Historia alfabetu hebrajskiego

Kwestia alfabetu i w ogóle pisowni hebrajskiej to twardy orzech dla zębów
wychowanka kultury europejskiej. Bo jak np. wytłumaczyć fakt, że sam alfabet
hebrajski nie posiada samogłosek, ale w wyrazach samogłoski są już jak
najbardziej obecne? Czy to tylko różnica terminologiczna (przecież i my
moglibyśmy nie odróżniać samogłosek od spółgłosek i wszystkie litery nazywać
samogłoskami)? Czy też tradycyjnie utarta teza o niższości samogłosek nad
spółgłoskami (te drugie miałyby być "niegodne" tego, by znajdować się w
alfabecie)?

Nie jest to zresztą jedyna osobliwość pisma hebrajskiego, która ludziom z
europejskiego kręgu cywilizacyjnego wydaje się być nie do pojęcia. A czy w
ogóle możliwe jest zrozumienie alfabetu i pisma, które w obecnej postaci
istniało już ponad 2 tysiące lat temu?

Zacznijmy od początku...
Przede wszystkim warto zwrócić uwagę, że częścią składową słowa "alfabet"
(

ףלא

-

תיב

) są nazwy dwóch pierwszych liter alfabetu hebrajskiego (

ב

+

א

).

Identyczna sytuacja ma miejsce w języku greckim, gdzie ekwiwalentem liter
hebrajskich są "alfa" i "beta". Z tych też liter powstał nasz wyraz "alfabet".
Poza tym, w języku polskim podobną konstrukcję do hebrajsko-greckiej ma
wyraz "abecadło", który wykorzystuje 4 pierwsze liter alfabetu.

Spoglądając w zamierzchłe czasy starożytności, odnajdujemy w Sumerze
(południowy Irak) oraz w Egipcie ok. 3100 roku p.n.e. pierwsze zapiski pisane.
Tak przynajmniej twierdzą współcześni archeolodzy, nazywając pismem
"zorganizowany system znaków lub symboli, który został stworzony w celu
przekształcenia i w ten sposób jasnego utrwalenia myśli, uczuć i form ekspresji
pisarza".

Podczas kolejnych 1500. lat pismo rozwijało się dwukierunkowo: jako
logogramy (zwane również piktogramami), które symbolizowały konkretny,
rzeczywisty przedmiot czy istotę żywą, oraz fonogramy, które przedstawiały
jedynie dźwięki mowy i nie miały nic wspólnego ze znaczeniem wyrazu.

Z okresu połowy 2. tysiąclecia p.n.e. mamy informacje o dwóch rodzajach
alfabetu: ugaryckim w Syrii oraz protosynajskim na półwyspie Synaj. Ten drugi
stanowi źródło alfabetu języka hebrajskiego. Jego nazwa wiąże się z osobą
archeologa Sir Williama Matthewsa Flindersa Petrie, który w 1905 roku na
najważniejszym stanowisku, zwanym Serabit el Chadim odkrył wiele
artefaktów z inskrypcjami w nieznanym dotychczas piśmie. Przypominało ono
znaki egipskie, ale nie dało się odczytać z nich żadnego słowa. Jakkolwiek
Petrie nie potrafił odczytać tekstu, stwierdził, że ze względu na ograniczoną
ilość znaków, musi to byś pismo alfabetyczne. Kontekst zaś wskazywał na
twórców w osobach Semitów, którzy mogliby pracować w egipskich kopalniach.


Dalszy istotny krok stanowiły badania Allana H. Gardinera, który w roku 1916
zauważył, iż znaki tegoż pisma przedstawiają rzeczy, których semickie nazwy
odpowiadają nazwom liter w późniejszym kanaanejskim czy fenickim alfabecie.
Następnie udowodnił, że semickie znaki liter można wywieść z piktogramów
protosynajskich. Pomimo, że nie udało się wywieść każdej litery alfabetu
kanaanejsko-fenickiego ze starszego odpowiednika, to jednak nie ma
wątpliwości co do pochodzenia późniejszych alfabetów.

W ten właśnie sposób, począwszy od Egiptu, poprzez Synaj, pismo rozciągnęło
się na cały Bliski Wschód. Tak więc, Hebrajczycy, gdy pojawili się na arenie
wydarzeń historycznych, zaczęli korzystać z jednego z odłamów pisma
protosynajskiego. Następnie zaś, po okresie niewoli babilońskiej zaczęli pisać
po aramejsku, w ten sposób tworząc klasyczne pismo hebrajskie.

Co więc pierwotnie miałyby określać dzisiejsze litery?
Otóż:

א

- wół

ב

- dom

ג

- wielbłąd

Słownik

Podstawy

Gramatyka

Historia

Muzyka

Forum

Inne

Page 1 of 2

Historia alfabetu hebrajskiego (www.iwrit.pl)

2008-05-20

http://www.iwrit.pl/historia_alefbetu.php

Jeśli masz jakieś uwagi lub pytania - pisz:

[e-mail]

ד

- drzwi

ה

- okno

ו

- gwóźdź

ז

- miecz

ח

- płot

ט

- wąż

י

- ręka

כ

- dłoń

ל

- kij do poganiania wołów

מ

- woda

נ

- ryba

ס

- podpora

ע

- oko

פ

- usta

צ

- haczyk na ryby

ק

- tył głowy

ר

- głowa

ש

- ząb

ת

- krzyż Tau

Poniżej przedstawiam kolejne stadia powstawania hebrajskiej litery א

oraz

łacińskiej litery A:

od lewej strony alfabety:
- protosynajski (1500 r. p.n.e.),
- moabicki (1000 r. p.n.e.),
- aramejski (500 r. p.n.e.),
- klasyczny hebrajski (100 r. p.n.e.),
- nowoczesna hebrajska kursywa (1500 r. n.e., powstała w Niemczech)
- grecki (800 r. p.n.e.),
- etruski (700 r. p.n.e.),
- łaciński (600 r. p.n.e.).

Takie przedstawienie dziejów pisma wskazywałoby na jego ciągłość od ponad
5000 lat, bo nie zapominajmy, że pismo protosynajskie czerpało wzory z
hieroglifów egipskich.

Zakończę więc słowami Gardinera: "hieroglify żyją [nadal], choć w mocno
przeobrażonej formie w naszym alfabecie".

Michał Szulc

Opac. na podstawie:
1. P. Nowicki, Hebrajszczyzna Biblijna, Warszawa 1978;
2. W. V. Davies, Egipskie Hieroglify, Warszawa 1998;
3. http://nnk.art.pl/kluseczka/cienik/magia/alfabet.html
4. Online Hebrew Tutorial (http://foundationstone.com.au)

Page 2 of 2

Historia alfabetu hebrajskiego (www.iwrit.pl)

2008-05-20

http://www.iwrit.pl/historia_alefbetu.php