Warszawa 2011
AUTOR
I PRAWO
DO AUTORSTWA
Marlena Jankowska
Książkę dedykuję
Moim Rodzicom
Redakcja serii:
Janusz Barta
Ryszard Markiewicz
Alicja Pollesch
Wydawca:
Magdalena Przek-Ślesicka
Redaktor prowadzący:
Adam Choiński
Opracowanie redakcyjne:
Studio Diament
Skład, łamanie:
Studio Diament
Układ typografi czny:
Marta Baranowska
© Copyright by
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2011
ISBN 978-83-264-1345-2
ISSN 1897-4392
Wydane przez:
Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.
Redakcja Książek
01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a
tel.
22 535 82 00, fax 22 535 81 35
e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl
www.wolterskluwer.pl
Księgarnia internetowa www.profi nfo.pl
7
Spis treści
Wykaz skrótów
/ 15
Wstęp
/ 21
Rozdział I
Wprowadzenie historyczne
1.2. Rozwój myśli dotyczącej autorstwa
1.2.3. Od średniowiecza do renesansu
1.2.4. Od oświecenia do czasów współczesnych
2. Pojęcie autora i prawo do autorstwa utworu w ujęciu
2.2.1. Starożytna Grecja i Rzym
2.2.3. Czasy wczesnego chrześcijaństwa i judaizmu
2.3.2. Praktyka sygnowania dzieł
2.3.3. Środki ochrony prawa do atrybucji
2.4.1. Patronat a więź twórcy z utworem
2.4.2. Praktyka sygnowania dzieł
Spis treści
8
2.6. Od oświecenia do połowy XIX wieku
2.6.2. Rozwój prawa do autorstwa utworu na przykładzie
2.6.3. Rozwój myśli filozoficznej dotyczącej wytworu
Rozdział II
Autor i autorstwo – współczesne rozumienie pojęć
2.1. Wprowadzenie etymologiczne
3.1. Autorstwo jako fakt społeczny
3.2. Próby prawnej klasyfikacji autorstwa, czyli autorstwo
3.3. Akt autorstwa jako czyn o twórczym charakterze
3.3.1. Chwila uzyskania ochrony autorskoprawnej
3.4. Autorstwo: twórczość a fakt
3.5. Autorstwo: pomysł a forma wyrażenia
3.5.1. Rozgraniczenie idei i formy przedstawienia
3.5.2. Sytuacja prawna twórcy idei
Rozdział III
Autor i prawo do autorstwa utworu w konwencjach
międzynarodowych
2.1. Autorstwo na tle Konwencji
2.1.1. Osoba fizyczna jako autor
Spis treści
9
2.2.2. Konstrukcja, zbywalność, zrzekalność i czas
trwania autorskich praw osobistych w Konwencji
berneńskiej
2.2.3. Treść prawa do autorstwa utworu
3. Konwencje amerykańskie do roku 1946
4. Amerykańska Deklaracja Praw i Obowiązków Człowieka
oraz Amerykańska Konwencja Praw Człowieka
5.1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
5.2. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych
5.3. Prawa autorskie a prawa człowieka
9.1. Dyrektywy Unii Europejskiej
9.2. Europejski Kodeks Prawa Autorskiego (ECC)
Rozdział IV
Autor i prawo do autorstwa utworu w systemie common law
w wybranych krajach
1. System prawa amerykańskiego
1.1.2. Pojęcie autora w orzecznictwie sądów
1.1.3. Pojęcie autora w doktrynie prawa
1.1.4. Autor a osoba utrwalająca dzieło
1.1.5. Autor a osoba kierująca procesem powstania
1.2. Prawo do autorstwa utworu
1.2.1. Osobiste prawa autorskie a amerykańska tradycja
1.2.2. Stany Zjednoczone a Konwencja berneńska
Spis treści
10
1.2.4. Podsumowanie prawa amerykańskiego
2.1.2. Pojęcie autora a prawa pokrewne
2.1.3. Autor a kategoria tworzonego przez niego
2.2. Prawo do autorstwa utworu
2.2.1. Wielka Brytania wobec art. 6
2.2.2. Praktyka sądów angielskich w kwestii uznawalności
prawa do autorstwa utworu – stan prawny
sprzed obowiązywania CDPA (sprzed 1 sierpnia
1989 r.)
2.2.3. Uznawalność praw osobistych twórcy
po wprowadzeniu CDPA (po 1 sierpnia 1989 r.)
