Język gruziński

1

Język gruziński

ქართული ენა

Obszar

Gruzja, Iran (50 tys.), Azerbejdżan, Turcja, Rosja i inne

Liczba mówiących

7,5 miliona

Klasyfikacja genetyczna Języki południowokaukaskie

*Język gruziński

Pismo

gruzińskie

Status oficjalny

język urzędowy

Gruzja

Kody języka

ISO 639-1

ka

ISO 639-2

geo/kat

SIL

GEO

W Wikipedii

Zobacz też: język, języki świata

Wikipedia w języku gruzińskim

W Wikisłowniku: Słownik języka gruzińskiego

Język gruziński (gruz. ქართული ენა, kartuli ena) – język południowokaukaski, używany przez ok. 4,2 mln osób

głównie w Gruzji, gdzie jest językiem urzędowym, oraz przez dalsze 2,5 mln w Turcji, Rosji, USA i Europie, jak też

przez niewielkie grupy w Iranie (tj. Gruzini ferejdańscy) i Azerbejdżanie (Ingilojcy). Jest też używany jako język

literacki przez zamieszkujące Gruzję niewielkie wspólnoty etniczne, nie posiadające piśmiennictwa we własnych

językach: przez Swanów, Megrelów i Lazów.

Klasyfikacja, historia i rozwój piśmiennictwa

Język gruziński, wraz z językami swańskim, megrelskim oraz lazyjskim, tworzy południowokaukaską (zwaną też

kartwelską) rodzinę językową, niegdyś błędnie łączoną z innymi rodzinami Kaukazu, stanowiąc najbardziej liczny i

jednocześnie najważniejszy jej język.

Język gruziński zapisywany jest alfabetem gruzińskim, który pochodzi najprawdopodobniej od spółgłoskowego

pisma syryjskiego. Gruziński ma bardzo długą tradycję piśmienniczą, sięgającą przynajmniej V w. Wśród

gruzińskich badaczy panuje powszechne przekonanie, że pierwszy alfabet języka gruzińskiego powstał najpóźniej na

przełomie IV i III w. p.n.e., za czasów króla Parnawaza I. Najstarszym zachowanym zabytkiem literatury jest

powstały w V w. żywot św. Szauszanik, którego autorem jest Jakub Curtaweli, a uważanym za najważniejsze dzieło

literatury gruzińskiej jest XII-wieczny epos Rycerz w tygrysiej skórze autorstwa Szoty Rustawelego. Język gruziński

posiada też bardzo bogatą literaturę sakralną, której autorami nierzadko bywali gruzińscy władcy np.: Dawid IV.

Język gruziński

2

W dziejach języka wyróżnia się dwa główne okresy: starogruziński V w.-XI w. oraz nowogruziński - od XII w.

Język gruziński, pomimo bardzo bogatego słownictwa, posiada również zapożyczenia z licznych języków, z którymi

miał kontakt na przestrzeni dziejów. Te obejmują m.in. język arabski, perski, turecki, grecki, łacinę, rosyjski czy

wreszcie język angielski. Istnieją też pożyczki z innych języków Kaukazu, jak np.: z armeńskiego kalaki 'miasto',

osetyjskiego ludi 'piwo' czy abchaskiego dzghwa 'morze'

[1]

.

Do najwybitniejszych badaczy języka gruzińskiego zalicza się: Tamaza Gamkrelidzego, Arnolda Czikobawę czy

Georges’a Dumézila.

Dialektologia

Język gruziński jest silnie zróżnicowany dialektycznie. Istnieje 18 dialektów, podzielonych według wspólnych

podobieństw na dwa główne zespoły – wschodni i zachodni, które pomimo dużych różnic są wzajemnie zrozumiałe.

Językoznawcy gruzińscy wliczają do nich, pozostałe etnolekty kartwelskie w tym m.in. język swański, choć trzeba

pamiętać, że jest to bardziej deklaracja polityczna, niż stwierdzenie językowego stanu rzeczy. Cechami różniącymi

dialekty są m.in. występowanie y- i u- przed niektórymi samogłoskami (odpowiednik labializacji), obecność długich

i krótkich samogłosek, używanie starogruzińskiego zrostku liczby mnogiej z -n-, zamiast współczesnego z -eb-,

odmienne formy czasownikowe oraz nieobecne w języku literackim zapożyczenia czy dialektyzmy. Dialekty

gruzińskie dzielimy na:

• północno-wschodnie - chewsurecki, pszawecki, tuszecki, chewski, mtiulecki

• wschodnie - kachetyjski, ingilojski, ferejdański, tianecki

• środkowe - kartlijski, dżawachecki, meschecki

• południowo-zachodnie - guryjski, adżarski, imerchewiański

• północno-zachodnie - imerecki, leczchumski, raczyjski

Do dialektów zalicza się też język judeo-gruziński, będący w rzeczywistości mieszanką języka gruzińskiego i

hebrajskiego słownictwa.

