — w mięsistej, pogrubiałej osi kwiatostanu umieszczone są liczne, drobne pestkowce.

Z CZEGO POWSTAJE OWOC. BUDOWA I ROLA

Owoc, podobnie jak kwiat, to charakterystyczny organ dla roślin okrytozalążkowych, osłaniający nasiona i ułatwiający ich rozsiewanie się.
Owoc jest utworem powstającym przeważnie z zalążni słupka w wyniku zapłodnienia (a więc występuje tylko u roślin okrytozalążkowych) i zawierającym wewnątrz nasienie lub nasiona utworzone z przekształcenia zalążków. Niekiedy w budowie owoców oraz ich urządzeń do rozsiewania mogą też brać udział różne inne wytwory liści i osi pędów. Na przykład oś kwiatowa może brać udział w budowie owoców powstających z zalążni dolnych.

Owocnia (pericarpium) jest to zewnętrzna część owocu, powstała z zalążni słupka i okrywająca nasiona. W owocni wyróżniamy zwykle trzy warstwy, które powstają z odpowiednich trzech warstw owocolistka, a mianowicie z jego dwóch skórek i zawartego między nimi miękiszu. Może ona być sucha lub mięsista (soczysta), może być zamknięta lub otwierać się po dojrzeniu w celu uwolnienia nasion.

Warstwa zewnętrzna (egzocarpium), „skórka”, jest to cienka zewnętrzna warstwa okrywająca owoc, zwykłe jaskrawo zabarwiona. U niektórych roślin mogą powstawać na niej różnego rodzaju utwory, jak kolce, włoski, skrzydełka itp. Warstwa środkowa (mezocarpium) może być soczysta, zbudowana z komórek miękiszowych, tworząca miąższ w owocach soczystych np. u wiśni (Prunus) lub sucha, zbudowana z komórek grubościennych, często zdrewniałych, np. u leszczyny (Corylus

ZWIAZEK MIEDZY BUDOWA OWOCU I NASIENIA A SPOSOBEM ROZPRZESTEZENIANIA SIĘ ROŚLINY

Owoc składa się z owocni i nasion. Nasiona powstają z zalążków, a owocnie z zalążni słupka (w tzw. owocach właściwych), czasem w ich wykształceniu uczestniczą też inne części kwiatu, np. dno kwiatowe, okwiat, liście przykwiatowe lub oś kwiatostanu (powstają wtedy tzw. Owoc rzekomy, owoc szupinkowy, w którego wykształceniu, oprócz zalążni, uczestniczą inne składniki kwiatu, tworzące tzw. szupinkę. Przykładem owocu rzekomego jest jabłko, którego soczysta część powstaje z dna kwiatowego, a owocolistki tworzą łuski otaczające nasiona.
Owocnia (perykarp) składa się z trzech warstw: zewnętrzna jednowarstwowa skórka (egzokarp), często zabarwiona, pełni rolę powabni dla zwierząt (w owocach mięsistych), lub (w owocach suchych) zaopatrzona jest w urządzenia czepne (szczecinki, haczyki), lotne (skrzydlate wyrostki, włoski) albo śluzowacieje, co ułatwia przyczepianie się owoców do ciał zwierząt lub rozsiewanie ich przez wiatr. Warstwa środkowa (mezokarp) może być różnej grubości, mięsista lub sucha. Warstwa wewnętrzna (endokarp) jest na ogół jednowarstwowa, może być błoniasta i cienka (jak np. w strąkach grochu) lub gruba i zdrewniała, tworząca pestkę (np. u śliwy).

BUDOWA NASIENIA

Nasiono, nasienie (semen, diaspora) - zarodek otoczony tkanką zapasową i osłonięty łupinami, który powstaje z zapłodnionego zalążka roślin nasiennych. Funkcją nasiona jest przede wszystkim ochrona zarodka przed niesprzyjającymi warunkami zewnętrznymi Nasiona roślin okrytozalążkowych powstają z zalążka, po zapłodnieniu komórki jajowej przez komórkę plemnikową. Zawierają trzy najważniejsze składniki: zarodek, łupina nasienna (testa) i tkanka odżywcza w postaci bielma lub obielma.

