WODA W GLEBIE

HIGROSKOPIJNA

* niedostępna dla roślin
* powleka koloidalne
cząsteczki gleby i jest przez
nie utrzymywana z olbrzymią
siłą, większą niż siła ssąca

komórek korzenia

BŁONKOWATA

* niedostępna dla roślin
* kolejna po higroskopijnej
warstwa wody powlekająca
cząstki glebowe
* przyciągana z siłą
przekraczająca wartość siły

ssącej korzenia

KAPILARNA

* wypełnia włosowate
kanaliki występujące w
glebie i jest w nich
utrzymywana dzięki
napięciu
powierzchniowemu

* dostępna dla roślin

GRAWITACYJNA

* wypełnia przestwory glebowe
i pod wpływem siły ciążenia
spływa na niższe poziomy, aż do
wody gruntowej – miejsce po niej
wypełnia powietrze
* taka napełniona wodą i
powietrzem gleba staje się
korzystnym środowiskiem dla

korzeni roślin lądowych

SOLE MINERALNE W GLEBIE

ROZTWÓR GLEBOWY

* złożony z wody i
rozpuszczonych w niej soli
mineralnych
* jony z roztworu
glebowego są łatwo
dostępne dla roślin, lecz
stanowią jedynie niewielką
część zapasu substancji

mineralnych w glebie

KOMPLEKS SORPCYJNY

* główne źródło substancji mineralnych dla roślin
* tworzą go jony związane przez powierzchnie koloidalne
cząstek gleby
* cząstki glebowe, zwykle o ładunku ujemnym (rzadziej
dodatnim), przyciągają i utrzymują na swej powierzchni
kationy, np. Ca

2+

, Mg

2+

, K

+

* kationy te mogą być wymieniane (stąd nazwa jony
wymienne) podczas wymiany jonowej
* wymiana może się odbywać między kompleksem
sorpcyjnym a roztworem glebowym, dzięki czemu
wzbogaca się on w jony łatwo dostępne dla korzenia (np.
dwa kationy K

+

z kompleksu sorpcyjnego mogą zostać

wymienione na jeden kation Ca

2+

z roztworu glebowego)

* wymiana może również zachodzić bezpośrednio między
kompleksem sorpcyjnym a korzeniem (np. kation K

+

,

zaadsorbowany na powierzchni cząstki glebowej, może być

wymieniony na H

+

z powierzchni korzenia)

ZWIĄZKI

NIEROZPUSZCZALNE W

WODZIE

* minerały, których jony nie
ulegają wymianie (jony
niewymienne)
* w procesie wietrzenia oraz
rozpuszczania, który
przyspieszają wydzielane przez
korzeń substancje o charakterze
kwaśnym (np. kwas węglowy,
szczawiowy, jabłkowy), związki

te stają się dostępne dla roślin

PRZYSTOSOWANIE ROŚLINY DO POBIERANIA WODY I SOLI MINERALNYCH ORAZ ICH TRANSPORTU

KORZEŃ

* integralna część rośliny lądowej
* zaopatruje roślinę w wodę i sole mineralne
* przytwierdza roślinę do podłoża
* może pełnić funkcje dodatkowe wynikające z
metamorfozy (przekształceń), takie jak:
- funkcje spichrzowe (korzeń marchwi)
- funkcje podporowe (korzeń kukurydzy)
* korzeń wykazuje w przekroju budowę strefową

(I) STREFA

WIERZCHOŁKOWA

(okryta czapeczką)

* nie pobiera wody wcale

albo niewielką ilość

(II) STREFA WYDŁUŻANIA

(ELONGACJI)

* nie pobiera wody wcale

albo niewielką ilość

(IV) STREFA WYROŚNIĘTA

(korzeni bocznych)

* nie pobiera wody wcale albo

niewielką ilość

(III) STREFA WŁOŚNIKOWA

* odgrywa zasadniczą rolę w
pobieraniu wody i substancji
mineralnych
* nie występują tu skołowaciałe tkanki
ochronne ograniczające pobieranie
wody
* występują dobrze wykształcone
elementy tkanki przewodzącej

