252

Nr 10–12

PRACE ORYGINALNE

ORIGINAL PAPERS

WIADOMOŚCI LEKARSKIE 2008, LXI, 10–12

Elżbieta Miller

OCENA SKUTECZNOŚCI WCZESNEJ REHABILITACJI

PO UDARZE MÓZGU

Z Oddziału Rehabilitacji III Szpitala Miejskiego im. dr. Karola Jonschera w Łodzi

Rehabilitacja jest niezbędnym elementem leczenia po udarze mózgu i powinna być stosowana jak najwcześniej w celu stymulacji neuro-

genezy ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Celem pracy była ocena funkcjonalna chorego po udarze mózgu, poddanego kompleksowej

rehabilitacji neurologicznej, na podstawie testu oceniającego możliwość wykonania 9 czynności. Materiał i metody: Do analizy włączono 225

chorych z udarem mózgu, który wystąpił pierwszy raz w życiu, rehabilitowanych w latach 2006–2007 na Oddziale Rehabilitacji III Szpitala

Miejskiego im. dr. K. Jonschera w Łodzi. Porównywano stan wyjściowy (badanie w dniu przyjęcia na oddział) 2–3 tygodnie po udarze z okre-

sami kontrolnymi 5 tygodni, 8 tygodni i 6 miesięcy po udarze mózgu. W analizie statystycznej zastosowano czteropolową tablicę decyzyjną.

Do celów obliczeniowych wprowadzono dodatkową zmienną diagnostyczną D+, monitorującą zgodność wyników w punkcie wyjściowym

oraz w badanym okresie. Do określenia siły związku zmiennych kategoryzowanych zastosowano współczynnik siły związku r

p

dla tablicy

czteropolowej. Wyniki: W 5 tygodniu od wystąpienia udaru mózgu wynik wysoki osiągnęły wszystkie czynności zapewniające choremu

samodzielność w obrębie łóżka. W 8 tygodniu wynik wysoki osiągnęły czynności związane z chodem. Wnioski: 1. W ciągu pierwszych

2 miesięcy od wystąpienia udaru skuteczność rehabilitacji jest wysoka lub bardzo wysoka. 2. Pół roku po udarze mózgu 56% rehabilitowanych

jest zdolnych do samodzielnej egzystencji. [Wiad Lek 2008; 61(10–12): 252–257]

Słowa kluczowe: udar mózgu, wczesna rehabilitacja poudarowa, skuteczność.

Mózg jest organem szczególnie wrażliwym na niedo-

krwienie. Całkowite przerwanie dopływu krwi do mózgu

na 5 minut powoduje śmierć neuronów, 20–40-minutowe

niedokrwienie może doprowadzić do martwicy miocy-

tów serca lub nefronów nerki. Udar mózgu może być

przyczyną nieodwracalnego uszkodzenia tego organu

w wyniku co najmniej 3 zasadniczych mechanizmów:

mechanicznego uszkodzenia neuronów lub wyłączenia

ich funkcji, zmian metabolicznych oraz reakcji zapal-

nych lub zmian gliolitycznych [1]. Nie istnieje obecnie

żaden kliniczny sposób terapii neuroprotekcyjnej,

dlatego wczesna, kompleksowa, ciągła rehabilitacja

psychoruchowa jest bardzo ważnym elementem leczenia

po udarze mózgu [2,3,4,5]. Według Deklaracji Helsing-

borskiej z 1995 r., realizowanej w Polsce jako Narodowy

Program Leczenia i Profilaktyki Udarów Mózgu od 1997 r.,

rehabilitacja jest niezbędnym elementem leczenia

i powinna być stosowana jak najwcześniej [6], przede

wszystkim w celu stymulacji neurogenezy ośrodkowego

układu nerwowego (OUN).

Przy rozpoczęciu rehabilitacji po 6 miesiącach od

pojawienia się objawów zaburzenia motoryczne oraz ko-

munikowania się nie ulegają istotnej poprawie [1,4,5,6].

Statystyki podają, iż ogółem spośród osób, które przeży-

ły 6 miesięcy od udaru, u 48% utrzymuje się niedowład

połowiczy, 22% nie może chodzić samodzielnie, 24–53%

wymaga całkowitej lub częściowej pomocy w czynno-

ściach dnia codziennego, 12–18% ma zaburzenia mowy,

a u 32% występują objawy depresji [4].