1.1.1. Wprowadzenie semantyczne
1.1.2. Schöpferprinzip, czyli zasada twórcy
1.2. Prawo do autorstwa utworu
1.2.2. Prawo do autorstwa i atrybucji utworu
2.1.2. Zasada twórcy w prawie francuskim
2.1.3. Status autora a nabycie praw autorskich
2.2.2. Regulacja prawa do autorstwa
Spis treści
11
2.2.4. Zbywalność prawa do autorstwa
2.2.5. Prawo do autorstwa po śmierci autora
3. Szwajcaria – wybrane zagadnienia dotyczące osoby autora
oraz prawa do autorstwa utworu w porównaniu z regulacją
prawa niemieckiego
3.2. Prawo do autorstwa utworu
3.2.1. Droit moral a ogólne prawo osobistości
3.2.2. Treść prawa do autorstwa utworu
3.2.4. Autorstwo a nabycie i zbywalność autorskich praw
Rozdział VI
Autor i prawo do autorstwa utworu w systemach wybranych
państw azjatyckich
2.1.3. Malezja, Hong Kong, Singapur, Indie
2.1.4. Japonia, Chiny, Tajwan, Tajlandia
2.2. Przesłanki nabycia praw autorskich
2.2.2. Pozostałe przesłanki konieczne nabycia
3. Prawo do autorstwa oraz droit de non-paternité
3.2. Prawo do autorstwa utworu
Podsumowanie rozdziałów IV, V, VI
/ 324
Rozdział VII
Autor i prawo do autorstwa utworu na tle prawa polskiego
Spis treści
12
1.2.2. Autor utworu urzeczywistnianego przy użyciu
1.2.3. Status autora a nabycie praw autorskich
2.1. Droit moral w systemie prawa polskiego
2.1.2. Pojęcie droit moral – uwagi wstępne
2.1.3. Umiejscowienie droit moral w systemie
2.1.4. Droit moral w systemie prawa cywilnego, czyli jego
stosunek do dóbr osobistych prawa cywilnego
2.2. Autorskie prawa osobiste w polskich ustawach prawa
autorskiego ze szczególnym uwzględnieniem prawa
2.2.1. Przedmiot ochrony autorskich praw osobistych
2.2.2. Ustawowe regulacje autorskich praw osobistych
2.2.3. Uniwersalny charakter autorskich praw osobistych
2.3. Rekonstrukcja treści prawa do autorstwa utworu
2.3.1. Autorstwo utworu a prawo do autorstwa utworu
2.3.2. Prawo do autorstwa utworu − uwagi wstępne
2.3.3. Prawo do autorstwa utworu sensu stricto
2.3.4. Prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem
lub pseudonimem albo udostępnienia go
2.3.5. Prawo do autorstwa twórczego wytworu intelektu
niebędącego utworem (pomysły, style,
2.4. Wykonywanie prawa do autorstwa utworu
2.4.1. Prawo do autorstwa utworu jako prawo absolutne
2.4.2. Żądanie atrybucji a nadużycie prawa podmiotowego
do autorstwa wraz z omówieniem dozwolonych
przypadków pominięcia oznaczenia twórcy
Spis treści
2.4.3. Nieprzenoszalność prawa do autorstwa utworu
2.6. Postacie naruszeń prawa do autorstwa utworu
2.6.1. Naruszenie prawa do autorstwa utworu
2.7. Prawo do autorstwa po śmierci twórcy
2.7.1. Autorskie prawa osobiste jako prawa
2.7.3. Pojęcie „innej woli” twórcy
2.8. Twórczość inspirowana i zależna a prawo do autorstwa
3.2. Porozumienie jako przesłanka rozgraniczająca dzieła
współautorskie i dzieła zależne
3.3. Współautorstwo dzieła naukowego
3.4. Współautorstwo dzieła audiowizualnego
3.5. „Wspólność” prawa do autorstwa oraz wykonywanie prawa
do autorstwa w warunkach współautorstwa
Zakończenie
Orzecznictwo
Szczegółowy spis treści
15
Wykaz skrótów
Wybrane akty prawne
am. pr. aut.
amerykańska ustawa o prawie autorskim z 1976 r.,
17 USCS
CDPA
angielska ustawa o prawie autorskim (Copyright,
Designs and Patents Act) z 1988 r. (c. 48)
chiń. pr. aut.
chińska ustawa o prawie autorskim z 2001 r.
CPI
francuski kodeks własności intelektualnej
z 1992 r. (loi nº 92–597)
filip. pr. aut.
kodeks własności intelektualnej na Filipinach
z 1998 r.
hong. pr. aut.
ustawa Hong Kongu o prawie autorskim z 1997 r.
HRG
niemiecka ustawa ramowa o szkolnictwie wyż-
szym (Hochschulrahmengesetz) z dnia 26 stycz-
nia 1976 r. (BGBl. I S. 18 z dnia 19 stycznia
1999 r. )
indonez. pr. aut.
indonezyjska ustawa o prawie autorskim z 1982 r.
ind. pr. aut.
indyjska ustawa o prawie autorskim z 1957 r.
jap. pr. aut.
japońska ustawa o prawie autorskim z 1970 r.