WŁOŚNIKI

* cylindryczne struktury powstałe jako boczne wyrostki komórek skórki korzenia
(ryzodermy), które nawet 20-krotnie zwiększają powierzchnię chłonną tego
organu
* wrastają pomiędzy cząstki gleby i bez trudu pobierają wodę oraz rozpuszczone
w niej substancje, ponieważ ich ściana komórkowa jest cienka i łatwo
przepuszczalna
* delikatne, żyją tylko kilka dni, nieustannie zastępowane przez nowe komórki
epiblemy

DREWNO

* element odpowiedzialny za
transport wody z solami
mineralnymi
* złożone z martwych komórek
przewodzących o sztywnych,
zdrewniałych ścianach
* przemieszczająca się w
elementach drewna woda tworzy
nieprzerwany słup mogący osiągać
wysokość nawet do 100m
* zdrewniałe korzenie i łodygi
drzew oraz krzewów – elementy
drewna zwykle zajmują centralną
strefę walca osiowego i otoczone są
pierścieniem łyka
* niezdrewniałe łodygi roślin
zielnych i liście – drewno tworzy
wraz z elementami łyka wiązki
przewodzące (sposób
wykształcenia i ułożenia wiązek jest
różny ale wszystkie łączą organy
rośliny w jedną funkcjonalną całość)

CZŁONY NACZYŃ

* przypominają kształtem grubościenne walce
* poprzeczne ściany są tu silnie perforowane
lub wręcz zanikają
* ułożone są kolejno, jeden za drugim i tworzą
naczynia

NACZYNIA

* przypominają długie rury
wodociągowe o bardzo małych
kapilarnych przekrojach
* dzięki siłom adhezji i kohezji
woda w naczyniach może
przemieszczać się z prędkością
nawet około 40m/g

CEWKI

* starsze ewolucyjnie
* transportują wolniej (ok. 1-1,4 m/g)
* struktury o kształcie wrzecionowatym
* ruch wody odbywa się w jamkach
występujących w ścianach bocznych

POBIERANIE WODY I SOLI MINERLNYCH Z GLEBY

DYFUZJA

* swobodne
przemieszczanie się
cząsteczek i samorzutne
wyrównywanie stężeń
(ciśnień) cieczy i gazów
* podstawa pobierania
(początkowy etap) oraz
transportu wody i soli
mineralnych
* podstawa transpiracji

OSMOZA

* rodzaj dyfuzji
* przenikanie cząsteczek wody
przez błony
półprzepuszczalne
* następuje zawsze z roztworu
o mniejszym stężeniu (dużej
zawartości wody – roztwór
hypotoniczny) do roztworu o
większym stężeniu (mniej
zawartości wody – roztwór
hipertoniczny)
* umożliwia pobieranie wody z
gleby, przekazywanie jej z
komórki do komórki i
rozprowadzenie jej po roślinie

PĘCZNIENIE

* uwadnianie (hydratacja)
substancji o charakterze
koloidów, które przyciągają
cząsteczki wody, wiążąc je
wiązaniami wodorowymi i
tworzą wokół siebie otoczki
wodne
* procesowi temu ulegają m.in.
celuloza i pektyny ściany
komórkowej, białka
wchodzące w skład
protoplastu, ziarna skrobi i
inne wielocukry zapasowe
* odgrywa ważną rolę w
transporcie wody i jonów przez
ściany komórkowe oraz w
transpiracji szparkowej

TRANSPORT AKTYWNY

* odbywa się przez błony
komórkowe zawsze wbrew
gradientowi stężeń kosztem
nakładów energii
metabolicznej, czerpanej
głównie z rozkładu ATP
* odgrywa istotną rolę w
pobieraniu składników
mineralnych przez błony
komórek włośnikowych
korzenia