Współczesny język literacki ukształtował się w XIX-XX w. na podłożu dialektu kartlijskiego i kachetyjskiego.

Charakterystyka gramatyczna

Język gruziński jest językiem aglutynacyjnym, o bogatej fonetyce. Występują tu często zbitki spółgłoskowe (np.

mcvrtneli- trener). Posiada 28 spółgłosek z charakterystycznymi trójkami głosek dźwięcznych, bezdźwięcznych

przydechowych i bezdźwięcznych wydechowych. Samogłosek ma tylko 5. Posiada siedem przypadków: mianownik,

ergatyw, adwerbial (essivus), celownik, dopełniacz, narzędnik, oraz wołacz. Przymiotniki mają identyczną formę,

jak rzeczowniki. Przysłówki tworzy się, dodając do przymiotnika lub rzeczownika końcówkę adwerbialu. Zaimek I

os. Sg me może wskazywać na pewne pokrewieństwo z językami indoeuropejskimi. Choć posiada ergatyw, w czasie

teraźniejszym jest nominatywny. W odmianie czasowników używa tzw. screeve'u. Koniugacja czasowników jest

bardzo złożona, z podziałem czasowników na statyczne i dynamiczne, przechodnie i nieprzechodnie, jedno- i

wieloosobowe i in.

Odmienne części mowy

Rzeczownik

Język gruziński posiada względnie prostą deklinację i nie rozróżnia rodzajów gramatycznych. Rzeczowniki kończą

się spółgłoską (wtedy dodajemy zrostek -i) lub samogłoską, inną niż -i. Rzeczownik odmienia się przez siedem

przypadków, tj.: mianownik, ergatyw, adwerbial (essivus), celownik, dopełniacz, narzędnik, wołacz oraz dwie osoby

-pojedynczą i mnogą. Przypadki, służące do oznaczanie podmiotu i dopełnień, różnią się w zależności od scriwu i

klasy czasownikowej, a są to: mianownik, ergatyw oraz celownik. Sprawą sporną jest nazewnictwo ergatywu - jako

że gruziński nie jest w pełni ergatywny, część językoznawców preferuje nazwę narratyw. Ciekawym dla Polaka

przypadkiem będzie adwerbial, który służy do tworzenia przysłówków np.: lamazi ' piękny' - lamaza 'pięknie'.

Język gruziński

3

Liczbę mnogą zaznacza się przez zrostek -eb-.

Wzór odmiany rzeczowników, kończących się na spółgłoskę

spółgłoskowe przykład: k'ac- ("człowiek")

Mianownik

-i

k'ac-i

Narratyw

-ma

k'ac-ma

Celownik

-s

k'ac-s

Dopełniacz

-is

k'ac-is

Narzędnik

-it

k'ac-it

Adverbial

-ad

k'ac-ad

Wołacz

-o

k'ac-o!

Wzór odmiany rzeczowników kończących się na samogłoskę

Wśród tych rzeczowników trzeba wyróżnić dwa typy:

typ I - zmieniający swoją samogłoskę tematyczną (gł. rzeczowniki kończące się na -e lub -a) oraz

typ II - niezmieniający owej samogłoski, do którego należą rzeczowniki kończące się na -o, -u, -i oraz niektóre na -a

lub -e.

samogłoskowe (I) przykład: mama- ("ojciec") samogłoskowe (II) przykład: Sakartvelo- ("Gruzja")

Mianownik

-Ø

mama

-Ø

Sakartwelo

Narratyw

-m

mama-m

-m

Sakartwelo-m

Celownik

-s

mama-s

-s

Sakartwelo-s

Dopełniacz

-is *

mam-is

-s

Sakartwelo-s

Narzędnik

-it *

mam-it

-ti

Sakartwelo-ti

Adwerbial

-d

mama-d

-d

Sakartwelo-d

Wołacz

-Ø

mama!