KUG
Gesetz betreffend das Urheberrecht an Werken
der bildenden Künste und der Photographie
– ustawa z dnia 9 stycznia 1907 r. (RGB. S. 7;
BGBI. III 440-3)
LUG
Gesetz betreffend das Urheberrecht an Werken
der Literatur und der Tonkunst – ustawa z dnia
19 czerwca 1901 r. (RGBl. 1901 S. 227)
malez. pr. aut.
malezyjska ustawa o prawie autorskim z 1987 r.
Wykaz skrótów
16
niem. pr. aut.
niemiecka ustawa o prawie autorskim z 1964 r.
pr. aut.
ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie au-
torskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.:
Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.)
pr. aut. z 1926 r.
ustawa z dnia 29 marca 1926 r. o prawie autor-
skim (tekst jedn.: Dz. U. z 1935 r. Nr 36, poz. 260)
pr. aut. z 1952 r.
ustawa z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim
(Dz. U. Nr 34, poz. 234 z późn. zm.)
pr. wł. przem.
ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. − Prawo wła-
sności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r.
Nr 119, poz. 1117 z późn. zm.)
sing. pr. aut.
singapurska ustawa o prawie autorskim z 1987 r.
tajl. pr. aut.
tajlandzka ustawa o prawie autorskim z 1994 r.
URG
szwajcarska ustawa o prawie autorskim (Bun-
desgesetz über das Urheberrecht und verwand-
te Schutzrechte) z dnia 9 października 1992 r.
(SR 231.1)
UrhG
niemiecka ustawa o prawie autorskim (Gesetz über
Urheberrecht und verwandte Schutzrechte) z dnia
9 września 1965 r. (BGBl. 1S. 1273 z późn. zm.)
VARA
U.S. Visual Artists Rights Act
VerlG
niemiecka ustawa o prawie wydawniczym (Ge-
setz über das Verlagsrecht) z dnia 19 stycznia
1901 r. (RGBl. S. 217; BGBl. III 441-1 z późn. zm.)
Czasopisma
AIPLA Q. J.
American Intellectual Property Law Association
Quaterly Journal
Am. J. Comp. L.
American Journal of Comparative Law
Am. J. Legal Hist.
American Journal of Legal History
Am. U.L. Rev.
American University Law Review
Ariz. St. L.J .
Arizona State Law Journal
Berkeley Tech. L.J.
Berkeley Technology Law Journal
Brook. L. Rev.
Brooklyn Law Review
Wykaz skrótów
17
B.U.Int’l L.J.
Boston University International Law Journal
B.U.L. Rev.
Boston University Law Review
BYU Educ. & L.J.
Brigham Young University Education
and Law Journal
Cal. L. Rev.
California Law Review
Cap. U.L. Rev.
Capital University Law Review
Cardozo Arts
& Ent. L.J.
Cardozo Arts and Entertainment Law Journal
Cardozo L. Rev.
Cardozo Law Review
Cath. U.L. Rev.
Catholic University Law Review
Chi.-Kent L. Rev.
Chicago-Kent Law Review
Colum. J.L. & Arts
Columbia Journal of Law and the Arts
Colum.-VLA J.L.
Columbia-VLA Journal of Law and the Arts
& Arts
(stanowi kontynuację Colum. J.L. & Arts)
Colum. L. Rev.
Columbia Law Review
Cornell L. Rev.
Cornell Law Review
CPiE
Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne
DePaul J. Art, Tech.
DePaul Journal of Art, Technology
& Intell. Prop. L.
and Intellectual Property Law
DePaul L. Rev.
DePaul Law Review
DePaul-LCA J. Art
DePaul-LCA Journal of Arts
& Ent.L.
and Entertainment Law
Duke J.L.
Duke Law Journal
Duke L. & Tech. Rev.
Duke Law and Technology Review
EIPR
European Intellectual Property Review
Emory L.J.
Emory Law Journal
Ent. L.R.
Entertainment Law Review
EPS
Europejski Przegląd Sądowy
Fla. St. U.L. Rev.
Florida State University Law Review
Fordham
Intell. Prop.
Fordham Intellectual Property
Media & Ent. L.J.
Media and Entertainment Law Journal
Fordham L. Rev.
Fordham Law Review
Fordham Urb. L.J.
Fordham Urban Law Journal
Wykaz skrótów
18
Geo. L.J.
Georgetown Law Journal
Geo. Mason Indep.
L. Rev.
George Mason Independent Law Review
GRUR
Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht
GRUR Int.
Gewerblicher Rechtsschutz und Urheberrecht,
Internationaler Teil
Hamline L. Rev.
Hamline Law Review
Harv. J.L. Tech.
Harvard Journal of Law and Technology
Harv. L. Rev.