U roślin nagozalążkowych materiał zapasowy nasiona stanowi bielmo pierwotne. Nasiona u okrytozalążkowych mogą występować jako obielmowe, bielmowe i bezbielmowe.

ROZMNAŻANIE GENERATYWNE I JEGO ROLA

Rozmnażanie płciowe, generatywne - rozmnażanie za pomocą haploidalnych komórek rozrodczych (gamet) - męskiej i żeńskiej, powstających zazwyczaj w wyspecjalizowanych narządach płciowych (u zwierząt) lub organach generatywnych (u roślin). Po połączeniu się dwóch komórek rozrodczych powstaje diploidalna zygota, z której rozwija się diploidalny zarodek, a następnie nowy organizm.

Występują trzy sposoby rozmnażania płciowego: izogamia, anizogamia, oogamia, przy czym u roślin wyższych występuje tylko oogamia. Nietypowym sposobem rozmnażania jest tzw. koniugacja, która u roślin polega na kopulowaniu dwóch komórek stykających się ze sobą a pochodzących od dwóch organizmów poprzez przepłynięcie protoplastu męskiego do żeńskiego i zlanie się w zygotę. Rośliny rozmnażane tą metodą mają większą żywotność lepiej i zdrowiej rosną oraz obficiej kwitną. Rozmnażane wegetatywnie dają co prawda wcześniej rośliny gotowe do kwitnienia, ale niestety, szybciej się degenerują i są podatne na choroby i atakowanie przez szkodniki.

ROZMNAŻANIE WEGETATYWNE (SPOSOBY ) ICH ROLA

Rozmnażanie wegetatywne

Jest to rozmnażanie bezpłciowe organizmów wielokomórkowych odbywające się przez podział na mniejsze fragmenty lub też oddzielenie specjalnych części ciała i następnie odtworzenie z nich nowych organizmów potomnych.

A)FRAGMENTACJA PLECHY
Występuje u wielokomórkowych sinic, glonów i grzybów. Z każdego kawałka fragmentowanej plechy odtworzony zostaje organizm na drodze regeneracji. Fragmentacja taka jest wynikiem nie tylko normalnego procesu rozmnażania , ale może nastąpić także w sposób zupełnie przypadkowy np. na skutek mechanicznego działania ruchu wody czy uderzenia o kamień.
B) WYKSZTAŁCENIE ROZŁOGÓW
Rozłogi są to pędy wyrastające z nasady łodyg i szybko wydłużające się.W miejscu zetknięcia z ziemią wytwarzają korzenie przybyszowe i pączki, z których wyrasta część nadziemna. Rozłogi wytwarzają rośliny tj. truskawka czy poziomka.
C)WYTWORZENIE KŁĄCZY
Są to podziemne łodygi rozrastające się w ziemi poziomo. W kłączach wyróżniamy węzły i międzywęźla .Z węzłów wyrastają korzenie przybyszowe i pączki wytwarzające nadziemną część rośliny. Kłącza wykorzystywane są np. przez perz czy malinę.
D)CEBULE
Niektóre rośliny jednoliścienne tj. cebula, czosnek, tulipany rozmnażają się przez cebulkę, która jest zmodyfikowanym pędem zbudowanym ze skróconej łodygi zwanej piętką, z której wyrastają korzenie przybyszowe i łuski spichrzowe, stanowiące zmodyfikowane liście. W obrębie starej cebuli tworzą się młode , z których każda daje nową roślinę.
E)BULWY
Są to zmodyfikowane pędy podziemne wykorzystywane min. Przez ziemniaki. Niektóre rośliny wytwarzają bulwy podziemne. Wiele roślin wytwarza w kątach liści rozmnóżki w postaci bulwek albo cebulek , które opadają na ziemię , zakorzeniają się i tworzą nowe rośliny jak np. żywiec lub niektóre lilie.
F)SADZONKOWANIE
Jest to proces sztuczny wykorzystywany w ogrodnictwie. Sadzonką nazywamy część łodygi, korzenia lub liścia , która po oddzieleniu od rośliny i umieszczeniu jej w odpowiednich warunkach ( np. w wilgotnej, ciepłej glepie) zdolna jest do odtworzenia nowej, kompletnej rośliny. W ten sposób rozmnaża się porzeczki, agrest, winorośl. Sadzonki wielu roślin nie maja zdolności do ukorzeniania się , ale można je pobudzić do tego stosując hormony wzrostowe.
G)Szczepienie
Wykorzystywane w ogrodnictwie do rozmnażania szlachetnych odmian drzew i krzewów owocowych lub też ozdobnych , u których nie można utrzymać wartościowych cech przez rozmnażanie generatywne. Szczepienie polega na łączeniu pędu z pączkami lub pączka (oczka) rośliny szlachetnej, która chce się rozmnożyć , z pędem lub korzeniem rośliny , która wytwarza silny system korzeniowy i wykazuje dużą żywotność , natomiast owoce jej są mało wartościowe. Przyszczepiany pęd nazywa się zrazem, a roślinę, na którą przyszczepia się zraz - podkładką. W ten sposób uzyskuje się formy szlachetne, całkowicie podobne do rodzicielskiej.