Leczenie na oddziale rehabilitacji poudarowej opie-

ra się na współpracy wielodyscyplinarnego zespołu,

w którego skład wchodzą: lekarz, fizjoterapeuta, logo-

peda, terapeuta zajęciowy, neuropsycholog, pracownik

socjalny oraz pielęgniarka [1]. Badanie chorego powinno

uwzględniać nie tylko dokładną ocenę dysfunkcji ru-

chowych, lecz także stopień upośledzenia sprawności

intelektualnej, zwłaszcza czynności poznawczych, takich

jak afazja, agnozja, apraksja, zaburzenia pamięci i uwagi

oraz szeroki zakres zaburzeń nastroju i motywacji [7].

W przypadku braku powikłań po udarze mózgu hospi-

talizacja na oddziale rehabilitacji nie powinna trwać

dłużej niż 6–12 tygodni, w wyjątkowych przypadkach

24 tygodnie, ze względu na zbyt długą izolację społeczną

[8,9,10,11]. Po wypisaniu ze szpitala chory powinien

znajdować się pod opieką specjalistycznej przychodni

rehabilitacyjnej, której rolą jest zaplanowanie dalszego

leczenia usprawniającego. W zależności od stopnia dys-

funkcji ruchowej i schorzeń współistniejących chory jest

kwalifikowany do ponownego leczenia stacjonarnego

na oddziale rehabilitacji lub do leczenia ambulatoryj-

nego na oddziale rehabilitacji dziennej, w poradni lub

powinien kontynuować ćwiczenia w domu w ramach

rehabilitacji środowiskowej [12,13].

253

Nr 10–12

Celem pracy była ocena skuteczności wczesnej reha-

bilitacji neurologicznej po udarze mózgu na podstawie

testu funkcjonalnego, oceniającego najważniejsze czyn-

ności niezbędne do samodzielnego życia.

MATERIAŁ I METODA

Osoby badane

Dane dotyczące charakterystyki klinicznej i stanu

neurologicznego badanej populacji przedstawiono

w tabeli I. Do analizy włączono 225 chorych z udarem

mózgu, który wystąpił pierwszy raz w życiu, rehabilito-

wanych w latach 2006–2007 na Oddziale Rehabilitacji

III Szpitala Miejskiego im. dr. K. Jonschera w Łodzi.

Rozpoznanie było zgodne z Międzynarodową Klasy-

fikacją Chorób – ICD (I 69.0 – następstwa krwotoku

podpajęczynówkowego, I 69.1 – następstwa krwoto-

ku mózgowego, I 69.3 – następstwa zawału mózgu).

Pacjenci byli przyjmowani między 2 i 3 tygodniem

od udaru mózgu z oddziałów neurologii lub chorób

wewnętrznych, gdzie byli leczeni w okresie ostrym.

Początkowo chorych leczono w ramach rehabilitacji

przyłóżkowej, następnie po konsultacji byli kwalifiko-

wani do leczenia na oddziale rehabilitacji.

Konsultowanych chorych dzielono na 4 grupy:

I – pacjenci z niewielkim niedowładem lub bez niedo-

władu (4 lub 5 w skali Lovetta, 90–100 w skali ADL

– Activity of Daily Living); II – pacjenci, u których

powróciły pewne funkcje motoryczne, ale którzy nadal

mają problemy z codziennymi czynnościami, z porusza-

niem się i z równowagą (2 lub 3 w skali Lovetta, 65–90

w skali ADL); III – pacjenci ze znacznym niedowładem

lub bezwładem (0 lub 1 w skali Lovetta, 0–60 w skali

ADL); IV – pacjenci ze znacznym ograniczeniem świa-

domości lub nieprzytomni, bez możliwości współpracy

[5]. Pacjenci z grup II i III byli kwalifikowani do leczenia

na oddziale rehabilitacji. Wszystkich chorych poddano

kompleksowej rehabilitacji, trwającej średnio 25 dni.

Leczenie kontynuowano w poradni rehabilitacji lub

w ramach oddziału rehabilitacji dziennej przez 6 mie-

sięcy od udaru mózgu.