-Ø

Sakartwelo!

Porównanie nowej i starej deklinacji w liczbie mnogiej

Mimo że we współczesnym gruzińskim do tworzenia form liczby mnogiej używa się jedynie -eb-, można jednak

spotkać – np. w poezji lub niektórych dialektach – deklinację starego typu, stosującą wrostek -n-.

deklinacja współczesna deklinacja archaiczna

Mianownik

k'ac-eb-i

k'ac-n-i

Narratyw

k'ac-eb-ma

k'ac-ta

Celownik

k'ac-eb-s

k'ac-ta

Dopełniacz

k'ac-eb-is

k'ac-ta

Narzędnik

k'ac-eb-it

k'ac-ta

Adverbial

k'ac-eb-ad

k'ac-ta

Wołacz

k'ac-eb-o!

k'ac-n-o!

Język gruziński

4

Odmienne części mowy

Bibliografia

• B. T. Rudenko, Грамматика грузинского языка, Москва 1940

• K. Tschenkeli, Einfuehrung in die georgische Sprache, Zuerich 1958

• H. I. Aronson, Georgian: a Reading Grammar, Bloomington 1990

• A. C. Harris, Georgian Syntax: A Study in Relational Grammar, Cambridge 1981

Linki zewnętrzne

• Informacje o fonetyce gruzińskiego języka (po polsku)

[2]

• Historia języka i alfabetu gruzińskiego, minirozmówki polsko-gruzińskie

[3]

• Podręcznik gramatyki autorstwa Howarda Aronsona (pdf, po angielsku)

[4]

• Portal gruzinoznawczy PJ Hillery'ego z wyczerpującym opisem gramatyki języka (pdf, po angielsku)

[5]

• Słownik gruzińsko-angielski (pdf)

[6]

Przypisy

[1] Zapożyczenie to zresztą używane jest przez Abchazów jako główny argument za autochtonicznym, "nadmorskim" pochodzeniem swego ludu

w opozycji do wewnątrzlądowych Gruzinów. Gruzini mieliby jakoby nauczyć się słownictwa, związanego z morzem od Abchazów, jako że

sami - będąc ludem z interioru - nie mieli potrzeby takiego rozwinąć. Teza ta wydaje się jednak być błędem, jako że Kartwelowie

zamieszkiwali tereny nadmorskie już w zamierzchłej przeszłości, dlatego najprawdopodobniej można mówić tu jedynie o zastąpieniu starego

kartwelskiego wyrazu, abchaskim odpowiednikiem (zjawisko to jest zresztą dość powszechne, vide zastąpienie polskiego trześnia ukraińską

czereśnią)

[2] http:/

/

samaia.

republika.

pl/

geo/

pismo.

html

[3] http:/

/

www.

kaukaz.

pl/

gruzja/

jezyk_gruzinski/

jezyk_gruzinski.

php

[4] http:/

/

www.

seelrc.

org:8080/

grammar/

mainframe.

jsp?nLanguageID=7

[5] http:/

/

www.

armazi.

demon.

co.

uk/

[6] http:/

/

web.

archive.

org/

web/

*/

http:/

/

www.

geocities.

com/

sisauri/

language/

dictionary/

qveda.

htm

Źródła i autorzy artykułu

5

Źródła i autorzy artykułu

Język gruziński  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24321746  Autorzy: Admirał Bum, Alojzy Żubrowski, Andrzej.W, Antares, Bukaj, C2H5OH, Derbeth, Fon, IZQ, Kazbek,
Luce, Ludwik Węgierski, Maciej Egermeier, Mathiasrex, Michalgarbowski, OTB, PMG, Qurqa, Rklisowski, Rogra, Shakal pator, Skotos, Spl908455, Tomasz Kamil, WTM, Zimbru, 20
anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Wikipedia-logo.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wikipedia-logo.png  Licencja: logo  Autorzy: Abigor, Bastique, Cary Bass, Guillom, Krinkle, Kwj2772,
Mike.lifeguard, Mormegil, Richie, Rocket000, Schaengel89

Plik:Logo Wikisłownika.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Logo_Wikisłownika.svg  Licencja: logo  Autorzy: User:ABX, user:tsca

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/