ROŚLINY SAMOZYWNE, PASOŻYTY, PÓŁPASOŻYTY, OWADOŻERNE

Rośliny pasożytnicze, parazytofity - rośliny korzystające z wody i soli mineralnych oraz substancji organicznych wytworzonych przez inne organizmy, które stają się ich żywicielami. Stanowią nieliczną procentowo grupę gatunków, ogromna bowiem większość roślin to gatunki samożywne

Organizmy samożywne (AUTOTROFY) to takie organizmy, które pobierają ze środowiska związki nieorganiczne i przetwarzają je na substancje organiczne. Do organizmów samożywnych należą rośliny. Synteza związków organicznych zachodzi u nich dzięki energii słonecznej, która jest wychwytywana przez chlorofil i wykorzystywana w fotosyntezie.

Roślina mięsożerna (roślina owadożerna) - roślina zdolna do chwytania i pobierania z ciał ofiar potrzebnych jej składników. Ofiarami są drobne zwierzęta, głównie owady i skorupiaki.Są to rośliny przeprowadzające fotosyntezę, ale rosnące na glebach ubogich w azot i inne pierwiastki potrzebne do prawidłowego rozwoju, to głównie te związki zdobywają poprzez trawienie ciał zwierząt.Do chwytania i trawienia służą im specjalnie przekształcone liście. Mogą one przybrać postać między innymi dzbanków, pułapek zatrzaskowych, lepów.

Półpasożyt organizm roślinny pobierający od żywiciela wodę i sole mineralne, a jednocześnie wytwarzający substancje odżywcze w procesie fotosyntezy, np. jemioła

DOMACJA I ICH ROLA

domacjum zwykle w liczbie mnogiej: domacja - specjalne wytwory na różnych częściach roślin lub przekształcone organy roślinne służące innym organizmom (np. mrówkom) jako miejsce zamieszkania

JESIENNE PRZEBARWIENIE LIŚCIA

Dlaczego liście zmieniają barwę?
Zjawisko jesiennej zmiany barwy liści jest tak dla nas tak oczywiste, że przyjmujemy je do świadomości bez głębszego zastanowienia się dlaczego ten proces zachodzi. Liście drzew, jako organy sezonowe mają ograniczony okres życia do kilku miesięcy (wyjątkiem są liście drzew iglastych). Jesienią gdy dzień staje się coraz krótszy, zanika produkcja chlorofilu, odpowiedzialnego za zielony kolor liści. Ujawnia się wtedy obecność innych barwników: m.in. karotenów i ksantofili i to właśnie one są odpowiedzialne za mozaikę barw, którą możemy zaobserwowac podczas jesiennych spacerów. Kolejnym etapem jest produkcja specyficznych hormonów roślinnych - kwasu abscysynowego, etylenu. Powodują one zwiększoną aktywność enzymów rozkładających celulozę i pektyny, w wyniku czego rozkładane są ściany komórkowe i blaszki środkowe, czego ostatecznym efektem jest opadnięcie liścia.