Zastosowane leczenie

Program rehabilitacji obejmował ćwiczenia indywi-

dualne, oparte głównie na zastosowaniu metod neurofi-

zjologicznych PNF (propriocepcja neurofizjologiczna)

i Bobath, gimnastyki przyrządowej i reedukacji chodu.

Kinezyterapia odbywała się 4–6 razy dziennie po 15 min.

Stosowano również zabiegi fizykalne: magnetoterapię,

krioterapię miejscową, światłolecznictwo, ciepłolecz-

nictwo, masaż ręczny i pneumatyczny, elektroterapię.

W przypadku występowania zaburzeń mowy prowadzo-

no ćwiczenia logopedyczne. Podczas pobytu na oddziale

zwracano również uwagę na odpowiednie zaopatrzenie

ortopedyczne. Pacjenci mieli możliwość korzystania

z konsultacji internistycznych, neurologicznych, psy-

chiatrycznych, okulistycznych i chirurgicznych.

Metodyka badań

Zastosowany test funkcjonalny jest zmodyfikowaną

skalą Rivermead Mobility Index (RMI) [7]. Zawiera on

9 podstawowych czynności życia codziennego: prze-

wracanie się na obie strony, podnoszenie się na łóżku

do pozycji siedzącej, utrzymywanie pozycji siedzącej,

przejście z łóżka na krzesło, wstanie z pozycji siedzą-

cej, przejście dwóch kroków do przodu, samodzielne

chodzenie w pokoju z pomocą ortopedyczną lub bez, cho-

dzenie w terenie, korzystanie ze środków transportu.

Test przeprowadzono 4-krotnie: między 2 i 3 tygodniem,

w 5 tygodniu, w 8 tygodniu i w 6 miesiącu od wystąpie-

nia udaru mózgu.

Analiza statystyczna

W celu zobiektywizowania prowadzonych badań

wyniki poddano obróbce statystycznej. Punktem wyjścia

zastosowanej metody jest czteropolowa tablica decyzyj-

na (tab. II). W zbiorze N = 225 badanych pacjentów po

udarze mózgu porównywano frakcje chorych, którzy

odzyskali funkcje, takie jak np. siedzenie w łóżku bez

pomocy czy wstanie z pozycji siedzącej. Porównania

dokonywano między stanem wyjściowym (badanie

w dniu przyjęcia na oddział rehabilitacji) 2–3 tygo-

dnie po udarze a okresami kontrolnymi w terminach:

Charakterystyka badanych

Średni wiek
Niedowład prawostronny
Niedowład lewostronny
Zespół psychoorganiczny
Nadciśnienie
Cukrzyca
Zawał serca
Choroba niedokrwienna serca
Migotanie przedsionków

67 lat

119 chorych
106 chorych

8%

82%
38%
18%
50%
21%

Tabela I. Charakterystyka badanej populacji

Udar mózgu

254

Nr 10–12

5 tygodni, 8 tygodni i 6 miesięcy po udarze mózgu.

Jeżeli w rozpatrywanym terminie czasowym chory po-

siadał analizowaną funkcję, przypisywano mu stan T+,

w przeciwnym przypadku T– [14].

Do celów obliczeniowych wprowadzona została

dodatkowa zmienna diagnostyczna D+, monitorują-

ca zgodność wyników w punkcie wyjściowym oraz

w badanym okresie. Jeżeli w punkcie wyjścia pacjent

posiadał cechę T+, to znaczy, że odzyskał daną funkcję

i będzie ją posiadał w każdym z następnych okresów

badania. Przyjmujemy, że zmienna D+ będzie posiadała

wartość 1 zarówno wtedy, gdy pacjent posiada cechę

T+ w punkcie wyjścia i w rozpatrywanym okresie, jak

i wtedy, gdy posiada cechę T– w obydwu rozpatrywa-

nych terminach. Natomiast zmienna diagnostyczna D–

będzie przyjmować wartość 1 wtedy, gdy w badanym

terminie pacjent wykazuje odzyskaną funkcję w stosunku

do punktu wyjścia [15].

Oznaczając pola rozpatrywanej tablicy kontyngen-

cyjnej symbolami a, b, c i d (tab. II), zauważamy, że

wartość a będzie równa liczbie pacjentów, którzy mieli

odzyskaną funkcję podlegającą analizie już w punkcie

wyjścia, a wartość c będzie zawsze równa 0. Jest to

konsekwencja założenia, że chory, który odzyskał ba-

daną funkcję już w punkcie wyjścia, nie traci jej przez

następny okres obserwacji.