WODA

* włośniki (tak jak inne komórki) pobierają wodę dzięki potencjałowi wodnemu
* jest to miara zdolności komórek rośliny do pochłaniania wody albo jej oddawania
* jest on równy różnicy między ciśnieniem hydrostatycznym (turgorowym – P

0

) a

ciśnieniem osmotycznym (cT)
* wyrażamy to równaniem:

W

= P

0

– cT (podstawową jednostką jest megapaskal – MPa)

* woda zawsze przemieszcza się zgodnie z gradientem potencjału (od miejsca o
potencjale wyższym do miejsca o potencjale wodnym niższym)
* potencjał czystej wody - 0 Pa
* potencjał roztworu (np. protoplastu komórki) – zawsze mniejszy (w roztworze
energia swobodna cząsteczek wody jest proporcjonalnie niższa)
* zgodnie z tą zasadą rozpuszczone w wodzie substancje zmniejszają potencjał
wodny (im większe jest stężenie roztworu, tym mniejszy jest jego potencjał wodny
* odwodnione komórki będą intensywnie pobierać wodę (jeżeli będzie dostępna)
* komórka w stanie pełnego uwodnienia zajmuje największą objętość, jej
potencjał jest wysoki i nie będzie ona pobierała wody (rośliny wodne, całkowicie
zanurzone w wodzie)
* roślinę lądową i jej bezpośrednie otoczenie traktujemy jako jeden układ o
odpowiednio rozłożonym gradiencie potencjału wodnego (najwyższy jest potencjał
roztworu glebowego, mniejszy komórek korzenia, jeszcze mniejszy komórek liści i
wyraźnie mniejszy w otaczającej roślinę atmosferze)
* taki rozkład gradientu potencjału wodnego umożliwia stały przepływ wody z gleby
przez roślinę do atmosfery

SOLE MINERALNE

* proces bardziej skomplikowany
niż w przypadku wody:
- dyfuzja jonów przez ścianę
komórkową włośników i ich
adsorpcja na powierzchni błony
komórkowej
- dalej większość jonów
przemieszcza się już niezależnie od
wody (w błonach komórek
włośnikowych funkcjonują liczne
przenośniki białkowe, które nie
tylko aktywnie transportują jony
pierwiastków, ale jednocześnie je
selekcjonują)
* transport jonów może również
odbywać się na zasadzie dyfuzji
wspomaganej (ułatwionej) przez
określone białkowe kanały
jonowe (najlepiej poznane to
potasowe, wapniowe i chlorkowe)

PRZEWODZENIE WODY I SOLI MINERALNYCH W ROŚLINIE

TRANSPORT W POPRZEK

KORZENIA DO WALCA

OSIOWEGO GDZIE ZNAJDUJE

SIĘ TKANKA PRZEWODZĄCA

TRANSPORT DALEKI PRZEZ

ELEMENTY KSYLEMU

(DREWNA) KORZENIEM I

ŁODYGĄ DO LIŚCI

TRANSPORT PRZEZ

TKANKI LIŚCIA

ZAKOŃCZONY

TRANSPIRACJĄ

TRANSPORT W POPRZEK KORZENIA DO WALCA OSIOWEGO

* aby dotrzeć do elementów przewodzących drewna woda i sole mineralne muszą przemieścić się w poprzek korzenia i pokonać komórki

miękiszowe kory pierwotnej, endodermę (śródskórnię) i okolnicę (perycykl)

DROGA APOPLASTYCZNA

* transport w większym stopniu
* apoplast – przestrzeń w roślinie tworzona przez martwe
elementy: ściany komórkowe, przestwory
międzykomórkowe oraz naczynia i cewki
* droga ta w poprzek korzenia to przemieszczanie w obrębie
ścian komórkowych i przestworów międzykomórkowych
* w kanale apoplastycznym następuje masowy przepływ

wody wraz z jonami soli mineralnych do elementów drewna

DROGA SYMPLASTYCZNA

* transport w większym stopniu
* symplast – przestrzeń utworzona przez protoplasty
wszystkich żywych komórek
* droga ta to wędrówka przez protoplasty poszczególnych
komórek, połączonych ze sobą wypustkami

cytoplazmatycznymi (plazmodesmami)