Harvard Law Review
Hastings Comm.
Hastings Communications and Entertainment
& Ent. L.J.
Law Journal
Hous. J. Int’l L.
Houston Journal of International Law
Hous. L. Rev.
Houston Law Review
IDEA
IDEA: The Intellectual Property Law Review
IIC
International Review of Industrial Property and
Copyright Law
Intell. Prop. L. Bull.
Intellectual Property Law Bulletin
IPQ
Intellectual Property Quarterly
J. Copyright Soc’y
U.S.A.
Journal of the Copyright Society of the U.S.A.
J. Intell. Prop. L.
Journal of Intellectual Property Law
J. Marshall Rev.
The John Marshall Review of Intellectual
Intell. Prop. L.
Property Law
J. Pat. Off. Soc’y
Journal of the Patent Office Society
KPP
Kwartalnik Prawa Prywatnego
Loy. Ent. L.J.
Loyola Entertainment Law Journal
Marq. Intell. Prop.
L. Rev.
Marquette Intellectual Property Law Review
N.C. L. Rev.
North Carolina Law Review
NJW
Neue Juristische Wochenschrift
Notre Dame L. Rev.
Notre Dame Law Review
N.Y.U. Ann. Surv.
New York University Annual Survey
Am. L.
of American Law
Wykaz skrótów
19
Nw. J. Int’l L. & Bus.
Northwestern Journal of International Law and
Business
Ohio St. L.J.
Ohio State Law Journal
PUG
Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
RIDA
Revue Internationale du Droit d’Auteur
RPEiS
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
Rutgers Computer
& Tech. L.J.
Rutgers Computer and Technology Law Journal
Seton Hall J. Sports
Seton Hall Journal of Sports and Entertainment
& Ent. L.J.
Law Journal
S. Ill. U. L.J.
Southern Illinois University Law Journal
Sing. J. Legal Stud.
Singapore Journal of Legal Studies
Stan. L. Rev.
Stanford Law Review
Stetson L. Rev.
Stetson Law Review
Syracuse L. Rev.
Syracuse Law Review
TAPA
Transactions of the American Philological
Association
Temp. L. Rev.
Temple Law Review
Tex. Int. L.J.
Texas International Law Journal
Touro Int’l L. Rev.
Touro International Law Review
U. Balt. Intell.
University of Baltimore Intellectual Property
Prop. L.J.
Law Journal
U.C. Davis L. Rev.
University of California Davis Law Review
U. Cin. L. Rev.
University of Cincinnati Law Review
UCLA L. Rev.
UCLA Law Review
UCLA Ent. L. Rev.
UCLA Entertainment Law Review
UFITA
Archiv für Urheber- und Medienrecht
U. Ill. L. Rev.
University of Illinois Law Review
UMKC L. Rev.
University of Missouri – Kansas City Law
Review
Univ. Houston
L. Rev.
University of Houston Law Review
U. Pa. L. Rev.
University of Pennsylvania Law Review
U. Pitt. L. Rev.
University of Pittsburgh Law Review
Wykaz skrótów
Utah L. Rev.
Utah Law Review
U. Tol. L. Rev.
University of Toledo Law Review
Vand. J. Ent.
Vanderbilt Journal of Entertainment
& Tech. L.
and Technology Law
Vand. L. Rev.
Vanderbilt Law Review
Vill. Sports
Villanova Sports and Entertainment Law
& Ent. L.J.
Journal
Wash. L. Rev.
Washington Law Review
Wash. & Lee L. Rev.
Washington and Lee Law Review
Wm. & Mary L. Rev.
William and Mary Law Review
Yale J.L. & Human
Yale Journal of Law and the Humanities
ZNUJ PWiOWI
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości
i Ochrony Własności Intelektualnej
ZUM
Zeitschrift für Urheber- und Medienrecht
21
Wstęp
Powszechnie nie ma wątpliwości co do tego, iż ratio legis istnienia re-
gulacji autorskoprawnych to między innymi ochrona praw twórcy. Nie-
mniej jednak już na wstępie pojawiają się trudności przy próbie wyczerpu-
jącej odpowiedzi na pytanie, kim jest twórca oraz jakie przesłanki należy
spełnić, by stać się autorem w rozumieniu prawa autorskiego. Jak się bo-
wiem okazuje, istnienie kulturowego i społecznego desygnatu tego pojęcia
nie ułatwia zadania, a nawet je istotnie komplikuje. W związku z powyż-
szym, jednym z głównych zamierzeń niniejszej publikacji było wyjaśnie-
nie pojęcia „autor”, stanowiącego centralną kategorię normatywną pra-
wa autorskiego. Nie sposób jednak dokonać tego zadania nie przybliżając
faktu autorstwa, wywołującego skutki prawne w zakresie podmiotowości
autorskoprawnej w postaci uzyskania statusu autora. Próba opisania tego
pierwszego nie jest jednak wystarczająco pełna bez przedstawienia prawa
do autorstwa, które w pewnym skrócie stanowi normatywny wyraz ze-
wnętrznego uznania skutków prawnych tego zdarzenia prawnego. Dlate-
go też za przedmiot analizy przyjęte zostały zbiorczo: pojęcie autora oraz
prawo do autorstwa.