Wartość zmiennej d będzie równa liczbie pacjentów,

którzy odzyskali badaną funkcję w okresie między

punktem wyjścia a rozpatrywanym okresem. Będzie to

różnica między liczbą pacjentów posiadających rozpa-

trywaną cechę w badanym terminie a liczbą pacjentów

z odzyskaną funkcją już w punkcie wyjścia. Natomiast

wartość zmiennej b będzie równa liczbie pacjentów,

którzy nie odzyskali funkcji w punkcie wyjścia, pomniej-

szonej o wartość zmiennej d. Do tak skonstruowanej

tablicy kontyngencyjnej można wyznaczyć współ-

czynnik siły związku [16], który pozwoli na określenie

skuteczności wczesnej rehabilitacji neurologicznej po

udarze mózgu.

Dla tablicy kontyngencyjnej, zdefiniowanej na po-

czątku, statystykę χ

2

Pearsona liczy się według wzoru:

.

Statystyka ta na ogół używana jest do testowania

hipotezy o niezależności zmiennych D i T, ale w naszym

przypadku przedmiotem zainteresowania jest zależność

tych zmiennych. Wtedy wartość statystyki χ

2

Pearsona

wstawiana jest do wzoru na współczynnik siły związ-

ku. Gdy we wnioskowaniu statystycznym nie chodzi

o badanie niezależności zmiennych, a o zbadanie stopnia

zależności, zamiast przeprowadzania testu niezależności

Pearsona, opartego na tablicy kontyngencyjnej, stawia

się pytanie o określenie siły związku między tymi

zmiennymi.

Spośród licznych miar służących do określenia

siły związku zmiennych kategoryzowanych (Crame-

ra, Yule’a, Pearsona) najodpowiedniejszy wydaje się

współczynnik siły związku r

p

, dla tablicy czteropolowej

określony wzorem:

Tabela II. Czteropolowa tablica decyzyjna

D+

D–

T+

a

c

a + c

T–

b

d

b + d

a + b

c + d

N

Tabela III. Przyporządkowanie siły związku do zakresu zmienności r

p

Zakres zmienności r

p

Określenie siły związku

r

p

= 0

brak

0 < r

p

≤ 0,1

nikła

0,1 ≤ r

p

< 0,3

słaba

0,3 ≤ r

p

< 0,5

przeciętna

0,5 ≤ r

p

< 0,7

wysoka

0,7 ≤ r

p

< 0,9

bardzo wysoka

0,9 ≤ r

p

< 1

niemal pełna

r

p

= 1

pełna

E. Miller

255

Nr 10–12

Udar mózgu

N

r

p

+

=

2

2

2

χ

χ

.

Wartość współczynnika r

p

jest zawarta w granicach

0 ≤ r

p

≤ 0, przy czym r

p

= 0 oznacza zależność cech,

natomiast r

p

= 1 oznacza pełną ich zależność. Aby

zagwarantować jednolitą interpretację wyznaczonym

wartościom współczynnika r

p

, przyjęto umowne przy-

porządkowanie następujących określeń, dotyczących

stwierdzonej empirycznej siły związku [14] (tab. III).

Tabela IV. Wyniki dotyczące odzyskiwania sprawności w zakresie wybranych czynności u chorych po udarze mózgu na podstawie

badań kontrolnych

Charakterystyka wybranych czynności

Okres po udarze mózgu:

2–3 tygodnie

5 tygodni

8 tygodni

6 miesięcy

1. Przewracanie się na obie strony

73%

81%

86%

88%

N = 164

182

194

198

χ

2

52,6

89,5

107,7

r

p

0,62

0,75

0,81

Siła związku:

wysoka

bardzo wysoka

bardzo wysoka

2. Podnoszenie się na łóżku do pozycji

siedzącej

53%

70%

81%

85%

N = 119

158

182

191

χ

2

51,3

98,2

118,9

r

p

0,61

0,78

0,83

Siła związku:

wysoka

bardzo wysoka

bardzo wysoka

3. Siedzenie w łóżku bez pomocy

70%

91%

94%

96%

N = 158

205

212

216

χ

2

140,1

164,9

185,6

r

p

0,88

0,92

0,95

Siła związku:

bardzo wysoka

niemal pełna

niemal pełna

4. Wstanie z pozycji siedzącej

62%

78%

82%

86%

N = 140

176

185

194

χ

2

69,7

103,3

115,5

r

p

0,69

0,78

0,82

Siła związku:

wysoka

bardzo wysoka

bardzo wysoka

5. Przejście z łóżka na krzesło

63%

81%

85%

88%

N = 142

182

191

198

χ

2

84,7

108,5

127,6

r

p

0,74

0,81

0,85

Siła związku:

bardzo wysoka

bardzo wysoka

bardzo wysoka

6. Przejście dwóch kroków do przodu

31%

53%

66%

78%

N = 70

119

149

176

χ

2

24,4

54,5

89,6

r

p

0,46

0,63

0,75

Siła związku:

przeciętna

wysoka

wysoka

7. Samodzielne chodzenie z pomocą

ortopedyczną lub bez pomocy po

pokoju

39%

56%

64%

72%

N = 88

126

144

162

χ

2

30,1

47,9

70,8

r

p

0,49

0,59

0,69

Siła związku:

przeciętna

wysoka

wysoka

8. Chodzenie w terenie

Nie badano

22%

42%

56%

–

N = 50

95

126

–

χ

2

15,96

32,8

–

r

p

0,36

0,504

–

Siła związku:

przeciętna

wysoka

9. Korzystanie ze środków transportu

Nie badano

Nie badano

13%

25%

–

–

N = 29

56

–

–

χ

2

4,54

–

–

r

p

0,2

–

–

Siła związku:

nikła

256

Nr 10–12

WYNIKI

Wyniki obliczeń zestawiono w tabeli IV. Podsta-

wowe czynności zapewniające choremu samodzielne

wykonywanie zasadniczych czynności w obrębie łóżka,

takie jak: przewracanie się na obie strony, podnoszenie

się na łóżku do pozycji siedzącej, utrzymywanie pozycji

siedzącej, przejście z łóżka na krzesło, osiągnęły wynik

wysoki w 5 i bardzo wysoki w 8 tygodniu. W przypadku

samodzielnego utrzymywania pozycji siedzącej wynik

niemal pełny. Odzyskanie przez chorego zdolności do

wykonywania tych czynności ułatwia rodzinie/opieku-

nowi transport chorego na wózku inwalidzkim (toaleta,

spacer itp.)

Funkcje związane z chodem osiągnęły wynik: prze-

ciętny w 5 tygodniu, wysoki w 8 i lepszy o 12%, również

wysoki, 6 miesięcy od udaru. Najtrudniej odzyskiwane

funkcje to chodzenie w terenie i korzystanie ze środków

transportu. Pół roku po udarze 56% chorych poruszała

się w terenie samodzielnie lub z bierną pomocą. Próba

ta dotyczyła sprawdzenia możliwości chodu z pomocą

ortopedyczną lub bez pomocy w otwartej przestrzeni. Na

zmiennie ukształtowanym terenie spotyka się bariery, tj.

krawężniki, stopnie itp. Odzyskanie tej sprawności to

możliwość samodzielnego funkcjonowania poza domem

w najbliższym jego otoczeniu. W przypadku korzysta-

nia ze środków transportu – pół roku od udaru – 25%

chorych mogła tę czynność wykonać samodzielnie lub

z asekuracją rodziny.

OMÓWIENIE

Leczenie rehabilitacyjne po udarze mózgu ma

na celu stymulację OUN poprzez bodźce ruchowe

i czuciowe, aby ułatwić neurogenezę [17] i odzyskać

utracone funkcje. Na podstawie przeprowadzonych

badań stwierdzono, iż zastosowanie programu ćwiczeń

opartych na metodach neurofizjologicznych z częstotli-

wością co najmniej 4–6 razy dziennie w krótkich sesjach

10–15-minutowych dostosowanych do wydolności

i stanu ogólnego chorego jest najważniejszym elementem

rehabilitacji, wpływającym na znaczną poprawę funkcjo-

nalną. W miarę upływu czasu rehabilitacji w kolejnych

badaniach kontrolnych obserwowano stopniową istotną

poprawę funkcjonalną.

Zaobserwowano, iż na znaczną poprawę stanu cho-

rego wpływa również kompleksowy program leczenia

rehabilitacyjnego, internistycznego oraz przeciwdepre-

syjnego i przeciwlękowego.