ŚRÓDSKÓRNIA (ENDODERMA)

* złożona z martwych komórek stanowiących
trudno przenikliwą barierę dla wody i soli
mineralnych
* komórki mają zgrubiałe ściany, uniemożliwiające
przepływ wody wraz z jonami
* przepływ jest możliwy jedynie przez
cienkościenne żywe komórki przepustowe
* budowa śródskórni zapewnia możliwość
utrzymania różnicy potencjału wodnego

między korą pierwotną a walcem osiowym

PERYCYKL

ŚWIATŁA NACZYŃ LUB CEWEK

* światło elementów przewodzących
drewna stanowi drogę dalszego
masowego przepływu wody wraz z
jonami do części rośliny położonych
wyżej

TRANSPORT DALEKI W ELEMENTACH DREWNA (KSYLEMU)

* na sprawność systemu transportującego wodę wpływają (poza stopniem rozbudowy tkanki przewodzącej i jej właściwościami) dwa

mechanizmy: jeden, którego skutkiem jest podciąganie wody w ksylemie i drugi, pompujący ją w górę pod zwiększonym ciśnieniem

MECHANIZM PASYWNY

* zasysanie wody z solami przez podciśnienie (podciąganie słupa wody do góry
wywołane jest transpiracją)
* na skutek transpiracji wzrasta stężenie soku komórkowego, obniża się
natomiast ciśnienie turgorowe komórek miękiszu asymilacyjnego liści
* w efekcie rośnie ich potencjał wodny (zgodnie z wzorem)
* powoduje to osmotyczne przenikanie wody z komórek sąsiednich
* część komórek przejmuje wodę z elementów drewna znajdujących się w
drobnych wiązkach przewodzących (nerwach) liścia
* ubytek wody w ksylemie wywołuje w jego elementach ciśnienie
hydrostatyczne, sięgające przez łodygę do włośników korzeni (dzięki temu słup
wody zostaje zassany do góry)
* mechanizm ten nie wymaga nakładów energii metabolicznej (jest napędzany
energią cieplną Słońca i energią wiatru)
* w ten sposób następuje ciągłe parowanie wody, głównie z powierzchni liści, i
powstaje siła ssąca

MECHANIZM AKTYWNY

* podstawą mechanizmu pompowanie wody pod
zwiększonym ciśnieniem, za które odpowiada
korzeń
* tłoczenie wody w drewnie w górę rośliny
* wykorzystywany w wypadku słabej transpiracji
(u roślin szpilkowych wcale nie występuje)
* w wyniku funkcjonowania tego mechanizmu w
ksylemie korzenia powstaje parcie korzeniowe
(dodatnie ciśnienie korzeniowe)
* do jego powstania niezbędna jest energia
pochodząca z oddychania tlenowego
* energia z ATP jest zużywana na aktywny
transport jonów i innych substancji osmotycznie
czynnych z komórek walca osiowego korzenia do
światła naczyń
* powoduje to zwiększenie stężenia roztworu w
ksylemie w stosunku do komórek walca osiowego i
w konsekwencji osmotyczny przepływ wody
między tymi układami
* przejawem parcia korzeniowego jest gutacja i
płacz roślin

GUTACJA

* wydzielanie przez liście wody w stanie ciekłym (szczególnie w
atmosferze dobrze wysycanej parą wodną)
* odbywa się przez szparki wodne (hydatody), podobne do aparatów
szparkowych, ale nie wykazujące zdolności do otwierania i zamykania się
* umiejscowione są zwykle na brzegach liści w pobliżu zakończeń wiązek
przewodzących
* ciecz wydzielana przez hydatody nie jest czystą wodą, lecz zawiera
śladowe ilości cukrów, soli mineralnych i innych związków
* prawdopodobnie dzięki gutacji rośliny pozbywają się nadmiaru wody i

soli mineralnych (głównie wapnia)