Rozdział I stanowi obszerne wprowadzenie historyczne i filozoficzne,
które pozwala poznać ewolucję pojęć „autor” i „autorstwo”, jaka dokonała
się przez pryzmat zmian światopoglądowych, społecznych, a nawet spo-
łeczno-gospodarczych. Szczególnie istotne jest tutaj zmieniające się rozu-
mienie pojęć twórczości, inspiracji i imitacji, bowiem to właśnie istniejąca
świadomość społeczna doprowadziła do wykształcenia się początkowo
praktyki podpisywania dzieł, która z czasem zyskała wzmocnienie nor-
matywne. Rozdział kończą uwagi o charakterze prawno-historycznym.
Pojęcia „autor” i „autorstwo” nie mogłyby zostać przedstawione
w sposób wyczerpujący, gdyby pominięto uwagi natury etymologicznej,
językowej oraz konstrukcyjnej. W rozdziale II opisano więc pojęcie autora,
które funkcjonuje zarówno w wielu naukach humanistycznych, jak i w mo-
Wstęp
22
wie potocznej, przybierając przy tym wiele różnych form. Tym samym
przed przystąpieniem do analizy prawnej niezbędne będzie ustalenie po-
jęcia „autor” w rozumieniu prawa oraz oddzielenie go od definicji „autora”
występujących w innych naukach
1
. Jednocześnie przedstawiony został fakt
autorstwa jako zdarzenie o charakterze społecznym oraz prawnym. Przy
okazji tych uwag autorka dokonała próby ukazania sytuacji granicznych
nieprowadzących do nabycia praw autorskich, a dotyczących tworzenia
pomysłów oraz faktów.
Rozdział III poświęcony został regulacjom o charakterze międzyna-
rodowym, w szczególności ukazaniu w nich rozumienia pojęcia „autor”
oraz zakresu prawa do autorstwa dzieła, przyznanego w postanowieniach
konwencji międzynarodowych.
Analiza aktualnego stanu prawnego nie mogła zostać podjęta bez
przeprowadzenia badań prawnoporównawczych. Wybór tych, a nie in-
nych obcych regulacji prawa autorskiego oraz ich kolejność zostały popar-
te licznymi motywami. Zaliczyć do nich można powszechne uznawanie
konstrukcji występujących w wybranych porządkach krajowych za roz-
wiązania modelowe lub też za stanowiące godną uwagi odmienność. Nie
bez znaczenia przy wyborze konkretnych regulacji prawnych były rów-
nież kwestie społeczne i gospodarcze, które przemawiały za szczególnie
szerokim zakresem terytorialnym zastosowania obcego prawa. Analizie
prawnoporównawczej zostały poświęcone trzy kolejne rozdziały. Mają one
charakter materialnoprawny oraz służą przybliżeniu i omówieniu przyję-
tych tam koncepcji oraz konstrukcji. Rozważania o charakterze kolizyj-
noprawnym zostały pominięte.
W rozdziale IV przybliżone zostały regulacje common law na przykła-
dzie prawa amerykańskiego oraz angielskiego. Jako pierwsze zostało zapre-
zentowane prawo amerykańskie, z racji istnienia w nim wielu odmiennych
konstrukcji prawnych, które pomimo wielokrotnego wzmiankowania w li-
teraturze nie doczekały się wnikliwszego opisu. Wiele wątpliwości przed-
stawia w szczególności instytucja work made for hire, w której niekiedy
upatruje się podstawy prawnej dla istnienia autorstwa osób prawnych.
Nie mniej niejasności wprowadza tutaj ponadto ustawowe uregulowanie
autorskich praw osobistych, w tym prawa do autorstwa. W świetle uwag
1
Ponieważ termin ten występuje zarówno na gruncie ustawy o prawie autorskim, jak
i ustawy – Prawo własności przemysłowej, a niniejsza praca stanowi opracowanie z zakresu
prawa autorskiego, autorka przyjęła nazwę „autor” sensu stricto na określenie twórcy utworu
i w dalszej części pracy konsekwentnie używa jej w tym znaczeniu.
Wstęp
23
o prawie amerykańskim dokonano opisu regulacji prawa angielskiego.
Celem takiego zabiegu była próba ustalenia, jak dalece te dwa porządki
prawne rozwijały się w we wzajemnym oddziaływaniu.