PODWÓJNE ZAPLODNIENIE

Zapłodnienie podwójne - spotyka się u roślin okrytonasiennych. Polega na wprowadzeniu do woreczka zalążkowego (przez łagiewkę pyłkową) dwóch komórek plemnikowych: jedna z nich łączy się z komórką jajową, tworząc zygotę, która następnie rozwija się w zarodek, druga z komórką centralną woreczka zalążkowego, w rezultacie czego powstaje triploidalne bielmo. Końcowym efektem tego cyklu przemian jest wytworzenie nasion.

MOZAIKA LIŚCIA, ROZETKA LIŚCI

Mozaika to różnorodność, drobne elementy stanowiące całość, kolory tworzące harmonię.

Mozaika to również układ liści pędu roślinnego, gdzie wszystkie liście, dzięki różnemu odchyłowi od pędu, różnej długości ogonków, wielkości blaszek, zwracają się górną powierzchnią do światła, nie zasłaniając się wzajemnie.

PRZYROST ŁODYGI N GRUBOŚĆ U ROŚLIN DRZEWIASTYCH

Przyrost łodygi na grubość rozpoczyna się od odróżnicowania się w miękiszu promieni rdzeniowych komórek leżących na przedłużeniu pasm karbium (miazgi) wiązkowego. W ten sposób powstaje merystem wtórny - kambium międzywiązkowe. Łączy się on merystemem pierwotnym - kambium wiązkowym, tworząc nieprzerwany pierścień tkanki twórczej. Podczas jej podziałów do wewnątrz pierścienia odkładane jest drewno wtórne, na zewnątrz zaś łyko.
W czasie wzrostu na grubość zanika wiązkowy układ tkanki przewodzącej. Zostaje on zastąpiony ciągłym, grubym cylindrem drewna i znacznie węższym łyka.
Niektóre komórki, powstałe wskutek podziałów kambium, różnicują się w komórki miękiszowe, tworzące wąskie pasma tkanek miękiszowych - miękisz łykowy i drzewny (tzw. promienie drzewne i łykowe). Stanowi on system żywych komórek, łączący drewno i łyko wtórne oraz elementy przewodzące łodygi z tkankami innych organów. Jest on niezbędny dla sprawnego przewodzenia wody i substancji odżywczych, a także hormonów roślinnych. Przyrost na grubość korzeni i łodyg jest wynikiem działalności wtórnej tkanki twórczej (kambium międzywiązkowego powstałej przez odróżnicowanie się (powtórne uzyskanie możliwości podziałów) komórek okolnicy (w korzeniu) i promieni rdzeniowych (w łodydze). Łączy się ona z miazgą pierwotną w nieprzerwany pierścień.
• W wyniku działalności pierścienia tkanki twórczej do jego środka (zarówno w korzeniu, jak i w łodydze) odkładane jest drewno wtórne, a na zewnątrz łyko wtórne. Korzeń i łodyga uzyskują układ tkanek charakterystyczny dla wtórnej budowy anatomicznej i przestają się wewnętrznie różnić.

PRZYROST LODYGI NA GRUBOSĆ U ROŚLIN JEDNOLIŚCIENNYCH

Wiązki przewodzące u roślin jednoliściennych są zamknięte i nie układają się w regularny cylinder (są rozrzucone w miękiszu). Jeśli kambium pojawia się (tak jak U rodzajów Dracaena i Yucca) to w postaci cylindra będącego kontynuacją merystemu podwierzchołkowego łodygi. Po wewnętrznej stronie (do środka) odkładane są komórki które różnicują się w kolejne zamknięte wiązki kolateralne. Na zewnątrz odkłądane są jedynie komórki miękiszowe, w niewielkiej ilości.

CZYNNIKI WPLYWAJACE NA ROŚLINE

Do czynników kształtujących rozwój i wzrost roślin zaliczamy czynniki zewnętrzne, czyli środowiskowe, oraz wewnętrzne, tkwiące w samych roślinach.