PŁACZ ROŚLIN

* wyciekanie wodnistego płynu z
uszkodzonej tkanki naczyniowej
* zjawisko można zaobserwować np. na
powierzchni przeciętych łodyg, z których

wydziela się tzw. sok płaczu

TRANSPORT W LIŚCIU I TRANSPIRACJA

TRANSPIRACJA

* wyparowywanie wody z powierzchni ciała rośliny
* czynnie regulowany proces fizjologiczny
* intensywność transpiracji - wyraża się w gramach wyparowanej wody na jednostkę powierzchni liścia (zwykle 1dm

3

) i na

jednostkę czasu (1g)
* współczynnik transpiracji – określa związek między zużyciem wody a produktywnością fotosyntetyczną roślin
(współczynnik mówi o tym, ile litrów wody roślina zużyła w czasie sezonu wegetacyjnego, aby wyprodukować 1kg suchej masy)
* intensywność i współczynnik transpiracji zależą m.in. od gatunku rośliny i jej wieku, a także od światła, temperatury i
wilgotności powietrza, pH gleby i nawożenia
* woda w roślinie transpiruje głównie z powierzchni liści
* w liściu wyróżniamy dwie powierzchnie parowania wody: zewnętrzną (górna i dolna skórka pokryte warstwą kutykuli) i
wewnętrzną (komórki miękiszu asymilacyjnego)

TRANSPIRACJA

KUTYKULARNA

* parowanie wody
bezpośrednio z
zewnętrznej powierzchni
liścia (ze skórki pokrytej
kutykulą)
* w skład kutykuli wchodzą
wosk i kutyna, które
adkrustują zgrubiałe
celulozowe ściany komórek
skórki liścia
* kutykula jest
nieprzenikliwa dla wody i
gazów, ale ma zdolność do
pęcznienia
* napęczniała kutykula
oddaje parę wodną do
atmosfery i pobiera nową
wodę z komórek skórki
* im grubsza kutykula tym
słabsza transpiracja
kutykularna (dotyczy to
głównie sukulentów oraz
innych roślin siedlisk
suchych i gorących, u
których ta transpiracja
zasadniczo nie występuje)
* u hydrofitów i
higrofitów natężenie
transpiracji kutykularnej nie
ustępuje transpiracji
szparkowej (a nawet ją
przewyższa)

TRANSPIRACJA SZPARKOWA

* odbywa się dzięki aparatom szparkowym
* liść przeciętnej rośliny może mieć nawet kilka milionów aparatów
szparkowych (na 1mm

2

od 100-400)

* ma to bardzo duże znaczenie dla dyfuzji CO

2

i pary wodnej

* zaczyna się od parowania wody z powierzchni komórek miękiszu
asymilacyjnego gąbczastego i palisadowego, po czym następuje
dyfuzja powstałej pary wodnej w przestworach międzykomórkowych i
dalej przez szparki na zewnątrz
* szparki mogą się otwierać i zamykać, regulując w ten sposób
intensywność transpiracji
* podstawą zjawiska jest osmotyczny napływ (lub odpływ) wody do
komórek szparkowych, powodujący zwiększenie (lub zmniejszenie) ich
uwodnienia – turgoru
* prowadzi to do zmian kształtu komórek szparkowych na skutek
pęcznienia protoplastu i napierania na nierównomiernie zgrubiałe ściany
komórkowe (w zamykającej szparce mamy odwrotną sytuację)
* u większości roślin światło, dostępność wody i niskie stężenie CO