Rozdział V poświęcono prezentacji autora i jego prawa do autorstwa
w dwóch modelowych porządkach prawnych Europy kontynentalnej, fran-
cuskim i niemieckim, w oparciu o które powstał system romańsko-ger-
mański. Powszechnie uznaje się, iż osobiste prawa autorskie powstały pod
wpływem francuskiego orzecznictwa oraz niemieckiej teorii prawa. Jako
pierwszą przedstawiono regulację prawa niemieckiego, a dopiero w dru-
giej kolejności poświęcono uwagę systemowi prawa francuskiego. Nato-
miast dla szerszego zobrazowania teorii prawnych istniejących w różnych
porządkach krajowych dodano do rozważań krótką analizę prawa szwaj-
carskiego. Dorobek tego prawa jest tu interesujący, ponieważ przybliżając
się istotnie do regulacji niemieckiej, rządzi się ono jednak własną logiką,
która znajduje wyraźne przełożenie w niektórych kwestiach związanych
z prawem do autorstwa utworu.
W rozdziale VI podjęto próbę zbadania desygnatu pojęcia „autor”
oraz treści prawa do autorstwa utworu na przykładzie regulacji wybranych
krajów azjatyckich. Szczególne zainteresowanie wzbudziły postanowienia
prawa japońskiego i chińskiego, na gruncie których niektórzy dopatrują
się autorstwa osób prawnych. Analiza regulacji prawa do autorstwa w tych
krajach okazała się nie mniej interesująca. Stała się ona przyczynkiem do
poszerzonych rozważań obejmujących takie kraje, jak Filipiny, Indonezja,
Malezja, Singapur, Indie, Tajwan i Tajlandia, a także Hongkong. Kwestia
przedstawienia zbiorczych uwag dotyczących przykładowo prawa do au-
torstwa jest o tyle istotna, że właśnie w krajach azjatyckich obserwuje się
wzmożony obrót dobrami niematerialnymi stanowiący rezultat przyśpie-
szenia gospodarczego. O ile zagadnienie poszanowania w tych krajach
autorskich praw majątkowych jest szeroko opisywane, to w literaturze
przedmiotu zdecydowanie brakuje wnikliwego przedstawienia regulacji
autorskich praw osobistych, nie wspomniawszy już o definicji pojęcia „au-
tor”. Przed rozpoczęciem analizy prawa polskiego zamieszczono dodat-
kowe podsumowanie obejmujące porównanie konstrukcji występujących
w porządkach krajów common law, w porządkach krajów Europy konty-
nentalnej oraz w systemach krajów azjatyckich.
Analiza prawa polskiego została zamieszczona w rozdziale VII.
W pewnych aspektach została ona dokonana w oparciu o porównanie
z wybranymi regulacjami obcymi takich krajów, jak kraje nordyckie, Ho-
landia, Grecja, Włochy czy Niemcy. Zabieg ten miał na celu wzmocnienie
Wstęp
oceny pozytywnej lub też krytyki wybranych konstrukcji prawa polskie-
go. Omówienie problematyki osoby autora i prawa do autorstwa zostało
w tym miejscu rozszerzone o uwagi dotyczące twórczości zależnej oraz
współtwórczości. Rozpatrzona została ponadto kwestia możliwości kon-
struowania analogicznego prawa do autorstwa na tle art. 23 k.c. względem
wytworów intelektu niebędących utworami, takich jak pomysły, style, hi-
potezy i odkrycia naukowe.
Niniejsze opracowanie powstało na podstawie pracy doktorskiej obro-
nionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Ka-
towicach w czerwcu 2010 r.
Autorka pragnie podziękować Promotorowi, Panu Profesorowi
dr. hab. Wojciechowi Kowalskiemu za opiekę naukową i nieustanną życz-
liwość okazywaną podczas studiów magisterskich i doktoranckich na Wy-
dziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Słowa
podziękowania autorka kieruje do Recenzentów pracy doktorskiej: Pana
prof. dr hab. Ryszarda Markiewicza z Uniwersytetu Jagiellońskiego i Pani
dr hab. Ewy Rott-Pietrzyk z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach za ich
życzliwą przychylność i cenne rady zawarte w recenzjach tej pracy. Autorka
jest szczególnie wdzięczna Panu prof. dr hab. Ryszardowi Markiewiczowi
za serdeczność okazywaną w postaci niezwykle pomocnych sugestii oraz
dyskusji, które wpłynęły na kształt ostateczny tego opracowania.
Autorka dziękuje także Władzom Katedry Prawa Cywilnego i Pra-
wa Prywatnego Międzynarodowego oraz Wydziału Prawa i Administracji
Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach za zapewnienie możliwości pisania
pracy doktorskiej o prawie autorskim.