DYSKUSJA

Skale funkcjonalne zajmują się oceną samodzielności

chorego w czynnościach życia codziennego (activities of

daily living – ADL). Najczęściej są to skale uniwersalne,

mogące służyć również do oceny funkcjonalnej chorych

z innymi jednostkami chorobowymi. Skale te stosowane

są w ocenie leczenia, kwalifikacji do rehabilitacji, oceny

wyników rehabilitacji, prognozowania długoterminowe-

go, oceny samodzielności (w tym zdolności do samoob-

sługi), oszacowania potrzeby zapewnienia ewentualnej

opieki i celów orzeczniczych.

W ocenie funkcjonalnej po udarze mózgu najczęściej

stosowane są skale Barthel lub IADL (Instrumental

Activities of Daily Living), nie umożliwiają one jednak

szczegółowej oceny w zakresie konkretnej umiejętności,

dają ogólny obraz jakości życia chorego. Dokładniej-

szym testem funkcjonalnym jest Functional Indepen-

dence Measure (FIM) – szczegółowy test dokonujący

oceny 18 czynności z zakresu samoobsługi, kontroli

zwieraczy, mobilności oraz komunikacji słownej. Wadą

testu jest długi czas oceny chorego (średnio 40 min).

W ocenie podstawowych funkcji motorycznych sto-

sowane są Motor Assessment Scale (MAS) oraz Mo-

tricity Index – krótkie testy (średni czas oceny 5 min)

nieuwzględniające w dostatecznym stopniu możliwości

lokomocyjnych. Testem badającym głównie funkcje lo-

komocyjne i motoryczne chorego jest Rivermead Mobi-

lity Index (RIM), oceniający 15 różnych czynności, tj.

leżenie, wstanie, siedzenie, chodzenie w pomieszczeniu,

po schodach, kąpanie, bieganie i in.

Zastosowany w niniejszym badaniu test funkcjonalny

jest zmodyfikowaną wersją testu RIM. Na podstawie

obserwacji chorego po udarze mózgu wyodrębniono

9 czynności, które są najważniejsze w życiu codziennym.

W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono opracowa-

nia półrocznej obserwacji, dotyczącej oceny poprawy

funkcjonalnej chorego w zakresie konkretnych czynności

po przebytym pierwszy raz w życiu udarze mózgu.

Przedstawiony w pracy test miał na celu przedstawie-

nie akceleracji odzyskiwania utraconych najważniejszych

funkcji ruchowych w przypadku chorych ze średnim i z

dużym ubytkiem neurologicznym, rehabilitowanych po

przebytym pierwszy raz w życiu udarze mózgu. Ocena

konkretnych czynności daje dokładny obraz, jak wyglą-

dają kolejne etapy powrotu funkcji chorego po udarze

mózgu z zastosowaniem kompleksowego leczenia reha-

bilitacyjnego. Wyniki pracy potwierdzają konieczność

i ważność stosowania kompleksowej rehabilitacji u cho-

rych po udarze mózgu, szczególnie w okresie wczesnym

do 2 miesięcy od wystąpienia udaru mózgu.

WNIOSKI

1. W ciągu pierwszych 2 miesięcy od wystąpienia uda-

ru skuteczność rehabilitacji jest wysoka lub bardzo

wysoka.

2. Pół roku po udarze mózgu 56% rehabilitowanych jest

zdolnych do samodzielnej egzystencji.

E. Miller

257

Nr 10–12

Udar mózgu

Piśmiennictwo

[1] Miller E, Rutkowski M. Udział i rola ważniejszych czynników biochemicznych w udarze niedokrwiennym mózgu. Pol Merk Lek 2006; 20: 261–264.

[2] Miller E. Ocena funkcjonalna skuteczności wczesnej rehabilitacji po udarze mózgu – obserwacja półroczna. Przegl Med Uniw Rzesz 2007; 5: 205–210.