2

stymulują otwarcie szparek
* ciemność, niedostatek wody i zwiększone stężenie CO

2

prowadzą

do zamknięcia szparek
* istotny jest tu aktywny transport jonów K+ (kosztem ATP)
* wpływ na dobowy rytm otwierania i zamykania szparek ma także
substancja o nazwie kwas abscysynowy
* szparka otwiera się, gdy jony K+ transportowane są z komórek
otaczających do komórek szparkowych
* w tym czasie w komórkach szparkowych rozkładana jest także
skrobia, a powstająca glukoza przetwarzana jest na jabłczan
* jony K+ i jabłczanowe mają istotny wpływ na potencjał wodny
komórek szparkowych (gdy spadnie on poniżej poziomu, jaki panuje w
otaczających komórkach skórki, woda zaczyna migrować z nich do
komórek szparkowych)
* zamknięcie szparki następuje w wyniku procesów odwrotnych
* transpiracja zachodzi znacznie szybciej przez liczne drobne szparki, niż
gdyby roślina miała jedną dużą szparkę o powierzchni równej łącznej
powierzchni małych aparatów szparkowych
* działa tu efekt zbieżny (dyfuzja jest zawsze szybsza przy brzegach
szparki, niż w jej strefie środkowej, gdzie tory dyfuzyjne, po których
rozchodzą się cząsteczki, zachodzą na siebie, ograniczając swobodę
ruchów – cząsteczki mogą unosić się tylko do góry, w strefie brzeżnej
natomiast cząsteczki mają większą swobodę ruchu i znacznie szybciej
uchodzą do atmosfery

TRANSPIRACJA

PRZETCHLINKOWA

* możliwa u roślin
zdrewniałych (drzew,
krzewów)
* zachodzi przez
przetchlinki
występujące w korku
* w odróżnieniu od
aparatów szparkowych
przetchlinki nie
podlegają regulacji (są
stale otwarte)

Pobieranie i przewodzenie wody i soli mineralnych przez korzeń

Porównanie mechanizmów pobierania oraz przewodzenia

wody w roślinie

Wzięto pod
uwagę

Mechanizm pasywny

Mechanizm
aktywny

Organ

liść

korzeń

Zjawisko
wywołujące

transpiracja

parcie korzeniowe

Efekt zjawiska

Zasysanie wody i jonów
dzięki podciśnieniu
hydrostatycznemu (prąd

transpiracyjny)

Pompowanie wody
i jonów pod
zwiększonym

ciśnieniem

Dodatkowe

czynniki

Kohezja i adhezja cząsteczek wody, osmoza,

pęcznienie

Energia

Cieplna Słońca, ruch

powietrza

Metaboliczna (ATP)

Egzogenne
czynniki
regulujące

Glebowe: zawartość wody, tlenu i składników
mineralnych, temperatura Atmosferyczne:
temperatura, wilgoć i ruchy powietrza

Znaczenie dla
rośliny

Podstawowe w pobieraniu
wody i soli mineralnych

Minimalne
zachodzi w czasie
ograniczonej

transpiracji

Pobieranie - włośniki

Transport w poprzek korzenia

ściana

komórkowa

błona

komórkowa

Kora

pierwotna

Śródskórnia

Walec

osiowy

woda

dyfuzja

osmoza

Dyfuzja i pęcznienie – kanał

apoplastyczny, osmoza – kanał

symplistyczny

sole

mineralne

Dyfuzja

wraz z

wodą i

adsorpcja w

ścianie

komórkowej

i na

powierzchni

błony

komórkoej

Transport
aktywny i

wspomagany

Wraz z wodą – kanał

apoplastyczny

Transport aktywny i

wspomagany – kanał

symplastyczny

Transport
aktywny i

wspomagany

– wyłącznie

kanał

symplastyczny

BILANS WODNY ROŚLIN

* różnica między ilością wody pobranej przez roślinę (stanowiącej przychód) a ilością wody utraconej (stanowiącej rozchód)

* podstawowymi procesami, od których zależy bilans wodny, są pobieranie wody za pomocą systemu korzeniowego oraz straty

wody spowodowane głównie transpiracją i gutacją z udziałem liści

* nie jest zjawiskiem raz na zawsze ustalonym, lecz wykazuje wahania (np. dobowe lub sezonowe, zależne od aktualnych warunków

środowiskowych, jak również od etapu rozwoju rośliny)