25
Rozdział I
Wprowadzenie historyczne
1. Autorstwo utworu
1.1. Wprowadzenie
Autorstwo jest faktem. Jest to pojęcie opisujące powiązanie pomię-
dzy autorem i zewnętrznym rezultatem jego twórczej aktywności, jakim
jest utwór
1
. W literaturze przedmiotu często poprzestaje się jedynie na
stwierdzeniu istnienia więzi pomiędzy autorem a dziełem, rzadko jed-
nocześnie opisując szerzej całkiem podstawowe pojęcie autorstwa
2
. Istotę
zagadnienia stanowiącego przedmiot niniejszego opracowania dobrze już
na wstępie oddaje artykuł L.A. Heymann, która posiłkując się koncepcjami
postmodernistycznej teorii literatury wyraźnie odróżniała od siebie tzw.
fact of authorship i statement of authorship. O ile poprzez pierwszy termin
rozumiała rzeczywistą tożsamość autora, to drugi wskazywać miał ozna-
czenie, pod którym autor się ujawniał
3
.
1
„The human impulse for attribution symbolizes the linkage between an author and
her creative work... As such, the work embodies a concrete connection with its author and
the human need for attribution symbolizes this linkage”, H. Pisuke, Moral Rights of Author
in Estonian Copyright Law, Juridica International 2002, nr 7, s. 166−175, artykuł dostępny
na stronie http://www.juridica.ee/get_doc.php?id=437 (stan na dzień 2 listopada 2009 r.);
por. R.R. Kwall, The Attribution Right in the United States: Caught in the Crossfire Between
Copyrght and Section 43(A), Wash. L. Rev. 2002, nr 77, s. 985.
2
Por. B. Edelman, Droit d’auteur et droit voisins, Paris 1987, s. 9.
3
L.A. Heymann, The Birth of the Authornym: Authorship, Pseudonymity, and Trade-
mark Law, Notre Dame L. Rev. 2005, nr 80, s. 1382–1408. Autorka, odróżniając od faktu
autorstwa tzw. statement of authorship, wprowadza w odniesieniu do tego drugiego terminu
określenie authornym. Authornym, jak wskazuje, ma pełnić przede wszystkim funkcję marki,
nawet jeżeli autor zdecyduje się na podpisywanie dzieł własnym nazwiskiem. L.A. Heymann
wyróżnia ich trzy kategorie: 1) one-to-one authornym (gdy autor posługuje się swoim na-
zwiskiem lub pseudonimem), 2) one-to-many authornym (gdy autor występuje pod kilkoma
Rozdział I. Wprowadzenie historyczne
26
Teorie dotyczące samego autorstwa niewątpliwie przyczyniły się na-
tomiast do rozwoju instytucji droit moral, dzięki której utwór przestał być
traktowany w kategoriach zwykłego produktu czy towaru, lecz stał się
przedmiotem pozostającym pod szczególnym reżimem prawnym. Cza-
sami pisze się o twórcy jako o indywidualnej jednostce, której dany jest
przywilej wpisania się w historię
4
. Zwykło się myśleć, że autor odróż-
nia się od innych ludzi swoim intelektem, ma charakter i temperament,
w związku z czym prawie zawsze pozwalano mu na jawne afiszowanie się
ze swoim subiektywizmem. Co więcej, uważano, iż znajduje się on jakby
„poza społeczeństwem”
5
. W literaturze pojawiają się stwierdzenia, iż sy-
nonimem pojęcia „autor” jest geniusz, osoba obdarzona talentem trans-
cendentalnego wejrzenia
6
(transcendental insight) i tworzenia ex nihilo
7
.
Takie podejście, nazwane romantyczną koncepcją autorstwa, wykształciło
się w XVIII wieku (stąd też nazwa romantic authorship) i można powie-
dzieć, iż − o ile trudno byłoby udowadniać, iż nadal jest – z pewnością
było jednym z filarów rozwijającej się doktryny prawa własności intelek-
tualnej
8
. Pojęcia takie jak „autor” czy „autorstwo”, którymi się obecnie po-
sługujemy, są produktem XVIII-wiecznym, kiedy to twórcy coraz bardziej
pseudonimami), 3) many-to-one authornym (gdy autorów jest więcej niż jeden, ale posługują
się oni jednym oznaczeniem tylko jednego autora potencjalnego). Zatem rozróżnienie fact of
authorship i statement of authorship pozwala autorowi na wybór pomiędzy różnymi formami
atrybucji utworu, co nie zmienia faktu, iż autor jest w rzeczywistości ten sam.
4
Przyznaje to sam M. Foucault gdy pisze: „The coming into being of the notion of ‘au-
thor’ constitutes the privileged moment of individualization in the history of ideas, know-
ledge, literature, philosophy, and the science”, M. Foucault, What Is An Author? (w:) Textual
Strategies. Perspectives in Post-Structuralist Criticism, New York 1979, s. 158–159.