[3] Domka E, Myjkowska E, Kwolek A. Ocena częstości występowania powikłań u pacjentów rehabilitowanych z powodu udaru mózgu. Neurol Neurochir Pol

2005; 39: 300–309. [4] Kozubski W, Liberski P. Choroby układu nerwowego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2004, 131. [5] Miller E, Rutkowski M, Mro-

wicka M, Matuszewski T. Udział reaktywnych form tlenu w uszkodzeniu mięśni wywołanych hipokinezją. Pol Merk Lek 2007; 22: 314–317. [6] Partridge C, Morris L,

Edwards S. Recovery from physical disability after stroke: profiles for different levels of starting severity. Clin Rehabil 1993; 7: 210–217. [7]

Collen FM, Wade DT, Robb GF

,

Bradshaw CM. The Rivermead Mobility Index: a further development of the Rivermead Motor Assessment. Int Disabil Stud 1991; 13: 50–54. [8] Pound P,

Bury M, Gompertz P, Ebrahim S. Views of survivors of stroke on benefits of physiotherapy. Qual Health Care 1994; 3: 69–74. [9] Ashburn A, Partridge C,

De Souza L. Physiotherapy in the rehabilitation of stroke: a review. Clin Rehabil 1993; 7: 337–45. [10] Jackson J. Approaches to neurological rehabilitation by

physiotherapists. Br J Ther Rehabil 1994; 1: 71–74.

[11] Keren O, Motin M, Heinemann AW, O’Reilly CM, Bode RK, Semik P, Ring H. Relationship between rehabilitation therapies and outcome of stroke patients

in Israel: a preliminary study. Isr Med Assoc J 2004; 6: 736–741. [12] Deutsch A, Granger CV, Heinemann AW, Fiedler R, DeJong G, Kane RL, Ottenbacher KJ,

Naughton JP, Trevisan M. Poststroke rehabilitation: outcomes and reimbursement of inpatient rehabilitation facilities and subacute rehabilitation programs.

Stroke 2006; 37: 1477–1482. [13] Deutsch A, Granger CV, Fiedler RC, DeJong G, Kane RL, Ottenbacher KJ, Heinemann AW, Naughton JP, Trevisan M. Outcomes

and reimbursement of inpatient rehabilitation facilities and subacute rehabilitation programs for Medicare beneficiaries with hip fracture. Med Care 2005; 43:

892–901. [14] McNeil BJ, Keller E, Adelstein SJ. Primer on certain elements of medical decision making. N Engl J Med 1975; 293: 211–215. [15] Guilford JP.

Podstawowe metody statystyczne w psychologii i pedagogice. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1964, 24–37. [16] Góralski A. Metody opisu i wniosko-

wania statystycznego w psychologii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1974, 23–35. [17] Sacharczuk M. Neurogeneza wieku dorosłego. Wydawnictwo

Lekarskie PZWL. Warszawa 2005, 14–17.

Adres autorki: Elżbieta Miller, Oddział Rehabilitacji, III Szpital Miejski w Łodzi, ul. Milionowa 14, 93-113 Łódź, e-mail: [e-mail]

E. Miller

ASSESSMENT OF THE EFFECTIVENESS

OF EARLY POST-STROKE REHABILITATION

Summary

Rehabilitation is a necessary element of treatment after stroke and should be used as early as possible in order to stimulate neurogenesis of

the central nervous system. The aim of the study was to examine the effectiveness of early post-stroke rehabilitation on the basis of the func-

tional test examining 9 basic life functions. Material and methods: Analysis included 225 patients after first stroke (average age 67), during

inpatient rehabilitation in the Rehabilitation Department at the III Provincial Hospital in Łódź in the period 2006–2007. From the beginning

patients were rehabilitated by local physiotherapists. Next after consultancy they were qualified to Rehabilitation department. Comparison

was done between status datum (examination in the day of coming to Rehabilitation Department) 2–3 weeks after stroke and control periods

at times: 5 weeks, 8 weeks, and 6 month after the stroke. In statistical analysis the four field decision board was used. In order to count it up,

the diagnostic variable D+ was added to control the compatibility of results agreement at the start point and in the examined time. To measure

the force of connections of categorized variables, modulus of force connection r

p

for four field decision board was used. Results: In the 5

th

week after brain stroke all functions connected with independence at the bed area achieved high results. Functions connected with walking

achieved high result in the 8

th

week. Conclusions: 1. The first 2 months after the stroke are most effective for early post-stroke rehabilitation.

2. Half year after the brain stroke 56% of the patients are capable of self-existence.

Key words: brain stroke, early post-stroke rehabilitation, effectiveness.