Czynniki środowiskowe wpływające na rozwój roślin nasiennych

- Do czynników ekologicznych - środowiskowych zaliczamy:  temperaturę, wilgotność, światło oraz zaopatrzenie w substancje odżywcze - CO₂ i sole mineralne.

- Każdy z tych czynników wpływa w określony sposób na dany gatunek rośliny, to znaczy działa w innym zakresie wartości, wyznaczonym przez wartość minimalną i maksymalną. To zjawisko nazywamy zakresem tolerancji organizmu na dany czynnik.

- Czynniki środowiskowe działają jednocześnie i kompleksowo, ale stopień wzrostu i rozwoju każdego organizmu jest określony przez czynnik występujący w najmniejszej ilości (prawo minimum Liebiega).

- Światło ma na roślinę ogromny wpływ pośredni lub bezpośredni. Pośredni wpływ na roślinę ma światło inicjujące fotosyntezę, dla której jest źródłem energii. Światło pośrednio reguluje także intensywność transpiracji, stopień otwierania aparatów szparkowych.

Bezpośrednio światło wpływa na kiełkowanie nasion wrażliwych na światło, indukcję kwitnienia, otwieranie i zamykanie się kwiatów, różnicowanie się płci u roślin rozdzielnopłciowych, wytwarzanie bulw, rozłogów i cebul, wydłużanie międzywęźli u traw. U roślin wykazano obecność barwnika fitochromu, który absorbując fale świetlne o określonej długości, stymuluje wzrost i rozwój rośliny. Są to reakcje fotomorfogenetyczne.

- Temperatura wpływa na ogół reakcji biochemicznych, ponieważ decyduje o aktywności enzymów. Optymalna temperatura dla większości roślin naszego klimatu to 20-30 ⁰ C.

- Tlen jest niezbędnym substratem oddychania komórkowego, natomiast dwutlenek węgla substratem fotosyntezy. Roślina musi mieć nieprzerwany dostęp do tych gazów.

- Znaczenie wody i soli mineralnych jest nie do przecenienia i zostało omówione w temacie dotyczącym biologicznego znaczenia wody.

Czynniki wewnętrzne wpływające na rozwój roślin nasiennych

Fitohormony są specyficznymi związkami organicznymi wytwarzanymi w tkankach roślinnych (najczęściej merystematycznych) w bardzo niskich stężeniach, regulującymi (stymulującymi lub hamującymi) przebieg pewnych procesów fizjologicznych. Nie mają one żadnego znaczenia odżywczego dla rośliny, są jedynie sygnałami chemicznymi wysyłanymi do mniej lub bardziej oddalonych części rośliny, w których ujawnia się ich fizjologiczna aktywność (od tej reguły są wyjątki). W przeciwieństwie do hormonów zwierzęcych charakteryzują się małą specyficznością działania, gdyż uczestniczą w regulacji wielu procesów wzrostowych i rozwojowych. Oznacza to, że jeden rodzaj hormonu roślinnego wywołuje różnorodne efekty. Związki hormonalne powodujące przyspieszenie procesów wzrostowych nazywamy stymulatorami lub aktywatorami, a hamujące te procesy - inhibitorami wzrostu

KOLCE A CIERNIE

Ciernie (ang. thorn, spine, łac. spina) - ostro zakończone wyrostki roślinne o szydłowatym kształcie będące przekształconymi liśćmi (ciernie pochodzenia liściowego np. u berberysu i kaktusów) lub pędami bocznymi (np. u tarniny i grochodrzewu) oraz rzadziej przylistkami (np. u niektórych wilczomleczowatych). U niektórych palm powstają również ciernie pochodzenia korzeniowego (rzadkość).

Ciernie są charakterystyczne dla kserofitów (roślin zasiedlających typowo suche biotopy, jak pustynie, busz i stepy), ale są spotykane i w naszej strefie klimatycznej. Stanowią przystosowanie zmniejszające powierzchnię transpiracyjną rośliny, a także chronią ją przed zjedzeniem przez zwierzęta roślinożerne.