5
J. Boyle w ciekawy sposób porównuje status autora do statusu Ojców Założycieli,
pisząc: „...the author is indulgently expected to have (...) a genius that put her outside of so-
ciety, just as the Founders are conceived as being outside of, being prior to politics, which
is something that goes on inside the structure they have create”, J. Boyle, The Search for an
Author: Shakespeare and the Framers, Am. U.L. Rev. 1988, nr 37, s. 630.
6
„The author is presumed to have an almost transcendental insight − something which
cuts beneath the mundane world of everyday appearance”, J. Boyle, The Search..., s. 626−628.
7
„We are accustomed ... to saying that the author is the genial creator of a work in which
he deposits, with infinite wealth and generosity, an inexhaustible world of significations.
We are used to thinking that the author is so different from all other men, and so transcen-
dent with regard to all languages that, as soon as he speaks, meaning begins to proliferate,
to proliferate indefinitely”, D.L. Lange, At Play in the Fields of the Word: Copyright and the
Construction of Authorship in the Post-Literate Millennium, Law & Contemporary Problems,
1992, nr 55, s. 143.
8
J. Boyle, The Search..., s. 625; P. Lindenbaum, Milton’s Contract, Cardozo Arts & Ent. L.J.
1992, nr 10, s. 439.
1. Autorstwo utworu
27
zaczęli być świadomi swoich talentów i praw. Nie sposób jednak przejść
do bardziej szczegółowego opisu wspomnianej koncepcji nie przytaczając
idei wypracowanych na przełomie wielu wieków poprzedzających czasy
Romantyzmu, a bez których przedstawienie zagadnienia autorstwa wyda-
wałoby się niepełne. Tak jak bowiem większość koncepcji następujących
po sobie, i ta czerpała z zastanego światopoglądu i budowała na nim. To
ona dała asumpt do twierdzenia, iż autor to osoba wyłącznie odpowie-
dzialna – i przy tym wyłącznie zasługująca na uznanie – za stworzenie
unikalnego dzieła
9
.
1.2. Rozwój myśli dotyczącej autorstwa
1.2.1. Wprowadzenie
T.K. Dreier przedstawił autorstwo utworu w ujęciu historycznym jako
świadomość aktu kreacyjnego istniejącą po stronie twórcy i postrzeganie
rezultatu tego aktu jako swojego lub przynajmniej wypracowanego przy
swoim udziale
10
. To właśnie owa świadomość, rozwijająca się co najmniej
od czasów Renesansu, doprowadziła do przewartościowania światopo-
glądu ludzi. Dopiero wówczas dostrzeżono w samym fakcie kreacyjnym
zdarzenie o charakterze prawnym. Poniższa analiza dostarcza wielu przy-
kładów pozwalających na poparcie tak sformułowanej tezy.
1.2.2. Starożytność
Najwięcej źródeł dotyczących pojęcia autorstwa dostarcza historia li-
teratury europejskiej, w tym także ta dotycząca czasów najdawniejszych.
Mimo iż jest to ujęcie wąskie, bowiem dotyczy tylko jednej dziedziny twór-
czości, godne jest jednak przedstawienia w tym miejscu. Tym bardziej,
iż początkowo takie formy twórczości jak muzyka czy taniec stanowiły
zwykle dodatki do utworów mówionych i nie były uprawiane jako gatun-
ki niezależne
11
.
9
M. Woodmansee, The Genius and the Copyright: Economic and Legal Conditions of the
Emergence of the ‘Author’, Eighteen-Century Studies 1984, nr 4/17, s. 426.
10
Por. T.K. Dreier, Authorship and New Technologies from the Viewpoint of Civil Law
Traditions, IIC, 1995, nr 6/26, s. 991.
11
E.A. Havelock, Preface to Plato, Cambridge 1998, s. 151.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
pozbibl Mokrzycka Prawo do ochrony fragment
PRAWO DO DOBREJ ADMINISTRACJI 2
PRAWO DO PRYWATNOŚCI
Prawo?ministracyjne do kolokwium
Od marzen do realizacji fragment id 330850
Droga do doskonałości fragment
Mamo! Czy mogę oddychać, ABORCIA MAM PRAWO DO ZYCIA ! ! !
Od marzeń do realizacji fragment
Od zera do milionera fragment
Polacy i prawo do pracy za ile
Konstytucyjne prawo do informac Nieznany
Prawo do godziwego wynagrodzenia w doktrynie, Prace
Człowiek ma prawo do prawdy
J Poloczek Mam prawo do
prawo do wykładu 2(19,03,2010r)
prawo do
Prawo do urlopu wychowawczego przysługuje pracownikom zatrudnionym co najmniej sześć miesięcyx
Prawo do terenu
więcej podobnych podstron