BILANS WODNY ZRÓŻNICOWANY

* stan optymalny dla rośliny
* (H

2

O pob. = H

2

O utr.) – pobieranie

wody dorównuje stratom
* charakterystyczny dla okresów
prawidłowej wegetacji

BILANS WODNY DODATNI

* (H

2

O pob. > H

2

O utr.) – zwiększone

pobieranie wody przez roślinę,
przewyższające straty wody
* dzieje się tak, gdy zwiędnięte
rośliny uzupełniają deficyt wody,
np. po obfitych opadach, następujących
po okresach suszy

BILANS WODNY UJEMNY

* (H

2

O pob. < H

2

O utr.) – duże straty

wody, np. w okresie suszy, znacznie
przewyższające jej pobieranie w tym
samym czasie
* w roślinach występuje wtedy
wewnętrzny deficyt wody mający
niekorzystny wpływ na procesy
fizjologiczne takie jak np. fotosynteza,
oddychanie, pobieranie i przewodzenie
substancji mineralnych, kiełkowanie
nasion, kwitnienie, zawiązywanie
owoców
* powoduje również utratę turgoru i w
konsekwencji więdnięcie rośliny, a
nawet jej śmierć

WIĘDNIĘCIE

* zjawisko polegające na wiotczeniu i zwisaniu liści oraz ich
niezdrewniałych łodyg z powodu utraty turgoru przez komórki tych organów
* więdnięcie przejściowe - proces jest krótkotrwały (upalne, suche i
wietrzne dni), a roślina powraca do stanu normalnego (zwykle w nocy, kiedy
ustaje transpiracja)
* więdnięcie nieodwracalne – proces jest długotrwały i roślina całkowicie
traci turgor, także nie jest w stanie pobierać wody nawet w wypadku jej
dostarczenia i obumiera

PODZIAŁ ROŚLIN ZE WZGLĘDU NA BILANS WODNY

ROŚLINY HYDROSTABILNE

* nie wykazują dużych zmian
zawartości wody w tkankach
(bilans wodny jest bliski zeru)
* ich aparaty szparkowe bardzo
szybko reagują na zmiany
uwodnienia, ograniczając w razie
potrzeby transpirację
* mają rozbudowany i wydajny
system korzeniowy i gromadzą
zapasy wody, np. w organach
spichrzowych
* zaliczamy tu drzewa, niektóre
trawy, rośliny zacienionych

siedlisk, sukulenty

ROŚLINY HYDROLABILNE

* wykazują duże zmiany zwartości
wody (bilans wodny jest ujemny
przez dłuższy czas)
* mają małą wrażliwość aparatów
szparkowych na odwodnienie
(zaczynają się zamykać dopiero przy
bardzo małej wilgotności powietrza)
* protoplazma ich komórek jest
odporna na znaczne wahania
uwodnienia
* zaliczamy tu wiele roślin zielnych
dwuliściennych siedlisk

nasłonecznionych i trawy

Hydrostabilne

Hydrolabilne

Bilans wodny zrównoważony

Bilans wodny ujemny przez
dłuższy czas

Małe wahania zawartości

wody z komórkach (małe
zmiany potencjału
osmotycznego komórek)

Duże wahania zawartości

wody w komórkach (duże
zmiany potencjału
osmotycznego komórek)

Gromadzą wodę zapasową w
organach spichrzowych

Nie gromadzą wody
zapasowej

Szybka reakcja aparatów
szparkowych na
odwodnienie

Powolna reakcja aparatów
szparkowych na
odwodnienie

Ograniczenie transportu w
ciągu dnia

Nieograniczenie transpiracji
w ciągu dnia

Rozbudowany system

korzeniowy

Słabo rozbudowany system

korzeniowy

NAWOŻENIE ROŚLIN A ZDROWIE CZŁOWIEKA

NIEDOBÓR SKŁADNIKÓW MINERALNYCH

* nawożenie roślin uprawnych wynika z konieczności
dostarczania im składników mineralnych,
niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju
* niedobór składników mineralnych prowadzi do
niepożądanych objawów chorobowych o różnym
charakterze