W odróżnieniu od kolców, ciernie mają własną wiązkę przewodzącą, która łączy je z częścią rośliny, na której występują. Morfologicznie ciernie są także wzmocnione tkanką podskórną, np. drewnem, co utrudnia ich złamanie, w przeciwieństwie do kolców, np. róży

Kolce są wytworami skórki oraz leżącego pod nią miękiszu. Są sztywne i ostre, ich główną rolą jest odstręczanie roślinożerców (np. kolce róż lub jeżyn).
Kolce łatwo oderwać od skórki - w odróżnieniu od cierni, będących przekształconymi organami bocznymi rośliny, zaopatrzonymi w tkanki przewodzące (np. ciernie głogów to przekształcone pędy, a kaktusów - liście).

PRZEKSZTAŁCENIA KORZENI

Korzenie wielu roślin, oprócz pobierania z gleby roztworu soli mineralnych, pełnią także inne funkcje.
Grube i mięsiste korzenie spichrzowe magazynują w komórkach miękiszu substancje odżywcze, niezbędne roślinom tracącym na zimę nadziemne pędy, do szybkiego wykształcenia nowych pędów na wiosnę. Funkcje magazynujące pełni głównie górna część
korzenia, dolna pobiera z gleby wodę.

Charakterystyczne korzenie spichrzowe mają rośliny dwuletnie. U marchwi funkcje spichrzowe pełni miękisz łykowy, u rzodkwi - miękisz drzewny. Gruby korzeń buraka powstaje dzięki działalności wielu koncentrycznie ułożonych pasm miazgi, odkładających matę wiązki drewna i tyka i duże ilości miękiszu spichrzowego. Funkcje spichrzowe mogą pełnić także korzenie przybyszowe. Są nimi np. bulwy dalii.

Korzenie kurczliwe (występujące m.in. u niektórych roślin cebulowych, np. kokoryczy) wciągają roślinę w głąb ziemi, co pozwala jej np. przetrwać okres mrozów lub lepiej ukorzenić się kiełkującej na powierzchni gleby siewce.

Korzenie kurczą się przez tracenie wody, więdnięcie i obumieranie komórek kory pierwotnej. Korzenie podporowe występują u roślin rosnących w grząskim podłożu. Ich zadaniem jest stabilizacja rośliny. Są to korzenie przybyszowe, wyrastające z łodygi na pewnej wysokości nad ziemią i ukośnie wrastające w podłoże. Występują przede wszystkim u roślin rosnących w wilgotnych lasach tropikalnych (np. u figowców,
palm, filodendronów, pandanów ).

Najbardziej charakterystyczne korzenie podporowe wytwarzają rośliny tworzące tzw. namorzyny. Są to osobliwe formacje roślinne porastające bagniste tereny, położone w strefie przypływów i odpływów mórz strefy tropikalnej.

Rośliny zajmujące tak niezwykłe siedliska zaopatrzone są także w korzenie oddechowe. Są to pionowe, wystające z gleby odgałęzienia korzeni biegnących równolegle do powierzchni ziemi. Służą do pobierania tlenu i dodatkowego umacniania roślin w niestabilnym podłożu.

Korzenie czepne występują u pnączy i epifitów (roślin nie rosnących w glebie, lecz na wyniesionych ponad nią podporach: innych roślinach, nagich skałach). Przytwierdzają rośliny do podłoża.

Korzenie powietrzne zaopatrują w wodę niektóre epifity (np. storczyki) (fot. VI3.). Mają one wielowarstwową skórkę (tzw. welamen) zbudowaną przez martwe komórki o porowatych ścianach, nasiąkające wodą jak gąbka

PRZEKSZTALCENIA PĘDÓW

• Modyfikacje pędów nadziemnych.
1) ROZŁOGI płożące pędy nadziemne, tworzą korzenie przybyszowe w węzłach, pączki pędowe ( koniczyna biała, jaskier rozłogowy, zielistka, niekiedy pozbawione liści ( wici
u poziomki, truskawki)
2) PĘDY PNĄCE - elastyczne, długie międzywęzla. wymagają podpór
wijące (chmiel, fasola wielokwiatowa)
czepne - wykształcają inne przystosowania ( bluszczu, winobluszczu
róża dzika)
wijące i czepne (winorośl, męczennica, groch)

---