HAMOWANIE

WZROSTU

* szczególnie
silne, gdy
brakuje N, P, K

CHLOROZA

* zmniejszona
zawartość chlorofilu i
brak zielonego
zabarwienia liści
* powodowana
niedoborem takich
pierwiastków, jak N,

Fe, Mg i Mn

ZMIANY

NEKROTYCZNE

* zamieranie części
lub całej rośliny
* zaburzenia w
tworzeniu się nasion i
zawiązywaniu owoców
* nieprawidłowe
wykształcanie liści,
łodyg czy korzeni
* powodowane

niedoborem P, N i Mg

INTENSYWNE NAWOŻENIE

* nawożenie jest koniecznym zabiegiem stosowanym w współczesnym
rolnictwie i ogrodnictwie
* należy wiedzieć jak właściwie nawozić i ustrzec się przed negatywnymi
skutkami chemizacji rolnictwa czy ogrodnictwa
* intensywne nawożenie, zgodnie z maksymą „nawozisz bogato –
zbierasz dużo”, może przynieść konsumentom niepożądane zdrowotne
skutki uboczne

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

* propaguje wprowadzenie do gleby
tylko niezbędnego minimum
związków mineralnych
* znajduje coraz więcej
zwolenników, jednak w pogoni za
wysokimi plonami w krajach
uprzemysłowionych stosuje się
ogromne ilości nawozów
mineralnych

NADMIAR NAWOZÓW AZOTOWYCH

* podnosi poziom azotu w roślinach jadalnych, w
organizmach zwierząt hodowlanych i wodzie pitnej
(gruntowej)
* intensywne nawożenie azotowe zmniejsza w glebie ilość
przyswajalnej miedzi, co może mieć niekorzystny wpływ na
zdrowie ludzi

AZOTANY = AZOTYNY

* w transportowanych i
przetwarzanych roślinach, w
organizmach zwierząt, a także
człowieka azotany (sole NO

2

-

(III) )

zmieniają się w azotyny
(sole NO

3

-

(V) )

* azotyny natomiast wraz z innymi
substancjami zawartymi w pożywieniu,
mogą sprzyjać np. procesom
rakotwórczym
* wysoka koncentracja azotu u
niemowląt i dzieci poniżej trzech lat
może powodować chorobę zwaną
sinicą, a nawet śmierć

AZOT W POŻYWIENIU

* rośliny magazynują azot głównie w pędach i
ogonkach liściowych
* to tłumaczy ich wysoką zawartość np. w sałacie
głowiastej, rzodkwi i rzodkiewce, szpinaku, buraku
ćwikłowym i jego liściach
* zawartość azotanów jest tym wyższa, im niższy
jest stopień nasłonecznienia – dni pochmurne
sprzyjają gromadzeniu azotanów w warzywach
* dlatego rośliny (sałata, szpinak, rzodkiewka,
pomidor) hodowane w sezonie zimowym w
szklarniach, z braku dostatecznego nasłonecznienia
gromadzą znacznie większe ilości azotu niż
uprawiane latem gruntowo
* azotany są często używane do konserwowania i
przyrządzania artykułów spożywczych, np. do
peklowania mięsa lub produkcji twardych serów

PROFILAKTYKA

* warto skorygować niedobre
przyzwyczajenia żywieniowe
* wyeliminować z diety uprawiane
w szklarniach nowalijki
* ograniczyć konserwowane
przetwory mięsne
* warto kupować warzywa
uprawiane ekologicznie
* należy dokładnie myć, parzyć i
gotować warzywa (azotany dobrze
rozpuszczają się w wodzie)

PRZENAWOŻENIE POTASOWE I

NADMIERNE WAPNOWANIE

* powodują zmiany w równowadze składników
mineralnych w glebie, a następnie w
pożywieniu, które zjadamy
* przenawożenie potasowe obniża zawartość
Mg (może powodować miażdżycę naczyń
krwionośnych i zwiększyć ryzyko zawału
serca)
* nadmierne wapnowanie obniża zawartość
Mn (może prowadzić do zaburzeń procesu
oddychania)